DOCUMENTS RELATIFS A L’HISTOIRE DU VALLAIS
RECUEILLIS ET PUBLIÉS PAR
L’ABBÉ J. GREMAUD
professeur et bibliothécaire cantonal à Fribourg
TOME I
(300-1255)
LAUSANNE
GEORGES BRIDEL ÉDITEUR
1875
/1/
1
Martyre de la légion thébéenne à Agaune par les ordres de l’empereur Maximien.
285-302, 22 septembre.
Il existe deux relations de ce martyre; la première a été écrite par S. Eucher, évêque de Lyon († 449) et publiée, entre autres, par Ruinart, Acta Martyrum, tom. II; — Bollandistes, Acta sanctorum, tom. VI septembris; — Gallia christiana, tom. XII; — De Rivaz, Eclaircissements sur le martyre de la légion thébéenne, pag. 314. La seconde relation est anonyme; elle est généralement attribuée à un moine du monastère de Saint-Maurice, qui aurait vécu au VIe siècle. On la trouve dans Surius, De probatis Sanctorum historiis, tom. V; — Bolland., tom. VI sept.; — De Rivaz, op. cit., 323, etc.
Ces relations n’indiquent pas l’année où le martyre a eu lieu; c’est en se basant sur les circonstances de la vie de Maximien que l’on a cherché à la déterminer; aussi les auteurs /2/ sont loin d’être d’accord. Nous nous bornons à mentionner les deux dates qui nous paraissent les plus probables. Dans l’ouvrage cité, De Rivaz adopte l’année 302, et une grande partie de son livre est consacrée à donner les raisons de cette date. La question a été de nouveau étudiée récemment par les Bollandistes. Dans le XIe tome d’octobre, publié en 1864, le P. Bossue la discute à l’occasion de la vie des saints Crispin et Crispinien, et se déclare pour l’année 285.
2
Inscription chrétienne trouvée à Sion.
377.
Mommsen, Inscriptiones Confœderationis helveticæ latinæ, No 10.
DEVOTIONE. VIGENS.
AVGVSTAS. PONTIVS. AEDIS α☧ω
RESTITVIT. PRAETOR.
LONGE. PRAESTANTIVS. ILLIS.
QVAE. PRISCAE. STETERANT.
TALIS. RESPVBLICA. QVERE.
D. N. GRATIANO. AVG. IIII. ET. MER. COS.
PONTIVS. ASCLEPIODOTVS. V. P. P. D.
3
Théodore, évêque d’Octodurum, assiste au concile d’Aquilée.
381, septembre.
Harduin, Acta Concilior., I, 826.
Syagrio et Eucherio consulibus, nonis (al. III non.) septembribus, Aquileiæ … Theodorus, episcopus Octodorensis dixit : /3/ Palladium qui Christum Deum verum coæternum Patri negavit, nec christianum hunc nec sacerdotem ullo modo censemus.
4
L’évêque Théodule ou Théodore assiste au concile de Milan.
(Vers 390.)
Harduin, Acta Conc., I, 855.
Rescriptum episcoporum ad Syricium papam … Ego Theodolus (al. Theodorus) episcopus subscripsi.
5
L’évêque saint Théodore découvre les reliques des martyrs thébéens.
(Vers 381-390.)
Relation de saint Eucher, ap. De Rivaz, Eclairc., 321. — Bolland., tom. VI, sept., 343.
At vero beatissimorum Acaunensium martyrum corpora, post multos passionis annos, sancto Theodoro, ejusdem loci episcopo, revelata traduntur. In quorum honorem cum extrueretur basilica, quæ vastæ nunc adjecta rupi, uno tantum latere acclinis jacet, quid miraculi tunc apparuerit nequaquam tacendum putavi, etc. /4/
6
L’évêque Protais assiste à la translation des reliques de saint Innocent, à Agaune.
(Vers 450.)
Legenda passionis Martyrum Agaunensium auctore anonymo quodam ejusdem loci monacho, ap. De Rivaz, Eclairc., 331. — Bolland., tom. VI sept. 348.
Neque hoc omittendum est quod post longum temporis tractum beati Innocentii martyris membra Rhodanus revelaverit. Jugi quippe alluvione vicinum in cespitem vergens, religiosa quadam soli pernicie, ad sepulturam martyrum famulatrix unda pervenit; præfatas namque reliquias leniter lambens, non ideo a sinu terræ protulit ut in gurgitis sui procellam demergeret, sed ob gloriosam devotionem quasi intra ambitum basilicæ cæteris martyribus sepultura præciperet sociari. Cujus translationem a sanctæ memoriæ Domitiano Genevensi et Grato Augustanæ urbis vel Protasio, tunc temporis loci illius episcopo, celebratam recolentes, quotidiana devotione et laudibus frequentamus.
7
Fondation soit rétablissement du couvent de Saint-Maurice d’Agaune par saint Sigismond, roi de Bourgogne.
515, 30 avril.
Gallia christ., XII, instr. 421. — Bolland., tom. VI sept., pag. 353. — Furrer, Geschichte von Wallis, III, 20. — Mémorial de Fribourg, IV, 337. — Aubert, Trésor de Saint-Maurice, 203.
Nous nous bornons à reproduire deux extraits de cet acte. /5/
Theodorus episcopus urbis Sedunensium.
Ego Sigismondus gracia Dei rex Burgundionum … dono Deo et sancto Mauricio et ibidem famulantibus … in pago Valensi alias curtes ita nominatas : Contextrix, Sidrium, Leucam, Bramosium, Bernonam, Aulonum, Villiacum, Wouregium, Actanis, Actunellum cum Siluano et omnes Alpes a capite lacus usque Martiniacum.
Data sub die madias prope Agauno monasterio.
8
Constance, évêque d’Octodurum, assiste au concile d’Epaone.
517, septembre.
Sirmond, Concilia antiqua Galliæ, I, 201. — Harduin, II, 1052.
Constantius in Christi nomine episcopus civitatis Octodorensis relegi et subscripsi, die XVII calendas mensis octaui, Agapito V. C. consule, Epaone.
Voir une notice sur ce concile dans le Mémorial de Fribourg IV, 65 et seq.
9
Rufus, évêque d’Octodurum, assiste au 4me et au 5me concile d’Orléans et au 2me concile d’Auvergne.
541 et 549.
Sirmond, I, 268, 285 et 291. — Harduin, III, 1441, 1449 et 1454.
In Aurelianensi urbe, indictione IV. Basilio W. C. consule … Rufus civitatis Octodorensis episcopus consensi et subscripsi.
In Aurelianensi urbe, sub die V Kalend. novembris anno /6/ XXXVIII regni domni nostri Childeberti Regis, Indictione XIII … In Dei nomine Rufus episcopus Ecclesiæ Octodorensiu consensi et subscripsi.
(Sans date, vers 549.) Rufus Ecclesiæ Octodorensis episcopus subscripsi.
10
Lettre de Rufus (évêque d’Octodurum) à Nicet (évêque de Trèves).
541—549.
Freher, Corpus Francicæ historiæ, 199. — Duchesne, Hist. Franc. script., I, 863. — D. Bouquet, Recueil des historiens des Gaules et de la France, IV, 75.
Domino semper suo et apostolico domino et papæ 1 Nicetio Rufus episcopus.
Dum suavissimis pietatis vestræ imperiis plena devotione famulari contendo, harum portitores artifices, de partibus Italiæ accitos, et sacramentorum legationi securitate traditos, ad vos (Deo ducente) transmisi. Ad quos præsentandos venerationi vestræ fratrem meum Amabilem Presbyterum destinavi. Salutem ergo humillimam, et omnem suavitatis dulcedinem vinculis colligatam persolvens, suggero mihi multum divinitus præstitum, dum in occursum vestrum me ambulasse congaudeo : ut tantum decus ornatumque Ecclesiæ, sanctitate summum, caritate benignum, humilitate egregium, puritate serenum, humilitate largum, largitate munificum, pietate laudabilem, scientia laudandum, humilitatis vestræ conspectibus Deus noster præceperit non fraudari. Quæ omnia dum /7/ recordor, amplius mihi, dum elongans absentor, quam gaudii fecerat, mœroris ingessit. Hoc tantum consolationis remansit, quod vos inter arcana pectoris mei quamlibet carcereo pectoris habitaculo, integre tamen recludens, me congaudeo consolari. Nam tantum jam desiderio cogor, ut me nec itineris longinquitas, nec viarum vasta contritio, nec labentium aquarum congesti moles 1 , nec sævientium indisciplinatorum 2 timenda injuria retineat. Nisi si fieri possit, pinnifero vellem volatu vestris adstare conspectibus, ut sanctis obtutibus præsentatus, advolutus genibus, manibusque deosculatis, ut non minus mihi, et modo quam antea collatum fuerat (Christo præstante) gauderem. Et dum cum famulis meis, quos vestræ congaudeo eruditioni dulcatos, vobiscum pariter lætabamur, dum mero temporalis excludebatur lætitia, spiritualis, ipso adjuvante, excoleretur. Sed quia ad præsens, quod opto implere non possum, fruantur vel illi assidue, et longo tempore, quod pro vestris meritis, vel sua habere meruerunt benignitate : et nos si non meremur præsentia, vel nuntio currente de vobis (ipso propitiante) lætemur … enim divina, potentia, ut qui vos talem Pontificem jussit institui, pro omnium profectu usque ad summum senectutis jubeat culmen perduci. Omnes sancto lateri vestro adhærentes, præcipue conservos meos Sunnoveho et Catellione Diaconos, si propitii permittitis, salutari rogo. In sanctis orationibus vestris mei meminisse dignemini, domine sancte, et Apostolicæ Sedis dignissime, et meus peculiaris domine.
Le manuscrit d’après lequel Fréher a publié le premier cette lettre n’indique pas de quels diocèses Rufus et Nicet étaient évêques, mais on admet généralement que ce Rufus est celui qui occupait le siège d’Octodorum. /8/
11
Saint Maure se rend dans la Gaule en passant par les Alpes et Saint-Maurice.
543.
Vita S. Mauri, abbatis Glannofoliensis in Gallia, auctore S. Fausto, ap. Bolland., tom. I januarii, 1043.
Saint Maure, moine du Montcassin, est envoyé en Gaule pour y établir l’ordre de S. Benoît. Il est accompagné de Faustus, qui devint plus tard son biographe et qui raconte ainsi leur voyage :
Urbem illam (Vercellas) relinquentes ac dispositum iter accelerare festinantes, cum iuga Alpium media fere transiremus die, famulus noster, nomine Sergius, de equo cui insidebat, super immane sinistrorsus cadens saxum, pedem sibi, concite resurgere volens, ita atterens extorsit, ut ossa omnia in unum coadunata, non iam speciem pedis sed similitudinem alicuius præfigurarent teretis. Qui nimio affectus cruciatu, cum frequenter vitali quasi carere videretur flatu, beatissimus ad eum accedens Maurus, sinistraque manu collisum eius apprehendens pedem et dextra super eum signum crucis faciens, ait : In nomine Dei omnipotentis, qui sua virtute soluit compeditos, surge sanus et prouide ministerium seruorum Dei, ad quod peragendum a beatissimo Patre nostro nobis es assignatus. Qui illico sanissimus effectus gaudium nobis læticiamque suscitavit non modicam.
Exinde cum ecclesiam pretiosorum martyrum Christi Mauritii ac sociorum eius gratia orationis omnes simul fuissemus ingressi, cæcus quidam ex matris utero pro foribus eiusdem basilicæ sedens, etc.
Cet aveugle, qui s’appelait Linus, fut guéri par le saint et depuis lors il se voua au service de Dieu et des martyrs thébéens. Faustus ajoute : /9/
Cum enim post transitum (i. e. mortem) B. Mauri ad nostrum reuerteremur monasterium (Montcassin), clericatus eum functum officio in ipsa invenimus ecclesia et decrepitam iam agentem senectutem.
Saint Maure mourut en 584, et deux ans après Faustus retourna en Italie.
12
Chute du mont Tauretunum.
563.
Marii Aventicensis Chronicon, apud D. Bouquet, Recueil des historiens des Gaules et de la France, II, 17. — M. D. R., XIII, 38.
P. C. Basilii anno XXII, Ind. XI. Hoc anno mons validus Tauretunensis, in territorio Vallensi, ita subito ruit, ut castrum, cui vicinus erat, et vicos cum omnibus ibidem habitantibus oppressisset, etc.
Gregorius Turon., Historia Francorum, lib. IV, cap. 31.
Igitur in Galliis magnum prodigium de Taureduno castro apparuit, quod super Rhodanum fluvium in monte collocatum erat. Qui cum per dies amplius sexaginta nescio quem mugitum daret, tandem scissus atque separatus mons ille ab alio monte sibi propinquo, cum hominibus, ecclesiis, opibusque ac domibus in fluvium ruit, exclusoque amnis illius littore, aqua retrorsum petiit. Locus etenim ille ab utraque parte a montibus conclusus erat, inter quorum angustias torrens defluit. Inundans ergo superiorem partem, quæ ripæ insidebat, operuit atque delevit. Accumulata enim aqua erumpens deorsum inopinatos reperiens homines, ut desuper fecerat, ipsos enecavit, domos evertit, jumenta delevit et quæ cuncta littoribus illis insidebant, usque ad Jenubam (al. Genuam) /10/ civitatem, violenta atque subita inundatione diripuit atque subvertit. Traditur a multis tantam congeriem inibi aquæ fuisse, ut in antedictam civitatem super muros ingrederetur. Quod dubium non est, quia, ut diximus, Rhodanus in locis illis inter angustias montium defluit, nec habuit in latere, cum fuit exclusus, quo se diverteret; commotumque montem qui descenderat ad semel erupit et sic cuncta delevit. Quod cum factum fuisset, triginta monachi, unde castrum ruerat advenerunt, et terram illam, quæ monte diruente remanserat, fodientes, æs sive ferrum reperiunt. Quod dum agerent, mugitum montis, ut prius fuerat, audierunt. Sed dum a sæva cupiditate retinentur, pars illa quæ nondum ruerat, super eos cecidit, quos operuit atque interfecit, nec ultra inventi sunt.
13
Les moines d’Agaune cherchent à tuer l’évêque Agricola.
565.
Marii Aventicensis Chronicon, ap. D. Bouquet, II, 17. — M. D. R., XIII, 38.
P. C. Basilii anno XXIV. Ind. XIII. Hoc anno monachi Agaunenses, iracundiæ spiritu incitati, noctis tempore episcopum suum Agricolam cum clero et cives qui cum eo erant occidere nitentes, domum ecclesiæ effregerunt : et dum episcopum suum clerici vel cives defensare conati sunt, graviter ab ipsis monachis vulnerati sunt.
14
Invasion des Lombards en Vallais.
574.
Marii Avent. Chronicon, ap. D. Bouquet, II, 18.— M. D. R., XIII, 40.
Anno VIII Cons. Justini Jun. Aug. Ind. VII. Eo anno iterum /11/ Langobardi in Valle ingressi sunt et Clusas obtinuerunt et in monasterio sanctorum Acaunensium diebus multis habitaverunt, et postea in Baccis pugnam contra exercitum Francorum commiserunt, ubi pene ad integrum interfecti sunt, pauci fuga liberati.
Gregorii Turon. Historia Francorum epitomata per Fredegarium scholasticum, cap. LXVIII.
Taloardus et Nuccio (al. Nuntio) duces Langobardorum per ostiola in Sidonense territorium cum exercitu sunt ingressi, ad monasterium sanctorum Agaunensium nimiam facientes stragem. Baccis villa, nec procul ab ipso monasterio, duces et eorum exercitus a Wiolico et Theudofredo ducibus Guntramni sunt interfecti. Quadraginta (al. quadraginta millia) tantum ex illis fugaciter in Italiam remeant.
15
Inondation en Vallais.
580.
Marii Avent. Chronicon, ap. D. Bouquet, II, 19. — M. D. R., XIII, 38.
Anno I Cons. Tiberii Constantini Aug. Ind. XIII. Eo anno, mense octobre, ita in Vallensi territorio Rhodanus exundavit, ut copias messium denegaret.
16
Héliodore, évêque de Sion, envoie un délégué au 2me concile de Mâcon.
585.
Sirmond, I, 390.— Harduin, III, 466.
Guntramni regis anno XXIV, in civitate Matisconensi … Missus Heliodori episcopi a Sedunis. /12/
17
Complots du patrice Aléthée et de Leudemond, évêque de Sion, contre Clotaire II, roi des Francs.
613.
Fredegarii scholastici Chronicon, cap. XLIII et XLIV.
Cum anno 30 regni sui Burgundiæ et Auster regnum (Chlotarius) arripuisset, Herponem ducem, genere Francum, loco Eudelani in pago Ultra-Jurano instituit : qui dum pacem in ipso pago vehementer arripuisset sectari, malorum nugacitatem reprimens, ab ipsis pagensibus, instigante parte adversa, consilio Alethei patricii et Leudemundi episcopi et Herponis comitis, per rebellionis audaciam Herpo dux interficitur. Chlotharius cum in Alsatia villam, Marolegiam 1 cognomento, cum Bertethrude regina accessisset, pacem sectatus, multos inique agentes gladio trucidavit.
Leudemundus quidem, episcopus Sedunensis, ad Bertethrudem reginam veniens secretius, consilio Alethei verba ignominiosa dixit, quod Chlotharius eodem anno omnimodis migraret de sœculo, ut thesauros, quantum poterat, secretissime ad Sedunis suam civitatem transferret, eo quod esset locus tutissimus, et Aletheus esset paratus, suam relinquens uxorem, Bertethrudem reginam accipere, eo quod esset regio genere de Burgundionibus, ipse post Chlotharium posset regnum assumere. Regina Bertethrudis cum hæc audisset, verita ne veritas subsisteret, in lacrymas prorumpens abiit in cubiculum. Leudemundus cernens se hujuscemodi verbis habere periculum, fugaciter per noctem Sedunis perrexit. Exinde latenter fuga /13/ Lussovium 1 ad domnum Austasium abbatem pervenit. Post hæc ab ipso abbate cum domno Chlothario his culpis excusatur, et ad suam reversus est civitatem. Chlotharius Massolaco 2 villa cum proceribus residens, Aletheum ad se venire præcepit : hujus consilio iniquissimo comperto, gladio trucidare jussit.
18
Protais (II), évêque de Sion, assiste au concile de Châlons.
(Vers 650.)
Sirmond, I, 494. — Harduin, III, 951.
Clodoueo rege, in Cabilonensi urbe in ecclesia sancti Vincentii, VIII kalendas nouembris … Protasius episcopus ecclesiæ Sedunensis subscripsi.
19
Saint Amé, évêque de Sion.
672-690.
Sigeberti chronicon, ap. Pertz, Monumenta Germaniæ historica, Scriptorum tom. VI, 326.
672. Amatus episcopus Senonensis a rege Theodorico gravi et irrevocabili exilio diu tribulatur.
Sigeberti auctarium Aquicinense, ibid., 393.
685. S. Amatus a Theodorico rege consilio Ebroini exiliatur. /14/
690. Obiit S. Amatus.
Martyrologe du XIIe siècle, aux archives de Valère.
Idus septembris (13 septembre). S. Amati presbiteri et abbatis Sti Romerici et pontificis Sedunensis.
D’après quelques auteurs saint Amé a été évêque de Sion et non de Sens. Voy. à ce sujet notre catalogue des évêques de Sion, ap. M. D. R., XVIII, 484; — Bolland, tom. IV sept. 120 et sq.;— Deux articles de Lebeuf dans les Mémoires de Trévoux, juin 1753 et mai 1754.
20
Saint Bonet passe à Saint-Maurice em allant à Rome.
704.
Vita S. Boniti, ap. Bolland., tom. I januarii, pag. 1073.
Saint Bonet ou Bont (Bonitus), évêque de Clermont en Auvergne, à la fin du VIIe siècle, résigna son évêché vers l’an 700 et se retira dans le monastère de Manlieu, en son diocèse. Peu après (en 704 selon Baronius), il fit un pèlerinage à Rome. Il s’arréta d’abord à Lyon.
Deinde cum ad Agaunensium venisset cœnobium, ibique sibi sanctorum expetens patrocinium, fratrumque orationibus semetipsum, cum non parua largitate eleemosynæ, commendauit, et non solum ibi, sed vbicumque in eodem itinere monasterium reperisset, sacrum ita peregit. /15/
21
Willicaire, archevêque de Vienne (en Dauphiné), quitte son siège et se réfugie à Saint-Maurice.
(Vers 752.)
Ex Adonis Chronico, apud Pertz, SS. II, 319.
Wilicarius (Wiennæ episcopus), cum furioso et insano satis consilio Franci res sacras ecclesiarum ad usus suos retorquerent, videns Viennensem ecclesiam suam indecenter humiliari, relicto episcopatu, in monasterium sanctorum martyrum Agaunensium ingressus vitam venerabilem duxit … Wilicarius, relicta Viennensi sede, Romam primum abiit, ibique papæ Stephano notus efficitur; interiecto non multo tempore, Agauni monasterium martyrum in curam suscepit.
Cf. Hugonis Flav. Chronicon, apud Pertz, SS. VIII, 342.
22
Le pape Etienne II traverse le Mont-Joux en se rendant en France.
753.
Fredegariani chronici continuatio, ap. D. Bouquet, V, 2.
Per Arduennam silvam cum ipse rex (Pippinus) veniens et Theudone villa 1 publica super Mosella resedisset, nuntius ad eum veniens dixit quod Stephanus Papa de partibus Romæ cum magno apparatu et multis muneribus, jam monte Jovis transmeato, ad ejus properaret adventum. /16/
Anastasii Bibliothecarii Opera, II, 1091. (Edit. Migne.)
Le pape Etienne II part de Rome, le 14 octobre 753, pour se rendre en France; il quitte Pavie le 15 novembre.
Unde cum nimia celeritate, Deo prævio, ad Francorum conjunxit clusas. Quas ingressus cum his qui cum eo erant, confestim laudes omnipotenti Deo reddidit. Et cœptum gradiens iter, ad venerabile monasterium sancti Christi martyris Mauricii pervenit, in quo et constitutum erat pariter secum Francorum regem conveniri; annuente Domino sospes idem beatissimus pontifex cum omnibus qui cum eo erant advenit. In quo et aliquantis demorantes diebus 1 conjunxerunt in prædicto venerabili monasterio Fulradus abbas et Rothardus dux, directi a sæpefato Pippino excellentissimo Francorum rege, petentes eumdem sanctissimum pontificem ad suum progredi regem. Quem et cum magno honore cum omnibus qui cum eo erant, ad eum deduxerunt.
23
Austrulphe, abbé de Fontenelle, meurt à Saint-Maurice.
Vers 753.
Gesta abbatum Fontanel., ap. Pertz, SS. II, 290.
Austrulphe, élu, en 747, abbé de Fontenelle ou Saint-Vandrille, en Normandie, gouverne ce monastère pendant environ six ans. Il fait un voyage à Rome; à son retour
Perveniens ad monasterium sancti Mauricii et sociorum eius in Agaunum, ibidem a febre quam diu protraxerat ingravatus, /17/ consortiis humanis substractus obiit in Christo 18 kl. octobris, ibique digno in loco honorabiliter sepulturæ traditus est.
24
L’évêque Willicaire assiste à l’assemblée d’Attigny, convoquée par le roi Pépin.
765.
Pertz, Monum. Legum, I, 30.
Williharius episcopus de monasterio sancti Maurici.
25
Willicaire, évêque de Sion, transfère de Rome à Gorze les corps des saints Nazaire, Nabor et Gorgon.
765.
Chronicon Laureshamense,. ap. D. Bouquet, V, 382. — Pertz, SS. XXI, 343.
(Reverendus pontifex Rutgangus, Metensis archiepiscopus) missis ad apostolicam sedem legatis … expetivit a Paulo papa corpora sanctorum, in quorum honore constructas a se monasterium consecraret ecclesias. Cujus devotionem ac meritum erga Romanam ecclesiam apostolicus Pontifex debito favore prosequens transmisit ei sanctos Nazarium, Naborem et Gorgonium, per Williharium Sedunensem episcopum delatos ad Gorzienze monasterium.
Pour les difficultés que présente la présence de Willicaire à cette translation cf. Bolland, tom. III sept., pag. 335 et 336. /18/
26
Donation faite par Ayroenus au monastère de Saint-Maurice.
766, 6 octobre.
Historiæ patriæ monumenta, Chart. II, 1.
Domino sacro sancte ecclesie sancti Mauricii Agauni monasterii constructo, ubi Uillicarius episcopus preesse uidetur pontifex … Data in die martis proximo post kalendas octobris, anno quarto decimo regnante domno nostro Bibino rege.
27
Willicaire, évêque de Sion, à la mort de Carloman, se rend auprès de Charlemagne.
Cherbonne sur l’Aisne, décembre 772.
Eginhardi Annales, ap. D. Bouquet, V, 201. — Pertz, SS. I, 149.
Karolomannus frater ejus (regis Karoli) pridie nonas decembris decessit in villa Salmoniaco. Et rex (Karolus) ad capiendum ex integro regnum animum intendens Carbonacum villam venit. Ibi Wilharium episcopum Sedunensem et alios plures … ad se venientes suscepit.
M. Hauréau (Gallia christiana, XVI, 37) croit que le Willicaire qui fut évêque de Sion n’est pas le même que le Willicaire qui quitta Vienne pour se réfugier à l’abbaye de Saint-Maurice; d’après lui ce dernier serait mort à Saint-Maurice peu après l’année 752. Il nous paraît difficile de concilier cette opinion avec les extraits que nous venons de citer sous les années 765 et 766 et qui nous semblent plutôt prouver le contraire.— Dans son catalogue manuscrit des évêques de Sion, rédigé en 1576, le chanoine Branschen dit que Willicaire, d’abord abbé de Saint-Maurice, puis /19/ évêque de Sion, a été enterré dans l’abbaye : « Sepultus in eodem cœnobio, ut testatur ejus epitaphium ibidem. » Cette épitaphe aura, sans doute, été détruite par les éboulements de rochers qui en 1582 et 1611 ensevelirent l’église sous les décombres.
28
Bernard, oncle de Charlemagne, traverse le Mont-Joux avec son armée.
773.
Eginhardi Annales, ap. Pertz, SS. I, 151.
Rex (Carolus) rebus quæ inter Romanos et Langobardos gerebantur, diligenti cura pertractatis, bellum sibi contra Langobardos pro defensione Romanorum suscipiendum ratus, cum toto Francorum exercitu Genuam Burgundiæ civitatem, juxta Rhodanum sitam, venit. Ibique de bello suscipiendo deliberans, copias quas secum adduxerat, divisit, et earum partem cum Bernhardo patruo suo per Montem Jovis ire jussit, alterum ipse ducens per Montem Cinisium Italiam intrare contendit.
29
Althée, évêque de Sion et abbé de Saint-Maurice.
Petite chronique de Saint-Maurice, ap. Mémorial de Fribourg, IV, 347, et Aubert, Trésor de Saint-Maurice, 208.
Domnus Abteus episcopus et abbas. Tempore domni Karoli imperatoris accepit priuilegium. /20/
30
Bulle du pape Adrien Ier en faveur de l’abbaye de Saint-Maurice.
(772-795.)
Mémorial de Fribourg, IV, 350. — Aubert, Trésor de Saint-Maurice, 209.
… Monasterium sanctorum Agaunensium, in quo Alteus episcopus abbas preesse uidetur.
31
Le pape Adrien Ier recommande à Charlemagne de protéger les hospices établis sur les passages des Alpes.
Vers 784.
Migne, Patrologiæ cursus completus, series secunda, tom. XCVIII, 369.
Domno excellentissimo filio nostroque spiritali compatri Carolo, regi Francorum et Langobardorum, atque patricio Romanorum, Adrianus papa.
Novimus regalis excellentiæ vestræ benignitatem pro Domini amore atque beati Petri apostolorum principis, a quo meritis et præclara est dignitate ditata ecclesia, et sicut amans justitiæ unicuique suffragium impertire. Quatenus petentes, quæsumus, ut pro ejusdem beati Petri fautoris vestri amore nostraque paterna dilectione, sicut solita est vestra perfulgida regalis potentia, piorum locorum sollicitudine restaurationis juvamina ferre. Ita et in subjectis monasteriis spiritalis matris vestræ nostræ Romanæ Ecclesiæ, quibus aura vibrantissima regali in triumphis præcellentia concessa atque offerta sunt. Scilicet monasterium sancti Hilarii confessoris Christi, qui pons in Calligata, una cum hospitalibus qui per calles /21/ (al. colles) Alpium siti sunt, pro peregrinorum susceptione, poscimus ut a nulla magna parvaque persona qualibet invasione brachium pati vestra eximia sinat clementia, sed in omnibus pro monachorum Deo servientium laudibus atque susceptione peregrinorum, justitiam illic conservare sicut solita est dignetur.
32
Le pape Léon III traverse le bas Vallais.
804.
Eginhardi Annales, ap. Pertz, SS. I, 192.
Medio Novembri nunciatum est ei (Carolo imperatori) Leonem papam Natalem Domini secum celebrare velle, ubicumque hoc contingere potuisset. Quem statim misso ad sanctum Mauricium Karolo filio suo, honorifice suscipere jussit.
33
Jugement rendu par les comtes Sicard et Teudard contre Vultgarius, abbé du monastère du Mont-Joux.
(Vers 812-820.)
D. Bouquet, VI, 654. — De Rozière, Recueil général des formules usitées dans l’empire des Francs du Ve au Xe siècle, II, 551, No CCCCLII.
Præceptum de rebus redditis.
Notum sit igitur omnibus fidelibus nostris tam præsentibus quam et futuris quia quidam homines, Ermengarius videlicet et germanus eius Ingilardus, questi sunt coram missis nostris, Sicardo scilicet et Teudardo comitibus, eo quod quondam Vultgarius, abbas ex monasterio quod est situm in monte /22/ Jovis, res iuris eorum, sitas pagis in illis et in villis quæ advocantur illas et illas, iniuste et contra legem eis invasisset, et ad prædictum monasterium revocasset. Quæ causa dum ab eisdem missis diligenter expensa et per homines bonæ fidei veritas esset inquisita, inventum est sicut iidem missi nostri nobis renuntiaverunt ita verum esse. Proinde placuit sereninitati nostræ ut pro mercedis nostræ augmento prædictas res quas prædictus Vultgarius abbas prænominati monasterii (in) monte Jovis iniuste et contra legem prædictis hominibus abstulerat, eis per hoc nostræ auctoritatis præceptum reddere, per quod præcipimus atque iubemus ut nullus comes neque vicarius neque centenarius neque missus noster a palatio dimissus neque potestas prædicti monasterii eis aut posteritati eorum de prædictis rebus ullam inquisitionem aut contrarietatem facere præsumat, sed liceat eis de eisdem rebus quidquid facere voluerint, libero in omnibus perfrui arbitrio faciendi. Et ut hæc …
D. Bouquet place cette charte parmi celles de Louis le Pieux. — M. de Rozière ajoute à l’acte la note suivante : Le comte Sicard est nommé dans un jugement par défaut rendu par le tribunal du palais, en 812. Cf. D. Bouquet, V, 776.
34
Abdalong, évêque de Sion et abbé de Saint-Maurice.
Petite chronique de Saint-Maurice, l. c.
Domnus Adalongus episcopus et abbas.
35
Bulle du pape Eugène II en faveur de l’abbaye de Saint-Maurice.
(824-827.)
Mémorial de Fribourg, IV, 353. — Aubert, Trésor de Saint-Maurice, 211.
… Monasterium sanctorum Agaunensium in quo /23/ Adalongus Sedunensis episcopus sub nomine abbatis canonicorum regulam regere videtur.
36
Heiminius, évêque de Sion et abbé de Saint-Maurice.
Petite chronique de Saint-Maurice, l. c.
Heyminus episcopus et abbas.
37
L’évêque Heiminus est envoyé comme missus dominicus dans la province de Besançon, par Louis le Pieux.
825, mai.
Capitularia Aquisgranensia, ap. Pertz, Legum I, 246.
Capitulare missorum. In Vesontio, quæ est diocesis Bernoini archiepiscopi, Heiminus episcopus et Manogoldus comes.
38
Translation des reliques des saints Marcellin et Pierre.
896.
Hist. translat. reliquiarum SS. Marcellini et Petri mart. auctore Eginhardo, ap. Bolland., tom. I junii, 184-185.
Eginard, secrétaire de Charlemagne, fonda une église à Michelstadt (Hesse-Darmstadt); voulant l’enrichir de reliques, en 826, il envoya à Rome son secrétaire Ratleicus, qui parvint à s’emparer des corps des saints Marcellin et Pierre, martyrs. Il repartit de Rome avec ces reliques, mais en les cachant, et se dirigea sur Pavie, où il était en juin 826.
Papia relicta, sexta die ad S. Mauritium venit. Ibique /24/ comparatis quæ ad hoc necessaria videbantur, sacra illa corpora, loculo inclusa, feretro imposuit; atque inde promovens palam et aperte, cum adjutorio populi occurentis portare cœpit. Ubi autem locum qui Caput laci vocatur prætergressus, bivium quo itinera in Francia ducentia dirimuntur attigit, dexteriorem viam ingressus per Alamannorum fines usque ad Solodorum Burgundionum oppidum venit.
39
Translation des reliques de saint Sébastien de Rome à Soissons, en passant par le Mont-Joux et Octodurum.
826.
Bolland., tom. II januarii, 284.
En 826, Rodoinus, prévôt dn monastère de Saint-Médard, à Soissons, se rend à Rome et obtient du pape Eugène II des reliques de saint Sébastien, qu’il transporte dans son monastère, en passant par le Mont-Joux.
Ad Montem Jovis celebris fama virtutibus præclara peruenerat Martyris : hic clericus nomine Benedictus, ipsius loci ædituus, per triginta continuatim dies letali tabescens incommodo, dicto audit eum illuc, quia recta ducebat semita, declinari. Et cum dissipata gressuum compage ei obviam ire, vt desiderabat, nullo modo valeret, aliorum se manibus gestari fecit. In peruio publico non longe ab ipso loco sic emortuus ad sanctum deportatus atque ante illum est depositus, quibus poterat nisibus se eum ferre velle dicebat, et vt sineretur humiliter precabatur. Quem fide, non temeritate hinc inde sustentatus, vlnis propriis excipiens, pristinæ sanitatis mox agmentum meruit et ita eum vsque Octodorum sospes et lætus inuexus. Ibi gratuitas laudum hostias pro sui restauratione Saluatori omnium persoluens et Martyris capulum osculans, /25/ ad sua cum suis regreditur incolumis. Deo sanctum suum per talia opera clarificante, vndecumque turba non modica confluebat.
40
L’empereur Louis le Pieux partage ses états entre ses fils.
839.
Annales Bertiniani, ap. Pertz, SS. I, 434.
Cuius divisionis formula ita se habuit : Quarum altera regnum Italiæ partemque Burgundiæ, id est vallem Augustanam, comitatum Vallissorum 1 , comitatum Waldensem usque ad mare Rhodani 2 , etc.
Cette part est donnée à Lothaire.
41
L’évêque Haiminus assiste à l’assemblée d’Ingelheim, sous l’empereur Lothaire Ier.
840, 25 août.
Pertz, Leg. I, 374.
Haiminus episcopus (assensi).
42
Translation des reliques de sainte Hélène, impératrice, de Rome à l’abbaye de Hautvilliers, près de Reims.
842 ou 849.
Miracula in translatione S. Helenæ patrata auctore Almanno, monacho Altivillarensi, ap. Bolland., tom. III augusti, 613.
Taliter lampade signorum viam illustrans perlata est usque ad nobilissimum montium montem Jovis … Postquam vero /26/ jam descendentes ad strictiorem pervenerunt semitam, dextra lævaque spe mortis circumdatam, quidam vassallus nomine Otinus, miraculis prædictis devotior factus, venerationi ejus operam impendere sedulus curavit. Nam ex caballo suo, cui eam jam dudum asino ablatam commiserat ferendam, timens lapsum equi, quem semitella minabatur, deposuit, suosque humeros pretiosissimo ponderi veneranter supposuit; sicque ingressus et (est) semitæ discrimen suam gestans, ut non multo post claruit gestatricem, nam postea ex angustissimo diverticulo, pede graviter lapso, miserabiliter corruit. Qui interim, quanto letifer casus minabatur necem, tanto ardentius moribundus brachiis almam stringebat reginam; et oculos vix cœlo dirigens, ceu mors imminens admonebat, totus precabatur, ut ab ea quam prius portaverat portaretur. Populus itaque, quod ultra vitales minime ille carperet auras, quamquam magnitudine pericli diffisus, tamen virtutum retro visis miraculis spe erectus est. Cumque voces in cœlum cœpit emittere dicens : Sancta Helena, S. Helena succurre, nomine, quod ora cunctorum tonabant, annuente, equus, quo dudum beatissima sederat, suum casum pro nihilo ducens, anteriores tetendit pedes, intraque ipsos strictissime hominem est amplexus, sicuti ipse Deo charissima amplexabatur membra; sicque eum, ne proclivio laberetur montis, tamdiu tenuit, usque dum ex monasterio S. Petri, quod ad radicem montis situm est, homines clamore excitati sursum currerent, auxilium ferre parati. Qui ut viderunt equum, se despecto, homini ferre solatium, huic admiratione multa, qui quondam formaverat verba, comparaverunt asellum. Tunc securibus, lanceis et machæris crispata glacie, ne solito deluderet nitentium juvare vestigia, unum suorum, qui et hominem ligaret funibus et equum a servitio exueret dimiserunt; sicque cum sanctissimo corpore retraxerunt ad se sanum hominem, qui ceciderat, pariterque cum eo, qui descenderat, adjutorem sonipedem. /27/
Sigebert, dans sa chronique (Pertz, SS. VI, 339), place cette translation en 849; mais les Bollandistes, se basant sur certains détails du récit d’Almann, croient qu’elle eut lieu en 842.
43
Hartmann, aumônier de Saint-Pierre du Mont-Joux.
Vers 851.
Cartulaire de Lausanne, 8.
Dominus Hartmannus, elemosinarius sancti P. Montis Jouis, fuit ordinatus in episcopum Lausanne, die dominica II nonas martii, luna XXV, anno dni DCCCLI.
Ibid. 34.
Et fuit helemosinarius S. Bernardi Montis Jouis.
Dans ce second passage, le rédacteur du Cartulaire a remplacé Saint-Pierre par Saint-Bernard, pour employer le nom usité de son temps.
44
Le duc Hucbert enlève l’abbaye de Saint-Maurice à l’évêque Aimoinus.
857.
Sirmond, III, 109. — Harduin, V, 103. Benedicti papæ III epistola ad episcopos in regno Caroli regis (Provinciæ) constitutos adversus Hubertum clericum.
… Plurimis affirmantibus (nostri legati) didicerunt quod monasterium sancti gloriosique Mauritii martyris, apostolicis privilegiis munitum, tanta ferocitate (Hubertus clericus quondam Bosonis filius) peruasit, vt nullus jam priscæ religionis in eo ordo seruetur … Idque monasterium ab Ecclesia findens, /28/ Aimoinus cui præsidere videbatur antistes … indecenter possidere non dubitet.
45
Lothaire II, roi de Lorraine, remet à l’abbé Hucbert le duché situé entre le Jura et le Mont-Joux.
859.
Reginonis Chronicon, ap. Pertz, SS. I, 570.
Lotharius Hucberto abbati ducatum inter Jurum et Montem Jovis commisit, eo quod tunc fidelissimus putaretur, utpote affinitate conjunctus propter sororem Thietbergam.
46
Lothaire II, roi de Lorraine, cède à son frère Louis II, roi d’Italie, une partie de son royaume.
859.
Annales Bertiniani, ap. Pertz, SS. I, 453.
Lotharius fratri suo Hludovico Italorum regi quamdam regni sui portionem attribuit, ea videlicet quæ ultra Juram montem habebat, id est Genuam, Lausonnam et Sedunum civitates cum episcopatibus, monasteriis et comitatibus, præter hospitale quod est in Monte Jovis et Pipincensem comitatum.
47
Translation des reliques des saints Urbain et Tiburce.
862.
Miracula S. Germani ap. Bolland., tom. VII julii, pag. 278.
En 862, des moines d’Auxerre, envoyés à Rome, obtiennent des /29/ reliques des saints martyrs Urbain et Tiburce et les transportent dans leur couvent.
Emensis Alpibus, at sanctos Agaunenses Martyres diverterunt. Ibi ab Hucberto, abbate famosissimo, excepti quam familiariter, tanti fatigationem itineris plena viri benevolentia, ingenti religiosorum affectu, larga denique totius liberalitatis indulgentia relevarunt. Dehinc oblatam sibi negotii opportunitatem intentatam linquere non sibi integrum fore arbitrantes, sanctorum Agaunensium reliquias a prænominato principe poscendas decreverunt. Is, volente Deo, quod postulabatur excepit libentissime, quod et viris esset familiarissimus et, utpote secularia meditans tantum, in sanctorum largiendis patrociniis non satis avarus. Quam ob rem, sacrorum corporum accito custode, pretiosi martyris Mauritii complectendam reliquiarum partem cum venerando capite sancti Innocentii, legionarii quondam eius, incunctanter largiri præcepit. Id quamquam omnes ferrent ægerrime, obtinuit tamen jussio principis indifferenter fieri, quod volebat. Votorum compotes iter repetunt.
Les moines continuent leurs voyages em passant par Orbe, « publice famosus et famose publicus locus, » et Pontarlier et arrivent à Auxerre le 31 octobre.
48
Révolte et mort du duc Hucbert.
866.
Reginonis Chronicon, ap. Pertz, SS. I, 577.
Anno dominicæ incarnationis 866. Hac tempestate Hucbertus abba, frater Thielbergæ reginæ, contra Hlotharium regem rebellare exorsus est; collecta quippe prædonum valida manu, rapinas cœpit exercere, interfectisque aut fugatis Hlotharii /30/ fidelibus, qui finitima possidebant loca, agros villasque eorum suæ factionis sectatoribus distribuit. Ad huiuscemodi temeritatem comprimendam Hlotharius rex semel, iterum atque tertio exercitum produxit, frequenter etiam cum ducibus armatorum multitudinem direxit, sed minime hanc præsumptionem extinguere potuit, quia loca inaccessibilia inter Jurum et Alpes Penninas seditiosis munitissimum præbebant receptaculum, et regi exercituique eius, propter concava vallium et prærupta montium, artissima itinera et difficilem ingressum. Attamen idem acephala Hucbertus novissime a Conrado comite peremptus est iuxta castrum quod Urba dicitur.
Les écrivains du temps varient sur la date de la mort du duc Hucbert. M. de Gingins la fixe en 867, dans ses Mémoires pour servir à l’histoire de Provence et de Bourgogne Jurane, ap. Archiv für Schweiz. Geschichte, IX, 89-90.
49
Le roi Lothaire II donne à sa femme Thietberge tout ce qu’avait possédé le duc Hucbert, frère de celle-ci.
867, 24 novembre.
Muratori, Antiquitates Italiæ, II. 122. (Extrait.) — D. Bouquet, VIII, 412. (Extrait.)
Hlotarius divina perveniente gratia … Placuit largitati nostræ celsitudinis Theotbergæ dilectissimæ nostræ quasdam res nostræ proprietatis ad proprium conferremus … omnesque res quondam Huberti abbas fratris ipsius, quas pro eius infidelitate nostra regni dignitas sortita est, illi tradimus adque transfundimus, quatenus eas perenni jure ad proprium retineat … Data VIII kl. decembris, anno regni regis Hlotarii XII, indictione I. Actum Dodiniaco. /31/
50
L’empereur Charles le Chauve donne l’abbaye de Saint-Maurice à Boson, fils du comte Buvin.
869.
Hincmari Rem. Annales, ap. Pertz, SS. I, 486.
A. 869. Carolus in villa Duciaco 7 idus octobris certo comperiens obisse Hirmentrudem uxorem suam 2 non. octobris in monasterio sancti Dionysii, ubi et sepulta est, exequente Bosone, filio Buvini quondam comitis, hoc missaticum apud matrem et materteram suam Theutbergam, Lotharii regis relictam, sororem ipsius Bosonis nomine Richildam mox sibi adduci fecit et in concubinam accepit; qua de re eidem Bosoni abbatiam sancti Mauritii cum aliis honoribus dedit.
51
Rodolphe, comte et abbé de Saint-Maurice, accorde à l’impératrice Angelberge, à titre de præstaria, deux terres de cette abbaye situées en Toscane.
Vers 870.
Muratori, Antiquitates Italiæ, III, 155.
Ego in Dei nomine Rodulfus humilis comes necnon et monasterii sancti Mauricii Agaunensis abba.
52
Le roi Charles le Chauve se rend en Italie afin d’obtenir la couronne impériale à la mort de l’empereur Louis II de Germanie.
875-876.
Hincmari Remensis Annales, ap. Pertz, SS. I, 498.
A. 875. Carolus mense Augusto ad Duciacum secus /32/ Arduennam pervenit, ubi certo nuntio Hludowicum nepotem suum, Italiæ imperatorem, obiisse comperit. Quapropter mox inde movens ad Pontigonem … et inde Lingonas pervenit … Kalendis septembribus iter suum incœpit et per sancti Mauritii monasterium pergens, montem Jovis transiit et Italiam ingressus fuit …
A. 876. Nonas Januarii Roma exiens, Papiam rediit … per montem Jovis et per monasterium Sancti Mauricii rediens, ut pascha Dni apud monasterium S. Dionysii celebrare valeret, iter acceleravit.
53
Walter, évêque de Sion, assiste au concile de Ravenne.
877, 26 novembre.
Harduin, VI, 192.
Anno Dominicæ Incarnationis octingentesimo septuagesimo septimo, indictione decima, VI Kalendas decembris, Ravennæ … Walterius Sedunensis episcopus subscripsi.
54
Le roi Charles le Gros traverse le Mont-Joux en se rendant en Lombardie.
879.
Hincmari Rem. Annales, ap. Pertz, SS. I, 512.
Carolus, Ludovici quondam Germaniæ filius, in Langobardiam perrexit, et ipsum regnum obtinuit; cum quo apud Urbam antequam montem Jovis transiret, Ludovicus et Carlomannus loqui perrexerunt. /33/
55
Rodolphe Ier est élu roi de la Bourgogne transjurane.
888.
Reginonis Chronicon, ap. Pertz, SS. I, 598.
Per idem tempus Ruodulfus, filius Chuonradi, nepos Hugonis abbatis de quo supra meminimus, provinciam inter Jurum et Alpes Penninas occupat et apud S. Mauritium, adscitis secum quibusdam primoribus et nonnullis sacerdotibus, coronam sibi imposuit, regemque se appellare jussit. Post hoc mittit legatos per universum regnum Hlotarii et suasionibus, pollicitationibusque episcoporum ac nobilium virorum mentes in sui favorem demulcet. Quod cum nunciatum esset Arnolfo, illico cum exercitu super eum irruit; ille vero per artissima itinera fuga dilapsus, in tutissimis rupium locis salutis præsidium quæsivit. Omnibus itaque diebus vita sua Arnolfus et Zventiboldus filius ejus eundem Ruodulfum persecuti sunt, nec tamen eum lædere potuerunt.
56
Arnoul, roi de Germanie, attaque Rodolphe Ier, roi de Bourgogne, et ravage la contrée située entre le Jura et le Mont-Joux.
894.
Reginonis Chronicon, ap. Pertz, SS. I, 605-606.
Anno dominicæ incarnationis 894, Arnolfus cum valido exercitu Langobardorum terminos intrauit … Pervenit autem usque Placentiam, inde conversus per Alpes Penninas, Galliam intravit et ad Sanctum Mauritium venit. Rodulfum (Rodulfo) /34/ quem quærebat nocere non potuit, quia montana conscendens in tutissimis locis se absconderat. Regionem inter Jurum et Montem Jovis exercitus graviter attrivit.
57
Mort de Walter, évêque de Sion.
16 mars.
Nécrologe de l’église de Sion, ap. M. D. R. XVIII, 260.
XVII kl. aprilis. Obitus Walteri Sedun. episcopi.
Dans un diplôme de Rodolphe Ier, roi de la Bourgogne transjurane, du 28 janvier 895, paraît « Vualtarius archichancellarius. » C’est très probablement Walter, évêque de Sion.
58
Mort de Vulfin, évêque de Sion.
11 février.
Nécrologe de Sion, ap. M. D. R. XVIII, 258.
III idus februarii. Obitus Vvlfini Sedun. episcopi qui multa bona beate Marie contulit.
59
Echange de biens entre Eugeron et l’abbé de Saint-Maurice au nom du roi Conrad.
(987—993.)
Hist. patr. monum. Ch. II, 62.
Placuit atque conuenit quoque Eugeroni nec non R. abbas /35/ a parte domni Chunradi regis de commutandis terris, qualiter abbas pariter inter se commutare deberent, quod et fecerunt. Dedit in primitus Eugero de suas res proprias partibus Sancti Mauricii vel donni regis in pago Lausonense inter Albinna et Uenubia, et in uilla Arlens capellum I; habet terram comitis de uno lazus, terra sancti Petri Monte Jouensi, de alio, etc.
60
Les Sarrasins occupent les passages des Alpes.
940.
Chronicon Flodoardi, ap. Pertz, SS. III, 388.
(A. 940.) Collecta Transmarinorum 1 sed et Gallorum, quæ Romam petebat, revertitur, occisis eorum nonnullis a Sarracenis; nec potuit Alpes transire propter Sarracenos qui vicum monasterii Sancti Mauricii occupaverant.
61
Saint Ulric, évêque d’Augsbourg, visite le monastère de Saint-Maurice au moment où cette maison vient d’être incendiée par les Sarrasins.
940.
Gerhardi vita Oudalrici episcopi Augustani, ap. Pertz, SS. IV, 404.
Regionem quoque Burgundionum tempore alio adiit (Oudalricus), et ad Auganensium locum, ubi S. Mauricius cum suis sequacibus propter nomen Domini martyrium sumpsit, magnæ humilitatis studio visitavit. Qui antea a rege Burgundionum promissionem accepit ut unum de sanctis martyribus /36/ ex eius datione et adiutorio inde ad Augustam referre mereretur. Et cum illuc die sabbati perveniret, monasterium noviter a Sarracenis exustum invenit et nullum de habitatoribus ibi conspexit, nisi unum ædis ædilem combustum monasterium custodientem. Cumque ille sacram noctem in Dei laudibus ibi permaneret et mane cum radius solis primum latitudini terræ lucem diffunderet, missam de sancta Trinitate celebravit. Qua expleta alteram statim venerationi diei dominici congruentem celebrare cœpisset, duodecim clerici cum multitudine populi advenientes, ministerii sui celebrationem audientes perstiterunt. Quo peracto sanctus episcopus eosdem fratres salutavit et muneribus honoravit, et ob quam rem illud deveniret notum fecit. Qui hilaritatis eius dulcedinem et sanctitatis religionem persentientes, ne delectabili desiderio privatus abiret, aperta collocationis sanctorum spelunca in scopulo exciso plurima parte sanctarum reliquiarum donatum lætificaverunt. Cum vero optabili licentia clericorum et amantissima dimissione populi inde rediret, Constantiam civitatem causa orationis visitavit, etc.
62
Béranger, marquis d’Ivrée, traverse le Mont-Joux pour se réfugier auprès du duc de Souabe.
940.
Liutprandi Antapodosis, ap. Pertz, SS. III, 329.
Interea Berengarius, Aeporegiæ civitatis marchio, occulte quœdam in regem (Italiæ Hugonem) cœpit moliri. Quod dum regi compertum esset, simulata benivolencia dissimulataque ira, dum ad sese veniret, luce eum privare disposuit. Filius denique eius, nomine Lotharius rex, et ipse parvus ac /37/ necessariarum sibi rerum adhuc ignarus, quoniam consiliis his interfuit, celare quemadmodum puer haud potuit, verum destinato ad Berengarium nuntio, quod sibi pater suus facere vellet apperuit. Hoc denique Berengarius ut audivit, Italiam quam mox deseruit, ac per montem Jovis in Sueviam ad Herimannum ducem properavit; uxorem vero suam Willam per aliam viam ad eandem provinciam venire præcepit. Quæ tempore digressionis suæ per montem Avium 1 , feta partuique vicina, qualiter montes tam asperos atque invios transire pedibus poterit (l. potuerit), satis nequeo mirari, nisi quia fortunas omnes adversas mihi fuisse certo scio. Sed ah ! quam sibi decipulam Lotharius præparaverit, futuri ignarus videre non potuit. Dum enim Berengario consuluit, qui regnum et vitam auferret sibimet præparavit. Impræcor itaque non Lothario qui puericiæ levitate peccavit, idque postmodum amare pænituit, verum montibus illis crudelibus, contra insuetum omnibus morem facile eis iter prebentibus. Itaque libet in eorum mihi nunc contumeliam exclamare :
Improbe mons Avium, tali
Neque tu nomine dignus,
Conservas quia nam pestem,
Nunc quam perdere possis.
Invius esse soles etiam
Cum sol igneus ardet,
Tempore quo Cererem messor
Curva falce reposcit,
Tempore quo radiis Phœbi
Cancri sidus adurit.
Pessime nunc es inaudito
Rigidæ tempore brume
Pervius? Atque utinam possent /38/
Mea nunc vota valere,
Protinus in baratrum avulsus
Aliis montibus isses.
Ecce Berengarium servat,
Sinit et tramite recto
Mons transire Jovis, mirum haud
Suetos perdere sanctos
Et servare malos, vocitant
Heu quos nomine Mauros,
Sanguine qui gaudent hominum,
Juvat et vivere rapto.
Quid loquar? Ecce Deum cupio
Tete fulmine aduri,
Concissusque chaos cunctis
Fias tempore cuncto.
63
Hugues, roi d’Italie, charge les Sarrasins de la garde des Alpes centrales contre son compétiteur Béranger.
943.
Liudprandi Antapodosis, ap. Pertz, SS. III, 331.
Rex Hugo Berangarium ne collectis et ex Francia et ex Suevia copiis super se irrueret, regnumque sibi auferret, maxime timuit. Unde non bono accepto consilio … ipse cum Saracenis hac ratione fœdus iniit ut in montibus qui Sueviam atque Italiam dividunt starent, ac si forte Berengarius exercitum ducere vellet, transire eum omnimodis prohiberent. Eo vero constituti, quam multos christianorum ad beatorum Apostolorum Petri et Pauli limina transeuntium sanguinem fuderint, ille solus scit numerum qui eorum nomina scripta tenet in libro viventium. /39/
64
Saint Mayeul, abbé de Cluny, est fait prisonnier par les Sarrasins à Orsières, en Vallais.
972, juillet-août.
Syri vita S. Maioli, ap. Pertz, SS. IV, 651; — Bolland., tom. II maii, 679 1 .
Saint Mayeul, abbé de Cluny, est appelé en Italie par l’empereur Othon I et son épouse Adélaïde, et il y travaille à la réforme des monastères.
Vir itaque Domini imperatricis animis satisfaciendo, longo temporis spacio iam evoluto, cum Cluniensi deesset monasterio, accessit libitum, quo fratres pergeret visitatum. Cunctis igitur in via necessariis præparatis, laborem aggreditur itineris. Magna tandem cum difficultate laboriosi itineris cum iam cacumina Alpinæ præterissent altitudinis 2 , ad villam usque descendunt quæ prope Dranci fluvii decursum posita, Pons Ursarii quondam vocitari erat solita. Nam rivulus qui decidit e montibus cum fluxuosos revolvendo per globos inter Alpes decurrit, sua in revolutione tantum planiciei porrigit, quantum prædictæ villæ occupare positio possit. Multi enim ex diversis regionibus beatum Maiolum tunc comitabantur, quia eius sanctitate se liberari posse arbitrabantur. Ad hunc igitur locum /40/ cum sine discrimine pervenissent, eumdemque rivulum transissent, mox inter ipsos artæ viæ difficiles reflexus, qui parvo intervallo se præbent descendentibus, subito eos invasit perfidæ gentis Sarracenorum exercitus. Subita itaque incursione turbati et conantes plurima frustra, omnique spe meliori deposita, fugæ consulunt. Sed necquicquam. Vesana enim impiorum turba calle citato hos persequens, omnes quos comprehendere potuit in vinculis coniecit. Cumque unus ex illa impiorum turba ab alta rupe unum ex viri Dei famulis telo appeteret, ut famulus eriperetur, vir Dei venienti iaculo caritativam manum opposuit, in qua, quamdiu postea vixit, inflicti vulneris cicatrix apparuit 1 . Nichil vero de sua morte formidans, pro reliquis tamen exæstuans, altius tum ingemiscebat, dum his, quos impiorum crudelitas turbabat, subvenire nequibat. Evadendi itaque cum non deesset facultas, hunc tamen immobilem mentis tenebat caritas; quia eos pro quorum dilectione animam optabat ponere, etsi non poterat ab impiorum manibus eripere, magno tamen dolore convictus nolebat relinquere. Apostoli interim reversus ad exemplum, qui dum pateretur naufragium oratione salvavit animas omnium secum navigantium, cum eos humano auxilio ab imminente nequiret liberare periculo, hoc suis apud Deum promeruit precibus, ut ex illa miserabili turba nemo moreretur inter hostium tela. Feroces itaque barbari, peracto scelere, ad suas latebras dum redirent cum captivorum multitudine, beatum Maiolum cernunt a longe solum sedentem in lapide. Celeres ad eum tunc pedes accesserunt, et sceleratas manus in sanctum iniecerunt; eumque tenentes cum ceteris captivis duxerunt. Tunc beatum Maiolum, qui ceteris habebantur /41/ præstantiores, honorare, qui vero leviores, illudere, christianæque fidei cœperunt detrahere.
Protinus ergo beatus Maiolus, belligerator optimus scutum fidei arripiens, cuspide verbi Dei perfodiebat inimicos Christi, christianæ religionis cultum approbans, et eum quem Deum colebant nec se a supplicio liberare nec illos in aliquo posse adiuvare, certis et evidentissimis aggressus est rationibus demonstrare. Quo audito, barbarorum iactantia furore inflammata vesano, sanctos pedes compede constringentes ferreo, absciso rupis sub antro horrendo claudunt ergastulo. Sanctus itaque Domini ut eos
In sui perniciem conspicit dira frementes
Marthyr ut emeritam certamine sumere palmam,
Utque sui posset perfundi fonte cruoris
Optat, et intrepido profundit talia vultu :
« Quod satis est supraque satis, huc viximus usque,
Nunc faciem penetrare cupit cum spiritus ardens,
Christe, tuam, tædetque viæ, tædetque laboris.
Qua breviora patent recti compendia callis,
Ire iuvat, via sit trepidis nimis ardua quamquam;
Sidereos propere dabitur contingere campos.
Sanguinis effusi si nos vestigia ducant,
Marthyrii titulum tensis complectimur ulnis,
Et sponte expedimus pulchram per vulnera mortem.
Tu modo nos dignare tuo pro nomine testes. »
Hæc dicens, animumque neci collumque parabat
Carnifici. Stat fixa viro sententia mortis
Intrepido. Sed Christe tuis mundissima castris
Lilia cum rosis pariter candentia vernant,
Nec te marthyrii constantia sola meretur,
Nec fuso quisquam tantum fit sanguine marthyr.
Sæpe etiam multis peperit pia vita coronam, /42/
Estque sacerdotum confessio munda tuorum
Grata tibi, quos iusticiæ perfectio vestit.
Ergo, ut prælibavimus, vir Domini ferreis adstrictus vinculis, horrendo in antro tenebrosi carceris pro confitendo nomine Deitatis suffragia est expertus divinæ pietatis. Nocte igitur subsecuta, cum sopori dedisset membra nimio mœrore confecta, talis sibi visio divinitus est ostensa. Apostolicis insignitus vestibus Romanus antistes videbatur adstare circa se cum odore thimiamatis turibulum deferens. Hac denique visione certior redditus per apostolorum interventum ab impiorum manibus se intellexit liberandum. Ad hoc itaque quod vidit per somnium, aliud accessit magis evidens inditium. Pro dilectione matris misericordiæ libellum quem de eius assumptione beatus edidit Hieronimus, sæpius gestare sanctis solebat manibus. Hunc, dum ceteros sacros codices cum omnibus quæ hic habebat perdidit, Virginis, ut fatebatur, tuicione sibi salvari meruit. Quem vestis sub tegmine dum se sentiret habere, quot dies superessent ab hinc ad eandem assumptionem matris misericordiæ sollicita nisus est mente discutere. Qui numero subputati viginti quatuor sunt inventi 1 . Tunc eam sua interventione hoc apud suum filium orat obtinere, ut ipse eripiatur ab hac licebit captivitate, quatenus divina sibi pietas inter christianos concedat cum suis concaptivis tantæ solempnitatis potiri celebritate. Hac finita oratione, ut ad rupem caput convexit, e vestigio præ mœrore sopor irrepsit. Post paululum vero expergefactus, se ferreis repperit solutum compedibus. Mane autem facto, hoc barbari stupentes miraculo, quod eum cernebant compede divino solutum numine, ulterius ut vinciretur ausi sunt nullo modo præsumere, sed ferocitate paulisper mitigata venerari deinceps cœperunt quem prius in derisum habuerunt. /43/
Tunc vir Domini, annuentibus sibi barbaris 1 , per monachum qui secum captus fuerat, epistolam manu propria conscriptam direxit fratribus. Textus autem epistolæ hæc continebat : Dominis et fratribus Cluniensibus Maiolus miser captus et cathenatus. Torrentes Belial circumdederunt me, præoccupaverunt me laquei mortis. Redemptionis pretium, si placet, mittite pro me et his qui una mecum capti tenentur. Hæc epistola Cluniensi perlecta in capitulo omnem illam stirpem, quæ eius doctrina et exemplo hactenus læta fructificaverat in Christo, mœsticia extemplo suo confecit auditorio. Exprimere valet nullus, quantus tunc ibi omnium gemitus. Ubique inter eos luctus, una vox omnium plangentium, unus audiebatur clamor mœrentium atque dicentium : « Versa est in luctum cithara nostra et gaudium nostrum in mœrorem, quia iuxta illud Hieremiæ lamentum, Christus dominus captus est in peccatis nostris, cui diximus : In lumine tuo vivemus. Ecce enim prophanæ gentis inretitus est laqueo cuius in Deo gloriabamur documento. » Cuius interea isti afficiebantur de vinculis, hunc Dei dignatio magnificabat miraculis. Eorum namque, quos ad /44/ Christi cultum viri Dei persuasit disputatio, postquam christianæ professioni a ritu se contulerunt barbarico, sicut iureiurando protestabatur assertio, dum quiescerent immites nocturno tempore milites, et vir Dei debitas Regi regum redderet laudes, multorum secum canentium sæpius audiebant voces. Quas quidem, quia nemo sibi hominum familiare tunc præstabat contubernium, ipsi procul dubio angelorum fore asserebant cum eo psallentium. Itaque ut erat statutum, infiniti ponderis pecunia, vel ex his quæ ad usum necessaria, vel quæ monasterii hactenus ad decorem servabantur insignia, sive bonorum virorum largitate, in unum congesta, ceteris qui præstantiores videbantur fratres, cum multorum thesaurorum copia, die accurrerunt statuta. Quibus omnia, quæ sollerti congesserant indagine, præbuerunt, omnesque, prius vinculis qui trudebantur, novissime posthac quem diligebant ab impiorum manibus traxerunt. Factumque est, superna gratia disponente, ut unius captivitate multi donarentur libertate. Et sicut superni Regis a piissima matre petiit, ita inter fidei domesticos ipsius virginis interventu assumptionis festivitatem celebrare promeruit.
… Pro ulciscenda iniuria viri Dei clade inter eos surgente, paulatim cœperunt viribus deficere, adeo ut divino se puniri verbere ore proprio faterentur intelligere. Verum nobillimis viri Dei ditati spoliis, magis ac magis cotidie dum laborarent incommodis, ad Fraxinetum per consueta devia expetere propria agressi cubilia, etc.
Dans son remarquable travail sur les Invasions des Sarrazins en France, M. Reinaud dit (pag. 201) que saint Mayeul fut fait prisonnier à Orcières, sur le Drac, en Dauphiné. Les textes que nous publions prouvent que c’est en Vallais que l’événement eut lieu. Le biographe Nagold dit positivement que c’est en descendant le versant septentrional du Mont-Joux (Transcensis Alpibus, cum Jovini montis declivia sequerentur) que le saint fut attaqué par les Sarrasins. Là, en effet, se trouve le village d’Orsières, situé /45/ sur la Dranse, dont, au reste, le nom moderne correspond mieux au nom ancien Dranci que celui du Drac. L’Orsières du Vallais paraît dans une charte du 12 juin 1052 (M. D. R. XVIII, 342) sous la même forme que dans le récit de Syrus, Ursaria.
65
Saint Bernard de Menthon fonde l’hospice du Mont-Joux.
Vers 980.
S. Bernardi vita auctore Richardo, canonico Augustensi et sancti in archidiaconatu successore, ap. Bolland., tom. II junii, 1074.
Saint Bernard de Menthon naquit dans le château de ce nom, le 15 juin 923; il se consacra à la vie ecclésiastique et devint archidiacre de la cathédrale d’Aoste, en 966. Peu après il détruisit les restes de paganisme et de superstition qui subsistaient encore au sommet du Mont-Joux et y établit un hospice (Grand Saint-Bernard), ainsi qu’un autre au col dit Colonne de Jupiter (Petit Saint-Bernard).
Hospitalia et cœnobia tam egenis quam opulentis necessaria fabricanda intitulavit, sicut post ordinata atque ornata fuerunt, in quolibet monte unum. Cujus Bernardi sanctitate longius et latius ubicumque verbis et operibus publicata, ab omnibus sanctus exinde vocitatus, verba Dei prædicans, euangelica documenta perficere satagebat. Unde cum Richelinus Angelicus, de Roma reveniens peregrinus, ibi tanta expertus esset miracula et tantam Bernardi sanctitatem, castrum suum, vocatum Castrum cornutum, cum suis juribus magnæ æstimationis in regno Angliæ, conversum in monasterium et ecclesiam, cœnobio Montis Jovis devotus erogavit.
Quod quidem coenobium et aliud in altero monte Coluumnæ Jovis, ambo sub nomine S. Nicolai pro patrocinio, omnibus necessariis fulcita construi et dotari ac ornari, ibique /46/ canonicos regulares laudibus Deo, egenis et divitibus in alimentis et obsequiis servientes instituit, quæ ipsemet beatus Bernardus primo bona sua exponendo benigne procuravit, nec non vias et itinera per abrupta explanari … Bernardi archidiaconi Richardus pater in ipso Monte Jovis et monte Columnæ Jovis, Bernardus dominus Bellifortis patrinus et patruus, qui eum de sacro fonte levaverat et ad eumdem pervenerat, ejusdem S. Bernardi exhortationibus, ecclesias de eorum proprio dotatas sumptuose fundaverunt.
Saint Bernard mourut à Novare, le 28 mai 1008.
La plupart des auteurs placent la fondation de l’hospice par saint Bernard en 962 ou 968; cette date est inadmissible, puisque nous venons de voir les Sarrasins encore maîtres du pays em 972, et ce n’est que trois ans plus tard qu’ils furent définitivement expulsés de leur dernière position dans les Alpes, par la prise du château de Fraxinet.
Nous avons suivi la chronologie généralement admise pour la vie de saint Bernard; nous devons cependant faire observer que plusieurs auteurs, se basant sur des raisons qui ne sont pas sans valeur, placent la naissance de saint Bernard un siècle plus tard. C’est une question qui mérite un examen spécial.
66
Echange de terres entre l’abbaye de Saint-Maurice et le chevalier Richard, fait par l’autorité du roi Conrad.
Agaune, 983, 24 septembre.
Gallia christiana, XII, Instr. 426. — Furrer, III, 29. — Hist. patriæ mon. Ch. II, 50.
… Amizo Sedunensis episcopus et ipsius loci (Agauni) canonicus firmauit … Anno Incarnacionis dnice DCCCCVIIII 1 , regni vero regis Chuonradi XLVI, VIIII kalendas octobris, in Agauno. /47/
67
Le roi Conrad accorde à Erembert un mas de terre situé à Nendaz.
Agaune, 985, 19 mars.
Hist. patr. monum. Ch. I, 268, et II, 52.
In nomine sanctæ et individuæ Trinitatis, Chounradus rex Burgundionum. Anno regni eius, Deo propicio, XLVIII, incarnationis Dni nostri Jhesu Christi DCCCCLXXXIIII 1 , indictione XII 2 , epacta uero XXVI. Dum domnus rex et uenerabilis esset in Augono 3 quarto decimo kal. aprilis, ueniens Erembertus rogavit ut sibi quoddam mansum coniacens in comitatu Valensi in villa que dicitur Nenda per prestariam dari, quod ad laudem Amizonis episcopi et Anselmi concessimus qui sunt ipsius terræ hospitalitatis provisores, hac ratione ut ipse et eius filius Azo usu fructuario illud teneant et possideant cum suis omnibus pertinentiis, pro quo supradictis prouisoribus et pro campo et prato in simul tenentibus in ea uilla que Nenda superior dicitur coniacentibus, quem et quod idem Erembertus pro hac præstaria dedit sancto Mauricio ad hospitale annuatim in festivitate sancti Mauricii reddant censum duodecim denariorum et sic dum vixerint secure teneant adquisitum, post illorum uero vittæ finem reuertatur ad hospitale.
† Amizo episcopus hanc prestariam consensit et firmauit. † Bernardus diaconus firmavit. † Magnifredus diaconus firmavit. † Saluardus sacerdos firmavit. † Vuitkerus sacerdos firmavit. † Amizo sacerdos firmavit. † Vuinimarius sacerdos firmavit. † Lando diaconus firmavit. Hii omnes canonici Auganensis ecclesie firmaverunt. /48/
Anselmus hanc prestariam iussu regis complevit et dedit. Acta in Augono.
68
Hugues, évêque de Genève, fait reconstruire l’église du Bourg de Saint-Pierre, incendiée par les Sarrasins.
(988-1019.)
Inscription qui se trouvait autrefois dans l’église de ce lieu, ap. Briguet, Vallesia christiana, 20.
Ismaelita cohors Rhodani cum sparsa per agros
Igne, fame et ferro sæviret tempore longo,
Vertit in hanc vallem Pœninam messio falcem.
Hug. Præsul Genevæ Christi post ductus amore
Struxerat hoc templum Petri sub honore sacratum.
Omnipotens illi reddat mercede perenni.
In VI decima domus hæc dicata kalenda
Solis in octobrem C. V. F. itr … escensio mensem.
Briguet, dont l’ouvrage a paru en 1744, dit avoir vu lui-même cette inscription : Antiquitatem templi abunde inter alia denotabat visa hactenus, seu ante nupernam ejus reparationem inscriptio. … Ipsa hujus templi ac scripturæ, quam fixis oculis egomet lustravi, etc.
69
Hugues, évêque de Sion, assiste au concile de Rome.
998.
Harduin, VI, 758.
Romæ in basilica beati Petri, anno tertio imperii tertii Ottonis Cæsaris Augusti et apostolatus dni Gregorii quinti papæ … Hugo Sedunensis episcopus. /49/
70
Lettre de Notker le Lippu, moine de Saint-Gall, à Hugues, évêque de Sion.
(998-1022.)
M. D. R. XVIII, Chartes Sédun. 457.
71
Rodolphe III, roi de Bourgogne, donne le comté du Vallais à Hugues, évêque de Sion.
Cudrefin, 999.
Archives de Valère, à Sion, B. 4. — De Bons, Blanche de Mans, 333. — M. D. R. I, 151. — Furrer, III, 30.
In nomine sancte et indiuidue Trinitatis Patris et Filii et Spiritus sancti, Amen. Legislatoris prouida censuit auctoritas vt documenta de quorum consumpcione vel perdicione timetur, et quibus eodem tempore diuersis locis et partibus opus est experiri, per transcriptum, publicum instrumentum seu exemplar quod vidimus wlgariter nuncupatur, judicis censura seruetur et rei geste memoria pateat et ipsa veritatis essencia cercioris probacionis inspectione valida vbique incutanter lucescat; pateat igitur euidenter vniuersis et singulis tam presentibus quam futuris presens transcriptum seu vidimus, exemplar et publicum instrumentum visuris, lecturis pariter et audituris, quod nos Leonhardus Prepositi, canonicus et officialis Sedun., notum facimus et veridice attestamur ad instanciam et requisicionem debitam viri discreti Johannis Jordani, notarii, castellani Sancti Mauricii Agaun., procuratoris et eo nomine Rmi in Christo patris et dni nostri dni /50/ Waltheri Super Saxo, Dei et apostolice sedis gracia episcopi Sedun., prefecti et comitis Vallesii, de cuius procuracionis mandato quo ad hunc actum nobis legitime constitit, assumptis nobiscum notariis publicis et testibus subscriptis, ad venerabiles et egregios viros, dnos et fratres nostros de capitulo Sedun. accessimus et eosdem in choro ecclesie Vallerie ad sonum campane, prout moris est, in Kalenda plena capitulantes et capitulum facientes, cum instancia qua potuimus, requisiuimus quatenus venerabilibus et egregiis viris dnis et fratribus nostris Bertholomeo Kalbermatter sacriste et Andree de Sillinon cantori, canonicis, clauigeris, scrinariis et custodibus cancellarie archivorum et secretorum ecclesie Sedun., in quibus scripture ad perpetuam memoriam conseruantur, ad extrahendum, exemplandum et transsumptandum et per nos ac notarios publicos subscriptos et nostre curie juratos extrahi, exemplari et transsumi videndum et audiendum, ex dictis cancellaria, archivis siue secretis dicti capituli Sedun. nonnulla jura necessaria et opportuna commictere et mandare vellent et dignarentur. Qui quidem dni et fratres nostri de capitulo, prehabita matura deliberacione, vnanimiter et concorditer, nemine discrepante, commiserunt atque mandarunt eisdem dnis clauigeris, scrinariis et custodibus cancellarie predicte, prout de huiusmodi commissione constat instrumento publico inde rogato, vt huiusmodi cancellariam, archiua et secreta predicta nobis apperirent et ex eisdem jura necessaria exemplare permicterent. Quibus appertis et juribus eiusdem ecclesie per nos et notarios publicos subscriptos diligenter perquisitis, inter alia secreta reperimus, vidimus, tenuimus, legimus, palpauimus et diligenter inspeximus et per notarios publicos subscriptos ac curie nostre juratos videri, teneri, perlegi, palpari et diligenter inspici fecimus quasdam litteras pergameneas antiquissimas, signo regie maiestatis serenissimi et inuictissimi dni dni Rodulphi Romanorum regis signatas, /51/ sanas et integras, non viciatas, non cancellatas neque in aliqua sui parte suspectas, sed omni prorsus vicio et suspicione carentes. Fuimus pro parte dicti procuratoris, quo supra nomine, debita cum instancia requisiti quatenus huiusmodi regias litteras ad opus ecclesie Sedun. exemplare et transsumere ac per notarios publicos subscriptos exemplari, transsumi, transcribi atque in publicam et autenticam formam redigi faceremus, nostram quoque auctoritatem et judiciale decretum judicialiter huiusmodi transsumpto interponere vellemus et dignaremur. Quarum litterarum tenor sequitur in hec verba et est talis. In nomine sancte et indiuidue Trinitatis Patris et Filii et Spiritus sancti, Amen. R. serenissimus rex. Maximus regni nostri creditur status summumque et nominis et honoris nostri dignoscitur decus, si in restaurandis, augmentandisque Dei ecclesiis plurimum operam demus; vnde notum sit omnibus eui presentis hominibus et futuri temporis fidelibus qualiter Agildrudis regine, coniugis nostre amantissime, fratrisque nostri Burghardi, Lugdunen. ecclesie archiepiscopi, necnon Hugonis, venerandi Geneuensis ecclesie episcopi, peticionibus consencientes, deuotis eciam Hugonis, Sedun. ecclesie episcopi, seruiciis semper fideliter nobis impensis talionis vicem reddere cupientes, comitatum Vallensem integriter cum omnibus eius vtilitatibus, que juste, legaliter ex antiquis seu eciam modernis constitucionibus ad ecclesie comitatum appendere videntur et sicut vsquemodo nostro patrisque nostri concessum 1 fideles nostri vestiti fuerant, sancte Marie sanctoque Theodolo Sedun., cuius tamen studio primum eo loci acquisitus erat, donauimus, Hugonemque eiusdem episcopum presentem episcopum 2 potestatiuum ad habendum fecimus, eiusque posteris ad linquendum, tamen tenore vt /52/ alienandi ab ecclesia Dei sancteque Marie non habeant potestatem. Hec autem a nobis facta credantur et nunquam a nobis seu posteris nostris frangantur, manu nostra corroborari et sigillo nostro iussimus insigniri.
Signum (L. S.)
Regis inuictissimi.
Actum Curlefin 1 , anno incarnacionis Dni DCCCCXCVIIIIo, Regni vero Rodolphi regis sexto feliciter, Amen. Nos igitur officialis Sedun. prefatus, attendentes requisicionem huiusmodi fore iustam et racioni consonam, per fideles notarios publicos et curie nostre juratos infrascriptos huiusmodi litteras regias ex archiuis predictis exemplari transsumi, transcribi atque in hanc publicam et auctenticam formam redigi, collacionemque diligentem presentis transsumpti ad pretactas originales litteras regias fieri fecimus et mandauimus, per quam ipsum transsumptum cum originalibus regiis litteris omnino concordare inuenimus ac ideo nobis sedente pro tribunali ad jura reddendum et causas audiendum in auditorio nostro causarum teneri solito et consueto decreuimus et per presentes decernimus transsumpto huiusmodi standum esse in judiciis et extra, illique plenariam ac talem et tantam fidem adhibendam fore qualem et quantam originalibus litteris regiis fides adhiberetur, si in medio producerentur, nostram quoque auctoritatem interponentes et iudiciale decretum. In quorum omnium et singulorum fidem et testimonium premissorum presentes transsumpti litteras exinde fieri et per notarios publicos subscriptos ac curie nostre juratos signari et subscribi ac sigilli officialatus curie nostre fecimus appensione communiri. Datum et actum Seduni, in antiqua curia mense episcopalis Sedun., die decima octaua mensis januarii, anno a natiuitate Dni millesimo IIIIc septuagesimo septimo, presentibus ibidem discretis viris Michaele de Simplono, Johanne /53/ Quarri, Johanne Jullieti et Petro Waldini, notariis publicis, testibus ad premissa vocatis specialiter et rogatis.
Et me Johanne de Prenseriis de Sauisia, ciue et incola ciuitatis Sedun., publico imperiali auctoritate notario, qui, etc.
Et me Johanne de Pictu dicto Betoy de Borreta, Nouariensis dioc., ciueque et incola ciuitatis Sedun. atque auctoritate imperiali notario, etc.
72
Saint Bernward, évêque de Hildesheim, traverse le Vallais.
1001.
Thangmari vita Bernwardi episcopi Hildesheimensis, ap. Pertz, SS. IV, 771.
Bernward se rend à Rome, où il arrive le 4 janvier 1001, il en repart le 20 février suivant et passe par Pavie.
Inde per diversa loca et civitates veniens … Alpibus Dei pietate superatis, Octodurum prætergressus, Agaunum adiit, ibique a Rodulpho rege Burgundiæ liberalissime excipitur.
73
Echange de terres entre Hugues, évêque de Sion, et Hugues, évêque de Genève. L’évêque de Sion cède diverses terres situées à Villeneuve et dans les environs. L’évêque de Genève cède le quart de la terre de Vacins, au dessus de la Tour-de-Peyl.
1005, 24 septembre.
M. D. R. XVIII, Chartes Sédunoises, 337, et Avouerie de Vevey, 91. /54/
74
Incendie de l’église cathédrale de Sion.
1010.
Archives de l’abbaye de Saint-Maurice, Livre de La Val d’Illiez, pag. 53.
Ecclesia cathedralis Sedunensis fuit combusta an. 1010.
75
Rodolphe III, roi de Bourgogne, donne l’abbaye de Saint-Pierre du Mont Joux à son épouse Irmengarde.
Aix, 1011, 24 avril.
Matile, Monuments de Neuchâtel, No 798, pag. 1137.
In nomine sancte et individue Trinitatis. Rodolfus, Dei clementia rex. Notum sit omnibus natis et nascendis qualiter conjugali amore attractus primatumque regni mei consilio ammonitus dono dilectissime sponse mee Irmengardi … abbatiam montis Jovensis sancti Petri integriter … Habeat ergo supra nominatas res sub potestate habendi, donandi, vendendi vel quicquid ipsi placeret inde faciendi …
Data VIII kal. maias, luna XVIIma, anno ab incarnatione Dni M. XI, regnante domno Rodolfo rege anno XVIIIImo. Actum Aquis.
76
Hugues, évêque de Sion.
1000-1017.
Cet évêque est encore cité dans les chartes suivantes :
Diplôme de Rodolphe III, roi de Bourgogne, en faveur de /55/ l’évêque de Bâle, donné à Bruchsal, l’an 1000. — Trouillat, Monum. de Bâle, I, 140.
Diplôme du même roi en faveur de Romainmôtiers, donné dans le plaid d’Eysins, en 1002. — Cibrario e Promis, Docum. 7.
Diplôme du même roi en faveur de l’évêque de Lausamme, donné à Vevey, le 25 août 1011. — M. D. R. VII, 1.
Diplôme du même roi en faveur de l’abbaye de Saint-Maurice, donné en ce lieu, le 15 février 1017. — Gall. Christ. XII, instr, 427. — Mémórial de Fribourg, IV, 357. — Aubert, Trésor de Saint-Maurice, 214.
77
Mort de Hugues, évêque de Sion.
14 octobre.
Nécrologe de Sion, ap. M. D. R. XVIII, 285.
II idus octobris. O. Hugonis episcopi.
78
Eberhard, évêque de Sion.
Branschen, Catalogus episcoporum Sedun. Ao 1576. Msc.
Eberhardus episcopus Sedun. Huius quidem nec instrumenta, nec tabula antiqua, nec etiam liber obituum meminit; attamen perlucide in pervetusto libro, antiquis bene exaratis carachteribus conscripto, Valleriæ, eius nomen deprehendi. Cuius libri titulus talis : « Incipit liber sacramentorum de circulo anni a sancto Gregorio papa Romano editus, qualiter missa Romana celebratur. » In cuius libri principio hi versus continentur :
Hunc tibi, Stella maris perlucida, Virgo perennis,
Scribere præcepit deuola mente libellum /56/
Ille Sedunensis dominator episcopus vrbis,
Eberhardus enim regali germine natus,
Rodulphi regis clari certissima proles.
Branschen ne cite que ces premiers vers; nous en trouvons la suite dans le Gallia Christiana, XII, 739.
Illius excelsis sors ultima clauderet astris,
Stelliferi fecit penetrare cacumina cœli,
Atque peringenti pietate ad celsa meavit.
Hic patrios mores mutavit, et ipse superstes
Atque atavi virtus splendescit in arte nepotis.
More probus, bonitate sagax, hilarisque, modestus,
Dapsilis et largus, mitis, pius atque benignus,
Laude nitens, sermone vigens ac fide coruscus.
Theotocos, concede diu, in commune precamur,
Usibus hic nostris maneat cum sospite vita.
Post obitum manibusque tuis, pia Virgo Maria,
In thalamum sponsi, tecum quo lætus adibat,
Hospitiumque tuum, Virgo, dignatur inire,
Cui quondam nato Præbuisti lacte mamillas.
79
Un corps de Normands traverse le Mont-Joux.
Vers 1020.
Ex Rodulphi Glabri historia, ap. Pertz, SS. VII, 63.
Un chef normand, appelé Rodolphe, remporte une victoire sur les Grecs dans l’Italie méridionale. Le bruit s’en répand dans la Normandie.
Interea cum auditum esset ubique quoniam paucis Normannorum concessa fuisset de superbientibus Grecis victoria, /57/ innumerabilis multitudo etiam cum uxoribus et liberis prosecuta est a patria, de qua egressus fuerat, Rodulfum, non solum permittente sed etiam ut irent compellente Richardo illorum comite. Egredientes autem satis audacter venerunt ad loca Alpium, qui et mons Jovis dicitur, ubi etiam in angustissimis semitis præpotentes regionis illius constituerant, imperante cupiditate, seras et custodes ad pretia transmeantium exigenda. At illi cum denegassent eis transitum, requisito primitus ex more pretio, indignatus Normannorum exercitus, confractis seris, cæsisque custodibus per vim transitum fecerunt. Egressique non parvum Rodulfo contulerunt auxilium.
Rodolphe Glaber n’indique pas l’année où ces événements eurent lieu, mais la suite du récit montre que ce fut peu avant l’arrivée de l’empereur Henri II en Italie, où il se trouvait au commencement de décembre de l’année 1021.
80
Anselme fait donation au monastère de Savigny, en Lyonnais, de ses biens situés dans les comtés de Vaud, d’Aoste, du Vallais et de Vuarasch.
Lausanne, 1025.
Hist. patriæ monumenta, Ch. II, 447. — Bernard, Cartulaire de Savigny, I, 320.
De ecclesia sancti Martini de Lustriaco.
Dum hujus mundi finem simulque terminum nostrum advenire non dubitamus, necesse est unicuique mortalium ut de terrenis ac transitoriis acquirere satagat, quatenus Deo in æternum placere possit. Quapropter ego Anselmus, cogitans animæ meæ remedium, parentumque meorum viventium ac mortuorum, sæculum relinquens et Deo servire cupiens, laudante et consentiente matre mea Adalasia et fratre meo Gunfredo, per manum cujusdam Anselmi, cognati mei, atque /58/ advocati, tale alodium quale visus sum habere et possidere, et quod mihi provenire debet, cum servis et ancillis, in comitatu Vualdense et in comitatu Augustudunense et in comitatu Valense et in comitatu Vuarasco, Sancto Martino ad monasterium quod est in loco Saviniensi constructum, dono, lego atque transfundo, ut abbas illius loci cum fratribus die noctuque Deo servientibus habeat, teneat atque possideat, suisque posteris ad possidendum relinquat sine ullo contradicente. Si quis autem hæredum aut prohæredum meorum est qui hanc donationem infringere voluerit, non valeat evindicare quod cupit, sed insuper sit culpabilis et impleturus cameræ regis auri purissimi uncias triginta. Per jussum autem regis Rodulfi et præsente regina Ermengarde, loco advocati, accepit hoc allodium ad partes Sancti Martini quidam liber miles eorum nomine Vuilhelmus. S. Anselmi advocati qui hanc cartam de terra levavit et scribi et firmari rogavit. S. Leuterii. S. Girini. S. Hugonis. S. Constantini. S. Vuilenci. S. Salierii. S. Heleræ. Actum Lauzonnæ, anno ab incarnatione Dni millesimo vigesimo quinto, regnante domno rege Rodulfo, anno trigesimo tertio. Ego Fochardus subdiaconus, in vice Pandulfi cancellarii, scripsi. Data in die Jovis.
81
Canut, roi d’Angleterre et de Danemark, obtient de Rodolphe III, roi de Bourgogne, l’exemption des péages, en faveur de ses sujets qui se rendaient à Rome.
1027.
Baronius, Annales, ad an. 1027.
Les rois Canut et Rodolphe assistent, à Rome, au sacre de l’empereur Conrad, le jour de Pâques, 26 mars 1027. A son retour Canut se rendit directement en Danemark, d’où il écrivit aux /59/ évêques, aux chefs et à la nation des Anglais une lettre, dont nous extrayons le passage suivant :
Locutus sum igitur cum ipso imperatore et dno papa et principibus qui ibi (Romæ) erant, de necessitatibus totius populi mei tam Angli quam Dani, vt eis concederetur lex æquior et pax securior in via Romam adeundi, et ne tot clausuris per viam arcerentur et propter iniustum teloneum fatigarentur. Annuitque postulatis imperator et Rudolphus rex, qui maxime ipsarum clausurarum dominatur, cunctique principes edictis firmarunt, vt homines mei, tam mercatores quam alii orandi gratia viatores absque omni angaria clausurarum et teloneorum cum firma pace Romam eant et redeant.
82
A la mort de Rodolphe III, son neveu Eudes, comte de Champagne, s’empare d’une partie de la Bourgogne.
1032-1034.
Hugonis Flavin. Chronicon, ap. Pertz, SS. VIII, 401.
Rodulfus rex (Burgundiæ) absque liberis existens Conrado imperatori Burgundiæ regnum dereliquit, dans ei lanceam sancti Mauricii, quod erat insigne regni Burgundiæ. Eo vero defuncto 1 , et Conrado regno potito, Odo (Carnotensis) qui erat ex sorore Rodulfi, sumpta tyrannide ad regnum cepit aspirare : et qui erat acris animi et ferocis ingenii, frequentibus irruptionibus irrupit fines Burgundiæ, obtinuitque civitates et castella usque ad Jurum et montem Jovis et magnus factus est vehementer. /60/
83
Eudes, comte de Champagne, s’empare de Martigny.
(1032.)
Baldrici carmina historica, ap. Duchesne, Historiæ Francorum Scriptores, IV, 271.
Ad comitis Stephani fratrem.…
Nobilibus siquidem proavis Odonibus ortus
Ortus es Odones ut veteres renoves,
Qui sic vixerunt, fuerint ut Julius armis,
Augustus pace, divitiis Salomon.
Addidit Octodurum sibi scilicet unus eorum,
Augustamque suis juribus obtinuit.
Isque Theobaldum generavit pacis alumnum,
Quo, Philippe, venis principe progenitus.
Baldric d’Angers, abbé de Bourgueil, en Anjou, adresse ces vers à Philippe, l’un des petits-fils d’Eudes de Champagne, le compétiteur de l’empereur Conrad à la couronne de Bourgogne. Ce Philippe, frère d’Etienne comte de Champagne, fut évêque de Châlons. — Baldric devint archevêque de Dol, en Bretagne, et mourut en 1131.
84
L’empereur Conrad le Salique, à qui Rodolphe III a légué la Bourgogne, bat son compétiteur Eudes de Champagne et soumet le pays.
1034.
Arnulfi gesta archiepiscoporum Mediolan., apud Pertz, SS. VIII, 14.
Hiis diebus mortuo Burgundionum rege proponit /61/ Chuonradus Burgundiam invadere. Ad quam invadendam Longobardorum iubet properare militiam. Ipse vero ex contigua sibi parte obstrusos irrumpens aditus, municipia quæque præoccupat. E vicino autem Italiæ cum optimatibus ceteris electi duces incedunt, scilicet præsul Heribertus et egregius marchio Bonifatius, duo lumina regni, explorantes accessus illos, quos reddunt meabiles præcisa saxa opidi Bardi 1 . Per hoc ducentes Langobardorum exercitum, Jovii montis ardua iuga transcendunt; sicque vehementi irruptione terram ingredientes ad Cæsarem usque perveniunt. Cumque nequirent Burgundiones resistere, dedicionem accelerant, perpetua subiectionis condictione Chuonrado substrati.
85
Udalric, comte de Lenzbourg, donne son alleu de Château-neuf à l’église de Sion.
1036-1054.
Schweiz. Geschichtsforscher, IV, 65. — M. D. R. XVIII, Chartes Sédun. 346.
86
Humbert, comte de Savoie, donne aux chanoines de Saint-Jean et de Saint-Ours, à Aoste, des biens situés dans le Val Digne.
1040.
Historiæ patr. monum. Ch. I, 530.
Aymo Sedunensis episcopus laudavit et firmavit.
Hactum est hoc donum in Augusta civitate, anno ab incarnatione Dni millesimo quadragesimo. /62/
87
Aymon, évêque de Sion, inféode au chanoine Warnerius la terre de Morcles avec l’alpe de Martinaa.
1043, 23 décembre.
M. D. R. XVIII, Chartes Sédun., 338.
88
Aymon, évêque de Sion et prévôt de Saint-Maurice, investit, moyennant un cens annuel de 12 deniers, Emalboldus et son frère Doloardus, d’un chesal situé à Saint-Maurice et d’un mas situé dans la plaine et sur le mont de Verossaz.
Agaune, 1045 ou 1046, 22 février.
Hist. patr. monum. Ch. II, 142, d’après une ancienne copie de l’abbaye de Saint-Maurice.
Aymo Dei gratia Sedunensis episcopus et abbatie sancti Mauricii prepositus … VIII kl. martii, luna XIII, anno VIII regnante Henrico. Acta Agauno.
Une copie insérée dans le Livre de la Val d’Illiez, pag. 40 (Arch. de l’abbaye de Saint-Maurice), porte Soloardus au lieu de Doloardus et donne la date suivante : VIII kl. martii, luna XI, anno VII rege regnante Henrico.
89
Le pape Léon IX traverse le Mont-Joux.
1049.
Herimanni Aug. (vulgo Contracti) Chronicon, ap. Pertz, SS. V, 128.
Idem (Leo nonus) in ebdomada Pentecostes aliam synodum /63/ Papiæ congregavit. Indeque per montem Jovis cum pluribus Romanorum in Cisalpinas partes devenit.
En parlant de ce voyage quelques historiens modernes disent que le pape trouva au Mont-Joux canonicos fratres, et ils citent comme source Hermann Contract; nous venons de transcrire les paroles de cet auteur, et on voit qu’il n’est pas question de chanoines. On aura probablement confondu le Mont-Joux avec l’abbaye de Saint-Maurice, où le pape trouva en effet des chanoines, comme il le dit dans la bulle dont nous donnons un extrait sous le No 91.
90
Le clerc Azzo donne ce qu’il possède à Curtmannonis à l’église Sainte-Marie de Sion, qui en échange lui accorde un champ et un jardin à Chamoson.
1050, 24 avril.
M. D. R. XVIII, Chartes Sédun., 339.
91
Bulle du pape Léon IX en faveur du monastère de Saint-Maurice.
1050.
Guichenon, Biblioth. Sebus. Cent. II, No 41.— Gallia christ. XII, instr. 428.— Hist. patriæ mon. Ch. II, 148.— Furrer, III, 32.
Leo humillimus servus servorum Dei … Dum Gallias tenderemus, ad eum locum cui Agaunum nomen est, pervenimus … Ibi astantibus nobis Petro archidiacono nostro et episcopis Allinardo Lugdunensi et Hugone Vesonticensi et Frederico Genevensi et Aymone Sedunensi, qui nunc eidem (Agaunensi) preest ecclesie, relata est nobis luctuosa miseriarum sarcina illius loci canonicis illata, etc. /64/
92
Aymon, évêque de Sion, donne aux chanoines de son église le village d’Orsières, une manse à Vissoye, le château de Saillon, la moitié de la seigneurie et du château d’Ayent, ce qu’il possède à Suen et à Sierre et la seigneurie de Grengiols.
Sion, 1052, 12 juin.
M. D. R. XVIII, Chartes Sédun., 340.
93
Echange de terres situées à Chatres entre Aymon, évêque de Sion, et son vassal Warnerius.
1053, 13 mars.
Archives de Valère. — M. D. R. XVIII, Chartes Sédun., 345.
Aimo, Dei gratia Sedunensis episcopus. Notum sit omnibus sanctae Dei ecclesiae fidelibus qualiter fidelis noster Uuarnerius nostram adiit clementiam, ut sibi commutaremus quamdam terram sanctae Mariae Sedunensis ecclesiae. Cuius petitioni annuentes commutamus sibi et fideli sue Helisane et infantibus illorum predictam terram sanctae Mariae, sitam in comitatu Ualensi, in loco qui dicitur Caldro, per manum aduocati eiusdem ecclesiae Upoldi, laudantibus eiusdem loci canonicis. Accepimus autem pro commutacione ad partem Sedunensis ecclesiae ab eodem Uuarnerio terram iacentem in eodem comitatu et loco qui dicitur Caldro sesqualteram 1 , id est tantum et dimidium, sicut mos est et consuetudo terras ecclesiasticas commutantium. Terminatur autem sanctae /65/ Mariae terra quam damus Uuarnerio ex una parte terra sancti Johannis, ex altera parte Arenzonis, ex tertia Lustriacensis ecclesiae.
Et ut hec commutacio firma et stabilis in posterum permaneat, ego Aimo manu propria firmaui et canonicis inferius descriptis per manum aduocati Upoldi Sedun. ecclesiae ad firmandum contuli.
Aimo episcopus firmauit. Desiderius firmauit. Arembertus firmauit. Steffanus firmauit. Adalbertus firmauit. Anselmus firmauit. Vuillelmus firmauit. Aimo firmauit. Uuarnerius firmauit.
Ego Hugo uice Durandi cancellarii scripsi, III idvs martii, XV anno rege Heinricho in Bvrgundia regnante.
J’ai publié une première fois cette charte dans le tome XVIII de nos Mémoires, d’après la copie du chanoine de Rivaz; depuis, j’en ai retrouvé l’original, que je reproduis ici pour rectifier quelques fautes de la copie.
94
Aymon, évêque de Sion.
1037-1053.
L’évêque Aymon figure encore dans les actes suivants :
Charte de Léger, archevêque de Vienne, en faveur de l’église de Romans, du 2 octobre 1037. Aimo Sedunensis episcopus atque Octodurensis, similiter (firmavit atque laudavit).— Hauréau, Gall. christ. XVI, instr. 21.
Fondation de l’abbaye de Saint-Paul de Besançon. — Dunod, Hist. de l’église de Besançon, I, Preuves, 45.
Charte d’Aymon en faveur de l’abbaye de Saint-André-le-bas de Vienne, vers 1046. — Chevalier, Cartulaire de Saint-André-le-bas, 157.
Election de Pierre, évêque de Puy, qui est sacré par le pape, 13 mars 1053. — Mabillom, Annales Bened. IV, 142. /66/
95
Mort d’Aymon de Savoie, évêque de Sion.
(1054), 13 juillet.
Nécrologe de Sion, ap. M. D. R. XVIII, 276.
III idus julii. Depositio Aymonis episcopi.
96
Ermanfroid, évêque de Sion, préside, en qualité de légat du pape, le concile de Lisieux, en Normandie.
1055.
Gallia christ. XII, 740. — Coleti, Concilia, XII, 5.
Coleti donne quelques détails sur ce concile, mais sans indiquer le nom du légat qui le présida; les historiens de l’église sont unanimes à dire que ce fut l’évêque Ermanfroid de Sion.
97
Ermanfroid, évêque de Sion, assiste, comme légat du pape, au sacre de Philippe Ier, roi de France.
Reims, 1059, 23 mai.
Harduin, VI, 1069. Cf. Pertz, SS. IX, 389.
Anno Incarnationis Dominicæ MLIX, indictione XII, die Pentecostes, XXIII maii, Philippus rex in majore ecclesia a ven. archiepiscopo Remensi consecratus est, præsente (cum aliis) Ermenfrido, episcopo Sedunensi, Nicolai papæ legato. /67/
98
Ermanfroid, évêque de Sion, légat du pape en Angleterre.
1062.
Ex annalibus Rogeri, ap. Baronius, Annales eccles. ad an. 1062. — Bolland., tom. II jan. 239.
Hoc eodem anno legati sedis apostolicæ in Angliam ad Eduardum regem missi agunt ut sanctus Vulstanus Vuigorniensis ecclesiæ episcopus eligeretur. Res vero gesta ita ab eo describitur : Contigit namque eo tempore (hoc scilicet anno millesimo sexagesimo secundo) et legatos apostolicæ sedis eius electioni interesse, Armenfredum scilicet Sedunensem episcopum, et alium qui a dno papa Alexandro pro responsis ecclesiasticis ad regem Anglorum Eduardum missi, regio præcepto Vuigorniæ per totam fere quadragesimam degebant, expectantes responsum suæ legationis vsque ad curiam regalem proximi Paschæ.
99
Ermanfroid, évêque de Sion, à Rome.
Latran, 1065, 6 mai.
Migne, Patrologia latina, CXLVI, 1306.
Bulle du pape Alexandre II en faveur de l’abbaye de Saint-Denis.
Hermenfredus Sedunensis episcopus consensit.
Datum Laterani, secundo nonas maii, anno quarto pontificatus donni Alexandri secundi papæ, indictione quarta. /68/
100
Burchard, abbé de Saint-Maurice, accorde la jouissance viagère de l’église d’Attalens et de ses dépendances à Eldegarde, femme d’Othon, avoué de ce couvent, et à leurs enfants.
1068.
Cibrario e Promis, Docum. 34 — Mémorial de Fribourg, II, 343.
Ermenfredus Sedunensis episcopus et sancti Mauricii canonicus laudauit.
Anno ab incarnato Christo millesimo LXoUIII, regnante rege Heinrico in Burgundia IX, luna sexsta, die sabato. Actum Agauno.
101
Ermanfroid, évêque de Sion, est envoyé en qualité de légat en Angleterre par le pape Alexandre II.
1070.
Orderici Vitalis Historia ecclesiastica, pag. 321, édit. Migne.
Post hæc Guillelmus rex dominicam resurrectionis in urbe Guenta celebravit, ubi cardinales Romanæ Ecclesiæ coronam ei solemniter imposuerunt. Nam ex petitione ipsius Alexander papa tres idoneos ei, ut charissimo filio, legaverat vicarios, Ermenfredum pontificem Sedunorum et duos canonicos cardinales. Quos apud se annuo ferme spatio retinuit, audiens et honorans eos tanquam angelos Dei. In diversis locis, in plurimis negociis sic egere, sicut indigas canonicæ examinationis et ordinationis regiones illas dignovere. /69/
102
Ermanfroid, évêque de Sion, assiste, comme légat du pape, au concile de Winchester.
1070.
Harduin, VI, 1165, ex annalibus Rogeri. — Bolland. tom. II jan. 240.
Anno millesimo septuagesimo, concilium in octavis Paschæ Wintoniæ celebratum est … Alexandro papa consentiente et per suos legatos Hermenfredum Sedunensem episcopum, etc. suam auctoritatem exhibente.
103
Visite d’Annon, archevêque de Cologne, à l’abbaye de Saint-Maurice.
1070, avril ou mai.
Vita Annonis, archiepisc. Colon., ap. Pertz, SS. XI, 480.
Annon revient de Rome.
In quo positus itinere precibus exegit ab Adelheida, tunc Alpium Cottiarum marchionissa, quatenus Thebeæ legionis reliquias eius auctoritatis iussu mereretur ab Agaunensibus; suæ quippe ditioni locus cedebat. Quo perveniens, licet splendide ac populariter ut non solum archiepiscopum Coloniensem, sed et ut archicancellarium totius Italiæ decebat, exciperetur, consilio tamen et prudentia magis quam potestate sibi censuit illic agendum. Proinde donis et promissionibus ad voluntatem suam flexum habens sacrarum ædium custodem, remotis aliarum personarum impedimentis, in secreto noctis, paucis suorum admissis, ecclesiam ingressus est, ubi sacratissimum beati martyris Innocentii corpus una cum capite /70/ sancti Vitalis reverenter extulit, et tam sui voti prosperitate, quam etiam suspicione alicuius in populo perturbationis actus profectionem maturius imperauit. Christo igitur viæ præduce, post emensum peregrinationis suæ pelagus, mœnia Sigeburgensis 1 cœnobii contingens, sanctarum reliquiarum thesaurum auro preciosorem, cum magno populorum tripudio, qui eo die confluxerant, illuc intulit 4 idus maii, quæ dies dominicæ Ascensionis tunc gaudiis illustrabatur, ab incarnatione Dni 1069 anno septuagesimo vertente 2 .
104
Ermanfroid, évêque de Sion, préside, comme légat du pape, le concile de Windsor, dans lequel Stigand, archevêque de Canterbury, est déposé. Lanfranc succède à Stigand.
1070.
Harduin, VI, 1165, ex annalibus Rogeri.
Die autem Pentecostes rex (Wilielmus Angliæ) apud Windleshoram venerando Baiocensi canonico Thomæ Eboracensis ecclesiæ archiepiscopatum et Valcelino, capellano suo, Wintoniensis ecclesiæ præsulatum dedit. Cujus jussu mox in crastino Sedunensis episcopus Hermenfredus synodum tenuit.
Vita B. Lanfranci, archiep. Cantuariensis, ap. Bolland. tom. VI maii, 838.
Post hæc venerunt ad regem in Angliam tres legati simul, Ermenfredus Sedunorum episcopus et duo clerici cardinales, missi ad petitionem ipsius a papa Alexandro, qui eum in /71/ Pascha, coronam regni capiti ejus imponentes, in regem Anglicum confirmaverunt. Congregata est ergo synodus magna Windresoris, in qua, præsidente rege, ab ipsis legatis dejecti sunt quidam episcopi indigni episcopatu propter vitam criminosam et inscitiam vitæ pastoralis. Inter quos deposuerunt Stigandum … qui infanda ambitione Cantuariensem archiepiscopatum invaserat … Cogitanti vero regi de hac re et proceres regni consulenti, convenientissimo fine in Lanfranco 1 quievit; … quapropter misit prædictos legatos in Normanniam ad hoc opus perficiendum. Cum igitur Sedunensis episcopus inuitaret eum ad regimen pontificale, denuntians in concilio episcoporum et abbatum Normanniæ petitionem regis, simulque voluntatem suam et reliquorum sedis apostolicæ legatorum et quasi præceptorum super hac prælatione, sancta ira sanctaque tristitia sic perturbatum fuisse compererunt, ut omnino contradicturum putarent, inducias ad deliberandum petentem.
Après de nouvelles instances, Lanfranc accepte l’archevêché de Canterbury.
105
Ermanfroid, évêque de Sion, assiste au concile de Mayence.
1071.
Harduin, VI, 1169. — Pertz, SS. V, 186.
Anno incarnati Verbi MLXXI, celebrata est synodus apud Moguntiam, considentibus etcollaborantibus rever. episcopis … Ermenfrido Sedunensi, etc.
La même année, le 11 mai, Ermanfroid se trouve à Liège avec l’empereur Henri IV. — Böhmer, Regesta, ad h. an., et Miræus, Opera diplom. III, 15. /72/
106
Ermanfroid, évêque de Sion, assiste au synode de Châlons.
1072, 2 mars.
Martenne et Durand, Thesaurus novus anecdotorum, IV, 98.
Actum in Cabilonense synodo, VI nonas martii, luna XVIIII, anno dominicæ incarnationis MLXXII, indictione X, assensum præbente (cum aliis) episcopo Sedunensi Armenfredo.
La même année, l’évêque de Sion souscrivit une bulle du pape Alexandre II en faveur de l’église de Châlons. — Migne, Patrol. CXLVI, 1377.
107
Ermanfroid, évêque de Sion, se trouve à Worms, à la cour de l’empereur Henri IV.
Worms, 1076, 27 mars.
Zeerleder, Urkunden der Stadt Bern, I, 37.
L’empereur Henri IV confirme la fondation du prieuré de Rueggisberg (canton de Berne), « ob interventum … Sedunensis episcopi Ermefredi … Data VI kal. aprilis, anno Dni incarnationis MLXXVI, indictione XIIII, anno vero regni Heinrici quarti regis XXI. Actum in Wormatia.
108
L’empereur Henri IV donne Louèche et Naters à Ermanfroid, évêque de Sion.
Mayence, 1079, 1er janvier.
M. D. R. XVIII, Chartes Sédun. 347. /73/
109
Convention entre les abbés de Saint-Bénigne de Dijon et de Saint-Bénigne de Fructuaria.
1080.
Guichenon, Hist. de Savoie, IV, 19.
… Assensum præbentibus illis qui ex præcepto dni papæ in placito residebant, scilicet Herimanno sanctæ Romanæ ecclesiæ cardinali, Hugone episcopo Diensi, et Gratianopolitano et Sedunensi, etc.
110
Ermanfroid, évêque de Sion et chamcelier de Bourgogne, se trouve à Albano, à la suite de l’empereur.
Albano, 1082.
Zeerleder, Urkunden, I, 46. — Indicateur d’histoire suisse, année 1872, pag. 247.
L’empereur Henri IV donne le château d’Arconciel à un comte appelé Conon ou Ulric ? « consilio Bermenfredi, Sedunensis episcopi et cancellarii Burgundie … » Actum anno dominice incarnationis MLXXXII, indictione quinta, anno ordinacionis dni Henrici quarti regis inuictissimi XXVIIII, regni vero XXVI. Actum Albano.
« Ermenfredus cancellarius » signe un diplôme du même empereur en faveur de Lutry. « Data idibus septembris anno dominice incarnationis millesimo octogesimo octavo, etc. Actum Wivis. » — Bernard, Cartulaire de Savigny, I, 426.— M. D. R. I, 159 et VII, 5.
111
Mort d’Ermanfroid, évêque de Sion.
11 décembre.
Nécrologe de Sion, ap. M. D. R. XVIII, 289.
III idus decembris. Obiit Ermenfredus episcopus Sedun. /74/
112
Gausbert, évêque de Sion.
1092.
Matile, Monuments de Neuchâtel, 6.
Humbert fonde le prieuré de Corcelles, dans le canton de Neuchâtel.
Supradictum locum dono Deo pro remedio anime mee et pro remedio animarum patris mei Uldrici … Cunonis avunculi mei, Gausberti Sedunensis episcopi et omnium parentum nostrorum, etc.
Anno ab incarnatione Dni MXCII, regnante Heinrico rege.
113
Rôle des possessions et revenus du chapitre de l’église de Sion.
XIe siècle.
M. D. R. XVIII, Chartes Sédun. 348.
114
Peste en Vallais.
1100, avril.
Archives de l’abbaye de Saint-Maurice, Livre de la Val d’Illiez, pag. 54.
Increpuit lurida episdemia pestis adeo inclementer in terra Vallesii, ut nunquam talis inaudita fuerit. Ita Johannes Clinembrix notar. /75/
115
Donation faite à l’église de Saint-Pierre de Haute-Pierre par Villencus, évêque de Sion.
1107.
Gallia christ. XII, instr. 430. — Furrer, III, 35.
Ego Wilencus, Dei disponente clementia Sedun episcopus, ecclesiæ beati Petri de Alta-Petra 1 dono quicquid de rebus ecclesiæ in proprio possidebam vel alii de me tenebant; reddo et in perpetuum canonicis in commune habendum concedo servos et ancillas quos extra Jurenses partes habeo, præterea Raynaldulum filium Hugonis monachi dono. Signum Stephani archidiaconi et cantoris. S. Pontii prioris. S. Alcherii. S. Odonis. S. Bernardi, canonicorum. S. Dodonis presbyteri. S. Ubini. S. Roberti Brunis. Predicta dona ego Wido Viennensium archiepiscopus et apostolica auctoritate Bisuntinæ sedis vicarius confirmo. Et quicunque hæc infringere præsumpserit, auctoritate BB. apostolorum Petri et Pauli, omniumque sanctorum et sanctarum Dei vinculo anathematis subjaceat. Acta sunt hæc anno millesimo centesimo septimo incarnationis Dni, indictione quinta decima.
116
L’empereur Henri V passe le Mont-Joux avec son armée.
1110.
Ekkehardi Uraugiensis Chronica, ap. Pertz, SS. VI, 243.
A. D. 1110. L’empereur Henri V rassemble une armée en Allemagne pour aller en Italie. /76/
Regia munificus liberalitate datis ubique inestabilis pecuniæ stipendiis circa Augustum moveri undique exercitum imperat, aliis secum per montem Jovis, aliis per vallem Tridentinam Alpes transcendentibus.
Gotifredi Viterb. Pantheon, ap. Pertz, SS. XXII, 255.
Henricus V, mortuo patre, mirabili collecto exercitu, tertio anno post obitum patris, per montem Jovis transit Pyreneum, Romam proficiscens. Cumque supra Padum castrametatus preciperet exercitum recenseri, inventa sunt 30 milia militum, exceptis omnibus qui ad eum de Ytalia confluxerunt.
117
Villincus, évêque de Sion, assiste au synode de Tournus.
1115.
Harduim, VI, 1933. — Hauréau, Gallia christ. XV, instr. 22.
Gulincus episcopus Sedunensis.
118
Amédée, comte de Savoie et abbé de Saint-Maurice, remet Louèche et Naters à Vilencus, évêque de Sion.
Agaune, 1116, 30 septembre.
M. D. R. XVIII, Chartes Sédun., 355.
119
Mort de Villencus, évêque de Sion.
6 octobre.
Nécrol. de Sion, ap. M. D. R. XVIII, 284.
II nonas octobris. Gillencus presul obiit. /77/
120
Pierre de Bard et Hugues, son frère, donnent un champ en gage à l’église de Saint Nicolas du Mont-Joux pour un capital de 70 sols.
(Vers 1125.)
Hist. patr. monum. Ch. II, 211.
Breue recordationis de quodam conuadio quod mittunt Petrus Bardensis et Vgo frater eius, laudantibus ceteris fratribus, ecclesie sancti Nicholai Montis Jouis et seruitoribus ipsius pro septuaginta solidis de capitalibus denariis, scilicet campum unum qui iacet ad castellum Argentum 1 in loco ubi dicitur in Uergno ex parte occidentali iuxta riuum.
Guilencus de Arculo, Aimo Sario, Guibertus de Grazano et supradictus Ugo sunt fideiussores de legali guarentia et sunt fideiussores quod alii fratres laudent conguadium istud et sint fideiussores ipsi fratres de legali guarentia istius conguadii.
Audientes et uidentes fecerunt Uldricus canonicus sancti Jacobi, Petrus Gebennensis, Aimericus conuersus, Amaldricus de sancto Jacobo.
120 bis.
Concessions faites à l’église de Saint-Nicolas du Mont-Joux, par Amédée III, comte de Maurienne.
1125, 1er février.
Cibrario e Promis, Documenti, 42. — A. Jos. de Rivaz, Opera historica, Msc, tom. X, pag. 301.
In nomine sancte et individue Trinitatis. Ego Amedeus, Morianensis comes et marchio in Italia, pro remedio anime mee et patris mei et parentum meorum dono et concedo rogatu /78/ Bosonis Alingiensis et Petri de Porta Sancti Ursi et Gofredi et Alievadi et Galbesii Crassi et Ocherii Rosset laudantibus istis ecclesie Sancti Nicolai Montis Jovis et fratribus ibidem Deo famulantibus totum quod habebant a me predicti milites a Fontana cooperta usque ad pedem de valle Noria, quidquid ibi a viatoribus remanet, in via vel extra viam, omnem casuram ubicumque remaneat, predicte ecclesie in perpetuum manere concedo. Atque insuper quicumque homo vel femina terram suam prefate ecclesie dare voluerit, ecclesia per allodium in perpetuum firmiter possideat, etc. Preterea Amedeus Alingiensis dum moraretur in ciuitate Augusta pro remedio anime sue me concedente dedit prefate ecclesie Montis Jovis quidquid habebat a me omnem casuram a Fontana cooperta usque ad burgum Sancti Petri in perpetuo possidendam. Testes sunt Imerius vicedominus Tarentasiensis, Aymo vicednus Castellionis, etc. Henrico imperante, anno ab incarnatione Dni M. C. XX. W. indicione X, feria IIII.
Guichenon, Histoire de Savoie, IV, 31.
Anno MCXXV, kal. februarii, regnante Henrico imperatore, Amedeus comes Maurianensis et marchio dat Sancto Nicolao Montis Jovis plura et quidquid ecclesiæ quisque dare voluerit promittit defendere. Testes sunt Aimericus vice comes Tarentasiensis, Rodulphus de Foucigniaco, Martinus Portomarinus, etc.
121
Rodolphe, abbé de Saint-Tron, et Alexandre, archidiacre de Liège, passent le Mont-Joux en revenant de Rome.
1127.
Gesta abbatum Trudonensium, ap. Pertz, SS. X, 306.
Per multas animi tribulationes, per multas corporis /79/ passiones, per exitialia montis Jovis pericula recepit eos tandem civitas Basilea.
122
Les mêmes traversent une seconde fois le Mont-Joux après un nouveau voyage à Rome.
1128, décembre. — 1129, janvier.
Gesta abb. Trudon. ap. Pertz, SS. X, 307.
Alexander domum cum abbate Rodulpho repatriat … In reditu autem suo nativitatem Dni (25 dec. 1128.) Placentiæ celebraverunt et increscentibus hyemalibus periculis Augustam civitatem transeuntes, ad villulam quæ est in pede Montis Jovis, quæ vocatur Restopolis 1 , cum difficultate morti proxima pervenerunt. Ubi nec ante ire valentes nec retro propter altissimos nivium aggeres, octavas Dni egerunt, et post aliquot dies premonstrata eis a preducibus maronibus difficillima via — marones enim appellant viarum premonstratores — subactis duobus miliariis Theutonicis, ad Sancti Remigii 2 villulam in ipso Jovis monte pervenerunt. In quo loco, tanquam in mortis faucibus coagulati, manebant nocte et die sub periculo mortis. Angustia villulæ tota completa erat peregrinorum multitudine. Ex altissimis et scopulosis rupibus ruebant frequenter intolerabiles omni opposito nivium aggeres, ita ut aliis iam collocatis, aliis adhuc supersedentibus mensis domos iuxta, eos prorsus obruerent, et inventos in eis quosdam suffocarent, quosdam contritos inutiles redderent. Sub hac iugi morte aliquot dies in infausta villula illa fecerunt. Tunc sponte applicantes se peregrinis montis marones, gravem /80/ indicunt eis mercedem, ut temptatam viam aperirent, pedites peregrini eis sequerentur, equi post illos, sicque trita via planaretur dominis qui delicatiores retro venirent. Itaque marones capitibus propter nimium frigus filtro pilleatis, manibus villose cyrothecatis, pedibus coturnis munitis atque subtus a planta ferreis aculeis propter lubricam glaciem armatis, hastas longas ad palpandam sub alta nive viam in manibus ferentes, solitam audenter ingressi sunt viam. Summum mane erat, atque cum summo timore et tremore sancta mysteria peregrini celebrantes atque sumentes, ad instantis mortis ingressum se preparabant. Certabant quis eorum prior sacerdoti confessionem suam dare posset, et cum unus non sufficeret, passim per æcclesiam invicem sibi sua peccata confitebantur. Cumque hæc in æcclesia cum summa devotione agerentur, percrebuit per plateam luctuosissimus luctus; nam marones per ordinem de villa egressos subito lapsus rupibus instar montis densissimus nivis globus decem involvit et usque ad inferni locum visus est extulisse. Qui huius infausti mysterii aliquando conscii fuerant, precipiti cursu ad hunc homicidam locum velocissime ruerant, et effosos marones, alios exanimes in contis referebant, alios semivivos, alios contritis ossibus in manibus trahebant, illa maritum, illa fratrem, ille et ille illum et illum se amisisse clamitabant. Tam horribili occursu peregrini exeuntes de æcclesia, exterriti paululum hesitaverunt, et idem timentes sibi futurum, quantocius Restopolim refugerunt. De difficultate viæ nulla, ut prius, questio; plana videbatur eis pro effugiendo mortis periculo. Ibi acta Epyphania Dni, et expectato sereno aere, conductis maronibus mortiferam villulam repetunt, et timore mortis pedibus velocitatem prebente, die illa usque ad medium montis modo reptando, modo ruendo, vix tandem perveniunt. Sequenti die, recepto aliquantulum spiritu, prophana Jovis sacra effugiunt, et ad patrium solum tendentes sine gravi difficultate perveniunt. /81/
123
Burchard, doyen de Sion, donne à l’église et aux chanoines de ce lieu l’alleu qu’il possédait dans le val d’Hérens et au mont de Suen.
1131, 17 décembre.
M. D. R. XVIII, Chartes Sédun. 356.
124
Amédée III, comte de Savoie, donne à l’église de Saint-Nicolas du Mont-Joux toute la terre de l’hôpital de Château-Verdun.
1137.
Hist. patr. monum. Ch. II, 224.
Ad memoriam successorum, ego Amedeus, Dei gratia comes et marchio, do et concedo pro remedio anime mee et patris mei et omnium antecessorum meorum seruitoribus ecclesie sancti Nicholai Montisiouis, ad opus pauperum, totam terram hospitalis de castello Uerdunensi, que iacet de Stipulis in sursum, tam in monte quam in ualle, siue in plano. De hac terra et de alia que dicitur Monsiouina pono interdictum et bannum meum in pena centum librarum de argento, quod nullus uir uel femina predictas terras uendere uel commutare aut aliquo ingenio alienare presumat, nisi servitoribus supradicte ecclesie. Et si aliquis uir uel femina de ipsis terris emit aut pro conuadio habet, recipiat pretium secundum quod ratio postulat a seruitoribus ipsius ecclesie et dimittat in pace. Vbertus filius comitis per manum eiusdem laudauit hoc et firmauit. Huic dono interfuerunt Aymo de Brienzun, Amedeus de Uileta, Guillelmus de Masino, Aimo uicedominus, Amedeus de Porta. Anno Dni ab incarnatione millesimo centesimo trigesimo septimo. /82/
125
Mort de Boson, évêque de Sion.
30 janvier.
Nécrologe de Sion, ap. M. D. R. XVIII, 257.
III kl. februarii. Depositio Bosonis, Sedun. pontificis, qui mense confratrum huius ecclesie Aniuisiensi honore aquisito, a Hierosolima rediens nature cedens migrauit ad Dominum.
126
Lettre de saint Bernard aux moines d’Aulps à l’occasion de l’élévation de saint Garin, leur abbé, au siège épiscopal de Sion.
(1138.)
S. Bernardi Opera, Epistola CXLII, edit. Paris, 1719, pag. 147.
Ad monachos Alpenses.
Bonus pater vester atque noster, auctore Deo, ad altiorem gradum assumptus est. Faciamus ergo, carissimi, quod dicit propheta : Elevatus est sol et luna stetit in ordine suo. Sol est ille per quem Alpensis congregatio illustris ubique redditur, tanquam luna per solem. Elevato itaque illo, stemus nos in ordine nostro, etc.
127
Pierre, archevêque de Tarentaise, et ses suffragants, Garin, évêque de Sion, Therbert d’Aoste et Tairold de Maurienne décident Gui d’Alinges à restituer Ottonelle et Salvan à l’abbaye de Saint-Maurice.
Agaune, 1138, 11 mars.
Cibrario e Promis, Documenti, 48. /83/
128
Les villages de Louèche et de Naters sont adjugés à saint Garin, évêque de Sion, dans un plaict tenu à Conflens.
(1138-1142.)
Archives de Valère, à Sion, Liber instrumentorum de Leuca, fol. 100, verso.
Garinus, Sedunensis episcopus, habebat queremoniam aduersus comitem Amedeum de duabus villis Leuca et Natria, quas idem comes aufferebat ecclesie Sedun. Venerunt ergo ad placitum apud castrum quod vocatur Coflens in presentiam venerabilis Petri, Darentasiensis archiepiscopi, et Aroldi Matrianensis 1 , Humberti Augustensis 2 , Joannis Valentini, Arducii Gebenensis episcoporum. Dixit itaque predictus episcopus Sedun. quod ecclesia sua per multa tempora fuerit inuestita de villis illis dono Henrici imperatoris et quod comes Amedeus, qui eas sibi vendicare volebat, quondam eas Deo et beate Marie Sedun. libere et absque calumnia perpetuo possidendas concesserit, laudantibus fratribus suis Reinaldo, Humberto, Guillermo et baronibus suis Rodulpho de Fulciniaco, Bosone de Alingio 3 … de Bloniaco et multis aliis. Huic dicto assensit comes, necnon presentibus et audientibus episcopis, inspirante Deo, confessus est … vel reclamabat in predictis villis obtulisse Deo et beate Marie pro libro super altare Seduni. Igitur Deo cuncta disponente adiudicata est predicto episcopo Sedun. a ceteris episcopis qui causam istam discutiebant inuestitura sua.
Exprompta et desumpta est presens copia a suo vero, /84/ aucthentico et pergameneo originali, quod nos notarii subscripti vidimus, tenuimus, legimus et palpauimus et ipsam copiam debite exacteque de verbo ad verbum collationantes dicto suo originali in omnibus et per omnia nihil addito neque remoto (demptis quibusdam vocabulis omissis in ipso originali nimia vetustate colliso desideratis) conformem atque consonantem reperimus. In cuius collationis et consonantiæ seu conformitatis fidem, indubiumque veritatis testimonium nos hic signetis nostri notariatus manualibus in talibus solitis subscripsimus. Seduni, in arce episcopali Maioriæ, die 24 januarii 1623.
Columbinus, not.
Petrus Mercerus, notar.
129
Amédée III, comte de Savoie, restitue Louèche et Naters à saint Garin, évêque de Sion.
(1138-1142.)
Cibrario e Promis, Documenti, 46. — Furrer, III, 37. M. D. R. XVIII, Chartes Sédun. 359.
130
Saint Garin, évêque de Sion, rend l’église d’Aigle à l’abbaye de Saint-Maurice.
(1138-1150.)
M. D. R. XVIII, Chartes Sédun. 357. — Aubert, Trésor de Saint-Maurice, 219.
131
Legs d’Oddon de Viverone en faveur de l’hôpital du Mont-Joux.
1145, juillet.
Hist. patr. monum. Ch. II, 260.
Anno dominice incarnacionis milleximo centeximo /85/ quadrageximo quinto, mense iulio, indictione hoctaua. Ego in Dei nomine Oddo qui dicor de Ueurono de eodem loco qui professus sum lege uiuere salicha dispositor, donator ac benefactor presens presentibus dixi … Primum iudico hospitali de Monte Jouis mansum unum de terra iuris mei ad Ponliolum, qui pignoris nexum pro libris sex Pettadinensium denariorum, ita tamen ut predictum hospitale prefatos denarios …
132
Le pape Eugène III traverse le Vallais.
1148, 26-27 mai.
Pour se soustraire aux troubles qui agitaient la ville de Rome, le pape Eugène III se réfugia en France, en mars 1147. Il séjourna dans ce pays pendant plus d’une année et il ne reprit le chemin de l’Italie qu’en mai 1148; il traverse alors le Jura et s’arrête pendant quelques jours à Lausanne, où il fait expédier cinq bulles, du 15 au 21 mai. (Voy. Schweiz. Urkundenregister, II, 42-45.) Le 26 mai, nous le trouvons à Saint-Maurice, où il donne une bulle en faveur de Payerne : Datum apud S. Mauricium VII kl. junii, indictione XII, incarnationis anno MCXLVIII, pontificatus anno IIII, ap. Archives de la société d’hist. de Fribourg, I, 375. Le lendemain le pape était à Martigny et il y prenait sous sa protection le monastère de Rüeggisberg par une bulle : Datum apud Otodorum, VI kl. junii, indictione XI, incarnationis anno MCXLVIII, pontificatus anno IIII, ap. Zeerleder, Urkunden, I, 88. Nous voyons par les souscriptions de ces bulles que le pape était accompagné d’au moins quatorze cardinaux.
Le Livre de la Val d’Illiez et le chanoine Boccard (Hist. du Vallais, 407) disent que Eugène III consacra l’église de l’abbaye de Saint-Maurice le 25 mai 1146. Le fait est vrai, car il est rappelé dans une bulle du pape Célestin III, du 1er avril 1196. (Voy. Aubert, Trésor de Saint-Maurice, 223.) Mais il y a erreur dans l’indication de l’année. En mai 1146, le pape se trouvait à Viterbe (Voy. Jaffé, Regesta pontif. 625); la consécration a eu réellement lieu le 25 mai 1148, puisqu’il est prouvé que ce jour-là le pape était en effet à Saint-Maurice. /86/
133
Mort de saint Garin, évêque de Sion.
27 août.
Nécrologe de Sion, ap. M. D. R. XVIII, 280.
VI kl. septembris. Garinus Sedun. ecclesie episcopus obiit.
Obiit Garinus Sedun. episcopus, cuius corpus requiescit in monasterio de Alpibus, ubi Deus … miracula per ipsum operatur.
Necrologium monasterii de Abundancia, ap. Hist. patriæ mon. SS. III, 397.
VI kl. septembris. Obiit Garinus Sedun episcopus.
134
Humbert III, conte de Savoie, donne à l’abbaye de Saint-Maurice dix livres à percevoir chaque année à Bagnes et à Octan en compensation d’une table d’or que son père a reçue de l’abbaye.
Agaune, 1150.
Guichenon, Hist. de Savoie, IV, 40. — Cibrario e Promis, Docum. 64.
Lodoicus Sedunensis episcopus testis.
135
Nicolas Sæmundarson, abbé du monastère bénédictin de Thingeyrar en Islande, se rend en Terre-Sainte en traversant la Suisse.
1151-1154.
Itinéraire de Nicolas publié par Verlauff dans les Symbola ad geographiam medii ævi. Copenhague, 1821.
Nous empruntons l’extrait suivant à la notice de M. Morel-Fatio sur les monnaies scandinaves trouvées en Suisse, pag. 17.
Inde tridui iter ad Basileam, Boslaraborg. Inde, Rheno /87/ relicto diei iter ad Soludurum, Solatra. Inde diei iter ad Vivilsburgum, Vivilsbogar 1 , urbem olim magnam, jam vero, postquam Lodbrokidæ eam everterunt, exiguam. Inde iter diei ad Viviacum, Fivizuborgar ad Lacum Martini 2 . Hi junguntur viæ quibus Alpes transituri Romam petunt variarum gentium peregrinantes, scilicet : Franci, Flaemingi, Galli, Angli, Saxones et Scandinavi. Inde diei iter ad urbem Mauritii, Mauriciusborgar, ubi ille cum exercitu suo, sex millibus, sexcentis, sexaginta et sex hominibus conditus est. Ibi est castellum Petri, Petrskastali. Ab urbe Mauritii iter bidui ad hospicium Bernhardi, Biarnhards spitala, in monte situm, ducit. Est quoque in Alpibus hospitium Petri 3 , Petrsspitali, ubi circa festum S. Olavi 4 æstivum sæpe saxa nive et aqua glacie obducta conspiciuntur. Alpibus ab austro extat oppidum Thrælatorp 5 . Tum Augusta. Urbs bona, urbi sedes episcopalis ad ecclesiam S. Ursi ibidem conditi.
136
Le pape Eugène III confirme à l’abbaye d’Ainay, de Lyon, les possessions qu’elle a dans divers diocèses, en particulier dans ceux de Genève, de Lausanne et de Sion.
Rome, 1152 (1153), 26 février.
Bibliothèque de Lyon (fonds Coste), Grand Cartulaire d’Ainay, fol. XXII.
Eugenius episcopus, servus servorum Dei, dilectis filiis Guichardo, abbati Atthanacensis monasterii, eiusque fratribus tam presentibus quam futuris regularem vitam professis, in perpetuum. Religiosis desideriis dignum est facilem prebere consensum ut fidelis devotio celerem sortiatur effectum. Ea /88/ propter, dilecti in Dno filii, vestris justis postulationibus clementer annuimus et prefatum monasterium, in quo divino estis obsequio mancipati, sub beati Petri et nostra protectione suscipimus et presentis scripti privilegio communimus, statuentes ut quascumque possessiones, quecumque bona idem monasterium in presentiarum juste et canonice possidet, aut in futurum concessione pontificum, largitione regum vel principum, oblatione fidelium, seu aliis iustis modis, Deo propicio, poterit adipisci, firma vobis vestrisque successoribus et illibata permaneant. In quibus hec propriis duximus exponenda vocabulis : locum in quo ipsum monasterium situm est, ecclesias Sancti Michaelis, Sancti Sebastiani, de Cuberiis, de Mathiaco, de Maximiaco, de Antanens, de Sancto Cirico, de Domno Petro, de Castellione, de Lais, de Albuconatis, de Caseto, de Chacellay, de Marcelliaco, de Sivriaco, de Domno Martino, de Villa, de Sancta Columba, de Riolgiis, de Sancto Leodegario, de Sancto Cirico, de Calme, de Sancto Romano, de Sancto Martino, de Pressiaco, de Laviaco, de Solomiaco, de Sancto Nicetio, de Lisiniaco, de Turre, de Velchia, de Cambosco, de Fargiis, de Sancto Andrea, de Viricella, de Sancto Christoforo, de Albespino, de Castel, de Rocca, de Sancto Juliano, capellam de Sancto Camundo, de Chano, de Orlenatis, de Vernaisonis, de Griniaco, capellam de Givorco, de Vesia, de Sancto Boldilio, de Campaniaco, quicquid habetis in ecclesia Sancti Preiecti, ecclesiam Sancti Martini, de Aloso, de Manasseu, de Tochiaco, de Sancto Simphoriano et ecclesiam Sancti Petri, cum Mariniaco et tota parrochia illius ville, ecclesias de Maysiaco, de Sancto Boneto, de Sancto Laurentio, de Pauliaco, de Grinniaco, de Arciaco, de Saliniaco, de Tilio, de Sancto Mauricio, de Sancto Benedicto, de Marciant, de Lomniaco; in parrochia 1 Viennensi : ecclesias de Vion, de Haiserant, de Saccheras, de /89/ Estabulis, de Chamunatis, de Mura, de Ceruia, de Hairamen, de Juruant, de Vallibus, de Casuo, de Satalatis, de Cauaniaco; in Aniciensi 1 parrochia : ecclesias de Tencanis, de Sancto Georgio, de Ynigiaco, de Salis, de Merlo, de Estivalis; in Bellicensi parrochia : ecclesias de Ysiaco, de Geliniaco, de Peziaco, de Brenniaco, de Sancto Benigno, de Sancto Franco, capellam de Cordono; in parrochia Gratia(no)politana : ecclesias de Lemenco, de Viueriis, de Somniaco, et capellam burgi quod dicitur Cambariacum; in Gebennensi parrochia 2 : ecclesias Sancti Johannis, Sancti Gervasii, Sancti Ypoliti de Villa, Sancti Pancracii, de Bogeua, de Capella, Sancti Laurentii de Sala, Sancti Laurentii de Cornillun, de Passere, capellam de Maorna, ecclesiam de Monoste, de Jauenno, de Bardiniaco, de Cofiniaco, de Polliniaco, de Mairin, de Marsniaco, de Burdiaco, de Mainniaco, de Joliaco, de Colonges, de Sancto Gengulfo, de Maresco, Sancti Georgii, de Essartinis, de Geneurey, de Burnigio, de Anamasolri, de Duesno, de Bellavalle, de Torono, de Vasliaco, de Sancto Marcello, Sancti Geraldi, ecclesias de Cusiaco, de Tolliaco (ou Colliaco); in Lausannensi parrochia : ecclesiam sancti Desiderii 3 ; in parrochia Sedunensi : ecclesias de Aleo, de Saxone, de Ridda, de Clagiis, Sancti Romani de Agenta, Sancti Jacobi de Grangiis 4 ; in Augustensi parrochia : ecclesias Sancti Eusebii, Sancti Ylarii, Sancti Bartholomei, Sancti Vincentii; in Tricastrensi parrochia : ecclesias de Palatio et de Castello novo. Decernimus ut nulli omnino hominum liceat prefatum monasterium temere perturbare, aut eius possessiones auferre, vel ablatas retinere, vel datas suis usibus vendicare, minuere seu aliquibus vexationibus fatigare; sed omnia integra conserventur eorum pro quorum gubernatione atque sustentatione concessa sunt usibus omnimodis /90/ profutura, salva diocesanorum episcoporum canonica justicia. Si qua igitur in futurum ecclesiastica secularisue persona, hanc nostre constitutionis paginam sciens, contra eam temere venire temptauerit, secundo tertioue commonita, si non satisfactione congrua emendaverit, potestatis honorisque sui dignitate careat, reamque se divino judicio existere de perpetrata iniquitate cognoscat, et a sacratissimo corpore ac sanguine Dei et Dni Redemptoris nostri Jhesu Christi aliena fiat, atque in extremo examine districte ultioni subjaceat. Quunctis autem eidem loco justa servantibus sit pax Dni nostri Jhesu Christi, quatenus et hic fructum bone actionis percipiant et apud districtum judicem premia eterne pacis inueniant. Amen. Amen. Sequitur scriptura inter duo signa. Ego Eugenius catholice ecclesie episcopus. Sequuntur et alie scripture cum pluribus signis. Ego Conradus Sabinensis episcopus. Ego Oto diaconus cardinalis sancti Georgii ad uelum aureum. Ego Guido diaconus cardinalis sancte Marie in Porticu. Ego Johannes diaconus cardinalis sanctorum Sergii et Bachi. Ego Octauianus presbiter cardinalis sancte Cecilie. Ego Hugo Hostiensis episcopus. Ego Gerardus diaconus cardinalis sancte Marie in Via lata. Ego Rollandus presbiter cardinalis sancti Marci. Ego Henricus presbiter cardinalis sanctorum Nerei et Achillei. Datum Rome, apud Sanctum Petrum, per manum Bosonis scriptoris sancte Romane ecclesie, IIII kl. martii, indictione prima, incarnationis dnice anno MoCoLIIo, pontificatus vero dni Eugenii pape III anno nono.
137
Décision d’Amédée, évêque de Lausanne, sur les différends existants entre les frères du Mont-Joux et ceux de Meillerie.
Lausanne, 1154, 14 octobre.
Mémoires et Doc. de Genève, tom. II, 2e partie, pag. 34.
Notum sit uniuersitati fidelium tam futurorum quam /91/ presentium quod ego Amedeus, Dei miseratione Lausannensis ecclesie minister humilis, ex precepto D. pape uenerande memorie et mirande sanctitatis viri Eugenii, querimoniam que a fratribus Montis Jouis adversus fratres Melereie de confederatione eorum diu agitata habebatur, consilio et auxilio tam religiosorum quam secularium uirorum, cum utriusque partis assensu, Lausannensis et Gebennensis ecclesie iure retento, diligenter examinaui, et fideliter pro posse determinaui, et ne forte in posterum obliuionis uento tolleretur, scripto commandare curaui. Est igitur inter eos spiritualis hec conuencio, pro fratribus defunctis inuicem orare, missas celebrare, elemosinas dare. Corporalis autem fraternitatis hec est, ut si forte prepositus Montis Jouis Melereiam uenerit, quamdiu ibi fuerit, locum prioris obtineat, ea duntaxat condicione ut nec personam educere uel introducere, uel bona loci illius auferre aut alienare sine consensu fratrum eiusdem loci ullatenus ualeat. Si uero priorem Melereie decedere uel discedere contigerit, fratres eiusdem ecclesie liberam eligendi unum de fratribus suis potestatem habeant, atque obedientiam electo suo faciant; ipse uero rursum prefato preposito, consilio Gebennensis episcopi, obedientiam promittat, prefata tamen condicione inuiolabiliter seruata. E contra prepositus Montis Jouis cum fratribus suis ecclesiam Melereie, necessitate ingruente, consilio iuuare et facultatibus sustentare bona fide satagant. Postremo expensas quas pro uexationibus et iniustis calumpniis eorum fratres de Melereia fecerunt, omni occasione et dilatione remota, eisdem recompensare studeant. Huius composicionis et legitime confederationis testis est domnus Ardutius Gebennensis episcopus, cuius consilio et auxilio facta est et eiusdem sigillo impressa; saluo tamen iure ac iusticia Gebennensis ecclesie per omnia. Sunt et alii testes Amaldricus Gebennensis decanus, Gauterius capellanus, Anselmus de Filiaco, Benedictus de Margincello, Giraldus et Vilelmus /92/ Lausannenses canonici, MoCoLIIIIo anno ab incarnatione Dni. Data Lausanne, luna IIIIa, feria V, regnante Gunrado imperatore.
138
L’empereur Frédéric confirme à Berthold de Zaehringen la possession de l’avouerie des évêchés de Genève, Lausanne et Sion.
1157.
Ottonis S. Blasii Chronicon, ap. Pertz, SS. XX, 314.
Post hoc Burgundiam ingressus (imperator) terram soceri sui Reginaldi comitis (Burgundiæ) qui iam obierat, in ditionem suam redegit, ac regnum Burgundiæ cum archisolio Arelatensi, quod duces de Zaringin, quamvis sine fructu, tantum honore nominis iure beneficii ab imperio iam diu tenuerant, a Bertolfo duce extorsit, prestitis sibi trium episcopatuum advocatia cum investitura regalium, scilicet Lausannensis, Genovensis, Sedunensis.
139
Louis, évêque de Sion, termine, comme arbitre, les différends qui existaient entre l’abbaye de Saint-Maurice et Guillaume de la Tour.
Agaune, 1158, 3 avril.
Hist. patr. monum. Ch. II, 379. — Gallia christ., XII, instr. 492.— Furrer, III, 38. — Schweiz. Urkundenregister, II, 132.
Ces différentes collections ne reproduisent pas la date de la même manière; les notes chronologiques ne concordent que dans la première, en suivant le style pascal usité à Saint-Maurice. /93/
140
Berthold de Zæhringen conduit une armée en Italie en traversant le Mont-Joux.
1158.
Ottonis Frising, gesta Friderici imper. ap. Pertz, SS. XX, 430.
L’empereur Frédéric Barberousse réunit une grande armée pour envahir l’Italie.
Fridericus habito consilio et provida circumspectione usus hoc modo eis vias et Alpium transitus censuit distribuendos … Dux Bertholfus de Zaringen vel potius Burgundiæ cum Lotharingis per viam Julii Cæsaris, quæ modo mons Jovis vocatur.
141
L’évêque de Sion assiste à la diète réunie à Roncaglia par l’empereur Frédéric Ier.
1158.
Rousset, Supplément au Corps diplom. du droit des gens, II, 43.
Hisce comitiis interfuerunt : de Gallia episcopi et eorum legati Sedunensis, Lausannensis, Genevensis, etc.
142
Henri de Carinthie, évêque de Troyes, confirme la donation d’un hôpital à Troyes, faite en faveur de l’église du Mont-Joux.
1158.
Gallia christ. XII, 500.
(Henricus episcopus Trecensis) eodem (anno 1158) ecclesiæ /94/ S. Nicolai et S. Bernardi de Monte Jovis donatam domum Dei in foro Trecensi sitam confirmavit.
143
Le pape Adrien IV confirme la donation d’un hôpital à Troyes faite à l’hôpital du Mont-Joux.
Latran, (1159), 7 mars.
Archives de l’hospice du Grand Saint-Bernard. — Hist. patr. monum. Ch. II, 570.
Adrianus episcopus, seruus seruorum Dei, dilectis filiis preposito et vniuersis fratribus hospitalis de Monte Jouis salutem et apostolicam benedictionem. Quotiens illud a nobis petitur quod honestati et religioni dinoscitur conuenire, animo nos decet libenti concedere et petentium desideriis congruum impertiri suffragium. Ea propter, dilecti in Dno filii, hospitale quod domus Dei vocatur cum appendiciis suis a venerabili fratre nostro H. Trecensi episcopo et dilecto filio nostro nobili uiro Henrico comite Trecis uobis intuitu pietatis collatum, quam etiam concessionem scripti sui studuerunt munimine roborare, prout in eisdem scriptis continetur, uobis et per uos domui uestre auctoritate apostolica confirmamus, et confirmationem ipsam ratam et inconcussam futuris temporibus decernimus permanere. Nulli ergo hominum liceat hanc nostre protectionis seu confirmationis paginam temerario ausu infringere uel ei aliquatenus contraire. Si quis autem hoc presumpserit, indignationem omnipotentis Dei et beatorum Petri et Pauli apostolorum eius se nouerit incursurum. Datum Laterani, II nonas marcii.
Bulla : Adrianus pp. IIII. /95/
144
Saint Amédée, évêque de Lausanne, confirme à l’abbaye d’Humilimont ce qui a été donné à celle-ci par les chanoines de Saint-Maurice, et ce qui a été vendu par le prévôt du Mont-Joux.
(1145-1159.)
Mémorial de Fribourg, II, 237.
Amedeus, Dei gracia sancte ecclesie Lausannensis episcopus, dilecto filio suo Aldrico, uenerabili abbati Humilismontis, omnibusque fratribus ibidem secundum propositam religionem Deo mancipatis … Confirmamus etiam uobis insuper totam possessionem quam communi consilio canonici Sancti Mauricii de Chablai, uobis et successoribus uestris ibidem perpetuo habendam pro libra cere annuatim persoluenda, laudante Raboldo eiusdem fundi aduocato, dederunt; quicquid etiam ibi possidebant clerici de Monte Jouis, uenditum uobis pro IIIIor libris a preposito eiusdem loci, communi assensu capituli sui; testes canonicorum Sancti Mauricii Wilencus et Neris de Wadens; testes prepositi de Monte Jouis Johannes de Auri, Vldricus de Stuie, Cono de Betens.
144 bis.
Louis, évêque de Sion, enlève l’église d’Aigle à l’abbaye de Saint-Maurice. Il la restitue sur l’ordre d’Etienne, légat du pape.
(1156-1160.)
M. D. R. XVIII, Chartes Sédun. 358. — Aubert, Trésor de Saint Maurice, 219. /96/
145
Mort de Louis (de Granges), évêque de Sion.
13 mai.
Nécrologe de Granges, ap. M. D. R. XVIII, 321.
III idus maii. Lodoicus episcopus obiit.
146
Amédée, évêque de Sion, confirme la donation de l’église de Louèche faite au chapitre de Sion, par son prédécesseur, l’évêque Louis.
(1162-1173.)
M. D. R. XVIII, Chartes Sédun. 362.
147
Amédée, évêque de Sion, cède l’église de Saint-Sigismond, à Saint-Maurice, à l’abbaye de ce lieu, qui lui donne en échange l’église de Nendaz et plusieurs dîmes.
(1162-1178.)
M. D. R. XVIII, Chartes Sédun. 363.
148
Bulle du pape Alexandre III adressée à l’évêque Amédée et au chapitre de Sion au sujet des aliénations faites par l’évêque Louis.
Paris, 1163, 18 mars.
M. D. R. XVIII, Chartes Sédun. 360. /97/
149
Ulric, prévôt du Mont-Joux, cède à l’abbaye de Hautcrêt la moitié de la dîme de Villars-Peney, en retour du cens annuel d’un demi-boisseau de froment, payable au quêteur du Mont-Joux, à Vevey.
1167.
M. D. R. XII, Cartul. de Hautcrêt, 33.
150
Ebrard donne à la maison des pauvres du Mont-Joux tout ce qu’il possède en alleu à Amaville, Avise et quelques autres lieux.
Aoste, 1168, février.
Historiæ patr. monum. Ch. I, 852.
Notum sit omnibus quoniam Ebrardus donat in perpetuum pro anima sua et pro animabus antecessorum suorum domui pauperum Montisiouis et Uldrico preposito et aliis fratribus ipsius domus totum illum quod ipse habet per alodium et alius per eum et in Amauilla et in Auisol, in loco qui dicitur Crosum, et illud quod habet in loco qui dicitur Ortum, et campum quem habet in Ulminis subter clausum episcopi, et illud quod Ebrardus de Granges tenet ab eo ad Stabulum, et illud quod Johannes de Insula tenet ab eodem in parrochia Sancti Georgii. Hoc totum autem donat Ebrardus, sicut supradictum est, domui Montisiouis et preposito et aliis fratribus eiusdem domus, et concedit eis inde habere potestatem et dominium faciendi quicquid uoluerint de supradicto dono, una cum peruiis et exitibus et aquariciis et aliis usibus ipsius terre. Itaque hoc, donum firmum et stabile et absque ullo impedimento in perpetuum ualeat permanere. Et si forte contigerit quod aliquis /98/ amodo siue homo siue femina hoc donum aliqua fraude infringat uel remoueat, pro pena remotionis C librarum puri argenti culpabilis existat et supradictum alodium in duplum et in consimilibus locis domui supradicte componat.
Stephanus dictus Auguste cancellarius scripsit et subscripsit in Augusta ciuitate rogatus coram pluribus, loco publico, ante ecclesiam sancte Marie et sancti Johannis, feria tercia, mense februario, regnante Frederico imperatore, anno ab incarnatione Dni M. D. LX. VIII.
Testes Anselmus de Porta, Gauterius, Jorius, Guillencus, Guitbertus, Ugo et Gunterius sunt fideiussores de carta guarendi.
Auda uxor Ebrardi et Syburga nepos … et firmauerunt per manum eiusdem Ebrardi earum aduocati.
151
Lambert vend à la maison des pauvres du Mont-Joux tout ce qu’il possède à Sinzo pour le prix de 55 sols.
Aoste, 1168, octobre.
Historiæ patr. monum. Ch. I, 852.
Notum sit omnibus quoniam Lambertus uendit in perpetuum domui pauperum Montis Jouis et Uldrico preposito et aliis fratribus eiusdem domus totum illud quod ipse habet et alius per eum in Sinzo, terram, uineas, arbores, cultum et incultum. Huius autem uenditionis est precium LV solidi, precium adpreciatum, sicuti bene conuenit atque complacuit inter uendentem et ementes. Pro hoc itaque precio habeat amodo ipsa domus potestatem et dominium faciendi quicquid uoluerit de supradicta uenditione, una cum peruiis et exitibus et aquariciis et aliis usibus ipsius terre. Itaque hec venditio cum stipulatione /99/ pro omni firmitate subnixa et corroborata firma et stabilis in perpetuum ualeat permanere. Et si forte contigerit quod aliquis amodo siue homo siue femina hanc uenditionem aliqua fraude infringat uel remoueat, pro pena remotionis X librarum puri argenti culpabilis existat et supradictam uenditionem in duplum et in consimilibus locis predicte domui componat.
Stephanus dictus Auguste cancellarius scripsit et subscripsit in Augusta ciuitate rogatus coram pluribus, loco publico, ante ecclesiam sancte Marie et sancti Johannis, feria secunda, mense octobri, regnante Frederico imperatore, anno Dni M. C. LX. VIII.
Testes Gunterius, Guillencus, Giroldus, Bernardus, Bouo, Petrus et Aucherius sunt fideiussores de carta guarendi.
Maria uxor Lamberti et infantes eorum, Josbertus, Agnes laudauerunt et firmauerunt per manum Lamberti eorum aduocati.
152
Amédée, évêque de Sion, confirme au couvent du Mont-Joux la possession de l’église de Martigny et des autres biens que ce couvent possède dans son évêché.
1168.
M. D. R. XVIII, Chartes Sédun. 365.
153
Mort d’Amédée, évêque de Sion.
28 décembre.
Necrologium collegii canonicorum SS. Petri et Ursi Augustæ Prætoriæ, ap. Monum hist. patriæ, SS. III, 540.
V kal. januarii. Obiit Amedeus Sedunensis episcopus et canonicus noster. /100/
M. Mochet dit (Profil histor. fol. 100) que cet évêque de Sion gît à Saint-Ours (d’Aoste) près l’autel de Saint-Maurice. — Mon. hist. patr. Ch. II, 30.
Le chanoine Gal, qui a publié le nécrologe ci-dessus, croit que cette inscription se rapporte à Amédée, évêque de Sion, en 936, (désigné sons le nom d’Asmundus dans quelques catalogues). Nous croyons qu’elle se rapporte plutôt à l’évêque Amédée de La Tour, mort peu après 1168. Nous basons notre opinion sur le fait que cette inscription est précédée, dans le nécrologe, au même jour, de celle de Gilbert, prieur des chanoines de Saint-Pierre et de Saint-Ours. Si Amédée eut vécu en 936, il faudrait admettre que Gilbert, qui est inscrit avant lui, a vécu aussi avant cette date, ce que l’histoire de l’église de Saint-Pierre et Saint-Ours ne permet pas d’admettre.
L’évêque Amédée de La Tour ne figure pas dans le mécrologe de Sion; son ensevelissement à Aoste en donne la raison.
154
Pierre vend à la maison des pauvres du Mont-Joux des terres situées sous Saint-Oyen.
Aoste, 1172, août.
Hist. patr. mon. Ch. II, 1038.
Notum sit omnibus quod Petrus uendit in perpetuum domui pauperum Montis Jouis et Uldrico preposito et aliis fratribus eiusdem domus unum campum quem ipse habet subtus Sanctum Eugendum, iuxta torrentem, et pratum insimul tenens in eodem loco et aliam petiolam prati in Flacino. Huius autem uenditionis est pretium uiginti septem libre et tres modii sigale, precium adpreciatum sicuti bene conuenit atque complacuit inter uendentem et ementes. Pro hoc itaque precio habeat amodo predicta domus potestatem et dominium facere quicquid ipsa uoluerit de hac uenditione, tenere, donare, uendere siue commutare, una cum peruiis et exitibus et aquariciis et /101/ aliis usibus ipsius … Itaque hec uenditio cum stipulatione pro omni firmitate subnixa et corroborata firma et stabilis et sine aliquo impedimento in perpetuum ualeat permanere. Et si forte contigerit quod aliquis amodo siue homo seu femina hanc uenditionem aliqua fraude remoueat, pro pena remotionis sexaginta librarum puri argenti culpabilis et reus existat. Testes Gauterius, Ebrardus, Anselmus, Amoldricus, Bernardus, Poncius et Gunterius sunt fideiussores de carta guarendi. Amedeus, Aymo, Gunterius, Petrus, Martinus, Maria laudant et firmant per manum Petri patris eorum; item Donneta laudat et firmat per manum Amedei mariti sui.
Stephanus dictus Auguste cancellarius scripsit et subscripsit in Augusta ciuitate rogatus coram pluribus, loco publico, ante ecclesiam sancte Marie et sancti Johannis, feria I, mense augusto, regnante Frederico imperatore, anno Dni millesimo centesimo septuagesimo secundo.
155
L’empereur Frédéric Ier prend sous sa protection l’hôpital de Saint-Bernard du Mont-Joux.
Turin, 1176.
Hist. patr. monum. Ch. II, 1052. — De Rivaz, Opera hist. X, 413.
Fredericus Romanorum imperator semper augustus. Cognoscant uniuersi fideles imperii quod domus hospitalis sancti Bernardi de Monte Jouis cum uniuersis pertinentiis suis sub nostre deffensionis clypeo secura consistit, ut nostris temporibus illuc elemosinas collatas nullus ausu temerario presumat inuadere uel aliquo modo distrahere. Quo circa notum sit futuris et presentibus quod Peterlinus filius Guidonis Ruche habita controuersia cum fratribus de domo sancti Bernardi que est in Taurino, super bonis illius de Fontana Porcheria, /102/ que iam dictus pater eius cum boschis, aquis et clongerlis et ceteris pertinentiis pro remedio anime sue domui sancti Bernardi contradidit, lite penitus decisa, pactionem cum fratribus dictis sub iureiurando talem fecit, quod amplius eos in predicto dono patris sui et insuper in clauso de Lisimasco non inquietaret, sed in pace et honore et utilitate eos possidere permitteret. Nos itaque predictam pactionem rationabiliter in curia nostra stabulam, firmam et inconuulsam esse decernentes, presenti scripto confirmamus; quam qui infringere presumpserit quinque libras auri pro pena camere nostre componat. Datum apud Taurinum, anno Dni MCLXXVI, indictione VIII.
156
Le pape Alexandre III prend sous sa protection l’hospice de Saint-Nicolas et de Saint-Bernard du Mont-Joux et en confirme les possessions.
Venise, 1177, 18 juin.
Archives de l’hospice du Grand Saint-Bernard, et du canton de Vaud, copies. — Hist. patr. monum. Ch. II, 1056.
Alexander episcopus, seruus seruorum Dei, dilectis filiis Willelmo, rectori hospitalis sanctorum Nicolai et Bernardi Montis Jouis, eiusque fratribus tam presentibus quam futuris regularem uitam professis, in perpetuum. Effectum iusta postulantibus indulgere et uigor equitatis et ordo exigit rationis, presertim quando petentium uoluntatem et pietas adiuuat et ueritas non relinquit. Quapropter, dilecti in Dno filii, uestris iustis postulationibus clementer annuimus et ad exemplar patris et predecessoris nostri sancte recordationis Eugenii pape, prefatum hospitale, in quo diuino mancipati estis obsequio, sub beati Petri et nostra protectione suscipimus et presentis /103/ scripti priuilegio communimus, statuentes ut quascumque possessiones, quecumque bona idem hospitale in presentiarum iuste et canonice possidet aut in futurum concessione pontificum, largitione regum uel principum, oblatione fidelium seu aliis iustis modis, prestante Dno, poterit adipisci, firma uobis et Christi pauperibus et illibata permaneant. In quibus hec propriis duximus exprimenda uocabulis : ecclesiam Sancti Petri 1 ad pedem eiusdem montis cum decimis; ecclesiam sancti Stephani de Leides 2 cum pertinentiis suis; ecclesiam sancti Pantaleonis de Vrseri 3 cum adiacentiis suis; ecclesiam sancti Pancratii de Branchi 4 cum pertinentiis suis; ecclesiam sancte Marie de Othoderum 5 cum pertinentiis suis; ecclesiam de Lenz 6 desuper Sedunensem ciuitatem cum pertinentiis suis; capellam sancti Petri de Ali 7 cum appendiciis suis; ecclesiam sancti Jacobi de Rochi 8 cum hospitali et aliis pertinentiis suis; ecclesiam de Noua uilla 9 cum appendiciis suis; ecclesiam de Corb 10 cum appendiciis suis; cellam sanctorum Nicolai et Bernardi de Stoi 11 cum decimis et aliis pertinentiis suis; ecclesiam sancti Petri de Lusci 12 cum appendiciis suis; ecclesiam sancti Martini de Lulli 13 cum pertinentiis suis; ecclesiam sancti Lazari de Dinens 14 cum appendiciis suis; ecclesiam de Vilars 15 cum pertinentiis suis; ecclesiam de Ruuilora 16 cum pertinentiis suis; ecclesiam Sancti Lupi 17 cum appendiciis suis; ecclesiam sancte Marie de Beri 18 cum decimis et aliis pertinentiis suis; cellam de Betens 19 cum decimis et aliis pertinentiis suis; cellam de Sale 20 cum decimis et aliis pertinentiis suis; cellam de Semmurs 21 cum decimis et aliis pertinentiis suis; cellam de /104/ Silua 1 cum decimis et aliis pertinentiis suis; ecclesiam de Fauerni 2 cum decimis et aliis pertinentiis suis; ecclesiam de Abril 3 cum decimis et aliis pertinentiis suis; cellam de Septem salis 4 cum decimis et aliis omnibus pertinentiis suis; cellam de Excepte cum decimis et aliis pertinentiis suis; cellam sancti Laurentii de Montpreuero 5 cum decimis et aliis pertinentiis suis; ecclesiam de Capella 6 cum decimis et aliis pertinentiis suis; ecclesiam de Jugni 7 cum decimis et aliis pertinentiis suis; hospitale de Viues 8 cum appendiciis suis; cellam de Melereia 9 cum decimis et aliis pertinentiis suis; ecclesiam Sancti Remigii 10 cum appendiciis suis; ecclesiam Sancti Eugendi 11 cum pertinentiis suis; ecclesiam sancte Marie de Stipulis 12 ; ecclesiam sancti Jacobi in Augusta 13 cum decimis et aliis pertinentiis suis; ecclesiam sancti Benigni in Augusta cum pertinentiis suis : hospitale de Castellione 14 cum appendiciis suis; ecclesiam de Donaz 15 cum pertinentiis suis; ecclesiam sancti Martini de Campo 16 cum decimis et aliis pertinentiis suis; ecclesiam de Moram cum pertinentiis suis; ecclesiam sancti Stephani de Monte 17 cum decimis et aliis pertinentiis suis; ecclesiam de Calusi 18 cum decimis et pertinentiis suis; cellam de Grimaldes 19 cum decimis et aliis pertinentiis suis; cellam de Cliuaz cum decimis et aliis pertinentiis suis; cellam de Tassairi cum decimis et aliis pertinentiis suis; cellam de Sanzeon cum decimis et aliis pertinentiis suis; hospitale Sancte Agathe cum decimis et aliis pertinentiis suis; capellam sancti Michaelis in Yporea 20 ; /105/ ecclesiam sancti Saluatoris de Bulgres 1 cum decimis et aliis pertinentiis suis; cellam de Chimenna 2 cum appendiciis suis; pascua de Larbare; domum de Taurino cum appendiciis suis; ecclesiam de Ciriaco cum appendiciis suis; ecclesiam de Fabrea 3 cum appendiciis suis; ecclesiam Sancti Bernardi in Vercellis cum appendiciis suis; capellam sancti Germani 4 ; cellam de Rions iuxta Nouariam. Ex dono Henrici illustris Anglorum regis terras apud Abringes, de qua viginti quinque libras sterlingorum singulis annis recipitis; item apud Cesale octo libras; ecclesiam de Abringes cum decimis et aliis appendiciis suis; capellam de Romfort 5 . Donum et helemosinam nobilis uiri comitis Henrici in theloneo telarum apud Pruuinum 6 et burgensem unum; domum Dei apud Trecas 7 in foro sitam cum appendiciis suis; domum de Baro super Sequanam 8 cum appendiciis suis; locum de Valle Susan 9 cum appendiciis suis; locum de Saxi Fontanis cum appendiciis suis; domum de Brumel cum appendiciis suis; cellam de Acclens 10 cum appendiciis suis; hospitale de Salins 11 cum appendiciis suis; grangiam de sancto Ferello 12 ; cellam de Aquabella 13 ; hospitale in Lausanna 14 cum appendiciis suis; domum de Romiliaco 15 cum omnibus pertinentiis; grangiam de Viniaco cum omnibus appendiciis suis; casale de Chamarettaz cum omnibus pertinentiis suis, ecclesiam de Fesci cum omnibus appendiciis suis; domum de Capiz in Sicilia cum omnibus appendiciis suis; ecclesiam de Sanctis in Apulia cum omnibus appendiciis suis. Sane noualium vestrorum que propriis manibus aut sumptibus colitis siue de nutrimentis uestrorum /106/ animalium nullus omnino a uobis decimas exigere presumat. Decernimus ergo ut nulli omnino hominum liceat supradictum hospitale temere perturbare aut eius possessiones auferre uel ablatas retinere, minuere seu quibuslibet vexationibus fatigare, set omnia integra conseruentur pauperum Christi vsibus omnimodis profutura, salua sedis apostolice auctoritate et dyocesanorum episcoporum canonica justitia. Si qua igitur in futurum ecclesiastica secularisue persona hanc nostre constitutionis paginam sciens contra eam temere venire temptauerit, secundo tertioue commonita, nisi reatum suum digna satisfactione correxerit, potestatis honorisque sui dignitate careat, reamque se diuino iudicio existere de perpetrata iniquitate cognoscat, et a sacratissimo corpore ac sanguine Dei et Domini nostri Jhesu Christi aliena fiat atque in extremo examine districte ultioni subiaceat. Cunctis autem eidem loco iura seruantibus sit pax Domini nostri Jhesu Christi, quatinus et hic fructum bone actionis percipiant et apud districtum judicem premia eterne pacis inueniant. Amen. Amen. Amen.
Bene Ualete.
Ego Alexander catholice ecclesie episcopus subscripsi.
† Ego Hubaldus Hostiensis episcopus subscripsi.
† Ego Gualterius Albanensis episcopus subscripsi.
† Ego Guillelmus Portuensis et sancte Rufine episcopus subcripsi.
† Ego Manfredus Prenestinus episcopus subscripsi.
† Ego Ildebrandus basilice XII apostolorum presbiter cardinalis subscripsi.
† Ego Johannes presbiter cardinalis tituli sancte Anastasie subscripsi.
† Ego Baptista presbiter cardinalis sancte Pudentiane tituli Pastoris subscripsi. /107/
† Ego Petrus presbiter cardinalis tituli sancte Suzanne sub cripsi.
† Ego Jacintus diaconus cardinalis sancte Marie in Cosmydyn subscripsi.
† Ego Cinthyus diaconus cardinalis sancti Adriani subscripsi.
† Ego Hugo diaconus cardinalis sancti Eustacii iuxta templum Agrippe subscripsi.
† Ego Hvgo Sancti Angeli diaconus cardinalis SS.
† Ego Rainerius diaconus cardinalis Sancti Georgii ad velum aureum SS.
Datum Venetie in Riuo alto per manum Gratiani sancte Romane ecclesie subdiaconi et notarii, XIIII kalendas iulii, indictione X, incarnationis dominice anno MoCoLXXVIIo, pontificatus uero domni Alexandri pape III anno XVIII.
157
Le pape Alexandre III confirme une concession faite au prévôt et aux frères du Mont-Joux par Amédée, comte de Maurienne.
Latran (1161-1179), 23 mai.
Archives de l’hospice du Grand Saint-Bernard, copie du XVIIe S.
Alexander episcopus, seruus seruorum Dei, dilectis filiis preposito et fratribus Montis Jouis salutem et apostolicam benedictionem. Relatum est auribus nostris quod bone memorie Amedeus, quondam Maurianensis comes, pia liberalitate concessit ut quicumque hominum suorum de feodo suo ecclesie vestre tribuere vellet, liberam facultatem haberet et ecclesia ex tunc velut proprium sine contradictione aliqua possideret 1 . Vnde quoniam, vt maiorem firmitatem optineat, eandem concessionem scripti nostri queritis munimine confirmari, nos vestris postulationibus inclinati prescriptam /108/ concessionem, sicut ab eodem comite facta est, auctoritate apostolica confirmamus et presentis scripti patrocinio communimus, statuentes vt nulli omnino hominum liceat hanc paginam nostre confirmationis infringere, vel ei ausu temerario contraire. Si quis autem hoc attentare presumpserit, indignationem omnipotentis Dei et beatorum Petri et Pauli apostolorum eius se noverit incursurum. Datum Laterani, X kl. junii.
Le pape Alexandre III ne s’est trouvé à Latran, au mois de mai, que dans les années 1161, 1166, 1167, 1178 et 1179. Cf. Jaffé, Regesta pontif.
158
Isabelle vend à la maison des pauvres du Mont-Joux l’alleu qui lui a été donné dans le Val Pellina par le vicomte Boson.
Aoste, 1177, août.
Hist. patr. monum. Ch. I, 885.
Notum sit omnibus quod Ysabel uendit in perpetuum, per manum Odonis sui aduocati, domui pauperum Montis Jouis et seruitoribus eius totum illud alodium quod Boso vicecomes dedit ei in valle Pelina, ubicumque sit in monte et in plano, cultum et incultum. Huius autem uendicionis est precium XXX libre, precium adpreciatum, sicuti bene conuenit atque complacuit inter vendentem et ementem. Pro hoc itaque precio habeat predicta domus amodo (potestatem) faciendi quicquid ipsa uoluerit de hac uenditione, retinere, donare, uendere siue commutare, una cum peruiis et exitibus et aquariciis et aliis usibus ipsius terre. Itaque hec uenditio cum stipulatione pro omni firmitate subnixa et corroborata firma et stabilis in perpetuum ualeat permanere. Et si contigerit quod aliquis amodo siue homo seu femina hanc uenditionem aliqua fraude remoueat, pro pena remotionis C librarum puri argenti culpabilis existat. /109/
Stephanus dictus Auguste cancellarius scripsit et subscripsit, in Augusta ciuitate, rogatus coram pluribus, ante ecclesiam sancte Marie et sancti Johannis, feria IIII, mense augusto, regnante Frederico imperatore, anno Dni M.C.LXX.VII.
Testes † † † † † † † Ebrardus, Aymo, Petrus, Boso, Guillelmus, Bouo et Hugo sunt fideiussores de carta guarendi.
† † † † † Guillencus prepositus et infantes Bosonis vicecomitis, Boso, Guilla et Perreta laudauerunt et firmauerunt.
159
Conon, évêque de Sion, assiste au troisième concile de Latran, à Rome.
1179, mars.
Harduin, VI, ad finem, p. 1690.
Anno ab incarnatione Dni MCLXXX (MCLXXIX), mense martio, etc. Cono Sedunensis episcopus.
160
Traité de paix entre Humbert III, comte de Savoie, et l’évêque de Sion.
1179.
Cibrario e Promis, Documenti, 79. — Indicateur d’histoire et d’antiquités suisses, 1859, pag. 40 (publié par M. Hisely.) — Furrer, III, 42.
Notum sit omnibus sane intelligentibus quod de controuersia que uersabatur inter comitem Vmbertum et Sedvnensem ecclesiam, presentibus baronibus tam comitis quam Sedvnensis episcopi, per manum Aimonis, uenerabilis Tarentasiensis archiepiscopi, conuentio talis facta est. Comes de cetero non /110/ recipiat hominem episcopi nisi salua episcopi fidelitate, nec episcopus hominem comitis nisi salua comitis fidelitate. Item episcopus non iuret de nouo alicui hominum comitis munitionem aliquam, nisi occasione antiqui feodi, et comes e conuerso. Item comes auxilium prestet episcopo ad stratam suam conseruandam, et episcopus comiti e conuerso. Item episcopus prestet comiti auxilium ad … illesam conseruandam … dominus episcopus ad iura episcopatus conseruanda … Item comes reddidit ecclesie Sedunensi omnem terram illam et homines quos ecclesia Sedunensis possidebat anno quo Amedevs pater eivs Jherosolumas profectus est, et episcopvs comiti e conuerso, ita tamen quod utrique illorum tam episcopo quam comiti liceat mouere questionem tam super terram quam super homines infra annum quo conuentio ista facta est, anno uidelicet incarnationis Domini M.C.LXXoIXo. Quod si infra annum questio mota fuerit et iusta impediente necessitate terminari non poterit, anno elapso infra XL dies ante dominum Tarentasiensem archiepiscopum terminetur, ac de cetero omnis questio sopiatur et neutri istorum super questione aliqua liceat guerram facere sed audienciam domini Tarentasiensis archiepiscopi adeant et eius iudicio adquiescant. Quod si alter illorum adquiescere contempserit, non liceat guerram facere nisi elapso spacio XL dierum. Hec omnia supradicta promiserunt tam comes quam episcopus per manum domini Aimonis, Tarentasiensis archiepiscopi, se bona fide obseruaturos; et insuper ex parte comitis iurauerunt barones isti : Willelmus de Festerna, Borcardus de Alio, Girovdus de Bax, Warnerus de Bax, Aimo de Sellum, Falco de Concisa, Vdricus Bouers, Renaudus de Oitiez, Vmbertus de Contez, Lodoicus de Grangel. Ex parte episcopi iurauerunt : Petrus de Turre, Willelmus de Montiouet, Conradus de Tona, Willelmus uicedominus, Rodulfus de Leuca, Willelmus maior de Sirro, Willielmus de Martiniaco, Willelmus de Chamosun, Borcardus de Ardun, Menfredus de Alio. Talis /111/ uero fuit tenor iuramenti : Quod si comes uel episcopus in aliquo contra pactionem suprascriptam uenire presumpserit, quod absit, omnes illi qui sacramentum prestiterunt, ad uocationem domini Tarentasiensis, ubicunque ipse preceperit, obsides permaneant, donec de iniuria illata plenarie satisfactvm fuerit.
Cire informe dans une boîte en fer blanc.
MM. Cibrario et Promis ont publié ce traité d’après l’original, qui se trouvait aux archives du chapitre de Valère, lorsque, en 1832, ils firent un voyage en Suisse. Plus tard, ce parchemin fut distrait des dites archives et vendu, avec d’autres, en 1859. M. Hisely le vit alors, par hasard, à Lausanne, et en prit une copie qu’il publia dans l’Indicateur. Le parchemin doit se trouver aujourd’hui à Turin.
Un article du traité a été presque entièrement effacé ou raturé dans l’original; MM. Cibrario et Promis ont lu les mots que nous imprimons en caractères italiques, mots que M. Hisely, dans une note manuscrite, déclare n’avoir pas pu lire.
161
Composition entre Conon, évêque de Sion, et Guillaume de la Tour.
(Vers 1179.)
Gallia christ. XII, instr. 493. — Furrer, III, 44. — M. D. R. XVIII, Chartes Sédun. 366.
162
Henri VI, roi des Romains, prend sous sa protection l’hôpital de Saint-Bernard du Mont-Joux.
Milan, 1180, 29 mars.
Archives de l’hospice du Grand Saint-Bernard, copie du XVIIe siècle. — Hist. patr. monum. Ch. II, 1073. — Luquet, Etudes historiques sur l’établissement hospitalier du Grand Saint-Bernard, 73.
Henricus sextus, Dei gratia Romanorum rex semper augustus. Ad salutem perpetuam et temporalem gloriam apud regem regum proficere speramus si in Christi ecclesie jus defensionis /112/ nostre gratiam benigne impendimus. Nouerint ergo omnes in imperio nostro constituti quod nos hospitale S. Bernardi de Monte Jouis et omnes pertinentias eius in uniuersis possessionibus quas sub nostra potestate habet, una cum serenissimo patre nostro Frederico Romanorum imperatore augusto, in nostre maiestatis tuitionem ita clementer suscipimus ut ei securitatem et pacem ab omni uiolentia authoritatis nostre robore confirmamus. Quicumque ergo predictum hospitale et fratres qui ei ministrant in rebus siue personis aliqua iniuria grauare presumpserit, reum se lese maiestatis nostre nouerit tanquam res fisci nostri iniuriose tetigerit; pro tanti delicti pena persoluat decem libras auri, medietatem scilicet camere nostre et medietatem hospitali iniuriam passo. Ut autem huius nostre tuitionis gratia, quam hospitali predicto specialiter impendimus, manifeste sciatur et diligenter pro excellentie nostre reuerentia obseruetur inconcussa, presentem chartam benevolentie nostre conscribi iussimus et nostri impressione sigilli roborari. Datum Mediolani, anno Dni M.C.LXXX, indictione XIII, quarto kalendas aprilis.
Dans les Monum. historiæ patriæ, ce diplôme est publié d’après la copie du chanoine de Rivaz, extraite des archives du Grand Saint-Bernard; une autre copie de ces mêmes archives contient des variantes que nous avons utilisées dans notre réimpression. Cette dernière copie donne une date différente de celle du chanoine de Rivaz; mais comme elle est incomplête et qu’il ne nous est pas possible de vérifier quelle est la plus exacte, nous nous bornons à la reproduire ici : « Datum Mediolani, anno dominice incarnationis MoCoLXXXVII, inditione IIIo kl. aprilis. »
163
Dame Agnès donne à la maison de Saint-Bernard du Mont-Joux une muiée de condamine à Corlanus.
Aoste, 1181, janvier.
Hist. patr. monum. Ch. I, 905.
Notum sit omnibus quod dna Agnes dedit per manum /113/ Guillelmi filii sui domui Sancti Bernardi Montis Jouis et fratribus ipsius domus, ad opus et ad sustentacionem pauperum, unam modiatam contamine quam ipsa habet ad Corlanum. Hoc autem donum fecit ipsa ipsi domui, sicut dictum, pro anima sua et pro animabus patris et matris sue et pro anima mariti sui Aymonis et pro animabus antecessorum suorum. Et concessit eidem domui et magistris eiusdem domus habere potestatem et dominium faciendi quicquid uoluerint racionabiliter de hoc dono, una cum peruiis et exitibus et aquariciis et aliis usibus ipsius terre. Itaque hoc donum firmum et stabile et sine aliquo impedimento in perpetuum ualeat permanere. Et si forte contigerit quod aliquis a modo sive homo seu femina hoc donum aliqua fraude infringat uel remoueat, pro pena remotionis C librarum puri argenti culpabilis existat.
Stephanus dictus Auguste cancellarius scripsit et subscripsit, in Augusta ciuitate, rogatus coram pluribus, loco publico, ante ecclesiam sancte Marie et sancti Johannis, feria secunda, mense ianuario, regnante Frederico imperatore, anno Dni M.C.LXXX.I.
Testes † Otgerius. † Poncius. † Rodulfus. † Guillencus. † Petrus. † Aymo et † Guillelmus sunt fideiussores de carta guarendi. Guillelmus et Aymo et Petrus filii Agnetis laudauerunt et firmauerunt.
164
Accord entre l’évêque Conon et le chapitre de Sion au sujet des hommes de Lowinen.
1181.
M. D. R. XVIII, Chartes Sédun. 369. /114/
165
Mort de Conon, évêque de Sion.
22 juin.
Nécrologe de l’abbaye de Saint-Maurice, aux archives de l’abbaye.
10 kl. julii. Cono Sedun. episcopus.
166
Le pape Lucius III confirme les donations faites à l’hospice du Mont-Joux.
Velletri, 1182 ou 1183, 14 mars.
Archives de l’hospice du Grand Saint-Bernard. — Hist. patr. monum. Ch. II, 1111.
Lucius episcopus, seruus seruorum Dei, dilectis filiis Petro preposito et fratribus Sancti Bernardi de Monte Jouis salutem et apostolicam benedictionem. Apostolice sedis benignitate inducimur et suscepte amministrationis debito prouocamur iustas filiorum ecclesie preces clementer admittere et vota eorum que iuri conueniunt effectu prosequente complere. Ea propter iustis vestris postulationibus annuentes, antiquas et rationabiles consuetudines uestras, elemosinas et libertates ab Amandeo 1 patre nobilis uiri Huberti, comitis Maurianensis, et eorum progenitoribus et presertim concessionem Amedei et Bosonis de Aringia 2 super mouentibus 3 inter domum /115/ vestram et burgum sancti Petri, rationabiliter domui vestre concessas et hactenus obseruatas, sicut in scriptis autenticis continetur, uobis et successoribus vestris auctoritate apostolica confirmamus, sub interminatione anathematis prohibentes ne quis super elemosinis aut libertatibus supradictis domui vestre violentiam aut aliquam iniuriam irrogare presumat. Nulli ergo omnino hominum liceat hanc paginam nostre confirmationis seu inhibitionis infringere uel ei ausu temerario contraire. Si quis hoc actentare presumpserit, indignationem omnipotentis Dei et beatorum Petri et Pauli apostolorum eius se nouerit incursurum. Datum Velletri, II idus martii.
Lucius pp. III.
167
Accord entre Gui, prévôt de l’église de Sainte-Marie d’Aoste, et Pierre, prévôt de l’église du Mont-Joux, au sujet d’une dîme.
Aoste, 1183, 29 septembre.
Hist. patr. monum. Ch. II, 1110.
In festiuitate sancti Michaelis, in capitulo beate Marie de Augusta, talis uertebatur controuersia inter dnum Guidonem, prepositum ecclesie beate Marie, et Petrum, prepositum ecclesie Montis Jouis, sub dno Guigone, Augustensi episcopo; quoniam suprascriptus G. prepositus petebat a P. preposito Sancti Bernardi decimam cuiusdam prati et campi adiacentis ei, qui sunt prope murum ciuitatis, non longe ab ecclesia Sancti Benigni, quia dicebat fratres Sancti Bernardi iniuste suprascriptorum scilicet prati et campi decimam tenuisse, quoniam ad ecclesiam beate Marie pertinebat; unde petebat ad partem suprascripte ecclesie fructus perceptos sibi /116/ restitui, quos dicebat fratres Sancti Bernardi per triginta annos iniuste tenuisse sed non quiete, et uolebat ut de cetero dimitteretur quiete possidere. Prepositus uero Sancti Bernardi aiebat fratres Montis Jouis per triginta annos et eo amplius quiete possedisse, unde tricenaria prescriptione se tutum esse asserebat, et etiam ex priuilegio Eugenii pape, in quo continebatur ut nemini liceret a fratribus Montis Jouis de laboribus eorum decimas exigere. Et cum talis causa agitaretur, utraque pars prestitis securitatibus arbitrio magistri G. Nouariensis se supposuit, ut causam per transactionem terminaret. Et hanc quidem suppositionem fecit G. prepositus consilio G. episcopi et capituli; magister autem G. precepit G. preposito ut ex precepto episcopi et capituli finem et refutationem et inuestituram faceret P. preposito Sancti Bernardi de omnibus que ab eo exigebat, scilicet de decima suprascripti prati et campi et de perceptis fructibus, et tam ipse quam successores eius et ceteri fratres de suprascripta decima taciti et contempti de cetero manerent. Tunc G. prepositus ex precepto episcopi et capituli per lapidem quem sua tenebat manu finem et refutationem et datum fecit in manu P. prepositi Sancti Bernardi de suprascripta decima. De capitulo interfuerunt W. prepositus Sancti Egidii, G. de Arculo, Jacobus de Stipulis, G. de Ualle pellina, Richalmus, magister Petrus, Giraudus, Stephanus, Leonardus, G. de Arche, Petrus Grifo, Girardus archidiaconus; idem laudauit per nuntium suum. Item precepit magister G. ut pro huiusmodi fine et dato P. prepositus Montis Jouis et successores eius uel fratres, si prepositus deesset, nomine transactionis annuatim in Assumptione beate Marie dimidium libre pyperis persoluerent G. preposito et successoribus eius uel episcopo, si prepositus deesset, uel capitulo, si uterque deesset. Item precepit magister G. quod, si G. prepositus uel successores eius uel canonici uel etiam episcopus scientes transactionem factam esse, aduersus fratres Montis /117/ Jouis de supradicta decima questionem mouerint et eos in iudicio fatigauerint, teneantur soluere fratribus Montis Jouis decem libras bonorum Secusiensium et causam amittant. Ut hec transactio firma et inconcussa permaneat, sigillo dni G. episcopi et sigillo capituli beate Marie et sigillo P. Montis Jouis prepositi signata et corroborata monstratur.
Factum est hoc anno ab incarnatione Dni nostri Jhesu Christi millesimo centesimo octogesimo tertio, in capitulo beate Marie, feliciter.
168
Pierre donne à la maison de Saint-Bernard du Mont-Joux l’alleu qu’il possède à Corlano.
Aoste, 1184, janvier.
Hist. patr. monum. Ch. II, 1114.
Notum sit omnibus quod Petrus dedit pro anima sua et pro animabus patris et matris sue et pro animabus suorum antecessorum domui Sancti Bernardi Montis Jouis et seruitoribus eius illud alodium quod ipse habebat in Corlano, infra possessionem ipsius domus Montis Jouis, cui ipse dedit hanc helemosinam. De hac autem helemosina concessit ipse Petrus predicte domui potestatem et dominium faciendi quicquid uellet facere de ea, una cum peruiis et exitibus et aquariciis usibus ipsius uinee. Itaque hoc donum firmum, stabile et sine impedimento in perpetuum ualeat permanere. Et si forte contingat quod aliquis amodo siue homo seu femina hoc donum aliqua fraude infringat uel remoueat, pro pena remotionis L. librarum puri argenti reus et culpabilis existat, et donum supradictum in duplum ipsi domui componat et in consimili loco.
Stephanus dictus Auguste cancellarius scripsit et subscripsit, in Augusta ciuitate, rogatus coram pluribus, ante ecclesiam /118/ sancte Marie et sancti Johannis, feria V, mense januario, regnante Frederico imperatore, anno Dni M.C.LXXXIIII.
Testes Gormundus, Uldricus, Rodolfus, Johannes, Boso, Anselmus et Leonardus sunt fideiussores de carta guarendi.
Amedeus nepos Petri laudauit et firmauit.
169
Arducius, évêque de Genève et prévôt de Lausanne, reconnaît tenir de Guillaume, évêque de Sion, une vigne à Ouchy.
(Vers 1184.)
M. D. R. XVIII, Chartes Sédun. 370.
170
Guillaume de la Tour donne à l’église de Sion 40 sols de cens annuel en compensation des dommages qu’il lui a causés.(1184-1195.)
Gallia christ., XII, instr. 494.— Furrer, III, 48. — M. D. R. XVIII, Chartes Sédun. 374.
171
Pierre Hornard confirme les donations faites par ses ancêtres à la maison de Saint-Bernard du Mont-Joux.
Aoste, 1186, avril.
Hist. patr. monum. Ch. I, 942.
Notum sit omnibus quod Petrus Hornardus concessit sancte domui Sancti Bernardi Montis Jouis et preposito et magistro ipsius domus habere potestatem et dominium de omnibus rebus quas pater et Hornardus auunculus eius et antecessores /119/ eorum donauerunt ipsi predicte domui pro animabus suis, quicquid sit et ubicumque sit, pratum, terra, uinea, faciendi quicquid uoluerint, una cum peruiis et exitibus et aquariciis et aliis usibus ipsius terre. Hoc totum autem concessit Petrus pro anima sua et pro animabus patris et matris et suorum antecessorum. Itaque hoc donum firmum et stabile et sine impedimento in perpetuum ualeat permanere. Et si forte contingat quod aliquis amodo siue homo seu femina hoc donum aliqua fraude infringat uel remoueat, pro pena remotionis C librarum puri argenti reus sit.
Stephanus dictus Auguste cancellarius scripsit et subscripsit, in Augusta ciuitate, rogatus coram pluribus, ante ecclesiam sancte Marie et sancti Johannis, feria IIII, mense aprili, regnante Frederico imperatore, anno Dni M.C.LXXXVI.
Testes Gauterius, Guillelmus, Guntbertus, Aymo, Petrus, alter Petrus, et Anselmus sunt fideiussores de carta guarendi.
Aspurga uxor Petri et infantes eorum Anselmus, Rodulfus, Laurencius, Petrus, Beatrix, Jacoba laudauerunt.
172
Ulric d’Arculo renonce à ses prétentions contre la maison de Saint-Bernard du Mont-Joux.
Aoste, 1187, novembre.
Hist. patr. monum. Ch. I, 946.
Notum sit omnibus quod Vldricus de Arculo et Vierna uxor eius, et Guillencus et Guillelmus et Petrus filii eorum finem et pacem fecerunt domui Sancti Bernardi Montis Jouis et omnibus seruitoribus eius de omni querimonia et querela que erat inter ipsos usque ad hanc diem quo hec carta facta fuit, et de clausa et de casaria de Chable et de terra que est extra ciuitatem in loco qui uocatur Campus et de omni mobili Guidonis fratris /120/ ipsius Uldrici, qualecumque fuerit. Hoc totum autem et de fine et de pace in Augusta ciuitate, loco publico, ante ecclesiam sancte Marie et sancti Johannis factum fuit uidentibus et audientibus multis et clericis, anno ab incarnatione Dni M.C.LXXX.VII, feria VII, mense nouembri, regnante Frederico imperatore. Et si forte contingat quod aliquis amodo siue homo seu femina hunc predictum finem et pacem aliqua fraude infringat uel remoueat, pro pena remotionis C librarum puri et examinati argenti reus et culpabilis sit.
Stephanus dictus Auguste cancellarius rogatus coram pluribus scripsit et subscripsit.
Testes Guillelmus, Garnerius, Vldricus, Gunbertus, Vgo, Guerricus, et Chrispinus sunt fideiussores de carta guarendi.
Vierna uxor Vldrici et Guillencus et Guillelmus et Petrus filii eorum laudauerunt.
173
Guillaume, évêque de Sion, donne à cens à Hugues de Mézières trois arpents de terre à Ouchy.
1188.
M. D. R. XVIII, Chartes Sédun. 371.
174
Thomas, comte de Maurienne, donne à l’hôpital du Mont-Joux la forêt de Ferrex et les autres forêts voisines.
Aiguebelle, 1189, 1er avril.
Hist. patr. monum. Ch. I, 950. — Wurstemberger, Peter der Zweite, IV, 12.
Thomas, comes Maurianensis et marchio Italiæ, omnibus ad quos litteræ istæ peruenerint in Dno salutem. Nouerit /121/ vniuersitas uestra quod nos donamus et concedimus pro remedio animæ patris nostri Humberti comitis bonæ memoriæ et ecclesiæ et domui hospitalis Montis Jouis nemus de Ferrea et alia nemora montis coherentia hospitali et domui necessaria. Concedimus etiam ut fratres dicti hospitalis uiam per quam ligna a nemoribus ad memoratum hospitale deferantur, ubicumque domui plus nouerint expedire, nullo obstante, libere faciant et absolute. Pascua similiter iumentis et animalibus ligna deferentibus utenda concedimus. Quod ut ratum permaneat et firmum, præsentis scripti patrocinio et sigilli nostri impressione et B. matris nostræ et dni Maurianensis episcopi et dilecti nostri marchionis Montisferrati diligenti cura corroborari facimus. Testes sunt frater Theodoricus de Cartuzia, Aymericus de Briançon, Gottofreus de Miolano, Pontinus de Conflento, et Gottofredus, Theobaldus de Villeta et eius filius Humbertus, Aymo de Camera Chablasii de Mostello, Anselmus de Beleutro, Richardus de Monte Pontio et multi alii. Anno dominicæ incarnationis millesimo centesimo octuagesimo nono, ad kalendas aprilis. Datum Aquæ bellæ per manus Bernardi cappellani et Mauritii cancellarii nostri.
175
Aymon donne un alleu à la maison de Saint-Bernard du Mont-Joux.
Aoste, 1189, septembre.
Archives du Grand Saint-Bernard.
Notum sit omnibus quod Aymo dedit pro anima sua domui Sancti Bernardi Montis Jouis totum illud allodium quod ipse habebat et sibi accidit ex parte patris et matris sue, /122/ ubicumque sit, in monte et in plano, cultum et incultum. De hoc autem dono concessit ipse Aymo rectoribus dicte domus habere potenciam et potestatem et dominium faciendi quicquid uoluerint, una cum peruiis et exitibus et aquariciis et omnibus aliis usibus ipsius terre. Itaque hoc donum firmum et stabile et sine impedimento in perpetuum ualeat permanere. Et si forte contingat quod aliquis a modo siue homo seu femina hoc donum aliqua fraude infringat uel remoueat, pro pena remotionis L librarum puri argenti reus et culpabilis sit.
Stephanus dictus Auguste cancellarius scripsit et subscripsit, in Augusta ciuitate, rogatus coram pluribus, ante ecclesiam sancte Marie et sancti Johannis, feria secunda, mense septembris, regnante Frederico imperatore, anno Dni Mo.Co.LXXXVIIII.
Au revers :
Testes Martinus et Martinus, Armannus, Girardus, Ripherius, Guillencus et Aymo sunt fideiussores de carta guarendi.
176
L’empereur Henri VI déclare qu’à l’avenir les évêques de Sion seront investis des régales directement par l’empereur, et il prend sous sa protection les biens de cette église.
Bâle, 1189, 7 mai.
Archives de Valère, B, 2. — Schœpflin, Alsatia diplom. I, 292. — Gallia christ. XII, instr. 433. — Furrer, III, 45. — Zeerleder, Urkunden, I, 142. — Wurstemberger, Peter der Zweite, IV, 12. — Archiv. für Schweizer. Geschichte, XVI, 135.
In nomine Dni, Amen. Anno natiuitatis eiusdem MoCCCoXXXo, /123/ indictione XIII, die VIII mensis januarii, Seduni in camera superiori domus episcopalis Sedun, in presencia nostra notariorum publicorum et testium subscriptorum, reuerendus in Christo pater ac dnus dnus Aymo, Dei et apostolice sedis gracia Sedun. episcopus, exhibuit et legi publice fecit quandam litteram sanam et integram, non cancellatam, non abolitam, non abrasam, sed omni suspicione carentem, sigillo pendenti inclite recordacionis Henrici sexti Romanorum regis semper augusti, ut apparebat prima facie, cum infrascripto signo ipsius sigillatam, cuius tenor verbotenus sequitur in hunc modum. C. In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. Henricus sextus, diuina fauente clemencia Romanorum rex semper augustus. De regalis celsitudinis equitate procedit ut sacro fideles imperio et deuoti digna meritorum remuneracione donentur, et rebelles seu contumaces condigna ulcionis puniantur seueritate. Notum igitur facimus vniuersis imperii nostri fidelibus tam presentibus quam futuris quod cum Humbertus, quondam Sabaudie comes, manifestus hostis imperii, propter suorum multitudinem excessuum, et precipue quod allodia et bona episcopo et episcopio ecclesie sancti Johannis in Taurino ex antiqua fidelium donacione collata violenter abstulerat, et ad frequentem serenissimi patris nostri Friderici Romanorum imperatoris et semper Augusti amonicionem et nostram incorrigibilis et contumax extiterat, tandem plurimis edictis et eciam peremptoriis citatus contumaciter absens venire contempsit, nos vniuersa allodia et feoda que ipse infra fines Romani imperii possidebat, obseruato omnimode ordine judiciario, ei per iustam principum imperii sentenciam et parium suorum abiudicauimus et eum secundum iusticiam condempnatum perpetuo imperii banno subicimus. In qua condempnacione diem clausit extremum. Post cuius mortem cum filius eius Thomas ex multa maiestatis nostre miseracione in graciam imperii et nostram rediret, ex ipsius consensu et bona /124/ voluntate et communicato principum imperii consilio, Sedunensem episcopatum ad manum imperii retinuimus specialiter. Cuius ecclesie episcopi ante tempora illa de manu comitum Sabaudie per aliquod tempus recipiebant regalia. Sub hac ergo forma episcopatum illum imperio specialiter retinuimus, ut ecclesia Sedun. et eiusdem ecclesie episcopi ad coronam imperii jure perpetuo specialiter pertineant ac de manu imperii regalia recipiant. Ad cuius rei certiorem euidenciam Willelmum episcopum, qui tempore illo Sedun. ecclesie presidebat, de regalibus inuestiuimus; qui inuestituram regalium Sedun. episcopatus de manu nostra recepit, eamque omnes eius successores de manu imperii sunt recepturi. Ad ampliorem quoque Sedun. ecclesie dignitatem et exaltacionem imperiali simul et regali edicto statuimus ut nullus de cetero Sedun. episcopus inuestituram regalium non nisi de manu imperii recipiat et a corona imperii nunquam alienetur. Iura eciam et libertatem Sedun. ecclesie manutenere et defensare satagentes et alienata cupientes reuocare, vniuersa bona ipsius tam mobilia quam immobilia, que nunc possidet uel in posterum legitime poterit adipisci, sub nostram et sacri imperii protectionem suscepimus, statuentes ut nulla persona secularis uel ecclesiastica hanc nostram constitucionem audeat violare vel ei ausu temerario contraire. Quod si quis attemptare presumpserit, in sue temeritatis penam lx lb. auri pro pena componat, medietatem fisco regali, reliquam partem passis iniuriam. Vt igitur hec imperpetuum rata permaneant et inconvvlsa, presentem inde paginam conscribi et sigilli nostri impressione iussimus communiri. Huius rei testes sunt Bonefacius Nouarien. episcopus, Walbertus Augusten. episcopus, Lambertus Mauriennen. episcopus, Johannes imperialis aule cancellarius, Bonefacius marchio Montisferrati, Albertus dux de Tecko, Willelmus comes de Masco, Albertus comes de Dasberc, Sibertus comes de Werde, Emigo comes de Luningen, Rudolfus de /125/ Rabrehteswilre et frater eius Henricus, Vlricus de Vrselingen, Henricus Testa marscalus, Humfridus de Walkensten, Drushardus Wezelo de Berge et alii quam plures. Signum dni Henrici sexti Romanorum regis, inuictissimi.
Et ego Johannes imperialis aule cancellarius vice Cunradi Mogunt. sedis archiepiscopi et Germanie archicancellarii recognoui. Acta sunt hec anno dominice incarnacionis Mo.Co.LXXXo.VIIIIo, indictione VII, regnante dno Henrico sexto gloriosissimo Romanorum rege et semper augusto, anno regni eius XIXo. Datum apud Basileam, nonis maii, Feliciter, Amen.
Quam siquidem litteram, sic ut premittitur exhibitam et perlectam, prefatus dnus Sedun. episcopus petiit a nobis subscriptis notariis ipsam litteram in publicam formam redigi et signis nostris signari ad maiorem roboris firmitatem, presentibus ven. et discretis viris dnis Thoma cantore Sedun., Ebalo sacrista Sedun., Johanne de Drona canonico Sedun., Jacobo de Billens, officiali Sedun., ac multis aliis fidedignis vocatis ad hec testibus et rogatis.
Et ego Johannes Cononis de Orba, Lausan. diocesis, clericus, imperiali auctoritate notarius, etc.
Ego vero Petrus Schertere de Aragnon, publicus et imperiali, etc.
Ego vero Johannes de Prato, clericus, etc.
177
Guillaume, évêque de Sion, et Guillaume, abbé de Saint-Maurice, attestent qu’ils ont donné des reliques des martyrs thébéens à Régehard prévôt d’Embrach.
1189.
Neugart, Codex diplomaticus Alemaniæ, II, 119.
Willhelmus, Dei gratia Sedunensis episcopus, et Wilhelmus, /126/ Agaunensis ecclesiæ abbas, dilectis in Christo Imbriacensis ecclesiæ confratribus aliisque fidelibus ad quos hæ literæ pervenerint, salutem in vero salutari. Religiosis desideriis est facilem præbere assensum, ut fidelis devotio plenarium suæ petitionis in re prestabili sortiatur effectum. Hoc quoque attendentes notum facimus universis Christi fidelibus tam præsentibus quam futuris, qualiter reverendus Imbriacensis præpositus Regehardus ad Agaunensem ecclesiam orandi causa veniens humilima precum instantia sacratissimæ Thebææ legionis reliquias apud nos impetraverit; nos itaque precibus suis annuentes rogamus vos in Domino quatenus, eorumdem martyrum sacrosancta pignora digna veneratione suscipientes, quotidianis memoriam ipsorum suffragiis recolere non omittatis. Ut autem nulla cordibus nostris dubitatio surrepat, præsentem cartulam beati Mauritii sigillo munivimus, hoc certo certius scientes quod nostra omniumque ipsos matyres digne colentium devotio tum temporalis vitæ subsidium, tum æternæ vitæ bravium consequatur, memoriter tenentes illud apostoli, quoniam si socii fueritis passionis, simul etiam consolationis eritis. Salutamus omnes in Domino, amen. Acta sunt autem hæc (anno) ab incarnacione Dni MCLXXXVIIII, regnante Friderico Romanorum imperatore et contra paganos expeditionem feliciter agente, Clemente papa IIIo Romanæ ecclesiæ præsidente.
178
Guillaume, évêque de Sion, notifie la donation de 20 sols de cens annuel faite à l’abbaye de Saint-Maurice par Agnès de Granges.
1189.
M. D. R. XVIII, Chartes Sédun. 373. /127/
179
Anselme de Porta donne à la maison de Saint-Bernard du Mont-Joux une condamine située près d’Aoste.
1190.
Hist. patr. monum. Ch. I, 967.
Breue recordationis quod donnus Anselmus de Porta dedit pro anima sua et pro animabus patris et matris sue et fratrum suorum domui Sancti Bernardi Montis Jouis ad opus et sustentacionem pauperum illam contaminam quam habebat foras ciuitatem Auguste, in loco qui uocatur Corenzoni; in qua contamina habet unum modium frumenti sensuatim singulis annis ecclesia sancte Marie. Hoc donnum laudauit et confirmauit domina Ysabel uxor donni Anselmi et Aymo et Anselmi filii eorum per manum G. episcopi, anno Dni M.C.LXXX (sic), qui excommunicauit omnes qui de hoc dono iniuriam fecerint predicte domui et pauperibus quibus datum est. Testes Girardus archidiaconus, Guido de Arculo, Richalmus canonicus, Cunterius de Ualle pennina, Aymo Richalmus, Vnbertus de Vrseriis, Vgo de Ualle pennina et Jacobus Darlo, Petrus Audepramius, Johannes Agnes de Stipulis, Ludouicus de Bays, Dauid de Subterno.
Berta et Clarmunda laudauerunt per manum Aymonis fratris earum.
Il y a une erreur dans l’indication de la date de cet acte, telle qu’elle est donnée dans les Monumenta; en tête on lit 1190 et dans le corps de l’acte 1180. N’ayant pas vu l’original, je ne puis que signaler la contradiction.
180
Accord entre Willenchus, chevalier de Louèche, et Albert de Cresta.
1190.
M. D. R. XVIII, Chartes Sédun. 376. /128/
181
Transaction entre l’évêque et le chapitre de Genève, d’une part, et le prévôt et le monastère du Mont-Joux, de l’autre, au sujet de quelques églises.
Thonon, 1191.
Mém. et Doc. de Genève, tom. II, 2e partie, pag. 48.
In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. Ueterum patrum consuetudine approbantes nos episcopi L. Maurianensis, V. Sedunensis, W. Augustensis, et abbates V. Agaunensis, V. Habundantinus, in quos amicabiliter dnus Nantelmus, Gebennensis episcopus, et capitulum ipsius et Petrus, prepositus Montis Jouis, et fratres eiusdem domus compromiserunt quiddam memoria dignum per presentem cartam ad presentium posterorumque noticiam deriuamus. Notum sit igitur omnibus quod de controuersia que uersabatur inter dnum Gebennensem episcopum et capitulum ipsius et prepositum et domum Montis Jouis nobis arbitrantibus, de consensu utriusque partis, ita transsactum est. Ecclesiam de Melereia, ecclesiam de Marins et ecclesiam de Tholuns cum omnibus appenditiis suis habebit domus Montis Jouis in perpetuum a Gebennensi episcopo, reddendo uiginti solidos Geben. monete annuatim in festo sancti Michaelis. Insuper in pace obtineat domus Montis Jouis ecclesias et possessiones quas habebat antequam controuersia inciperetur, uidelicet ecclesiam de Brenthono, de Uinie, de Sancto Lupo, saluo in omnibus jure dni Gebennensis episcopi et ecclesie m … reuerentia. In ecclesiis parrochialibus quas domus Montis Jouis habet in episcopatu Gebennensi prepositus sacerdotes eligat et dno episcopo representet, et ipse presentationem benigne suscipiat nisi ex iusta et rationabili causa iud … Abbatia de Fylie cum omnibus pertinentiis suis /129/ Gebennensis episcopi erit in pace in perpetuum. Ecclesia de Lugrino cum omnibus pertinentiis suis canonicorum Gebennensium erit in pace in perpetuum. Nomina episcoporum et abbatum et aliorum uirorum prudentum qui hiis interfuerunt hec sunt. Lambertus episcopus Maurianensis, Vuillelmus episcopus Sedun., Vualbertus episcopus Augustensis, Vuillelmus abbas Agaunensis, Vuillelmus abbas Habundantinus, qui presens scriptum sigillis suis munierunt; Vuillelmus de Thurs d … Gebenn., Freuardus, Petrus de Langis, canonici Gebennenses, magister Fulco, Amedeus de Confynun, Aymo de Alta uilla can. Gebenn. Lambertus et Jordanus capellani, magister Vuillelmus Sedunensis sacrista et Aymo capellanus, G … canonicus Sancti Mauricii, Nicholaus canonicus Sancti Ursi, Aymo de Chesaleth, canonici Montis Jouis, Girardus prior dEstui, Guido prior de Mereleya, Vuillelmus de Chesaleth, Alexander, milites, Thomas comes Sauoie, Guigo de Theys et Hubertus et Amedeus nepotes sui, Guiferer de Conflens, Reymundus de Thurs et multi alii. Quicunque hanc transactionis cartam ausu temerario infringere uel inquietare presumpserit, iram omnipotentis Dei incurrat et perpetuo anathemati subiaceat. Factum est hoc apud Thonuns, anno dominice incarnacionis Mo.Co. nonagesimo primo.
182
Gunter vend à l’hôpital du Mont-Joux une maison située à Aoste.
Aoste, 1192, juin.
Hist. patr. monum. Ch. II, 1155.
Notum sit omnibus quod Gunterius uendit in perpetuum hospitali Montis Jouis et seruitoribus eius medietatem unius casamenti infra muros ciuitatis, in rua Quintana, saluis /130/ duobus solidis de seruicio quos ecclesia sancte Marie habet ibi. Huius uenditionis est precium XXX librarum, precium adpreciatum, siccuti bene conuenit atque complacuit inter uendentes et ementes. Pro hoc itaque precio habeant amodo ipsi emptores potestatem et dominium faciendi quicquid uoluerint de hac re, una cum peruiis et exitibus et aquariciis et aliis usibus ipsius terre. Itaque hec menditio firma et stabilis et sine impedimento in perpetuum ualeat permanere; et si forte contingat quod aliquis amodo siue homo siue femina hanc uenditionem infringat aut remoueat, pro pena remotionis L. librarum puri argenti reus et culpabilis existat.
Petrus dictus Auguste cancellarius scripsit et subscripsit, in Augusta ciuitate, loco publico, rogatus coram pluribus, ante ecclesiam sancte Marie et sancti Johannis, feria II, mense iunio, regnante Henrico imperatore, anno Dni M.C.XC.II.
Testes sunt Jordanus, Guillelmus, Aimo, Augustus, Guillelmus et alter Guillelmus et Jordanus sunt fideiussores de carta guarendi.
Hoc laudant domina uxor Gunterii et infantes eius Guillelmus, Rodulfus et Maria et Beatrisia.
183
Rodolphe vend à l’hôpital du Mont-Joux l’alleu qu’il possède à Saint-Oyen.
Aoste, 1193, avril.
Hist. patr. monum. Ch. II, 1158.
Notum sit omnibus quod Rodulfus uendit in perpetuum hospitali Montis Jouis et seruitoribus eius totum illud alodium quod habet ad Sanctum Eugendum, cultum et incultum. Huius uenditionis est pretium quadraginta quinque librarum, pretium adpretiatum, sicut bene conuenit atque complacuit inter /131/ uendentes et ementes. Pro hoc itaque pretio habeant amodo ipsi emptores potestatem et dominium faciendi quicquid voluerint pro hac re, una cum peruiis et exitibus et aquariciis et aliis usibus ipsius terre. Itaque hec uenditio firma et stabilis et sine impedimento in perpetuum ualeat permanere; et si forte contingat quod aliquis amodo siue homo siue femina hanc uenditionem infringat aut remoueat, pro pena remotionis centum librarum puri argenti reus et culpabilis existat. Petrus dictus Auguste cancellarius scripsit et subscripsit, in Augusta ciuitate, loco publico, rogatus coram pluribus, ante ecclesiam sancte Marie et sancti Johannis.
Testes sunt Arducio, Bernardus, Jacobus, Uldricus, Petrus et Jacobus et Aymo sunt fideiussores de carta guarendi.
Feria tertia, mense aprilis, regnante Henrico imperatore, anno Dni millesimo centesimo nonagesimo tertio.
184
Remigius, Archingerius, Guillaume et Jean renoncent, en faveur de l’hôpital du Mont-Joux, aux prétentions qu’ils avaient sur certaines terres.
Aoste, 1193, juin.
Hist. patr. monum. Ch. I, 998.
Notum sit omnibus quod Remigius et Archingerius et Guillelmus et Johannes donant et finiunt hospitali Montis Jouis et seruitoribus eius totam illam querelam quam habebant in terra de Bannieres et in Brolio et in omnibus rebus a ponte de Arcu in iusum, et concesserunt eis habere potestatem et dominium faciendi quicquid uoluerint de hac re, una cum peruiis et exitibus et aquariciis et aliis usibus ipsius terre. Itaque hoc donum firmum et stabile et sine impedimento in perpetuum ualeat permanere; et si forte contingat quod aliquis /132/ amodo siue homo siue femina hoc donum infringat aut remoueat, pro pena remotionis LX librarum puri argenti reus et culpabilis sit.
Petrus dictus Auguste cancellarius scripsit et subscripsit, in Augusta ciuitate, loco publico, rogatus coram pluribus, ante ecclesiam sancte Marie et sancti Johannis, feria IIII, mense iunio, regnante Henrico imperatore, anno Dni M.C.XC.III.
185
Guillaume, évêque de Sion, donne à son chapitre les églises de Bex, de Nendaz et de Grimisuat avec les dîmes et d’autres biens; en échange, il reçoit tout ce que le chapitre possédait à Anniviers.
Sion, 1193.
M. D. R. XVIII, Chartes Sédun. 377.
186
Le chapitre de Sion inféode à Aymon de la Tour une terre située à Hérens, donnée autrefois au dit chapitre par le chanoine Pierre de Langins.
1195.
M. D. R. XVIII, Chartes Sédun. 378.
187
Amédée, chanoine de Sion, achète de Pierre Filluel une vigne à Montorge.
1195.
M. D. R. XVIII, Chartes Sédun. 380. /133/
188
Le chevalier Aldemar vend à l’église du Mont-Joux une terre qu’il possédait à Saint-Oyen au nom de sa femme.
Aoste, 1196, janvier.
Hist. patr. monum. Ch. II, 1173.
Notum sit omnibus quod Aldemarus miles uendidit in perpetuum ecclesie Montis Jouis et seruitoribus eius, hoc est quod Aldemarus uendit predicte ecclesie et seruitoribus eius illam terram quam habebat ex parte uxoris sue ad Sanctum Eugendum, in loco qui dicitur Croses. Huius autem uenditionis est pretium undecim librarum, pretium adpreciatum, sicut bene conuenit atque complacuit inter uendentes et ementes. Pro hoc itaque pretio habeant amodo isti emptores potestatem et dominium faciendi quicquid ipsi uoluerint de hac uenditione, retinere, donare, uendere siue commutare, una cum peruiis, exitibus et aquariciis et aliis usibus istius alodii. Itaque hec uenditio cum stipulatione pro omni firmitate subnixa et corroborata, firma et stabilis in perpetuum ualeat permanere. Et si forte contingat quod aliquis amodo siue homo seu femina hanc uenditionem remoueat, pro pena remotionis uiginti librarum puri argenti culpabilis sit. Hoc laudat Petrus et Guido et Beatrix.
Michael gerens vices Dauidis cancellarii scripsit et subscripsit, in Augusta ciuitate, rogatus coram pluribus, loco publico, ante ecclesiam sancte Marie et sancti Johannis.
Testes sunt Bernardus, Jacobus, Gormondus, Johannes, Gunterius, Guibertus, Stephanus sunt fideiussores de carta guarendi.
Feria quinta, mense ianuario, regnante Enrico imperatore, anno Dni millesimo centesimo nonagesimo sexto. /134/
189
Mort de Guillaume (d’Ecublens), évêque de Sion.
(1196), 9 ou 10 juillet.
Nécrologe de Sion, ap. M. D. R. XVIII, 275.
VI idus julii. Obitus Willermi Sedun. episcopi.
Hist. patriæ mon. SS. III, Necrologium monast. de Abundancia, pag. 384.
VI idus julii. Obiit Willelmus episcopus Sedun. et canonicus noster.
Nécrologe de Saint-Maurice, aux archives de l’abbaye.
7 idus julii. Willermus Sedun. episcopus et abbas noster.
Une notice insérée dans le Livre de la Val d’Illiez contient le passage suivant : (Borchardus, abbas Agaunensis), « quia cæcitas oculos suos inuasit, abbatia resignauit et alium suo loco substitui uoluit, Willelmum scilicet, iuuenem bonæ indolis, canonicum eiusdem ecclesiæ Agaun. Qui vero Willelmus abbas postmodum propter eius sinceram vitam episcopus Sedun. creatus est. » L’évêque Guillaume a donc été abbé de Saint-Maurice avant son élévation à l’épiscopat, qui eut lieu en 1184 au plus tard; il mourut le 9 ou 10 juillet 1196. Les catalogues des abbés de Saint-Maurice mentionnent tous, à la même époque, un abbé Guillaume qui aurait gouverné cette maison de 1178 à 1198. Il y a là une contradiction qu’il est facile de faire disparaître. Lorsque l’abbé Guillaume, successeur de Burcard, fut nommé évêque de Sion, il eut pour successeur à Saint-Maurice un autre abbé du même nom que lui et avec lequel il a été confondu; c’est ce que prouve, entre autres, la charte de 1189, que nous avons publiée sous le No 177 et dans laquelle figurent ensemble Guillaume évêque de Sion et Guillaume abbé de Saint-Maurice. Il faut, en conséquence, admettre deux abbés successifs du même nom : Guillaume I, 1178 - vers 1184, et Guillaume II, vers 1184-1198. /135/
190
Ordonnance du cardinal Bernard, légat apostolique, adressée à Antelme, évêque élu, et au chapitre de Sion, au sujet des causes matrimoniales et de la résidence des chanoines.
Saint-Pierre de Clages, 1196, 30 août.
M. D. R. XVIII, Chartes Sédun. 381.
191
Frecza donne deux sols de cens annuel à l’hôpital du Mont-Joux.
Aoste, 1196, août.
Hist. patr. monum. Ch. I, 1032.
Notum sit omnibus quod Frecza dedit in perpetuum hospitali Montis Jouis et seruitoribus eius, hoc est quod Frecza donat predicto hospitali et seruitoribus eius, II solidos annuales super suum alodium quod iacet ad Paludem, et ubicumque sit in monte et in plano. Pro ac itaque donatione habeant amodo isti potestatem et dominium faciendi quicquid ipsi uoluerint de ac donatione, retinere, donare, uendere siue commutare. Itaque hoc donum firmum et stabile et sine impedimento in perpetuum ualeat permanere; et si forte contingat quod aliquis amodo siue homo seu femina hoc donum aliqua fraude remoueat, pro pena remotionis X librarum puri argenti culpabilis sit. Michael gerens uicem Dauid cancellarii scripsit et subscripsit, in Augusta civitate, rogatus coram pluribus, loco publico, ante ecclesiam sancte Marie et sancti Johannis.
Feria I, mense augusti, regnante Enrico imperatore, anno Dni M.C.XC.VI.
Testes sunt Rodulfus, Guido, Guillelmus, Sanson, Johannes Notbertus, Guibertus, sunt fidei iussores de carta guarendi. /136/
192
Gui donne une vigne à l’église du Mont-Joux.
Aoste, 1197, mars.
Hist. patr. monum. Ch. I, 1035.
Notum sit omnibus quod Guido dedit et finiuit in perpetuum ecclesie Montis Jouis et seruitoribus eius, hoc est quod Guido donat et finit consilio tocius capituli sancte Marie predictis seruitoribus Montis Jouis illam uineam cum fundamento que iacet in loco qui dicitur Jablo. Pro hac itaque donatione et finicione habeat amodo predicta ecclesia Montis Jouis et seruitores eius potestatem et dominium faciendi quicquid ipsi uoluerint de hac re, una cum peruiis et essitibus et aquariis et aliis usibus istius uinee. Itaque hoc donum firmum et stabile et sine impedimento in perpetuum ualeat permanere; et si forte contingat quod aliquis amodo sive homo seu femina hoc donum aliqua fraude remoueat, pro pena remotionis C librarum puri argenti culpabilis existat.
Michael gerens uicem Dauid cancellarii scripsit et subscripsit, in Augusta ciuitate, rogatus coram pluribus, loco publico, ante ecclesiam sancte Marie et sancti Johannis, feria V, mense marcii, regnante imperatore Enrico, anno Dni M.C.XC.VII.
Testes sunt Petrus, Guillelmus, Gunterius, Guillelmus, Oggerius, Petrus, Bouo sunt fidei iussores de carta guarendi.
193
Informations prises par Nantelme, évêque de Genève, et Nantelme, évêque de Sion, au sujet des droits du comte de Savoie et de l’abbaye de Saint-Maurice dans la vallée de Bagnes.
1198, 11 septembre.
Cibrario e Promis, Documenti, 110. /137/
194
Nantelme, évêque de Sion, confirme aux chanoines du Mont-Joux la possession des églises de Martigny, de Sembrancher, d’Orsières, de Liddes et de Lens.
1199.
Archives de l’hospice du Grand Saint-Bernard, copie du XVIe siècle. — M. D. R. XVIII, Chartes Sédun. 383.
Certum est quoniam contractus et conuentiones hominum facile nebulam obliuionis incurrunt nisi redigantur in scriptum; quapropter subtus scriptam compositionem per presens cirographum ad posteros deriuamus. Notum ergo sit omnibus tam presentibus quam futuris quoniam Sedunenses canonici sepenumero conquesti sunt quod fratres Montisiouis quasdam ecclesias, scilicet de Martiniaco, de Sancto Brancherio, de Orseres, de Ledes, que erant de mensa episcopi, et ecclesiam de Lenz, que erat de canonica, male et iniuste possidebant. Tandem Petrus, Montisiouis prepositus, timens ne domus sua propter hoc ecclesie Sedun. iram incurreret, venit in capitulum Sedun. coram episcopo, coram omnibus canonicis, presente eciam G., venerabili abbate Sancti Mauricii, et multis aliis, et guerpiuit prefatas ecclesias in manu N. Sedun. episcopi, et restituit ecclesie Sedun. Postea vero idem episcopus, ad preces iam dicti abbatis et aliorum qui presentes aderant, motus pietate, nolens eciam quod per manum suam domus Montisiouis, que dominio Sedun. ecclesie subiacet, detrimentum pateretur, easdem ecclesias cum omnibus pertinentiis suis, consilio, assensu et laudatione capituli Sedun., domui Montisiouis et fratribus in manu P., eiusdem prepositi, saluo jure episcopali, contulit imperpetuum et donauit, hoc retento quod singulis annis pro ecclesia de Lenz reddantur canonico ad /138/ cuius canonicam pertinebat, octo sol. censuales, et pro aliis quatuor ecclesiis que erant de mensa episcopi, quadraginta sol. Mauriciensis monete singulis annis in Pascha eidem episcopo persoluantur. Et si forte moneta mutaretur, ad valenciam qua erat, scilicet marcha argenti pro triginta solidis redderentur. Vt autem donum istud ratum et inconcussum permaneat, presens inde cirographum factum est sigillo Sedun. episcopi et Sedun. capituli premunitum. Testes sunt Gonterius Agaun. abbas, Seguinus, Villielmus Sedun. ecclesie decani, Villielmus sacrista et alii canonici Sedun., Girardus, Nycolaus, Petrus Montisiouis canonici, Giroldus sacerdos de Concisa, Vitbertus sacerdos de Ledes et multi alii. Ego Aymo canonicus Agaunensis, jussus a Villielmo sacrista et cancellario Sedun., hoc scripsi cirographum, anno ab incarnatione Dni millesimo centesimo nonagesimo nono, Philippo rege regnante.
195
Benoît Josbert vend aux frères du Mont-Joux une vigne et une maison situées à Sinzo. Il reprend ensuite la vigne pour la travailler, moyennant la moitié du vin.
1199.
Hist. patr. monum. Ch. II, 1201.
Breue recordationis quod facit Benedictus Josbert fratribus Montis Jovis, laudantibus uxore sua Liegerda nomine et filiis suis, quorum nomina sunt : Anselmus, Hubertus, Johannes et filia Richelda, scilicet de quadam uinea et domo quam donat et finit pro bona fide hospitali Montis Jouis et seruitoribus eius, pro quo fine recepit XII libras secusiensium denariorum. Predicti fratres dederunt Benedicto et infantibus eius ad laborandum predictam uineam, ad reddendam medietatem uini /139/ puri et posche. Quamdiu bene laborauerint et pactum tenuerint, habebunt ipsam uineam; cum supradicta medietate, III solidos de seruitio per singulos annos in festo sancti Stephani persolvent et unum caponem.
Hec uinea iacet in loco ubi dicitur ad Sinzo, habens octo sagas et VIII pedes.
Fines de I parte Uolbertus et consortes eius, de II Martinus et Oruadus, de III Anselmus Orna, de IIII fratres Montis Jouis; Laurentius signifer adfuit fortuitu.
Testes sunt Aymo uicedominus, Guibertus Columba, Guido de Bolsa, Huldricus conuersus, Bernardus de Bolsa, Martinus de Ruinis, Petrus Guillelmi Desdefossa. Maria laudauit hoc per manum eiusdem aduocati sui Petri. Laudat etiam Amalburga per manum Huberti sui mariti. Laudat hoc Bonafilia per manum Anselmi sui mariti et aduocati.
196
Rôle des terres et des revenus du chapitre de Sion.
Fin du XIIe siècle.
M. D. R. XVIII, Chartes Sédun. 384.
197
Henri et Pierre d’Arbignon vendent à titre de fief à Boson de Martigny leurs possessions dans ce dernier lieu et à Ottans, qu’ils lui avaient précédemment remises en gage.
1200.
Archives de M. le baron de Morand, au Trembley près Chambéry. (D’après une copie de M. le comte Amédée de Foras.)
Notum sit omnibus tam presentibus quam futuris quod /140/ Boso de Martigniaco habebat in uadium pro mille quinquaginta solidis Mauric. quicquid Henricus de Albignon et frater eius Petrus habebant in potestate de Martiniaco et de Otans; postea uero idem Henricus accepit ab eodem Bosone tredecim libras Mauric. et laudatione fratris sui Petri et uxoris sue et filii sui Giroldi totam istam gaigeriam uendit in feodum eidem Bosoni et eius heredibus in perpetuum, tali conditione quod predictus Boso eidem Henrico fecit hominium salua fidelitate dominorum de quibus territorium possidebat, et simile hominium faciet eidem Henrico uel successoribus eius quibuscunque ex parte Bosonis hoc feodum hereditario iure obtinere uoluerunt. Memoratus uero Henricus uel successores sui recipient istas possessiones de manibus dominorum de quibus illas habere debent et facient hominium quale debent, et si necesse fuerit seruicium. Verum tamen placita mutatione personarum et omnes expensas et alia grauamina que pro feodo isto nascentur, iam dictus Boso uel heredes sui totum ex integro persoluent. Preterea sepedictus Henricus promisit quod infantes suos, qui paruuli sunt, cum ad etatem peruenerint, hoc donum laudare faciet. Quod si super hoc negligens … et a predictis pactionibus resilirent, idem Boso et heredes eius habent in uadium quicquid ipse Henricus habet a burgo Sancti Mauricii superius, donec totum ex integro esset, sicut dictum est, adimpletum. Ne autem super hoc aliqua in posterum possit oriri discordia, pleno iure cyrographum factum est sigillo Agaunensis ecclesie premunitum. Huius rei testes sunt Petrus sacrista et Thomas Agaunenses canonici, Valterius Vottiez, Petrus Miruff ? (ou Miniff ?) de Ylliez, Rodulfus salterius, Warnerius Mers ? (ou Aiers?) Turumbertus de Vaut, Bartholomeus de Vison; Varnerius de … Mauricius de Albignon. Ego Aymo, Agaunensis ecclesie cantor, scripsi hoc cyrographum, anno ab incarnatione Dni Mo(C)Co, Philippo rege feliciter regnante. /141/
198
Nantelme, évêque de Sion et prévôt du chapitre de Lausanne, scelle une convention conclue entre les comtes de Gruyère et le chapitre susdit.
1200.
M. D. R. VI, 206; et XXII, 27.
199
Pierre de Mala-Curia vend sa dîme de Bramois à Pierre Branchiés, chanoine de Sion.
1201.
Archives de Valère, Original et Cartul. du XIIIe siècle, fol. xlij.
C. de uenditione facta Pe. Branchies de decima de Bramosio a Pe. de Malacuria.
Elaborat sepissime modernorum uersucia gesta patrum infringere et super his mouetur questio ex ipsorum consilio ueritatis articulo pretermisso. Precauentes itaque habundanti cautela omnium querelam nascituram in posterum huius scripti memorie commendauimus quod Petrus de Malacuria 1 assensu fratrum suorum Falconis et Johannis et Agnetis uxoris sue, uendidit, finauit et donauit consilio quorumdam amicorum suorum, scilicet Willermi sacriste et Johannis Uboldi, pro X lb. et X sol. Petro Branchies, Sedun. canonico, totam decimam quam ipse apud Bramosium tam acquisitiuo quam hereditario iure tunc temporis possidebat, ita ut predicta decima /142/ in ius et dominium predicti Petri Branchies transeat cum honore suo, uidelicet pro XX sol. mutatione dni nomine placiti persoluendis et V sol. nomine seruicii in natiuitate beate et gloriose uirginis Marie. Actum publice in presentia discretorum et bone opinionis uirorum qui testimonium huius rei perhibeant ueritati, quorum nomina sunt hec : Willermus Branchies, Boso de Sirro, Giroldus Abelz, Petrus Filiolus, Julianus sutor. Ego autem Willermus Sedun. sacrista et cancellarius ad preces utriusque partis et assensum hanc cartam scribi iussi, anno ab incarnatione Dni Mo.CCo.Io, Nantelmo feliciter episcopante, Philippo rege regnante. Quam si quis infringere presumpserit, maledictionem Dei omnipotentis incurrat et LX lb. cum obolo aureo regie potestati persoluat.
200
Bulle du pape Innocent III adressée au prévôt du Mont-Joux.
1201.
Theiner, Vetera monumenta Slavorum meridionalium, I, 57, No 50. — Potthast, Regesta pontificum Romanorum, I, 124, No 1362.
(Innocentius papa III) præposito de Monte Jovis scribit super correctione suorum canonicorum et quod non permittat eos pecunias proprias possidere, sed eas repetat diligentius ab eisdem. (Pontificatus anno IV.)
On a publié dans diverses collections le Regeste, soit registre des bulles d’Innocent III; mais malheureusement quelques livres de ce recueil sont perdus. Le P. Theiner, préfet des archives du Vatican, a trouvé un inventaire de ces livres fait sous le pontificat d’Innocent VI (Rubrice registri litterarum secretarum fel. rec. dni Innocentii pape tertii) et il l’a publié dans le 1er tome des Vetera monumenta Slavorum meridionalium. Le sommaire ci-dessus, que nous reproduisons, se trouve dans les Rubrice des lettres de l’an quatrième du pontificat d’Innocent III. /143/
201
Le pape Innocent III charge trois commissaires de statuer sur les droits de Nantelme, évêque de Sion, à la prévôté de Lausanne.
1201.
Ant. Augustini, archiepiscopi Tarrac. Opera, IV, 521. — Corpus juris canonici, Decret. Gregorii IX, lib. 3, tit. 8, cap. 6. — Potthast,Regesta pontificum roman. I, 128, No 1424.
(Innocentius papa III) Basiliensi et Bellicensi episcopis et abbati sanctæ Mariæ. Cum nostris olim fuit auribus intimatum quod præpositura ecclesiæ Lausanensis tempore tanto vacasset ut secundum statuta Lateran. concilii ad nos esset eiusdem donatio devoluta, nos volentes ven. fr(atri) n(ostro) episcopo et dil(ectis) fil(iis) canonicis Lausanen. specialem gratiam exhibere atque de nostro eis meritum comparere, ipsis per scripta mandauimus ut præposituram ipsam dil(ecto) f(ilio) B. sub(diacono) nostro, thesaurario Lausan., conferre sine qualibet difficultate curarent, et cum in præpositum assumptus esset ab eis, thesaurariam ipsius ecclesiæ, cujus ad eosdem episcopum et canonicos assignatio proponebatur de jure spectare, personæ idoneæ assignarent. Ne autem beneficium apostolicæ provisionis remaneret aliquatenus imperfectum, dilectis fil(iis) Altæripæ et Fontis Andreæ abbatibus et priori Vallis transversæ dedimus in mandatis, ut si prefati episcopus et canonici mandatum nostrum negligerent adimplere, ipsi, submota cuius(libet) contradict(ione) et ap(pellatione) ob(missa), si niterentur veritate præmissa, illud exequi non tardarent, eos app(ellatione) rem(ota) per dis(ciplinam) eccles(iasticam) cohibentes qui se mandato nostro temere ducerent opponendos. Verum præfati episcopus et canonici litteris nostris receptis prædictam præposituram non vacare dixerunt, quia licet ille qui præpositus fuerat, in episcopum fuisset assumptus, ad ipsam tamen præposituram post consecrationem denuo /144/ fuerat ab ipsis electus et eam sicut antea possidebat. Quod jamdicti abbates et prior dixerunt contrarium esse juri, nisi hoc eis specialiter ab apostolica sede fuisset indultum, quia ipsam præposituram de jure vacantem auctoritate apostolica qua uidebantur esse fulti, præfato subdiacono nostro assignarunt corporaliter possidendam, ipsis canonicis, nisi infra octo dies eidem sicut suo præposito humiliter obedirent, ecclesiæ interdicentes ingressum et infra. In cujus præsentia cum prædicta et alia fuissent per nuncium dicti subdiaconi nostri relata, nuncius partis adversæ proposuit quod postquam dnus suus Sedun. episcopus, qui præpositus fuerat Lausanen., fuit in episcopum consecratus, Lausan. capitulum ei præposituram illam iterato contulit et concessit habendam, in hoc utilitatem ecclesiæ suæ, necessitatem, necnon et antiquam consuetudinem attendentes. Episcopus Lausan. videns eum plurimum utilem et necessarium ecclesiæ suæ, quod a canonicis suis super hoc factum fuerat, approbavit; cui tanquam præposito a canonicis et etiam ab ipso thesaurario est honor impensus. Memoratus vero thesaurarius postmodum ad ecclesiam Romanam accedens et supprimens omnia quæ fuerant tam ab episcopo quam a canonicis dictis acta, nobis præposituram illam vacare suggessit; quare super assignanda sibi præpositura litteras impetravit a nobis, quas multis ex causis proponebat esse per veri suppressionem et falsi suggestionem obtentas, pro parte Dni sui Sedun. utilitatem, necessitatem et consuetudinem allegans, quæ thesaurarius suppresserat memoratus, et infra. Econtra vero partis adversæ nuncius proponebat et rationibus multis præposituram illam vacare monstrabat, et uacantem thesaurario Lausan. auctorite superioris, ad quem fuerat secundum statuta Lateran. concilii donatio devoluta, concessam : ratione insuper monstrare multiplici conabatur quod dictus Sedun. episcopus ad præposituram Lausan. a qua fuerat ad regimen episcopatus assumptus, post consecrationem suam eligi /145/ minime potuisset, cum ei super hoc sacrorum canonum instituta repugnent. Dicebat etiam præposituram illam alia ratione vacare, eo quod illi, quorum erat donatio, assumpto eo in episcopum, concedere præsumpserunt, cum secundum statuta concilii predicti, qui receperit, debeat quod contra sacros canones accepit amittere, et qui dedit largiendi potestate privari debeat. Ostendebat etiam assertionibus multis quod pro ipso Sedun. episcopo utilitas, consuetudo et necessitas, quas nuncius ejus in causæ suæ subsidium allegabat, minime faciebant, cum hæc potius mendicata suffragia quam suæ causæ vera subsidia viderentur; unde nuncius ejus petebat, ut quod a supradictis judicibus factum fuerat dignaremur auctoritate apostolica confirmare et ab ipsa præpositura Sedun. episcopum amovere. Cum igitur hæc et multa alia ab utraque parte in ejusdem cardinalis essent præsentia recitata, idem cardinalis allegationibus auditis utrimque et munimentis eorum diligenter inspectis et eis nobis intimatis fideliter, postmodum per sententiam de mandato nostro decrevit ut quod a memoratis judicibus factum fuerat obtentu literarum nostrarum, eo videlicet quod per falsi suggestionem et veri suppressionem fuerant impetratæ, cum præpositura illa non vacaret de facto, quia talis possessio plus habet facti quam juris, haberetur irritum et inane. Nos vero sententiam cardinalis ejusdem ratam habentes, per ap. Sed. v(obis) mandamus quatenus, nisi prædictus Sedun. episcopus sufficienter ostenderit, quod vel ex indulgentia sedis apostolicæ speciali, vel ex alia justa causa et necessaria ei post consecrationem suam præpositura concessa fuerit memorata, ipsum ad resignationem ipsius, si sponte noluerit, per cens(uram) ec(clesiasticam) ap(pellatione) rem(ota) compellatis et deinde Lausan. capitulum ad conferendam eam thesaurario supradicto ex parte nostra movere (monere ?) diligentius et inducere procuretis. (Pontificatus anno IV.) /146/
C’est par erreur que dans le Corpus juris can. cette bulle est indiquée comme étant de l’année 1216; elle est de l’an IV du pontificat d’Innocent III, comme le prouve l’inventaire ou index du regeste de ce pape pour l’année ci-dessus, publié par le P. Theiner dans le tome Ier de Vetera monum. Slavorum meridionalium, pag. 58. Au reste, en 1216, Conon d’Estavayé était en paisible possession de la prévôté de Lausanne, dignité à laquelle il avait été nommé en 1202 par le chapitre. Cette élection, faite l’année qui précéda la mort de Nantelme, évêque de Sion, prouve que ce dernier renonça à la prévôté de Lausanne et que le sous-diacre B. dont il est question dans la bulle ci-dessus, ne put pas l’obtenir.
202
Guillaume, chevalier de Saxon, vend à Pierre Branchiés les droits qu’il percevait sur le quart de la dîme de Bramois.
Sion, 1202.
Archives de Valère, à Sion; Cartul. du XIIIe siècle, fol. XXVI.
C. de facto decime de Bramosio et emptione facta a P. Branchies.
Quoniam tractus temporis memorie plurimum nouercatur et malicia hominum res bene gestas peruertere conatur, idcirco presenti scripto predictis causis occurimus. Notum sit itaque omnibus in Christo fidelibus quod Willermus miles de Sassun, laudatione Anne uxoris sue et filii sui Aymonis et filie sue Clarmunde et fratrum suorum Vmberti et Aymonis, michi Petro Branchies uendidit et penitus finauit albergariam et placitum et seruicium que sibi debebantur de feodo quod iacet apud Bramosium, quod est quarta pars magne decime que ibidem colligitur, omnibus seruiciis et exceptionibus remotis prorsus et finatis. Hanc decimam et alias possessiones habet predictus Willermus in feudum ab Remunda uxore Petri de Marc et a filiis eius. Super hoc itaque inter me et predictum /147/ Willermum ex pacto firmatum est quod de ceteris possessionibus quas Willermus habet a predicta Remunda in feudum, preter predictam decimam, seruicium totalis feudi Remunde et filiis eius reddatur, predicta decima, quam titulo emptionis acquisiui, manente penitus libera, et eam michi idem Willermus et heres eius manuteneat contra quorumlibet calumpnantium impetitionem. Quod si Remunde et filiis eius seruicium totalis feudi ab Willermo et ab heredibus eius non redderetur, Willermus posuit in potestate mea quod ego Petrus adire possum totale feodum et possidere et seruicium reddere Remunde et filiis eius. Huius rei testes sunt Willermus sacrista, magister Aymo, Willencus de Uentona, Petrus Filiolus, Otto Ruffus, Willermus Warners, Boso de Ardun, Giroldus de Magniez. Ego autem Willermus Branchie, uice Willermi cancellarii, hanc cartam scripsi, anno ab incarnatione Dni Mo.CCo.IIo. Cui aliquis contradicens, etc. Actum publice in choro Sedun. ecclesie, Willermo episcopante, Philippo regnante.
Il y a une contradiction dans les indications chronologiques de cette charte. En 1202 c’est encore Nantelme d’Ecublens qui est évêque de Sion. Guillaume ne lui succéda que dans la seconde moitié de l’année 1203, comme le prouvent les chartes suivantes. Il y a donc erreur dans l’indication ou de l’année ou du nom de l’évêque.
203
Aymon, chapelain de Louèche, vend à Aymon, chantre de Sion, la vigne dite des Champs, à Louèche.
1203.
Archives de Valère, Cartul. du XIIIe siècle, fol. XXVIII.
Quod semel bene diffinitur et ab hiis quorum interest collaudatur, firmitatis sue vigorem transmittit ad posteros /148/ scripture testimonio, ut non sit locus inficiationi, nec res prout gesta est detur obliuioni. Notum sit ergo omnibus in Christo fidelibus quod ego Aymo capellanus de Leuca uineam quam habebam apud Leucam, que dicitur vinea de Campis, uendidi et finaui imperpetuum Aymoni Sedun. cantori pro octo lb. et X sol. Maur. monete. Actum publice in presentia multorum. Hii sunt testes qui huic rei interfuerunt : Petrus capellanus Sedun., Willencus miles de Leuca, Anselmus de Caldana, Willermus subdyaconus de Morgi, Willermus de Euian clericus, Johannes de Malacuria, Marchus. Ego Aymo de Leuca hanc cartam fieri precepi et rogaui, quam ego Willermus Branchiez ad preces et mandatum utrorumque, uice Willermi cancellarii, scripsi, anno ab incarnatione Dni Mo.CCo.IIIo.
204
Amédée de Louèche vend à l’église de Sion la vigne dite du Moulin et un fief situé à Louèche.
Sion, 1203.
Archives de Valère, S. 101.
In negociis hominum instrumenta per manum tabellionis confecta plurimum sunt necessaria, tum quia longiquitas temporis memorie hominum nouercatur, tum quia malicia quorumdam res bene gestas inficiatur. Notum sit itaque omnibus in Christo fidelibus quod Amedeus de Leuca uendidit pro XXXta libris et nomine elemosine dedit et finauit nunc et in perpetuum ecclesie Sedunensi quandam uineam apud Leucam, que dicitur uinea Molendini, cum casamento Vuldrici qui sedet iuxta ipsam uineam. Huius rei testes sunt Willermus sacrista, Aimo de Duin, Johannes Rodulfi, Petrus Cononis, Anselmus sacerdos, Otto Ruffus, Giroldus Abez, Viso Sutor. Ego /149/ Willermus Branchiez, uice Willermi Sedun. sacriste et cancellarii, hanc cartam scripsi, anno ab incarnatione Dni Mo.CCoIIIo. Cui aliquis forte contradicere presumens maledictionem Dei incurrat et LX lb. Maurisiensis monete et obolum aureum persoluat regie potestati. Actum publice in Sedun. ecclesia, Nantelmo episcopante, Philippo rege regnante. Valete.
205
Willencus, chevalier de Louèche, donne au chapitre de Sion un fief situé à Cordona.
Sion, 1203.
Archives de Valère, Cartul. du XIIIe siècle, fol. XII.
Quoniam per processus temporis eorum que gesta sunt senescit memoria, ut eorum uiuat noticia recordantis pagine non incaute supponitur firmamentum. Inde est quod per presentem cartam innotescat omnibus in Christo fidelibus tam presentibus quam futuris quod Willencus miles de Leuca, laudatione uxoris sue Agathe et filiorum suorum Petri, Thome, vendidit capitulo Sedun. pro X lb. et nomine elemosine dedit et finauit casamentum vnum apud Cordonam, quod tenet Petrus et nepotes ejus. Huius uenditionis et elemosine testes sunt Seguinus decanus, Willermus sacrista, Aymo magister, Willencus de Ventona, Aymo sacerdos de Leuca, Ottho Ruffus, Giroldus Abez. Ego Willermus Branchiez, uice Willermi cancellarii, hanc cartam scripsi, anno ab incarnatione Dni Mo.CCo.IIIo. Cui si quis contradixerit maledictionem Dei incurrat et LX lb. et obolum aureum persoluat regie potestati 1 . /150/ Actum publice in coro Sedun. ecclesie, Nantelmo episcopante, Philippo rege regnante.
206
Mort de Nantelme (d’Ecublens), évêque de Sion.
(1203), 12 mai.
Nécrologe de Sion, ap. M. D. R. XVIII, 267.
IIII idus maii. (Obitus Nant)elmi bone memo(rie episco)pi Sedun. et prepositi (Laus)ann.
Nécrologe de Saint-Maurice, aux archives de l’abbaye.
4 id. maii. Nantelmus Sedun. episcopus, canonicus noster.
Anniversaria ecclesiæ Lausan., ap. Cartulaire de Lausanne, 644.
IIII idus maii. Pro Nanthelmo dEscublens Sedunensi episcopo et preposito nostro debet celerarius distribuere panes propter molendinum de Paudais quem dedit.
207
Pierre Branchiés cède une vigne à Pierre de Bornuesc, qui lui donne en échange un cens de six mesures de seigle.
Sion, 1208.
Archives de Valère.
Ad hoc instrumenta conficiuntur ut que uersucia hominum posset et uellet rescindere uel temporis diuturnitas offuscare, beneficio scripture ad memoriam reducantur, et ita unicuique ius suum conseruetur. Sciant ergo omnes in Christo fideles /151/ quod Petrus Branchiez et Petrus de Bornuesc, collodatione Arbor uxoris sue et Bonami cognati sui, talem fecerunt commutationem : vineam siquidem quam a predicto Petro titulo feodi tenebat, ei commutauit pro sex mensuris siliginis in dedicatione Sedunensis ecclesie sibi Seduni annuatim persoluendis. Vineam autem predictam ei dimisit et finauit cum omne honere suo; quod si predictus Petrus a predicta pensione cessauerit, casamentum suum quod habebat apud Bornuesc cum appendiciis suis, quas titulo allodii tunc temporis possidebat, sibi obligauit, uidelicet agrum unum al Perei et alium agellum inter uiam que ducit apud Nas et lo Sasselar, et quicquid alibi tunc titulo allodii possidebat. Hec autem omnia de manu sua eo tenore recepit, ut soluendo predictam pensionem allodium suum libere habeat, non soluencio omnia predicta facta sunt Petri Branchiez, donec pensio iam dicta cum expensis ad hoc factis ei ex integro resarciantur. Hujus rei testes sunt Willermus decanus, Aimo cantor, Petrus capellanus, Jordanus, Petrus Filiolus, Willermus maior de Uernamiesi, Albertus de Nas. Ego autem Willermus Branchiez, uice Willermi cancellarii, hanc cartam scripsi, anno ab incarnatione Dni Mo.CCoIIIo. Cui si aliquis, etc. Actum publice ante Sedun. capitulum, Willelmo episcopante, Philippo regnante.
208
Aliez de Louèche vend à l’église de Sion un domaine situé à Ergisch.
Sion, 1203.
Archives de Valère, S. 95.
Abolere solet humana negocia uetustas temporum, nisi scripti munimine roborentur. Vniuersis siquidem in Christo fidelibus certum faciat hec presens cedula, quod Aliez de /152/ Leuca soror Willelmi Candidi, laudatione filiorum suorum Vldrici, Henrrici et Alberti qui fuit maritus eius, uendidit pro X lb. et nomine elemosine dedit et finauit ecclesie Sedun. casamentum unum apud Argessa, quod tenet Martinus. Predictam autem pecuniam persoluit magister Anselmus pro remedio anime sue. Huius rei testes sunt Willelmus decanus, Aimo decanus, Villencus sacrista, Aimo cantor, Otto Rufus, Johannes de Malacuria, Viso sutor, Giroldus Abez. Ne super hoc autem in posterum oriri posset calumpnia, ego Willelmus Branchiez, uice Willelmi cancellarii, hanc cartam scripsi, anno ab incarnatione Dni MoCCoIIIo. Quam aliquis impediens maledicatur a Dno et LX lb. persoluat regie potestati cum aureo obolo. Actum publice in coro Sedun. ecclesie, Willelmo episcopante, Philippo rege regnante. Valete.
209
Le pape Innocent III confirme les possessions du prévôt et des frères du Mont-Joux.
Anagni, 1204, 20 janvier.
Archives de l’hospice du Grand Saint-Bernard, copie du XVIe S.
Innocentius episcopus, seruus seruorum Dei, dilectis filiis preposito et fratribus Montisiouis salutem et apostolicam benedictionem. Cum a nobis petitur quod justum est et honestum, tam uigor equitatis quam ordo exigit rationis vt id per sollicitudinem officii nostri ad debitum perducatur effectum. Ea propter, dilecti in Dno filii, vestris justis postulationibus grato annuentes et concurrentes assensu, hospitalia Sezennie et Spissie 1 , ecclesias Sancti Andree et Sancti Calocerii, de Calusio, de Martiniaco, de Vrseriis, de Ledes, de Sancto /153/ Brancherio, de Lenz, de Corp, de Nouauilla, de Ourie 1 et capellam de Aile cum earum pertinentiis, de Aponiaco 2 et Vargiaco 3 hospitalia et prebendam quam habetis in ecclesia Sancti Simphoriani de Spissia, cum annualibus ecclesie de Monteregali 4 , sicut ea omnia juste ac pacifice possidetis, vobis et per vos ecclesie vestre auctoritate apostolica confirmamus et presentis scripti patrocinio communimus. Nulli ergo omnino hominum liceat hanc paginam nostre confirmationis infringere uel ei ausu temerario contraire. Si quis autem hoc attemptare presumpserit, indignationem omnipotentis Dei et beatorum Petri et Pauli apostolorum eius se nouerit incursurum. Datum Anagnie, XIII kl. februarii, pontificatus nostri anno sexto.
210
Thomas, comte de Maurienne, reconnaît que le village de Saint-Gingolph dépend de l’abbaye d’Abondance.
Thonon, 1203 (1204), 15 mars.
Annæ Jos. de Rivaz Opera hist. XI, 15, ex Vidimus anni 1605, 11 augusti, asservato in archivo nobilis familiæ Riedmattenorum.
Ne gestarum rerum memoria processu temporis evanescat et pereat, discretorum virorum prudentia solet eam per litteras eternare. Igitur ego Thomas, Maurianensis comes et marchio Italie, cunctis presentibus et futuris insinuo quod venerabilis abbas Habundantie quamdam clamorem et querimoniam ad nostram sepissime curiam deportavit, quod castellanus meus de Alingio exactiones quasdam et injurias in villula Sancti Gingulphi sui dominii faciebat. Quidam tamen de meis /154/ hominibus exactiones illas, quas abbas injurias appellabat, de jure affirmabant habere. Ad investigandam igitur hujus rei notitiam fideles meos patrie incolas in meam feci venire presentiam, per fidelitatem illis precipiens quathenus super hujusmodi questione, timore et amore postpositis, pure veritati testimonium perhiberent. A quibus propter talem preceptionem pro certo didici quod nihil penitus in eadem villa de jure habeo preter unius diei et noctis tractus ante Natalem Dni; siquidem tamen tribus hominibus qui ad levandos tractus veniunt cibus necessarius debeatur. Et pro tali consuetudine a cunctis malefactoribus illos defendere teneor et tueri. Unde quoniam injurias comprimere potius debeo quam levare, cunctis meis hominibus precipio ne aliquam vessationem, exactionem vel injuriam deinceps ibidem faciant, vel fieri ab aliquibus permittant, sed omnibus eos viribus protectionis sue studeant auxilio confovere. Hec recordatio facta est in media villa de Thonons, multis presentibus et audientibus, anno ab incarnatione Dni millesimo ducentesimo tertio, idus martii. Hujus ego recordationis, ut firma et immobilis imposterum permaneat, cartam fieri precepi et tam testium quam sigilli mei communitione roboravi. Testes sunt P. de Compeis castellanus de Fisterna, Marchio tunc temporis castellanus de Alingio, Guillelmus de Servent, Guifredus Marescalcus, P. de Lernet, Guillelmus de Ayma, Stephanus de Roverea, Guillelmus Marchiae, Ansermus mistralis dol Salvey, Girodus de Senenay, Morandus de Alingio, Amedeus vicedominus Fisterne et Willelmus frater ejus, Ludovicus Dovogy, Ludovicus de Fisterna, Guillelmus abbas Habundantie et socii ejus, P. Francisci et Petrus de Lausanna, Guillelmus prior de Pelon et prior de Thonuns et Ardio capellanus et plures alii.
Cette charte a été confirmée par le comte Amédée IV, «Auguste, anno Dni millesimo ducentesimo trigesimo nono, mense julio, indictione duodecima. » /155/
211
Accord entre Hemmerald de Vex et le cordonnier Berthold.
Sion, 1204.
Archives de Valère.
In nomine Dni. Notum sit omnibus Christi fidelibus quod discordia illa que diu fuerat inter Bertoldum sutorem et Hemmeraldum de Ues cognatum suum, amicorum suorum consilio mediante, taliter est terminata quod Hemerraldus dedit et finauit nunc et in perpetuum, assensu vxoris sue Valdra et filiarum suarum Willerme et Mabilie, talem partem quam ipse habebat in alpe de la Larsi et partem illam quam habebat in prato de Balafontana Bertoldo et heredi sue iam nate et nasciture. Bertoldus autem finauit eidem Hemerraldo, assensu uxoris sue Secilie et Jacobi filii sui et filie sue Suinetan, quicquid calumpnie habebat aduersus eum. Huius concordie testes sunt Walterus pelliparius, Petrus de Sancto Germano, Julianus sutor, Petrus Gelins de la Cuua. Ego autem Willermus Branchies, uice Willermi cancellarii, hanc cartam scripsi, anno ab incarnatione Dni Mo CCo IIIIo … Actum publice iusta Sedun. ecclesiam … Willermo episcopante, Philippo rege regnante.
212
Veta Delbruel donne deux prés à l’abbaye de Saint-Maurice.
1205.
Gallia christ. XII, instr. 495. — Furrer, III, 49.
In nomine Patris et individuæ Trinitatis. Notum sit omnibus in Christo fidelibus quod ego Veta Delbruel cum filiis meis, /156/ videlicet Anselmo, Guidone, Agaunensi monasterio dedi et in perpetuum finaui duo prata, unum scilicet apud Ancheres, aliud quod dicitur Delbelocier et modium vini censuale in vinea quæ jacet en la Vileta. Hec autem donatio facta est pro remedio animarum nostrarum et pro filio meo Wuillelmo, qui in fratrem et canonicum ejusdem ecclesiæ receptus fuit. Et ut hoc ratum et firmum in perpetuum habeatur ego Veta et filii mei prædicti Anselmus, Guido hanc cartam fieri rogavimus et in ea testes subscribi qui huic finationi præsentes affuerunt : Wuillelmus Sedun. episcopus, Aymo Sedun. cantor, Aymo de Orone, Petrus Vicinus Agaunenses canonici, Aymo de Turre, Willielmus de Turre. Ego autem Willielmus, vice Willielmi cancellarii, hanc cartam scripsi, anno ab incarnatione Dni M.CCV. Quam aliquis infirmare præsumens maledictionem Dei omnipotentis incurrat et XL lb. Maurisiensis monetæ cum obolo aureo persoluat regiæ potestati. Aqtum publice, Willielmo de Sallione episcopante. Philippo rege regnante.
213
Mort de Guillaume de Saillon, évêque de Sion.
(1205), 3 juillet.
M. D. R. XVIII, Nécrol. de Sion, 274.
V Nonas julii. (O.) Williermi de Salione Sedun. episcopi … fratrum suorum Bosonis et Petri … is nepotis sui dedit ecclesie (Sedun.) medietatem totius decime de Rida … ne quam uini quam animalium.
Nécrologe de l’abbaye de Saint-Maurice, aux archives de l’abbaye.
5 Nonas julii. Willermus Sedun. episcopus, canonicus noster. /157/
214
Thomas, comte de Maurienne, confirme la donation faite à l’église du Mont-Joux par Boson, Girard et Amédée, seigneurs d’Alinges, ainsi que toutes les autres possessions de la même église.
Aoste, 1206.
Archives de l’hospice du Grand Saint-Bernard. — Hist. patr. monum. Ch. II, 1248.
In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. Ego Thomas, Maurianensis comes et marchio Italie, pro remedio anime mee et patris mei et antecessorum meorum concedo et sub presentis sigilli attestatione confirmo, rogatu Petri Montis Jouis prepositi, ecclesie sancti Nicolai et sancti Bernardi Montis Jouis et fratribus ibidem Deo famulantibus totum quod habebant ab Amedeo patruo meo Boso et Geroldus et Amedeus domini de Alingio a Fontana cooperta usque burgum Sancti Petri Montis Jouis, quicquid ibi a viatoribus remanet in via vel extra viam, omnem casuram vbicumque remaneat, predicte ecclesie in perpetuum remanere concedo. Atque insuper quicumque homo vel femina terram meam habuerit, et si terram illam prefate ecclesie dare voluerit, ecclesia illa per allodium in perpetuum firmiter et in pace possideat sine destructione casamenti. Iterum concedo et confirmo ad opus pauperum totam terram hospitalis de castello Verdunensi que jacet in parrochia sancte Marie de Stipulis, tam in monte quam in valle siue in plano; de hac terra et de alia que dicitur Monsjouina pono interdictum et bannum meum in pena centum librarum argenti, quod nullus vir aut femina predictas terras vendere vel commutare, aliquo ingenio presumat nisi seruitoribus predicte ecclesie. Et si aliquis vir aut femina de ipsis terris emit aut emerit, aut convadio habet vel habuerit, recipiat pretium, secundum quod /158/ dedit, sine fraude a seruitoribus ipsius ecclesie et dimittat eam in pace. Iterum concedo et confirmo fratribus sepedicte ecclesie Montis Jouis omnes possessiones et omnes inuestituras et elemosinas quas ipsi fratres habent in tota terra mea et in toto comitatu meo, ut in pace possideant. Et ego sicut bonus advocatus et bonus defensor fratres et omnia que illorum sunt bona fide defensare et manutenere promitto. Testes sunt Walbertus Augustensis episcopus, et Boso vicecomes, et Rodulphus de Theis, et Richardus de Munpuncum, et Anselmus de Belentres, et Aymo de Porta, et Petrus de Cheins, et Bertrandus de Montejouet et multi alii. Hoc factum est in ciuitate Augusta per manum Petri prepositi Montis Jouis, anno ab incarnatione Dni millesimo ducentesimo sexto.
215
Girold et ses frères renoncent en faveur de l’hospice du Mont-Joux à leurs prétentions sur un pré et une vigne à Casaleto.
Aoste, 1207, septembre.
Hist. patr. monum. Ch. I, 1139.
Notum sit omnibus quod Giroldus finem fecit in perpetuum domui Montis Jouis et seruitoribus eius de una petia terre et alia petia uinee que iacent in Casaleto; et hunc finem fecerunt fratres Giroldi, Aymo canonicus Augustensis, Petrus, Falco, Vgo, Giroldus. Pro hac itaque fine habeant amodo domus Montis Jouis et seruitores eius potestatem et dominium faciendi quidquid uoluerint de hiis rebus, una cum peruiis et exitibus et aliis uxibus rerum. Itaque hic finis firmus et stabilis ualeat permanere; et si forte contingeret quod aliquis amodo hunc finem remoueret, pro pena remotionis LX librarum puri argenti culpabilis sit.
Aymo gerens uicem Dauid cancellarii scripsit et subscripsit, in Augusta ciuitate, rogatus coram pluribus, loco publico, ante /159/ ecclesiam sancte Marie et sancti Johannis, regnante Philippo rege, feria VI mensis septembris, anno Dni M.CC.VII.
Testes sunt Euardus, Oldricus, Petrus, Vibertus, Oddo, Lanbertus, Stephanus sunt fideiuxores de carta guarendi.
216
Willencus, sacristain de Sion, abandonne au chapitre ses droits sur le quart de la dîme de Sion.
1207.
Archives de Valère, Original et Cartul. du XIIIe siècle, fol. 45.
C. super finatione facta a sacrista Sedun. capitulo Sedun. super quarta parte decime de Bramosio.
Quod bene semel diffinitum est, testimonio instrumenti irrefragabile conseruatur. Notum sit igitur omnibus in Christo renatis quod ego Willencus sacrista Sedun. finaui in manu capituli Sedun., laudatione Landrici tunc episcopi, quicquid dominii uel iuris habebam in quarta parte magne decime Bramosii, quam Petrus Branchies a me in feudum receperat, et idem Petrus de manu capituli predictam decimam in feudum recepit. Factum est hoc in presentia multorum. Ego Willencus sacrista hanc cartam fieri rogaui. Testes sunt Anselmus magister, Willermus Branchies, Jordanus, Falco, Johannes, Gvigo et multi alii. si quis, etc. Ego Willermus de Morgi, uice Aimonis cancellarii, hanc cartam scripsi, anno ab incarnatione Dni Mo.CCo.VIIo, Philippo regnante, Landrico feliciter episcopante.
217
Pierre de Mala-Curia donne une vigne en fief à Pierre Acelini.
1207.
Archives de Valère.
Notum sit omnibus Christi cultoribus quod ego Petrus de /160/ Malacuria, laudatione fratrum meorum Falconis et Johannis, dedi et concessi in feudum Petro Acelini uineam que iacet sub torculari decani pro XVIII denariis nomine placiti mutatione Dni et tribus denariis nomine seruitii annuatim persoluendis. Ego Petrus hanc cartam fieri rogaui et testes adhibui quorum hec sunt nomina : Willencus sacrista, Petrus Bran hies, Willermus clericus, Egidius carnifex. Si quis, etc. Ego Willermus de Morgi, uice Aymonis cancellarii, hanc cartam scripsi, anno ab incarnatione Dni Mo.CCo.VIIo, Philippo regnante et Landrico feliciter episcopante.
218
Willencus, doyen de Sion, inféode à Pierre de Saint-Germain la vigne de Crosa à Mulignon.
Sion, 1208.
Archives de Valère, Cartul. du XIIIe siècle, fol. xliij.
C. de infeudatione facta a Wllo decano P. de sancto Germano de quadam uinea de la Crosa.
In nomine Patris et indiuidue Trinitatis. Notum sit omnibus in Christo fidelibus quod Willencus Sedun. decanus, laudatione et assensu tocius capituli, videlicet Aymonis decani de Leuca, et Anselmi magistri, et Jordanis sacerdotum, et Petri de Erdes, et Petri Branchies, et Giroldi de Maigniez, et Bosonis de Sirro, et Guigonis, et Bosonis de Granges, et Jacobi de Granges et quorumdam aliorum canonicorum, dedit et concessit in feodum pro II sol. nomine placiti et VI den. de seruicio dilecto suo Petro de Sancto Germano quamdam vineam apud Mulignon, quam ei concesserant a longe ante Willermus de Salione tunc decanus, Aymo de Duig decanus. Jacet autem vinea predicta in loco qui dicitur Crosa. Et ne huic in posterum oriri /161/ possit calumpnia, rogauerunt inde cartam fieri et testes apponi qui sunt hii : Petrus capellanus, Valandus, Martinus magister, Willermus filius Ottonis Ruffi, Remundus de Contez, Willermus de Euian. Ego autem Willermus, uice Willermi cancellarii, hanc cartam scripsi anno ab incarnatione Dni Mo.CCo.WIIIo. Cui aliquis contradicere, etc. Actum publice in ipso choro Sedun. ecclesie et in presentia supradictorum canonicorum, Landrico episcopante, Philippo rege crudeliter interfecto.
Philippe de Souabe fut assassiné à Bamberg, le 22 juin 1208.
219
Anselme chevalier d’Ardon vend à Pierre Alberti tout ce qu’il possède au mont d’Ergisch.
1209.
Archives de Valère, Original et Cartulaire du XIIIe siècle, fol. XXXIIII.
C. de uenditione facta ab An. de Arduns milite Pe. Alberti de terra de Argesa.
In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. Notum faciat hec presens carta omnibus Christi fidelibus quod Anselmus miles de Arduns, laudatione et assensu filiorum suorum, uidelicet Jacobi, Vldrici, Petri, Willermi et cognatorum suorum de vioes, Rodulfi, Cononis, vendidit pro quatuordecim lb. et X sol. et penitus finauit nunc et imperpetuum Petro Alberti quicquid idem Anselmus habebat in monte Argessa tam allodium quam feodum. Ita tamen quod pro feodo reddat annuatim Petrus predictus uel eius successor IIII den. de seruicio et ij sol. nomine placiti, neque amplius exigat Anselmus ab ipso Petro. Hoc autem supranominatum allodium et feodum possidet Petrus de Argessa et recepit hoc totum in feodum a Petro Alberti et /162/ fecit ei hominium ligium. Cujus uenditionis et finationis testes sunt Falco de Mala curia, Anselmus magister, Sedun. canonici, Petrus maior de ChamosUn, Willermus de Drona, Ottho Ruffus, Petrus sutor de Cuua, Johannes Carteirs, Aymo Chez, Willermus de Festerna. Ne super hoc autem in posterum oriri posset calumpnia, rogaverunt ex utraque parte super hoc cartam fieri quam ego Willermus, uice Willermi cancellarii, scripsi, anno ab incarnatione Dni Mo.CCoIXo, Landrico episcopante, Otthone imperante. Quam si quis aliqua machinatione infirmare attemptauerit, etc. Actum publice.
220
Pierre Alberti donne à l’église de Sion tout ce qu’il a acquis d’Anselme d’Ardon à Ergisch.
(Après 1209 1 .)
Archives de Valère, Cartul. du XIIIe siècle, fol. XL.
Notum, etc., quod ego Petrus Alberti dedi pro remedio anime mee ecclesie Sedun. quicquid acquisiui apud Argessa de Anselmo de Ardun, scilicet casamentum Petri Romani pro quo michi debet hominium ligium et vno anno XX fischilinos siliginis, alio uero anno VIIIo ad mensuram de Leuca, et VI sol. de seruicio I den. minus, et quasdam menaidas uel tres sol., et VIIIo sol. nomine placiti et chiminaio. De supradicto seruicio constitui ego Petrus V sol. ad ministrandam lampadem ad honorem beate Marie apud Valeriam. Cetera diuidantur inter eos qui fuerint exequiis meis, scilicet uigilie et misse, canonicos. Preterea quicquid acquisiui in uilla que uocatur Huers dedi ecclesie Sedun. inferiori et ecclesie de Leuca ut exinde due lampades in ipsis ecclesiis administrentur. /163/
221
L’évêque Landri construit le château de la Soie.
1209.
Archives de l’abbaye de Saint-Maurice, Livre de la Val d’Illiez, pag. 87.
Ao 1209. Castrum Settæ constructum a Landrico.
221 bis.
Guillaume de la Cour achète la terre de Tourtemagne de ses parents Henri et Pierre.
1210.
Arch. de Valère.
In nomine Dni nostri Ihesu Christi, Amen. Notum sit omnibus tam presentibus quam futuris quod Willermus de Curia coram Landrico Sedun. episcopo et decretis (l. discretis) uiris qui ibidem aderant, aquisiuit a cognatis suis scilicet Enrico et Petro fratre suo, laudatione Willermi de Grachan aduocati sui, terram de Thorthemanei, quam ipse prenominatus Willermus antea Vldrico patri eorum in feudum dederat. Ex ea vero terra dedit eis XII libras, tali tenore quod si Willermus illam vellet vendere vel negociationem aliam facere, illis pocius promitteret pro eodem precio quod alius illi inuitaret. Ego vero Aymo sacerdos ecclesie de Leucha ad preces utrorumque hanc kartam scripsi, vice Willermi cancellarii de Escublen, M.CC. et X anno ab incarnatione Dni, Ottone imperatore romano regnante et Landrico Sedun. episcopo episcopante. Quam si quis, etc. Huius rei testes sunt Willencus decanus, Johannes canonicus, Petrus vicedominus de Seduno, Enricus de Raronia, Amedeus filius eius, Johannes de Nares, Vldricus de Curia, Willermus de Viegie. /164/
222
Aymon de La Tour renonce, en faveur de Pierre Branchier, à ses prétentions sur la part de la dîme de Bramois achetée par ce dernier.
Sion, 1210.
Archives de Valère, à Sion; Original et Cartul. du XIIIe siècle, fol. XL.
C. de finatione facta ab Ay. de Turre Pe. Branchies super decima de Bramosio.
Quod semel et bene diffinitum est discretorum uirorum consilio neque duci debet in irritum neque ab aliquibus retractari. Noscant igitur tam presentes quam futuri quod Aimo de Turre, laudatione et assensu Petri filii sui, si quid iuris habebat super decima de Bramosio quam Petrus Branchier acquisierat a Petro de Malacuria et Willermo de Sassum, eidem Petro resignauit penitus et inperpetuum finauit. Cuius rei testes sunt Landricus episcopus in presencia cuius et in curia hoc actum fuit, Aimo decanus, Willencus decanus, Willermus Branchier, Willermus de Turre, Jacobus de Sassun, Mauricius Miles. Ego autem Willermus uice Willermi cancellarii ad preces et mandatum utriusque partis hanc cartam scripsi, anno ab incarnatione Dni Mo.CCo.Xo. Quam aliquis, etc. Actum publice, Landrico iam dicto episcopante, Hottone imperante.
223
Landri, évêque de Sion, déclare que Humbert de Mont, son frère, a fait diverses concessions à la chartreuse d’Oujon, qui lui a donné en retour 30 L. monnaie de Genève.
1210.
M. D. R. XII, Cartulaire d’Oujon, 7 et 24. /165/
224
Landri, évêque de Sion, rend à Guillaume de la Tour, chevalier, les fiefs qu’il lui avait confisqués, à l’exception de celui de Pierre Bonna.
Sion, 1210 (1211), 23 mars.
Liber instrumentorum de Seduno, Bramosio, etc. fol. 97 verso. — M. D. R. XXIV, 373.
Nos Landricus, diuina permissione Sedun. episcopus, notum facimus vniuersis presentes litteras inspecturis quod cum omnes res seu possessiones Willermi de Turre, militis et nostri vasalli, quæ site erant in territorio Sedun. ad nos et ad mensam episcopalem diuolute et confiscate fuerint et commisse pro multis dampnis et iniuriis ab ipso nobis et ecclesiæ nostræ sepius irrogatis, verumtamen cum idem Willermus nobiscum ad satisfactionem condignam venerit atque pacem, nos eidem de consensu nostri capituli vniuersas res predictas reddimus et restituimus sub vsagiis et homagio in quibus ecclesiæ primitus tenebatur, retinentes nobis et ecclesiæ, de sua libera voluntate, homagium quod sibi debebat et feodum cum decima feodi quod ab ipso tenebat Petrus Bonna, noster fidelis scutifer atque ciuis, de quo feodo predictus Willermus spoliauit dictum Petrum iniuste pro eo quod ipse et ipsius proaui Sedun. ecclesiæ vbique fideles et promptissimi semper extiterant adiutores. Quod feodum postmodum cum decima dicti feodi, de consensu nostri capituli, damus et concedimus Petro Binfa filio dicti Petri et suis heredibus imperpetuum pro IIIIor sol. et octo denariis seruicii et XV sol. placiti et pro vno homagio nobis et ecclesiæ perpetue faciendo. Hoc adiuncto quod ille de heredibus dicti Petri qui nobis homagium /166/ vel ecclesiæ fecerit, et habeat et percipiat in auantagium vniuersalem decimam feodi memorati. In cuius rei testimonium nos prefatus Sedun. episcopus sigillum nostrum præsenti litteræ diximus apponendum. Datum in nostra curia Sedun., Xo kl. aprilis, anno Dni MoCCo decimo.
225
Ulric de Louèche vend deux vignes à Aymon de La Tour.
1211.
Archives de Valère.
Notum sit omnibus Christi fidelibus quod ego Vldricus de Leuca, laudatione Willermi fratris mei, uendidi et finaui inperpetuum Aymoni de Turre et heredibus eius tam presentibus quam futuris duas uineas jacentes apud Leucam. Factum est hoc publice in presentia multorum. Ego Vldricus hanc cartam fieri rogaui et testes adhibui quorum hec sunt nomina : Aimo decanus, Willencus decanus, Willermus de Alio, Petrus de Saxo, Johannes Vboudi. Si quis, etc. Ego Willermus Otthonis, uice Willermi cancellarii et cantoris, hanc cartam scripsi, anno ab incarnatione Dni Mo.CCo.XIo. Otthone regnante, Landrico episcopante.
226
Berthold, duc de Zaehringen, est battu par les Vallaisans près d’Obergestelen.
1211.
Arch. de l’abbaye de Saint-Maurice, Livre de la Val d’Illiez, pag. 58.
Bertoldus dux Zerinsie, filius Conradi imperatoris, cum /167/ magna peditum et equitum millitia Vallesium ingressus, prope villam Gestheinon in deseno Gomesiano cruenta cæde per Vallesios cesus, illucque cum eius exercitu 18000 occubuit et intemptus, nullis ex suis militibus superstitibus remanentibus exceptis minimis et paucis aliis voluntarie remissis et qui fuge præsidium occupauerant. 1211.
Nous reproduisons cet extrait malgré les erreurs qu’il contient, parce qu’il se rapporte à un fait sur lequel les témoignages contemporains nous manquent. — De Gingins, Mémoire sur le rectorat de Bourgogne, pag. 122 et 123.
227
Pierre, vidomne de Sion, donne au chapitre du même lieu ses hommes censitaires à Hérens, Hérémence, Mézeriez et Es.
1211.
M. D. R. XVIII, Ch. Sédun. 396.
228
Le pape Innocent III charge trois délégués de réformer la maison du Mont-Joux.
Latran, 1212, 30 mai.
Innocentii III Opera, édit. Migne, III, 615.
Archiepiscopo Tarantasiensi, et episcopo Gebennensi, et abbati Sancti Mauritii de Cablasio.
Dilectus filius P. de Sancto Albino in nostra proposuit præsentia constitutus quod domus Montis Jovis, quæ olim sanctæ religionis effundebat odorem, facta mutatione dexteræ in sinistram, adeo miserabiliter in spiritualibus et temporalibus /168/ est collapsa, quod jam pene penitus corruit, quæ multorum consueverat relevare ruinam, facta nunc scandali et dissensionis exemplum, quæ quietis et pacis extiterat documentum. Cum igitur idem P. quem domus ipsius ruina gravabat, laborare dudum intenderet, ut status reformaretur ejusdem, fratres existentes ibidem, qui regularis disciplinæ relaxatis habenis, correctionis onera non ferentes, per campum licentiæ vagabantur, suarum sequentes impetum voluntatum, dictum P. ab incœpto minis, terroribus et pactionibus illicitis retrahere nitebantur, bonum malum, correctionem vexationem, et justitiam injuriam reputantes, et existentes ingrati cui tenebantur ad grates, ibi simulatis mendicabant indicia ubi religiosi propositi plenam habere poterant conjecturam. Quem demum blanditiarum fallaciis interceptum, promittentes eidem videlicet quod expurgarent veteris corruptelæ fermentum et ad frugem melioris vitæ redirent, ad dictam domum secum pariter reduxerunt, et, ut parerent de concepto dolore nequitiam, duos perditionis filios ad internecionem ipsius P. procurarunt induci. Qui, licet idem P. mortis periculum metuens confugerit ad altare, credens quod saltem locum illum revererentur iniqui ubi hostia salutaris quotidie mactabatur, eum aggressum hostiliter, lethaliter vulnerarunt, semivivum, putantes eum mortuum, impii relinquentes. Fratres autem ad tam crudele convenientes spectaculum, vulnerationibus, nullum retinentes humanitatis vestigium, assistebant, plagas impositas terribilibus oculis intuentes. Cumque demum a quibusdam secum misericordiam facientibus delatus Augustam, ope convaluerit medicorum, ac demum Vercellas venerit, memorati fratres, quorum crudelitas mitigari non poterat, in eum acrius sævientes, ore ipsius dormitientis obstruso ne vocem redderet vel clamorem, eum ligatis manibus Yporegiam deduxerunt; extra quam postmodum ipsum sub silentio /169/ noctis eductum, præsumptione nimis damnabili, et omni humanitate postposita, fecerunt oculis exorbari. Quod cum ad venerabilis fratris nostri Vercellensis episcopi et dilecti filii Novariensis electi, qui ex delegatione nostra reformationi domus intendebant ejusdem, notitiam pervenisset, doloribus compatientes ipsius, statuerunt ei per supradictam domum in quadraginta libris Papiensis monete annis singulis providendum; quam provisionem idem P. sibi auctoritate petiit apostolica confirmari. Nos autem ipsius condolentes doloribus et miseriæ miserantes, discretioni vestræ per apostolica scripta præcipiendo mandamus quatenus quod circa ipsum per delegatos eosdem misericorditer est provisum, faciatis inviolabiliter observari, et apud Tarantasiensem ecclesiam, in qua ei provideri mandamus, dictam pecuniæ quantitatem ipsi sine labore personæ ac expensarum incommodo annuatim absque diminutione persolvi. Cæterum quoniam ad nos sanguis clamat ipsius, ne tam enormis excessus transeat impunitus, auctores tanti sceleris et fautores excommunicationis vinculo innodamus, mandantes ut tam ipsos quam Boninum et alios excommunicatos publice nuntietis et faciatis ab omnibus arctius evitari. Præterea quia vix aliquis de fratribus Montis Jovis a culpa vel negligentia est immunis, quorum quidam principaliter vulnerationibus astiterunt, quidam vero enormia quæ acciderant neglexerunt deferre ad nos aut ad nostrorum audientiam legatorum, eorum ecclesiam, si est ita, supponatis auctoritate apostolica interdicto, præcipientes interdictum in ea tandiu firmiter observari donec fratres ipsi per excusatores vel potius satisfactores idoneos nostro se conspectui repræsentent. Inquiratis etiam nihilominus de statu ipsius ecclesiæ veritatem, et reformetis tam in capite quam in membris quæ inveneritis reformanda, et quæ statuenda videritis statuatis; præpositum et alios quos in ea inveneritis pestilentes, omnino /170/ removentes ab illa, et alios inducentes in ipsam, ut perditis inde malis, vinea Domini Sabaoth bonis locetur agricolis, qui gratum proferant fructum in tempore opportuno, mandatum apostolicum, sublato cujuslibet contradictionis et appellationis obstaculo, fideliter et efficaciter exsequentes. Quod si non omnes, etc., duo vestrum, etc. Datum Laterani, III kl. junii, pontificatus nostri anno decimo quinto.
229
Anselme de Plan-Conthey vend à Aymon, doyen de Sion, ses droits sur les hommes de Vernet à Neindaz.
1212.
Archives de Valère; Cartul. du XIIIe siècle, fol. XXXVI.
Notum, etc., quod ego Anselmus de Plano Conteiz, laudatione uxoris mee Oroble et nepotis mei Petri et Beatricis uxoris eius et alterius nepotis mei Vmberti, uendidi et finaui Aymoni decano Sedun. quicquid habebam in hominibus de Verneto, qui locus est apud Nenda, videlicet Bosone et Petro et confratribus eorum, et quicquid habebam in feodo Martini de Charduney et in feodo puerorum de Barnolt. Factum est hoc publice in presentia multorum. Ego Anselmus hanc cartam fieri rogaui et testes adhibui quorum hec sunt nomina : Rodolphus vicedominus, Aymo miles de Conteiz, Remundus de Marc, Guido de Bruel, Willermus filius ministri, Willermus de Friburc, Willermus de Vens. Si quis hanc cartam, etc. Ego Willermus, uice Willermi cantoris et cancellarii hanc cartam scripsi, anno ab incarnatione Dni Mo.CCo.XIIo, Landrico episcopante. /171/
230
Tous les chanoines de Sion doivent résider à Valère, à l’exception de quatre qui sont chargés du service de l’église inférieure.
(1212-1216.)
Arch. de Valère, G, 16.— M. D. R. XVIII, Chartes Sédun. 399.
Sanctissimo patri ac dno I., Dei gratia summo Pontifici, Sedunensis ecclesia salutem et tam debitam quam deuotam subiectionem. Transcriptum constitucionis quam fecerunt patres nostri, videlicet beatus Petrus, Tarentasiensis archiepiscopus, et Amedeus, Sedun. episcopus, cum uniuersis clericis Sedun. ecclesie, quam et nos obseruare jurejurando tenemur, sanctitati uestre dignum duximus exhibere; et hec est forma jam dicte constitucionis.
B., Dei gracia Tarentasiensis ecclesie minister humilis, carte huius auditoribus salutem in omnium Saluatore. Notificamus Deum timentibus quod propter multas et diuersas et uarias necessitates constitucio talis facta fuit ab antiquo in Sedun. ecclesia de residentia clericorum apud Valeriam facienda. Canonici quidem Sedun. sacramento astricti sunt apud Valeriam residentiam facere; quibus decedentibus eorum successores idem facere tenentur. Ut autem inferior ecclesia seruitores habeat indeficientes, quatuor prebende nominate sunt officio inferioris ecclesie deputate, quas non habeant nisi sacerdotes uel qui infra coronam anni in sacerdotes ualeant promoueri. Qui si se absentauerint et seruire noluerint, prout debent, abiciantur et alii substituantur. Nominate sunt quatuor prebende : prebenda Petri capellani, prebenda magistri Anselmi, prebenda Aymonis de Casaleto, prebenda prepositi de Sancto Gaudentio. Vt autem constitucio memorata, que sub presentia /172/ nostra recitata est, consentiente venerabili fratre nostro Landrico tunc episcopo et capitulo eiusdem ecclesie, rata sit et firma et inconcussa permaneat in posterum, auctoritate nostra dignum duximus eam confirmare et sigilli nostri munimine roborari.
Supplicamus itaque sanctitati uestre, pater reuerendissime, quatinus hanc constitucionem tam honestam et plus quam dici possit nobis necessariam dignemini confirmare. Valeat sanctitas uestra in perpetuum.
(Sceau pendant du chapitre.)
Comme le texte l’indique, la première rédaction de cette ordonnance remonte à l’époque où Amédée occupait le siège de Sion, et Pierre le siége métropolitain de Tarentaise. Or, comme nous voyons ce dernier intervenir pour régler d’autres affaires du diocèse de Sion, en 1168 (M. D. R. XVIII, Chartes Sédun., pag. 365), nous pouvons assigner approximativement la même date à cette ordonnance.
La seconde rédaction a été faite sous l’épiscopat de Bernard, à Tarentaise, et de Landri, à Sion. Le premier fut évêque de 1212 à 1222, et le second de 1206 à 1236. D’un autre côté, mous voyons l’église de Sion demander la confirmation de cette ordonnance à un pape dont le nom commence par la lettre I. Ce ne peut être qu’Innocent III, qui mourut le 16 ou le 17 juillet 1216. Il faut ainsi placer cette seconde rédaction entre les années 1212 et 1216.
231
Le pape Innocent III adjuge aux chanoines du Mont-Joux la maison de Val-Suzon, qui leur était disputée par l’abbaye de Saint-Seine.
Latran, 1213, 20 juin.
Innocentii III Opera, édit. Migne, III, 869.
Præposito et fratribus Montis Jovis.
Ortam dudum inter vos, ex parte una, et abbatem et /173/ conventum Sancti Secani 1 , Lingonensis diœcesis, super domo Vallis Sussionis 2 , ex altera, quæstionem venerabili fratri nostro Senonensi archiepiscopo duximus committendam. Cum igitur idem causam remisisset ad nos sufficienter instructam, te, fili præposite, ac procuratore partis alterius propter hoc in nostra præsentia constitutis, eamdem examinavimus diligenter, et tam actis coram dicto archiepiscopo quam iis quæ coram nobis fuere proposita plenius intellectis, de fratrum nostrorum consilio domum vobis sententialiter adjudicavimus supradictam. Nulli ergo, etc., diffinitionis, etc., usque incursurum. Datum Laterani, XII kl. julii, pontificatus nostri anno sexto decimo.
232
Henri, fils d’Ulric le Louche, vend au chapitre de Sion la moitié de la dîme que son père possédait à Chamoson.
1213.
Archives de Valère, Original, O, 24, et Cartul. du XIIIe siècle, fol. IX et X.
Capituli pro decima de Chamossun.
Notum sit omnibus Christi fidelibus quod ego Henricus filius Vldrici Strabi uendidi et finaui pro XXV lb. Maur. capitulo Sedun. medietatem tocius decime quam pater meus habuit apud Chamosun. Factum est hoc publice in presentia multorum. Ego Henricus hanc cartam fieri rogaui et testes adhibui quorum hec sunt nomina : A. et W. duo decani, Petrus de Erdes, Jordanus, Petrus Branchiers, Jacobus de Granges, canonici Sedun., Andreas sacerdos, Boso canonicus Montisiouis, Vldricus clericus de Monteiouet, Ottho Ruffus, /174/ Petrus Bonus, Gilio de Chamosun, Anselmus miles de Ardun, Maior de Chamosun, Boso de Ardun et multi alii. Si quis, etc. Ego Willermus, uice Willermi cancellarii et cantoris, hanc cartam scripsi, anno ab incarnatione Dni MoCCoXIIIo, Landrico episcopante.
233
Boson, chevalier de Saillon, Rodolphe, sacristain, et Guillaume, chevalier d’Aigle, vendent à Aymon, doyen de Sion, la dîme qu’ils tenaient en fief de lui à Viége.
1213.
Archives de Valère, C. 38.
Notum sit omnibus Christi fidelibus quod ego Boso miles de Sallon, laudatione Giroldi militis de Alio et uxoris mee Matelde et filiorum meorum Johannis et Petri, et ego Rodulfus sacrista et ego Willermus miles de Alio, laudatione fratrum nostrorum Guidonis militis et Petri, uendidimus et pro remedio animarum nostrarum dedimus et penitus finauimus Aymoni decano Sedun. decimam uini que colligitur apud Vesbiam et apud Morgi, quam nos et patres nostri a predecessoribus predicti decani titulo feudi habere consueuimus. Illud feudum ubiconque iacet totaliter habeat de cetero Aymo decanus et in perpetuum libere et pacifice possideat. Factum est hoc publice in presentia multorum. Ego Boso miles de Sallon et ego Rodulfus sacrista et ego Willermus de Alio hanc cartam fieri rogauimus et testes adhibuimus quorum hec sunt nomina : Landricus episcopus, Willencus decanus, Falco, Jordanus, Willermus, Johannes, Aimo de Ventona, Remondus, canonici Sedun., Aymo de Leuca, Amedeus sacerdos, Giroldus de Leuca diaconus, Aymo, Willermus, fratres de Turre, /175/ Willermus Quartars. Si quis, etc. Ego Willermus, uice Willermi cancellarii et cantoris, hanc cartam scripsi, anno ab incarnatione Dni Mo.CCo.XIIIo, Landrico episcopante.
234
Béatrice renonce à un fief qu’elle tenait du couvent de Lutry.
1213.
Archives de Valère.
Notum sit omnibus Christi fidelibus quod ego Beatrix, laudatione Willermi filii mei, feudum quod Johannes quondam maritus meus a Sancto Mauricio superius tenebat a monasterio Sancti Martini de Lustrie eidem monasterio finaui, et omni iuri quod in predicto feudo habebam penitus renunciaui. Versauice prior predicti monasterii finauit michi et filio meo quicquid iuris in nobis habebat. Prior uero predicti monasterii dedit michi pro renunciatione feudi VI lb. et X sol. Maur. Huius rei testes sunt Boso miles de Sallon, Rodulfus de Turre miles, Vmbertus miles … Vldricus de Grimisolio, Vgo de Uileta, Reimondus de Pentala, Umbertus sacerdos de Uileta, Giraldus cocus de Lustrie. Factum est hoc cirographum anno ab incarnatione Dni Mo.CCo.XIIIo.
235
Donation de Pierre de Cuve à Warner de Vex.
1213.
Archives de Valère, Original et Cartul. du XIIIe siècle, fol. XXVIII, XXIX, XL et XLI.
Notum, etc., quod ego Petrus de Cuua, laudatione Landrici /176/ tunc episcopi Sedun., dedi Warnero de Ues et vxori eius Galatee et heredibus eorum dimidium uirgultum quod habebam ab episcopo in feodum et terciam partem prati dol Jay quod iacet apud Campum siccum, et partem quam habebam in prato de la Frahchi, et partem quam habebam in campo de Ponte. Dedi eciam eis dimidiam uineam que iacet sub Saxo et omne suppellectile quod habebam. Actum publice in presentia multorum. Ego Petrus hanc cartam fieri rogaui et testes adhibui quorum hec sunt nomina : Reimundus canonicus Sedun., Gvido clericus, Petrus clericus de Leuca, Petrus de Liuns, Giroldus minister, Petrus Piadefer et multi alii. Si quis, etc. Ego Willermus, uice Willermi cantoris et cancellarii, hanc cartam scripsi, anno ab incarnatione Dni Mo.CCo.XIIIo, Friderico rege regnante, Landrico episcopante.
236
Aymon, chevalier de La Tour, donne à Guillaume Léonat une maison située en Mala-Curia.
1214.
Archives de Valère, à Sion. — M. D. R. XXIV, 373.
Notum sit omnibus Christi fidelibus quod ego Aimo miles de Turre, laudatione Margarete uxoris mee et filiorum meorum Petri, Chalberti, Aimonis et uxorum suarum, dedi in feudum Willermo dicto Leonat et heredi eius domum de Mala curia que fuit Petri Chatot, pro V sol. nomine placiti et menaidis nomine seruicii annuatim persoluendis. Actum publice in presentia multorum. Ego Aimo hanc cartam fieri rogaui et testes adhibui quorum hec sunt nomina : Rodulphus sacrista, Reimondus canonicus Sedun., Anselmus de Chamoson clericus, Jacobus de Sallon clericus, Anselmus dol Bruel /177/ miles, Maurinus miles, Vldricus de Magnohc. Si quis, etc. Ego Willermus, uice Willermi cancellarii et cantoris, hanc cartam scripsi, anno ab incarnatione Dni Mo.CCo.XIIIIo, Frederico rege regnante, Landrico episcopante.
237
Pierre, major de Chamoson, vend à Aymon, doyen de Sion, le fief d’Etienne, à Chamoson.
1214.
Archives de Valère.
Notum sit omnibus Christi fidelibus quod ego Petrus maior de Chamosun, laudatione Perrete uxoris mee, uendidi et finaui pro LX sol. Aimoni decano Sedun. feudum Stephani, qui de uirgulto, de pomerio quod iacet iuxta clausum de Uesbia apud Chamosun, debebat michi IIII sol. nomine placiti et IIII sol. nomine seruitii sabbato sancto Pasche annuatim persoluendos. Actum publice in presentia multorum. Ego Petrus maior hanc cartam fieri rogaui et testes adhibui quorum hec sunt nomina : Jordanus, Willermus, Aimo, canonici Sedunenses, Petrus sacerdos de Chamosun, Boso dArdun, Boso de Lescheleir, Petrus dArdun. Si quis, etc. Ego Willermus, uice Willermi cancellarii et cantoris, hanc cartam scripsi, anno ab incarnatione Dni Mo.CC.oXIIIIo, Frederico rege regnante, Landrico episcopante.
238
Pierre, major de Chamoson, vend à Aymon, doyen de Sion, le fief d’Anselme, à Chamoson.
1214.
Archives de Valère.
Notum sit omnibus Christi fidelibus quod ego Petrus maior /178/ de Chamosun, laudatione Perete vxoris mee, uendidi et finaui Aimoni decano Sedun. casamentum Anselmi apud Chamosun cum appendiciis suis, scilicet tres secaturas prati in pratis Spelunce, III iugera terre et dimidium; ex his duo iugera iacent ultra aquam in Praella, unum et dimidium citra aquam et quicquid casamento adiacet, et quicquid racione huius feodi accidere potest. Debet autem predictus Anselmus homminium ligium et decem sol. nomine placiti et X sol. nomine seruicii annuatim in festo beati Martini. Actum publice in presencia multorum. Ego Petrus hanc cartam fieri rogaui et testes adhibui quorum hec sunt nomina : Willelmus miles de Alio, Petrus de Dun, Petrus Azelini, Otto Rufus, Johannes de Uisun, Petrus sacerdos de Chamoson, Willelmus Albus, Vldricus Imperator, Willencus decanus et ceteri canonici. Si quis, etc. Ego Willelmus, uice Willelmi cantoris et cancellarii, hanc cartam scripsi. Anno ab incarnatione Mo.CCo.XIIIIo, Friderico regnante et Landrico episcopante.
239
Albert de Vétroz vend à Aymon, doyen de Sion, tout ce que lui doivent les hommes de Vernet à Nendaz.
1214.
Archives de Valère; Cartulaire du XIIIe siècle, fol. 48.
Notum, etc., quod ego Albertus de Vertro, laudatione Willerme uxoris mee et Ponceit filii mei, dedi, vendidi et finaui pro IIII lb. Maur. Aymoni decano Sedun. quicquid mihi debebant homines de Verneto apud Neynda, tam in placito quam in seruicio vel alio quocumque modo. Actum publice in presencia multorum. Ego Albertus hanc cartam fieri rogaui et testes adhibui quorum hec sunt nomina : Jordanus, /179/ P. Branchiers, canonici Sedun., Martinus sacerdos de Neynda, Anselmus de Chamosom, Vldricus de Herdes, Boso de Auz, Nicolaus Branchiers. Ego Willermus, uice Willermi cantoris et cancellarii, hanc cartam scripsi, anno ab incarnatione Dni Mo. CCo. XIIIIo, Frederico rege regnante, Landrico episcopante.
240
Aymon de Louèche, doyen de Sion, donne au chapitre le fief d’Anselme, de Chamoson, et deux hommes liges de Vernet à Nendaz.
1214.
M. D. R. XVIII, Ch. Sédun. 401.
241
Grégoire vend à Girard la maison qu’il tenait en fief de la dame de Saxo.
1214.
Archives de Valère.
Notum sit omnibus Christi fidelibus quod ego Gregorius uendidi et finaui Girardo et heredi eius domum quam habebam a dna de Saxo in feodum, ipsa ad hoc consentiente, pro X lb. et X sol. Girardus de cetero placitum et seruicium persoluat. Actum publice in presentia multorum. Ego Gregorius hanc cartam fieri rogaui et testes adhibui quorum hec sunt nomina : Petrus de Turre, Petrus de Cherpinnie, Petrus de Saxo milites, Petrus Bochi, Petrus Pia de fer, Petrus de Leuca. Si quis, etc. Ego Willermus, uice Willermi cantoris et cancellarii, hanc cartam scripsi, anno ab incarnatione Dni Mo.CC.oXIIIIo, Friderico regnante, Landrico episcopante. /180/
242
Benoît Mugniers donne un pré en fief à Pierre de Duing.
1214.
Archives de Valère.
Notum sit omnibus Christi fidelibus quod ego Benedictus dictus Mugneirs dedi Petro de Duing et heredibus eius in feudum pratum unum apud Campum siccum, quod iacet supra pratum Clerenbaldi, pro VI den. nomine seruitii annuatim persoluendis et V sol. nomine placiti mutacione uassalli. Factum est autem hoc tali conditione quod si ego Benedictus non persoluerem debitum seruitium cum placito dno scilicet Rodulfo de Turre, a quo predictum feudum habetur, ipse Petrus reciperet predictum pratum in feudum a predicto Rodulpho siue successore eius pro tali placito et tali seruitio, ut supra dictum est. Hoc autem totum factum est laudatione Rodulfi de Turre militis. Actum publice in presentia multorum. Ego Benedictus hanc cartam fieri rogaui et testes adhibui quorum hec sunt nomina : Falco canonicus Sedun., Giroldus Charbons, Petrus sacerdos de Aragnon, Petrus Salterus, Willermus Cocus, Johannes Uisonis et multi alii. Si quis, etc. Ego Willermus, uice Willermi cancellarii et cantoris, hanc cartam scripsi, anno ab incarnatione Dni Mo.CCo.XIIIIo.
243
Conrad vend à Aymon, doyen de Sion, une dîme qu’il tenait en fief du chapitre à Viége.
1214.
Archives de Valère; Original, GG, no 11, et Cartulaire du XIIIe siècle, f. IIII.
Notum sit omnibus Christi fidelibus quod ego Gonradus, /181/ laudatione vxoris mee Margarite et Elizabez filie mee, uendidi et finaui Aimoni decano Sedun. omnem decimam quam habebam in feudum a capitulo Sedun. de terra episcopali apud Uiegi. Factum est hoc publice in presentia multorum. Ego Gonradus hanc cartam fieri rogaui et testes adhibui quorum hec sunt nomina : Matheus sacerdos de Uiegi, Willermus capellanus eius, Amedeus diaconus, Anselmus subdiaconus de Chamosun, Petrus Quintcini, Willermus miles et Warnerus filii Salteri, Andreas de Dommo, Petrus Hunpo, Omberch. Si quis, etc. Ego Willermus, uice Willermi cantoris et cancellarii, hanc cartam scripsi, anno ab incarnatione Dni Mo.CCo.XIIIIo, Phriderico regnante, Landrico episcopante.
244
Arducius, prévôt du Mont-Joux, scelle un acte d’accord entre le chapitre de Lausanne et le prieuré d’Etoy.
1215.
M. D. R. VI, 258-259.
245
Accord entre Landri, évêque de Sion, et l’abbaye de Saint-Maurice d’Agaune, au sujet des aides que l’évêque demandait aux chapelains des églises de l’abbaye et de la charge d’âmes.
Martigny, 1215, 11 septembre.
M. D. R. XVIII, Ch. Sédun. 402.
246
Villencus de Venthône et ses parents vendent leurs droits sur la majorie d’Ernen.
1215.
Documents sur le Vallais (M. Bordier), tom. II, ex libro Conches.
Villiencus de Ventona, decanus Sedun., Anselmus eius /182/ frater et eius nepotes Willelmus, Aymo, Willencus, Rudolphus qui cognominatur Gastuns, Conradus qui nominatur Montanier vendidimus majoriam Rudolpho majori de Aragnon avunculis suis Arnulpho et Walchero de Briga et cognatis suis Manegoldo et Waltero de Mulibach quicquid juris super majoria de Aragnon. 1215.
247
Inféodation faite par Mathieu, curé de Viége.
1215.
Arch. de Valère, Cartularium ecclesiæ de Vespia, pag. 24.
* Matheus sacerdos de Vespia, laudatione Aymonis, Sedun. decani, dat Philippo de Morgi in feodum pratum ante ecclesiam de Morgi pro VI den. placiti et III sol. seruicii. Testes Willermus capellanus, Anselmus de Chamosun, subdiaconus, etc. Anno Dni M.CC.XV. Landrico episcopante.
248
Les frères Jocelin et Pierre de Corbières vendent à l’église de Sion, pour le prix de 5900 sols, tout ce qu’ils possédaient dans le diocèse de Sion depuis la Dranse, de Martigny en amont.
Lausanne, 1215.
Archives de l’abbaye de St.-Maurice, Livre de la Val d’Illiés, pag. 69.— Furrer, III, 52.
Nos Dei gratia Lausannensis ecclesie minister humilis cum capitulo eiusdem ecclesie tam presentibus quam futuris rei geste notitiam; ut eorum que geruntur non senescat /183/ memoria, supponuntur vtiliter inditia litterarum. Inde est quod (per) presentem paginam innotescere volumus vniuersis quod dnus Jocelmus de Corberes et P. frater eius vendiderunt et tradiderunt ecclesie Beate Marie Sedun., L. tunc ibi existente episcopo, pro sex milibus solidorum Maur., centum solidis minus, quicquid hereditatis seu iuris habebant in episcopatu Sedun. a Drancia que fluit secus Martigniacum superius vsque, tam in alodiis quam in feudis, tam in terris cultis et incultis quam hominibus et cunctis rebus aliis, excepto dotalitio dato Cononi fi(li)o predicti Petri pro vxore sua, quod iacet apud Salionem. Hanc venditionem et traditionem laudauerunt, approbauerunt Petronilla vxor dni Jocelmi, Alasia vxor dni Petri et Brunisensis filia eius que nondum habebat maritum, et filii eiusdem Alasie et Petri, Petrus, Vldricus et Cono cum Agnete de Sallione vxore sua. Huic laudationi hii testes interfuerunt vocati : L. canonicus Sedun., Michael capellanus, Jacobus de Montez, Jacobus de Aniuesio, canonici, Jacobus de Sunsie, Petrus de Rubea aqua, dnus Vldricus de Corbere, Vldricus de Chastel plan, Constantinus, Petrus Porcus, Petrus de Belmont, W. de Trippens, Deliuraz, Richardus filius Lamberti Pedis. Preterea supradictus Petrus de Corberez et Cono filius eius dederunt fidem in manu L. Sedun. episcopi, obligantes nichilominus fideiussores eiusdem dnos de Estauaiel W. et R. fratres quod facerent Henricum filium ipsius prenominati Petri laudare et ratam habere venditionem et traditionem supradictam. Quod si facere non possent, Sedunensem ecclesiam conservarent indemnem. Actum anno ab incarnatione Dni 1215, presentibus hiis in capitulo Lausan., C. preposito, Willermo thesaurario et cantore Sedun., F. J. A. L. canonicis Sedun., Galchero dno de Blunais, G. de Granson, Raimondo dno de Wolflens, J. de Pont, W. de Bollo, W. de Fruentia, Narduino de Bieri, P. de Rubeaaqua, Jacobo de Aniuies, Anselmo Marescaldo, Arberto, Archario, Girardo Mastin. Quod ut /184/ firmum et inconcussum permaneat ex assensu partium presentem paginam sigillis nostris fecimus roborari.
249
Pierre de Louèche donne au doyen Aymon les dîmes que Guillaume Albi tenait en fief de lui.
1215.
Archives de Valère; Original et Cartulaire du XIIIe siècle, fol. XXVIII.
C. de acquisitione facta ab Ay. de Leucha decano de decima de Chamoson a P. de Leucha.
Notum, etc., quod ego Petrus de Leuca, laudatione Willermi Albi, dedi et finaui Aymoni decano decimas quas predictus Willermus a me habebat in feodo apud Chamoson, tali conditione quod ipse Willermus habeat collectionem ipsarum decimarum et ex ipsis reddat predicto Aymoni XXti. mensuras siliginis eius modi qualis in territorio eodem colligitur. Quod si decime ibidem collecte ad predictam pensionem non sufficerent, ipse Willermus de suo suppleat totum defectum et reddat siliginem receptibilem et aptam molendino. Ad hoc autem supplementum faciendum ipse obligauit eidem campum dol Fornays. Actum publice in presentia multorum. Ego Petrus hanc cartam fieri rogavi et testes adhibui quorum hec sunt nomina : Rodulfus sacrista, Jordanus, Johannes Rodulfi, Magenoldus, Guigo, Anselmus, Boso de Granges, Nicolaus, Sedun. canonici, Petrus de Vileta. Si quis, etc. Ego Willermus, uice Willermi cantoris et cancellarii, hanc cartam scripsi, anno ab incarnatione Dni Mo.CCo.XVo, Frederico regnante, Landrico episcopante. /185/
250
Pierre Guers vend la dîme de plusieurs vignes à Aymon, doyen de Sion.
1215.
Archives de Valère; Original et Cartul. du XIIIe siècle, fol. XXXVI.
Notum, etc., quod Ego Petrus filius Uldrici Gvers uendidi et finaui Aimoni decano Sedun. decimas de uinea de Campis, quam ipse emit ab Aimone sacerdote de Leuca, et de uinea quam ipse habet in feodum ab Aimone de Dalleto, et de fossorata que iacet iuxta illam, que est de allodio dicti Aimonis. Actum publice in presentia multorum. Ego Petrus hanc cartam fieri rogaui et testes adhibui quorum hec sunt nomina : Aimo sacerdos de Leuca, Petrus Quintini, Willermus Lanbaneir, clerici, Petrus Renbolt, Willermus Lanbaneir, laici. Si quis, etc. Ego Willermus, uice Willermi cantoris et cancellarii, hanc cartam scripsi, anno ab incarnatione Dni Mo.CCo.XVo, Friderico regnante, Landrico episcopante.
251
Jacques cède à Rodolphe, chevalier de La Tour, une maison en pierre qu’il tenait en fief de ce dernier.
1215.
Archives de Valère; Original et Cartulaire du XIIIe siècle, fol. VIII et IX.
Notum, etc., quod ego Jacobus, laudatione Marie quondam uxoris mee, resignaui et finaui Rodulfo militi de Turre domum lapideam que fuit patris mei, que iacet iuxta domum Rodulfi Diuitis, quam ab ipso Rodulfo de Turre habebam in /186/ feodum. Idem uero Rodulfus de Turre dedit michi Jacobo nomine commutationis in feodum pro predicta domo fenum quod dicitur Orduneir in prato quod colit Willermus de Turpatun et duo iugera terre et dimidium que iacent in Brammosio supra Perusel, et unum iuger terre et dimidium quod colit Willermus filius Jacobi. In commutatione predicta debet habere Willermus filius meus medietatem nomine meliorationis quam ego ei dedi. Reliquam medietatem habeat predictus Willermus iure hereditatis que competit ei in possessionibus meis. Actum publice in presentia multorum. Ego Jacobus hanc cartam fieri rogaui et testes adhibui quorum hec sunt nomina; Aimo decanus, Giroldus de Menniez, Willermus de Grimisols, Willermus de Drona, milites, Willencus de Sirro. Si quis, etc. Ego Willermus, uice Willermi cantoris et cancellarii, hanc cartam scripsi, anno ab incarnatione Dni Mo.CCo.XVo, Friderico regnante, Landrico episcopante.
252
Bernardier de Chalcro vend un cens de 4 setiers de vin à Reimond de Conthey, chanoine de Sion.
1216.
Archives de Valère; Cartul. du XIIIe siècle, fol. XIIII.
Notum, etc., quod ego Bernardier filius Bernardi de Chalcro, laudatione matris mee Ysabelle et uxoris mee Capadocie, vendidi et finaui Remundo de Contegio, Sedun. canonico, quatuor sextaria vini puri annuatim persoluenda in vinea mea de Vois, et si in eadem uinea predicta IIII sextaria non posset recuperare, obligaui ei omnem hereditatem meam, donec ex integro receperit quod non recuperauit. Actum publice in presentia multorum. Ego Bernardier hanc cartam fieri rogaui et testes adhibui quorum hec sunt nomina : /187/ Willencus archidiaconus, Anselmus dyaconus de Chamoson, Lodoicus de Drona clericus, Johannes de Magi. Si quis, etc. Ego Willermus, uice Willermi cantoris et cancellarii, hanc cartam scripsi, anno ab incarnatione Dni Mo.CCo.XVIo, Frederico regn., Land. episcopante.
253
Rodolphe d’Ayent donne en fief à Boson de Granges, chanoine de Sion, un champ et ce qu’il possédait à Bramois.
1216.
Archives de Valère; Cartul. du XIIIe siècle, fol. XXVII.
Notum, etc., quod ego Rodulphus de Ayent, laudatione vxoris mee Beatricis et filiarum mearum Ysabelle, Margarete et nepotum meorum Willermi et Nanthelmi, dedi in feodum Bosoni de Granges, canonico Sedun., campum vnum et quicquid habebam apud Bramosium pro V sol. nomine placiti in mutatione dni et medietate arietis nomine seruicii, tali conditione quod nichil amplius exigi possit. Aclum publice in presentia multorum. Ego Rodulphus hanc cartam fieri rogaui et testes adhibui quorum hec sunt nomina : Willermus miles et Nantelmus de Ayent, fratres, Anselmus minister, Recho clericus, Martinus Coluns, Petrus Albus, Vbertus de Vens. Si quis, etc. Ego Willermus, uice Willermi cantoris et cancellarii, hanc cartam scripsi, anno ab incarnatione Dni Mo.CCo.XVIo, Frede rico regnante, Landrico episcopante.
254
Martin d’Ergisch vend la terre qu’il possède en ce lieu au chanoine Boson de Granges et la reprend de lui en fief.
1216.
Archives de Valère.
Ego Martinus de Argessa, laudatione patris mei Johannis /188/ et fratris mei Flouent, vendidi Bosoni de Granies, canonico Sedun., totam terram meam quam habebam apud Argessa, et predictam terram ab eo in feodum recepi pro XII sol. seruicii et V sol. placiti. Ego Willermus, uice Willermi cantoris et cancellarii, hanc cartam scripsi, anno ab incarnatione Dni M.CC.XVI, Frederico regnante, Landrico episcopante.
255
Donation faite à l’abbaye de Cerlier par Conon, chevalier d’Ernen, dont la fille est entrée dans ce couvent.
1217, 29 mai.
Solothurn. Wochenblatt, 1830, pag. 429.— Matile, Monum. de Neuchâtel, 59. Zeerleder, Urkunden, I, 180.
In nomine sancte et individue Trinitatis. L. Dei gratia Sedun. episcopus omnibus tam presentibus quam futuris rei geste notitiam. Notum facimus universis quod Cono miles de Aragnon tradidit A. filiam suam religioni abbatie Erelacensis, conversantem inter alias moniales sub abitu regulari, quam abbas et conventus ejusdem loci misericordialiter receperunt. Idem quoque miles, cum cruce signatus esset, solo Dei intuitu dedit et concessit dicte domui Erelacensi, laudante uxore sua M. et filiabus, pro remedio anime sue et parentum suorum, quicquid habebat ipse et uxor sua tam in campis quam in pratis, quam in nemoribus, quam in vineis apud Galles, apud Nuerol, apud Cressie ratione allodii de Wikarsvylarer. Huic donationi et laudationi interfuerunt testes Rodolphus vicednus Sedun., Wilhelmus miles de Ventona, Manegoldus et Waltherus frater eius de Aragnon, Petrus capellanus de Aragnon, Arnolphus miles, Conradus miles, Waltherus miles de Briga, Petrus miles de Saxo, Amedeus miles de Aragnon. Actum est /189/ hoc anno ab incarnatione Dni MCCXVII, IV kl. junii. Quod ut firmum et stabile permaneat futuris temporibus sigilli nostri munimine presentem paginam fecimus roborari.
256
Rifferius donne une pièce de terre à l’église de Saint-Bernard du Mont-Joux.
Aoste, 1217, août.
Hist. patr. monum. Ch. I, 1244.
Notum sit omnibus quod Rifferius iuratus donauit in perpetuum ecclesie sancti Bernardi Montis Jouis et seruitoribus eius unam petiam terre que iacet ad Corliam ante ecclesiam. Pro hac itaque donacione habeat ipsa ecclesia et seruitores eius potestatem et dominium faciendi quicquid uoluerint de hac re, donare, uendere, commutare, una cum peruiis, exitibus, aquariciis et aliis usibus huius rei. Itaque hec donatio firma et stabilis in perpetuum ualeat permanere; et si forte contingat quod aliquis amodo siue homo siue femina donacionem istam infringeat aut remoueat, pro pena remocionis XX librarum puri argenti reus sit et culpabilis.
Johannes gerens uicem Guidonis cancellarii scripsit et subscripsit, in Augusta ciuitate, rogatus coram pluribus, loco publico, ante ecclesiam sancte Marie et sancti Johannis, feria IIII mensis Augusti, regnante Frederico rege, anno dominice incarnationis M.CC.XVII.
Testes sunt Vuillelmus, Johannes, Stephanus, Vuillelmus, Petrus, Vuillelmus, Johannes sunt fideiussores garendi cartam. /190/
257
Guillaume de Villeneuve vend ses droits sur la vigne de Bayart à Guigon, chanoine de Sion.
1217.
Archives de Valère; Cartul. du XIIIe siècle, fol. XL.
C. de finatione facta dno Gregorio can. Sedun. super uinea de Bayart.
Notum, etc., quod ego Willermus de Uillanoua, laudatione uxoris mee et filii mei Rodulphi, vendidi et finaui Guigoni cognato meo et canonico Sedun. quicquid habebam in vinea de Bayart. Ego Willermus hanc cartam fieri rogaui et testes adhibui quorum hec sunt nomina : Petrus Bochi, Willermus Apensaz, Franquant, Willermus paruus rusticus. Ego Willermus, uice Willermi cantoris et cancellarii, hanc cartam scripsi, anno ab incarnatione Dni Mo.CCo.XVIIo, Frederico regnante, Landrico episcopante.
258
Pierre Quintin vend deux vignes à Boson de Granges, chanoine de Sion.
1217.
Archives de Valère; Cartulaire du XIIIe siècle, fol. XXIX.
Notum, etc., quod ego Petrus Quintini, laudatione Lorete matris mee et fratrum meorum Jacobi, Vldrici, Aymonis, vendidi et finaui et dedi in allodium Bosoni de Granges canonico Sedun. uineam de Canali et quartam partem vinee de Campis, que uulgo dicitur Rees, tali conditione quod de predictis /191/ vineis soluatur predicto Bosoni singulis annis XX sol. in festo sancti Nicolai. Quod si infra XV dies post festum sancti Nicolai predicta pensio non fuerit persoluta, ex tunc duplum exigi possit. Possessor uinearum precipiat predictas vineas in feodum de manu predicti Bosonis et heredum eius, ita quod nomine placiti XII den. soluantur. Actum publice in presentia multorum. Ego Petrus hanc cartam fieri rogaui et testes adbibui quorum hec sunt nomina : Vldricus sacerdos, Willencus miles, Aymo clericus, Johannes minister, Aymo de Dalley et filii sui Petrus, Matheus. Si quis, etc. Ego Willermus, uice Willermi cantoris et cancellarii, hanc cartam scripsi, anno ab incarnatione Dni MoCCoXVIIo. Fre. reg., Lan. episcopante.
259
Rodolphe, vidomne de Conthey, vend au chapitre de Sion tout ce qu’il possède au mont de Nas.
1217.
Archives de Valère; Original, Bb, 16, et Cartulaire du XIIIe siècle, fol. IIII.
Notum sit omnibus Christi fidelibus quod ego Rodulphus uicedominus de Contegio, laudatione Anfelicie vxoris mee, uendidi et finaui pro LXXX lb. Mauric. capitulo Sedun. quicquid habebam in monte de Nas, tam homines quam possessiones. Actum publice in presentia multorum. Ego Rodulphus hanc cartam fieri rogaui et testes adhibui quorum hec sunt nomina : Jacobus sacerdos, Reimundus, Sedun. canonici, Lanbertus, Petrus, sacerdotes, Giroldus de Alio, Anselmus de Chamosun, milites, Jacobus de Sallun subdiaconus, Nicolaus de Sancto Brancacio, Egidius de Chamosun, Rodolphus Gascuns, Reimundus de Marhc, Petrus Acelini, Gillabertus de Sancto Germano. Si quis, etc. Ego Willermus, uice Willermi cantoris /192/ et cancellarii, hanc cartam scripsi, anno ab incarnatione Dni Mo.CCo.XVIIo, Friderico regnante, Landrico episcopante.
260
Jacques et sa sœur Jacqueline vendent une vigne à Reimond, chanoine de Sion.
1217.
Archives de Valère; Original et Cartul. du XIIIe siècle, fol. XXIX.
Notum, etc., quod ego Jacobus, laudatione matris mee Marie et mariti eius Petri, et soror mea Jacoba, laudatione mariti sui Willelmi, nos inquam duo uendidimus et finauimus Reimundo canonico Sedun. uineam quam habebamus in ciuitate, ita tamen quod reddat nobis III sol. nomine placiti et II den. nomine seruicii, et debemus ei manutenere predictam uineam contra omnes homines. Actum publice in presentia multorum. Ego Jacobus et soror mea Jacoba hanc cartam fieri rogauimus et testes adhibuimus quorum hec sunt nomina : Jacobus sacerdos, Boso de Granies, Sedun. canonici, Heinricus, Boso, sacerdotes, Vmbertus clericus. Si quis, etc. Ego Willelmus, uice Willelmi cantoris et cancellarii, hanc cartam scripsi, anno ab incarnatione Dni MoCCoXVIIo, Friderico regnante, Landrico episcopante.
261
Anselme de Louèche, chevalier, vend un cens de quatre fichelins de grumeaux à Landri, évêque de Sion.
1217.
Archives de Valère; Cartulaire du XIIIe siècle, fol. IIII.
Notum, etc., quod ego Anselmus de Leuca, miles, filius /193/ Aue, laudatione filiorum meorum Petri, Jacobi, Willermi, uendidi et finaui episcopo Landrico Sedun. IIII fischilinos grumallorum censuales ad mensuram Sedun.; casamentum Egidii de Prato debet II fischilinos, Petrus de Prato I fischilinum, Vmbertus dol Fossal I fisch. Hoc factum est tali conditione quod si predictus grumallorum census non fuerit persolutus in festo beati Andree, ex tunc episcopus duplum exigere possit, remota omni alia exactione. Sciendum uero est quod si communis defectus nucum fuerit in hiis partibus, quilibet fischilinus de predictis duobus solidis redimatur. Terra predicta iacet in uilla de Chamoson et est de allodio meo. Actum publice in presentia multorum. Ego Anselmus hanc cartam fieri rogaui et testes adhibui quorum hec sunt nomina : Willencus archidiaconus, Rodulphus miles, Girardus, Petrus Salterus, Albertus de Magi, Willermus Cocus. Si quis, etc. Ego Willermus, uice Willermi cantoris et cancellarii, hanc cartam scripsi, anno ab incarnatione Dni Mo.CCo.XVIIo, Frederico regnante, Landrico episcopante.
262
Landri, évêque de Sion, donne en fief à Guillaume Cocus le fief de Bisach et une vigne.
1217.
Archives de Valère.
Notum sit omnibus Christi fidelibus quod ego Landricus Sedun. episcopus, laudatione capituli mei Sedun., dedi Willermo Coco in feodum feodum Bizachi et quandam uineam que adiacet clauso meo de Uercomma superius, cuius culturam ipse acquisiuit a filiis Libun, tali conditione quod ipse Willermus hanc uineam habeat ipse et heres suus, si forsitan /194/ heredem habuerit de vxore legitima; quod si heredem non habuerit, conferre possit fratri suo Benedicto; vxor uero Willermi absque herede nullo modo possit succedere Willermo in hoc feodo neque hereditario neque usufructuario iure. Propter hoc feodum Willermus tenetur prestare hominium ligium et V sol. nomine placiti et libram piperis nomine seruicii. Preterea dedi ei in feodum quod ipse sit unus de familiaribus meis in curia mea tantum in uita sua. Actum publice in presentia multorum. Ego Landricus hanc cartam fieri rogaui et testes adhibui quorum hec sunt nomina : Aimo, Willenchus archidiaconi, Rodulfus sacrista, Reimundus et multi alii canonici. Si quis, etc. Ego Willermus, uice Willermi cantoris et cancellarii, hanc cartam scripsi, anno ab incarnatione Dni Mo.CC.oXVIIo, Friderico regnante, Landrico episcopante.
263
Anselme de Saint-Maurice, chanoine de Sion et ses frères, vendent au chanoine Guigon leurs droits sur le moulin, la vigne et le pré de Bayart.
1217.
Archives de Valère; Original et Cartul. du XIIIe siècle, fol. XLI.
Notum, etc., quod ego Anselmus de Sto. Mauricio Sedun. canonicus et fratres mei Tomas, Boimundus, Petrus, uendidimus et finauimus Gvigoni cognato nostro et Sedun. canonico quicquid habebamus in molendino et in vinea et in prato de Baiart. Actum publice in presentia multorum. Ego Anselmus et fratres mei hanc cartam fieri rogauimus et testes adhibuimus quorum hec sunt nomina : Petrus Uisins, Petrus Clarus, canonici Agaun., Vldricus sacerdos de Olun, Willermus, Nicolaus diaconi, Rodulphus Salteirs de Sto. Mauricio, /195/ Gillabertus de Corp, Petrus Bochi, Mauricius Clarus, Thomas Uisins. Si quis, etc. Ego Willermus, uice Willermi cantoris et cancellarii, hanc cartam scripsi, anno ab incarnatione Dni MoCCoXVIIo, Friderico regnante, Landrico episcopante.
264
Marie, fille de Guillaume de la Cuve, vend un pré à Aymon, doyen de Sion.
1217.
Archives de Valère; Cartulaire du XIIIe siècle, f. III.
Notum, etc., quod ego Maria filia Willermi de la Cuua, laudatione Martini de Nas mariti mei et Willermi filii mei, uendidi et finaui pro VII lb. Mauric. Aymoni decano Sedun. pratum quod iacet apud Maragnina et habetur in feudum a canonica de Maragnina. Actum publice in presentia multorum. Ego Maria hanc cartam fieri rogaui et testes adhibui quorum hec sunt nomina : Willermus cantor, Jordanus, Manegoldus, Giroldus de Menniez, Boso de Granges, Remundus, Sedun. canonici. Si quis, etc. Ego Willermus, uice Willermi cantoris et cancellarii, hanc cartam scripsi, anno ab incarnatione Dni MoCCoXVIIo, Frederico regnante, Landrico episcopante.
265
Déclaration des droits de l’évêque et des habitants de Sion.
(Vers 1217.)
Archives de l’abbaye de Saint-Maurice, Livre de la Val d’Illiés. — Furrer, III, 53.— M. D. R. XVIII, Chartes Sédun. 424.
De consilio dni Landrici episcopi et canonicorum et /196/ vicedomini Sedun. et dominorum de Turre, statutum fuit et recordatum apud Sedunum quod undequaque veniant habitatores in civitate Sedun., si per annum et diem manserint sine reclamatione alicujus, aut cujuscumque feudum recipiant, homines sunt episcopi et sibi primo et principaliter tenentur obedire propter regaliam, quam alicui alii domino. Et quam primo venit habitator, primo debeat petere feudum vel casamentum ab episcopo; nec debet recipere ab alio, si episcopus voluerit sibi dare.
Item recordatum est quod nullus debet habere in civitate commendatatios, nisi solus episcopus, si voluerit eos recipere.
Item si aliquis in civitate habuerit feudum ab alio quam ab episcopo, et dominus feudi voluerit ei injuriari, vel exactionem facere propter feudum, episcopus debet eum defendere tali modo, et eum mittere responsurum coram dno feudi; et si non possunt concordari, et si feudatarius fuerit in culpa vel non serviat prout debet, (potest) accipere in feudo; si autem serviat debito modo, et dnus voluerit excedere modum, exactiones et injurias in ipso faciendo, episcopus debet eum defendere et manutenere in jure suo. Et si feudatarius propter molestias et exactiones dni voluerit relinquere feudum, corpus et res ejus remanent salva pro defensione episcopi.
Item si quis offenderit episcopum infra bannos hujus ville, episcopus saltem eum monere debet semel, bis, ter, ut pareat juri, et si noluerit dare fidejussorum, vel non potuerit, primo dictus episcopus debet post XL dies eum impignorare in pascuis, et si nihil habuerit in pascuis, debet accipere mobilia domus sue, et si non habeat mobilia, debet diruere frestam domus sue. Quod si nec sic paruerit juri, pro posse suo, potest accipere corpus suum in civitate et extra.
Item illi qui vendunt et emunt et tenent colongias, debent X libras in Pasca episcopo de tallia; et nemo potest, nec debet ponere ultra quinque solidos, et illi solutionem debent /197/ XX sol. Illi qui non habent in foro, debent episcopo vendas de animalibus, nec aliquid ponunt in predicta collecta.
Item quando episcopus vadit Romam vel facit placitum pro regalibus, vel acquirit emptione aliquid magni ad opus ecclesie, villa dat ei auxilium.
Item domini feudorum a civibus feudatariis non debent petere auxilium sive exactionem, nisi pro magna necessitate apparente et tunc secundum quantitatem feudi et secundum rationem et mensuram.
Item episcopus habet credentiam in omnibus rebus venalibus usque ad XL dies, datis pignoribus et fidejussoribus.
Item vicedominus habet credentiam XX dierum, eodem modo sicut episcopus.
Item dnus de Turre, scilicet major, et quilibet canonicus habet credentiam XV dierum, eodem modo ut episcopus.
Item a cruce de Ottans superius per totum episcopatum strate sunt episcopi, ex alia parte intrantibus quam d’Androna, et debet servare et defendere; et si mercatores fuerint capti, vel damnum passi, debet ea querere episcopus tanquam res suas proprias.
Item si aliquis qui non sit de civitate debeat civi sine fidejussore, vel si fidejussor mortuus est, et debitor veniat in civitatem, civis potest accipere pignus suum in domo hospitis, sine querela premissa, et si hospes non dimiserit, tenetur et pignore non dimisso.
Item pignus fidejussoris potest vendi post VIII dies, principali tamen debitore prius sciente, si commode possit inveniri, vel fidejussore sciente, si debitor non inveniatur.
Item fidejussor non potest emere pignus ut reddat creditori, sed si damnum passus fuerit pro debitore, tenetur ei refundere.
Item nullus a cruce de Ottans superius debet prestare conductum, nisi episcopus. /198/
Item si episcopus pro necessitatibus ecclesie et aliquem offendat et postmodum propter hoc damnum patiatur in rebus et personis, episcopus debet petere, recuperare et deffendere res et personas ipsorum, tanquam res suas proprias.
Item si aliquis moriatur sine heredibus, heredes autem appellant filium vel filiam, patrem vel matrem, patruum vel amittam, fratrem vel sororem, nepotem vel neptem, si moritur sine tali herede, episcopus potest accipere omnes res suas mobiles, preter ea que dederit in elemosinam. Res autem immobiles proximiori de genere suo.
Item si res mercatoris sunt in civitate et ipse moriatur hic vel alibi, nec repetantur res ejus a tali herede, ut supra nominatum est, res omnes sunt episcopi.
Item post mortem usurarii, res ipsius mobiles sunt episcopi.
Item si aliquis fregerit bannum hujus ville aliquem percutiendo, quod episcopus et jurati debent compellere ad testimonium proferendum qui interfuerunt, tam juratos quam alios, et ipsorum testimonio credatur sine formatione duelli. Si palma vel pugno aliquis percusserit et sanguinem emiserit, debet LX solidos. Si de baculo vel cultello vel de similibus percusserit, debet LX libras.
Si vero aliqua persona vilis vel minus valens aliquam personam prudentem et honestam dehonestaverit conviciando vel improperando, et illa plus valens et notabilior persona de palma percusserit eam, non propter hoc debet solvere bannum, nec bannum fregit. Si occidit, in quocumque loco episcopus accipit freneriam; vicedominus accipit tertiam partem; post ipsum dapifer partem; post ipsum major partem; post ipsum saltherus partem, exceptis inservientibus episcopi.
Hec est conditio des laz vendes apud Sedunenses. Cives sedunenses de hiis que nutriunt in grangis suis, etiamsi vendant in macello, non debent vendas; de aliis vero que /199/ vendunt in macello debent. Sed si aliquis ex ipsis adducit de inferioribus partibus, sive magnas, sive parvas bestias, tertiam. Et si forte dicti cives emerent bestias que dicuntur vulgo matres, apud Sedunum vel alibi, quas ducerent extra terram, debent vendas doni Centenayz.
XII denarios de ballis. De calibdis vero vel de quoquo ferro debent unum den. De quacumque balla quiscumque duxerit, idem. Animalia vero que apud Leucam emuntur et ducuntur extra terram per villam Sedunensem, debent vendas. Et armature que ducuntur de Lombardia per Sedunum, debetur de qualibet balla unus denarius.
Ces déclarations ou statuts forment la première charte communale de Sion. C’est la constatation du droit existant alors, comme l’indique la rédaction de l’acte : « Statutum fuit et recordatum. »
Il n’y a pas de date dans le texte même; mais en tête des diverses copies on trouve l’année 1217. Si cette date n’est pas certaine, on peut au moins la regarder comme approximative.
266
Le pape Honorius III charge l’évêque de Genève de défendre Jacques, chanoine de Sion, contre ceux qui cherchaient à le priver de ses bénéfices.
Latran, 1218, 29 mars.
Mém. et doc. de Genève, XVI, 171.
Honorius episcopus, servus servorum Dei, venerabili fratri episcopo Gebennensi salutem. Dilectus filius Jacobus canonicus Sedunensis sua nobis petitione monstravit quod cum olim, infra etatem legitimam constitutus, claustrum quorumdam monachorum ordinis Cisterciensis intraverit illectus blandis sermonibus eorumdem, ac ibidem aliquandiu in probatione, nulla facta professione, stetisset, tandem ante septem menses /200/ claustrum ipsum exivit, nec volens nec valens austeritatem ordinis sustinere; qui licet postmodum assumptus fuerit in canonicum ecclesie Sedun. ac ibidem in subdiaconum ordinatus, nihilominus tamen quorumdam emulorum suorum malignitas ipsum propter hoc infamare ac super beneficiis suis inquietare presumit. Cum igitur litere venerabilis fratris nostri Sedun. episcopi nobis exibite supradictum testentur, fraternitati tue per apostolica scripta mandamus, quatenus prefatum canonicum non sinas occasione hujusmodi inquietari. Molestatores, monitione premissa, per censuram ecclesiasticam, appellatione remota, sicut justum fuerit, compescendo. Datum Laterani, quarto kalendas aprilis, anno secundo.
267
Donation de Boson de Sierre, sacristain de Sion, à Guillemette, épouse de Pierre Billon.
1218.
Archives de Valère; Cartul. du XIIIe siècle, fol. XLIIII et XLV.
C. de facto Bosonis sacriste de donatione facta apud Neynda.
Notum, etc., quod ego Boso de Sirro dedi et finaui pro remedio anime mee Willerme uxori Petri Billum et heredibus suis quicquid habebam apud Neynda et unum fischilinum grumallorum quem debet Wido de Uertro singulis annis, et duos solidos et VI den. quos debet Giroldus de Vertro filius armigeri, et V den. quos debet de seruicio Willermus de Plano Contegio. Hoc donum quod feci non habet locum nisi post decessum meum. Volo eciam quod predicta Willerma reddat singulis annis pro remedio anime mee ecclesie beate Marie Sedun. VIII den. nomine seruicii. Actum publice in /201/ presentia multorum. Ego Boso hanc cartam fieri rogaui et testes adhibui quorum hec sunt nomina : Petrus Salterus, Boimundus, Willermus Charauilz, Willermus Merciers. Si quis, etc. Ego Willermus, uice Willermi cantoris et cancellarii, hanc cartam scripsi, anno ab incarnatione Dni Mo.CCo.XVIIIo, Frederico regnante, Landrico episcopante.
268
Thurenc de Cholai vend une terre à Girard.
1218.
Archives de Valère; Cartul. du XIIIe siècle, fol. XI.
Notum, etc., quod ego Thurencus de Cholai, laudatione uxoris mee Maessen et filii mei Hugonis, uendidi et finaui Girardo et uxori sue Luciane et heredibus eorum terram quam habebam in feodum a Cocis Sedun., ubicumque iacet in monte et in plano. Actum publice in presentia multorum. Ego Thurencus hanc cartam fieri rogaui et testes adhibui quorum hec sunt nomina : Jacobus subdyaconus de Saillun et fratres sui Willermus, Egidius, Pe. sacerdos de Contegio, Pe. de Rida, Stephanus. Si quis, etc. Ego Willermus, uice Willermi cantoris et cancellarii, hanc cartam scripsi, anno ab incarnatione Dni Mo.CCo.XVIIIo, Fre. regnante, Landrico episcopante.
269
Boson de Saint-Paul vend une vigne à Girard.
1218.
Archives de Valère; Cartul. du XIIIe siècle, fol. IX.
Notum, etc., quod ego Boso de Sancto Paulo, laudatione /202/ filiorum meorum Henrici et Willermi, vendidi et finavi Girardo et heredi suo vineam quam habebam apud Sanctum Leonardum, et debeo ei manutenere predictam vineam contra neptem meam que fuit filia fratris mei Petri. Actum publice in presentia multorum. Ego Boso hanc cartam fieri rogaui et testes adhibui quorum hec sunt nomina : Willermus sacerdos, Boso de Granges Sedun. canon., Petrus Salteirs, Pe. Quarteirs. Si quis, etc. Ego Willermus, vice Willermi cantoris et cancellarii, hanc cartam scripsi, anno ab incarnatione Dni Mo.CCo.XVIIIo, Frederico regnante, Landrico episcopante.
270
Boson, vicomte d’Aoste, recoit de Landri, évêque de Sion, l’investiture d’un fief situé à Saint-Pierre de Clages.
Sion, 1218.
Archives de l’abbaye de Saint-Maurice; Livre de la Val d’Illiés, pag. 75.— Gallia christ. XII, instr. 497.— Furrer, III, 56.
Notum, etc., quod Boso vicecomes Augustensis a Landrico Sedun. episcopo recepit feudum suum quod iacet apud Sanctum Petrum de Clages inter duas aquas quarum vna vocatur Merdensum, altera Azensi; sunt autem de feudo quedam possessiones in loco predicto iacentes et adiacent Sancti Petri de Clages. Ratione istius feudi debet vicecomes Angustensis Sedun. episcopo hominium citra montes, salua fidelitate comitis; apud Augustam vero et ultra debet ei idem vicecomes hominium, salua fidelitate comitis et salua fidelitate aliorum dominorum, ita tamen quod de possessionibus suis vicecomiti nichil depereat. Preterea post vicecomitem predictum, quicumque fuerit vicecomes apud Augustam, predictum feudum ab episcopo Sedun. recipiet et iamdictum hominium /203/ prestabit eidem. Preterea vicecomes mutatione sua placitum X lb. Maur. monete episcopo persoluat. In mutatione vero episcopi non debet placitum, sed hominium, ut supra dictum est, prestabit. Item si quid inuentum fuerit citra montes uel ultra quod sit de integritate istius feudi, episcopo Sedun. notificetur et ab eo recipiatur, eodem placito et hominio manente. Recordatum est hoc apud Sedunum a discretis viris in palatio episcopi, coram testibus qui sic vocantur : Aymo decanus, Jacobus de Grallie, Reymundus, Willermus Octonis, Boso de Sirro, canonici Sedun., Aymo, Rodulphus, Petrus milites de Turre, Bonifacius, Reymundus, milites. Ego Willermus, vice Willermi cantoris, hoc cyrographum scripsi, anno Dni millesimo ducentesimo decimo octauo, Friderico regnante, Landrico episcopante.
271
Ermengarde, femme de Jean de Mala-Curia, donne un pré et une maison à Girard, neveu de l’évêque Landri.
1218.
Archives de Valère.
Notum sit omnibus presentibus et futuris quod Emengars uxor Johannis de Malacuria iam defunctis (sic) et Walterus Rodiers pater predicte mulieris, qui tunc aduocatus eius erat, dedit et concessit Girardo, nepoli Landrici episcopi Sedun., et heredi suo, si quem habuerit, quoddam pratum quod appellatur Lomahen et domum que sita est super pratum, que iacent apud Lapra, in perpetuum possidendum. Predicta uero mulier recepit ab ipso G., propter donationem huiusmodi, quadraginta solidos Maur. Huius autem donacionis sunt testes Landricus Sedun. episcopus, qui iam dicto Girardo debet /204/ manutenere et defendere feodum istud quousque filius predicte Emengar ad perfectam etatem veniat, ut feodum istud et istam donacionem laudet et concedat prefato G. aut heredi suo, Walterus Rodiers et Petrus Albus de Malacuria et multi alii sunt testes huius donacionis. Et ut hoc firmum et ratum habeatur, ad preces utriusque partis appositum est huic scripto sigillum Sedun. episcopi Landrici. Factum est hoc anno ab incarnatione Dni MoCCoVIIIoXo. Hoc acquisitum est saluo iure episcopi.
272
Pierre de La Tour vend au chapitre de Sion tout ce qu’il possède à Anchet pour le prix de 60 L.
1218.
M. D. R. XVIII, Ch. Sédun. 405.
273
Guillaume, chevalier de Viége, donne à Mathieu, curé de ce lieu, tous ses droits sur la dîme de Lalden.
1218.
Arch. de Valère; Cart. eccl. de Vespia, pag. 23.
* Willermus miles de Vespia, laudatione filii sui Walteri, dat Matheo sacerdoti de Vespia quicquid habebat in decimis de Laudona. Testes Johannes miles, Jacobus domicellus, etc. Anno Dni M.CC.XVIII, Landrico episcopante.
274
Conrad Favre vend la dîme de Lalden à Mathieu, curé de Viége.
1218.
Arch. de Valère; Cart. eccl. de Vespia, pag. 23.
* Conradus dictus Faber, laudatione uxoris sue Margarete, /205/ filii sui Widonis et filie sue Elisabeth, vendit pro XXXII lb. et VI sol. Matheo sacerdoti de Vespia omnem decimam de Laudona et totum feudum quod filii Henrici Berart ab ipso habebant. Testes Walterus maior de Vespia, Johannes miles, Gyroldus miles de Aregnun, Willermus miles de Vespia, Henselmus maior de Chouson. Anno Dni M.CC.XVIII, Landrico episcopante.
275
Jacques de la Porte de Saint-Ours reconnait tenir en fief de l’évêque et de l’église de Sion divers biens dans le Val d’Aoste.
Quart, 1218 (1219), 9 janvier.
Archives de Valère; Cartulaire du XIIIe siècle, fol. IX. — Archiv für Schweiz. Geschichte, III, 159.
Feudum episcopi et ecclesie Sedun. in Augusta.
Anno ab incarnatione Dni Mo.CCo.XVIIIo, quinto idus januarii, in presentia multorum prudentum uirorum quorum nomina inferius leguntur, Jacobus de Porta Sancti Ursi, requisitus ex parte episcopi et ecclesie Sedun. per Aymonem de Casaleto canonicum Sedun. ubi esset feudum quod tenebat ab episcopo et ecclesia Sedun., idem Jacobus confessus est se tenere in feudum a predictis episcopo et ecclesia totum quod domus de Porta Sancti Ursi habet in uilla que dicitur Casaletum, et totum quod habet in uilla que dicitur Uissel, et totum quod habet in perrochia Sancti Vincencii, et totum quod habet in uilla que dicitur Ereisa, et totum quod habet in ualle de Chalan, in monte et in plano, cultum et incultum, excepto Roido et eminata terre et ista duo tenet a comite. Adhuc confessus est se tenere in feudum totum quod habet et alius per eum ultra aquam in ualle de Ussima usque in sommitatem montium, cultum et incultum, pascua, siluas, prata, alpes, /206/ scilicet Gressonei et Verdobi et unum mansum qui iacet in loco qui dicitur Huo et in uilla que dicitur Quintinai in ualle de Monte alto. Et ex hoc confessus est se debere episcopo hominium facere melius quam alii homini, salua fidelitate comitis ultra montes. Item confessus est se debere facere ex hoc feudo quatuor lb. placiti, quando accidit, et debere ex hoc feudo episcopo Sedun. unum receptum quando uadit Romam, et alia seruicia multa sicut domino suo. Actum est hoc de confessione ista infra castellum de Quarto in ualle Augusten., in camera ubi dicius Jacobus iacebat infirmus. Ad hoc interfuerunt Jacobus Augustensis episcopus, Bonefacius prior Sancti Ursi, Aymo de Casaleto, Augusten. et Sedun. canon. et Abo capellanus de Douia. Item huic confessioni interfuerunt Bremondus de Moniouet, Gothefredus de Porta Sancti Ursi, Rodulphus de Arlie, Willencus de Palatio, Willermus de Valle Pelina et Uldricus minister et multi alii.
276
Jean vend à Boson de Granges, chanoine de Sion, tous ses droits à Heis.
1219.
Archives de Valère; Original et Cartul. du XIIIe siècle, fol. XXIX.
Notum, etc., quod ego Johannes, laudatione matris mee Perrete et fratrum meorum Petri, Jacobi, uendidi et finaui Bosoni de Granies Sedun. canonico quicquid iuris habebamus apud Heis. Actum publice in presentia multorum. Ego Johannes hanc cartam fieri rogaui et testes adhibui quorum hec sunt nomina : Aimo de Leuca decanus, Willermus, Gregorius, sacerdotes, Aimo uicedominus de Leitrun, Willermus minister de Sallun, Jacobus de Sallun subdiaconus, Turumbertus Faber, Vgo de Lugrins. Si quis, etc. Ego Willermus, uice /207/ Willermi cantoris et cancellarii, hanc cartam scripsi, anno ab incarnatione Dni Mo.CCo.XVIIIIo, Friderico regnante, Landrico episcopante.
277
Aymon de Louèche, doyen de Sion, et le clerc Guy donnent 60 L. au chapitre pour acheter le village d’Anchet.
1219.
M. D. R. XVIII, Chartes Sédun. 406.
Il faut corriger une faute d’impression dans la publication de cette charte, en lisant MoCCoXVIIIIo, au lieu de MoCCoXVIIIo.
278
Aymon de Louèche, doyen de Sion, donne au chapitre ses champs de Baar et une vigne à Mura.
(1206-1221.)
M. D. R. XVIII, Chartes Sédun. 398.
279
Boson de Granges, chanoine de Sion, donne une terre en fief à Pierre de Heis et à Jean Palmeir de Brignon.
1219.
Archives de Valère; Original et Cartul. du XIIIe siècle, fol. XXVII.
Notum, etc., quod ego Boso de Granies, Sedun. canonicus, dedi Petro de Heis et Johanni Palmeir de Brinnum quicquid habebam apud Heis ex parte Johannis de Sallun et fratrum /208/ suorum Petri, Jacobi, ita tamen quod unusquisque supradictorum, scilicet Petrus de Heis et Johannes Palmeirs, reddat singulis annis michi Bosoni VI sol. nomine seruicii, medietatem in natiuitate beate Marie, alteram medietatem in purificatione. Et si in statutis terminis persolutum non fuerit, ego Boso duplum possum exigere. Predictam terram dedi eis in feodum pro seruicio quod supra diximus, ita quod nichil amplius ratione feodi ab eis possum exigere. Actum publice in presentia multorum. Ego Boso hanc cartam fieri rogaui et testes adhibui quorum hec sunt nomina : Willenchus decanus, Willermus Ottonis, Gregorius, canonici et sacerdotes, Otto Ruffus, Vldricus de Aula de Granies, Petrus de Curtinali de Grimisols, Willermus de Euian. Si quis, etc. Ego Willermus, uice Willermi cantoris et cancellarii, hanc cartam scripsi, anno ab incarnatione Dni Mo.CCo.XVIIIIo, Friderico regnante, Landrico episcopante.
280
Pierre Morachi vend à Guillaume Cocus, de Sion, un pré qu’il tenait en fief d’Hermengarde de Mala-Curia.
1219.
Archives de Valère.
Notum sit omnibus Christi fidelibus quod ego Petrus Morahchi, laudatione vxoris mee Jacobe, uendidi et finaui pro LX. V. sol. Maur. Willermo Coco Sedun. pratum quod habebam in feodum de Hermengvarda de Malacuria, que fuit vxor Johannis, ita tamen quod Willermus reddat III sol. nomine placiti et VI den. nomine seruicii dne a qua pratum predictum habebam in feodum. Istud pratum iacet sub ponte Rodani. Actum publice in presentia multorum. Ego Petrus hanc /209/ cartam fieri rogaui et testes adhibui quorum hec sunt nomina : Landricus episcopus, Turumbertus capellanus, Boso de Sirro Sedun. canonicus, Walterus Rodiers miles, Petrus miles de Saxo, Girardus, Giroldus minister, Anselmus de Sancto Paulo. Si quis, etc. Ego Willermus, uice Willermi cantoris et cancellarii, hanc cartam scripsi, anno ab incarnatione Dni Mo.CCo.XVIIIIo, Friderico regnante, Landrico episcopante.
281
Marquard donne une maison en pierre, à Brigue, à son frère Rodolphe, pour sa part d’héritage.
1219.
Archives de Valère.
Notum sit presentibus et futuris quod ego Marquardus, laudatione et consensu fratris mei Walteri, dedi et finaui Rodolpho fratri meo et eius heredibus, pro portione hereditatis sue, quoddam casale iacens apud Briga cum domo lapidea super edificata, ut illud pro dote sua, que ad usum nostre domus conuersa fuerat, pace perpetua possideret. Inde rogauimus cartam fieri et testes subscribi qui sic uocantur : Willermus comes de Morgio, Giroldus Sado, Petrus Boimont, Walterus maior, Rimo de Proi, Jacobus maior, Rodolphus domicellus, Rodolphus de Uineis et alii quamplures. Ut autem istud firmius permaneret, ego Haimo dominus ecclesie de Leuca ipsorum rogatu hanc cartam feci scribi, uice Willermi de Escublens cancellarii. Si quis, etc. Anno ab incarnatione Dni Mo.CCo.XVIIIIo, Fredericho imperante et Landricho episcopante. /210/
282
Statuts synodaux du diocèse de Sion.
(Vers 1219.)
Archives de l’abbaye de Saint-Maurice, Livre de la Val d’Illiés, pag. 83.
In nomine sanctæ et individuæ Trinitatis, Patris et Filii et Spiritus sancti, Amen. Statutis sanctorum patrum inhærentes, institutiones canonicas in præsenti synodo dignum duximus ad memoriam revocare. In primis præcipimus sacerdotibus ut parrochianos suos moneant ad confessionem peccatorum suorum celeriter advenire, docentes eos quæ sunt peccata mortalia, videlicet : hæresis, error in fide Christi, superbia, vana gloria, hypocrisis, odium, inimicitiæ, invidiæ, detractiones, adulationes, veneficia, incantationes, divinationes, transgressiones fidei, perjurium, falsum testimonium, mendacium quo dampnificatur vel læditur proximus, infamatio proximi, omnis effusio libidinis quæ non excusatur per matrimonium. Item mortale peccatum est homicidium, mutilatio membrorum, nisi fiat a judiciario propter justitiam, et omnis iracundia generans odium, manuum vel pedum injectio violenta in proximum, furtum, rapina, deprædatio, sacrilegium, incendium, maledictio patris et matris et inhonoratio tam carnalis quam spiritualis, videlicet prælati ecclesiæ, perseverando. Item participatio scienter cum excommunicatis, usura, vendere carius ad terminum nisi verisimiliter dubitetur quod tempore solutionis vel usque ad illud tempus minusve valere valeant quæ venduntur, et si venditor ea propter non erat alias venditurus, falsum pondus, falsa mensura, falsum iuditium, falsa advocatio, inobedientia divinorum mandatorum, operatio prohibita in solempitatibus nisi ex causa vel necessitate, retentio decimarum et primitiarum et generaliter facere /211/ contra ea quæ præcipiuntur in lege et in Evangelio et in jure canonico et qualibet sancta synodo. Item doceant sacerdotes populum confiteri de voluntate peccandi et de ipso actu peccati, de consuetudine et diuturnitate et de pravo exemplo, de circumstantiis peccati, scilicet de loco et de tempore quo factum est peccatum, de qualitatibus et numero personarum et de numero (peccatorum) in quibus et quorum auxilio et consilio perpetratum est; nec compellant sacerdotes pœnitentes ad nominandas personas cum quibus et in quibus peccaverunt, nisi in crimine hæresis; debent enim confitentes illorum nomina revelare sacerdotibus, qui sunt in hæresi vel in errore fidei. Sacerdotes igitur confessiones recipiant in ecclesia, in tali loco ubi ab hominibus videri possint, non in locis absconditis, nisi in magna necessitate et infirmitate; nec respiciant faciem confitentis, maxime mulieris; et moneant confitentes ut confiteantur integre de omnibus peccatis suis, et doceant quod non aliter valet confessio ad salutem æternam, et neminem absolvant a quocumque mortali peccato, nisi dicat se habere propositum abstinendi ab illo; tamen invitet illum ad elemosynas faciendas et jejunium et alia bona opera, ut per bona opera quæ fecerint possint liberari a peccato. Item sacerdotes debent remittere ad pontificem vel ejus pœnitentialem illos qui graviora fecerunt peccata, scilicet homicidia, sacrilegia de Corpore Christi et de Chrismate et de oleo sancto, falsa testimonia, masculorum vel pecudum concubitores, veneficia, injectores manuum in parentes et in clericos et in quoscumque religiosos, vota fracta, hereses et errores in fide Christi, incendia, raptus mulierum, et illos quorum pueri sine baptismate decesserint, aut per negligentiam infra septenium perierint. Item in pœnitentiis injungendis caveant sibi sacerdotes quod non injungant pœnitentias nisi secundum quantitatem culpæ, vel secundum voluntatem et possibilitatem pœnitentis; in furto autem vel rapina et /212/ usura, vel in quacumque illicita occupatione vel retentione rei alienæ et omni dampnificatione honoris vel bonæ famæ proximi debet injungi restitutio, si fieri possit, nec loco restitutionis injungant missas celebrandas, vel elemosynas faciendas, dummodo inveniri possit ille vel illa cui debet fieri restitutio. Item quod nullus sacerdos audeat revelare confessionem verbo, nutu vel signo, specialiter vel generaliter, nec etiam dicat alicui improperando : Ego scio qualis es; et si confessionem revelaverit debet sine misericordia degradari.
Item moneat sacerdos omnes qui possunt servare jejunia constituta, ut jejunium quadragesimale, quatuor temporum, vigilias et sextas ferias observent.
Item nullus diaconus audiat confessionem, nisi in summa necessitate, quia nullus potest ligare vel solvere nisi sit sacerdos.
Item nullus sacerdos sæcularis vel religiosus aliorum parrochianum absolvat a quocumque mortali peccato sine licentia proprii sacerdotis vel ejus superiorum, sed remittat eum absolvendum ad proprium sacerdotem vel ejus superiorem. Peregrini vero et transeuntes recipiantur ad confessionem et absolvantur, sub tali conditione quod totam confessionem suam reiterabunt proprio sacerdoti.
Item presbyteri confiteantur decanis suis sacerdotibus vel episcopo, decani vero suo episcopo 1 .
Item sacramentum altaris cum honore maximo et reverentia celebretur. Item nullus missam celebrare præsumat, si conscientia sua ipsum remordet quod sit in mortali peccato. Si autem sit suspensus, si communicavit cum excommunicato, non celebret donec fuerit absolutus a suo episcopo vel ejus /213/ mandato. Item nullus præsumat celebrare bis missam in die (nisi) ex necessitate urgente, videlicet mortuarium superveniret, vel episcopus seu alia excellens persona superveniret. Quod si secus fecerit, ab ingressu ecclesiæ per mensem noverit se suspensum; vel nisi sacerdos habeat duas ecclesias, quarum una dependeat ab altera.
Item districte præcipimus capellanis quatenus orationem dominicam et Credo in Deum et Ave Maria generaliter doceant parrochianos suos singulis dominicis diebus, quousque integre ea sciant.
Item præcipimus sacerdotibus et aliis in personatibus constitutis ut clausa de cætero deferant indumenta, scilicet cappas rotundas et supertunicalia non fixa, nec nimia brevitate vel longitudine notanda, nec rubeis vel viridibus pannis utantur, nec ludant ad aleas vel taxillos.
Item sacerdotibus et aliis clericis omnibus qui in fœnore vel in emptione vilius emunt vel vendunt carius, seu in concubinatu fuerint manifeste deprehensi, vel publica infamia super hiis laboraverint, officium sui ordinis et ingressum ecclesiæ eis prohibemus, nec cum suis fratribus, si fuerint canonici, præbendæ suæ habeant portionem.
Item præcipimus ut quamdiu prædo vel præda clerici vel personæ ecclesiasticæ in tota parrochia fuerit, nulla divina celebrentur ibi officia præter pœnitentiam et baptismum; si vero eadem præda alibi aliquo modo distracta fuerit, nihilominus ibi eadem justitia observetur, donec vero domino fuerit restituta.
Item præcipimus sacerdotibus ne ipsi condant testamenta sua per manum laicalem, aut spurios suos hæredes instituant, aut aliquatenus ecclesias suas præsumant bonis suis mobilibus in vita sua vel in morte spoliare; et si contra hoc venerint ipsos carere christiana dignum duximus sepultura. Hoc idem de canonicis nostræ ecclesiæ volumus observari. Item /214/ præcipimus quod quilibet ecclesias in morte sacerdotum bonis suis mobilibus nullathenus spolient, sed ad mandatum episcopi omnia integre reserventur.
Item usurarii manifesti nec ad compaternitatem, nec ad confraternitatem, nec ad testimonium, nec eorum oblationes, nisi decimæ et primitiæ, nec eorum communia, nec ad osculum pacis ecclesiæ, nec ad aliqua sacramenta ecclesiastica recipiantur; sed post trinam monitionem eis factam personaliter singulis diebus dominicis, nominatim excommunicentur, et nisi accepta pœnitentia et usuris abjuratis, in vita sua ad mandatum ecclesiæ usuras restituerint, eucharistia et christiana sepultura eis denegetur, nec oblatio amicorum pro eis recipiatur.
Item præcipimus ut nulli sacerdotes aliquem excommunicent nisi pro rationabili causa et trina monitione premissa, quam per testes idoneos possint probare, illos vero quos excommunicaverunt singulis diebus dominicis et festivis excommunicatos nominatim denuntient, et ipsos in omnibus devitent actibus et ab aliis faciant arctius devitari, et nomina excommunicatorum et causam excommunicationis præ foribus ecclesiæ scribi faciant et ad synodum subsequentem deferant; nec aliquem absolvant nisi prius satisfecerit, solemnitate ecclesiæ observata.
Item statuimus et præcipimus ut prædicatores et quæstores qui pro elemosynis colligendis vadunt, sacerdotes non permittant ipsos prædicare, sed ipsi sacerdotes proponant parrochianis suis ea quæ viderint in litteris domini papæ bullatis, vel in litteris episcopi diocesani sigillo suo sigillatis; nec cartulas eorum recipiant, nec etiam credant eis, nisi nomina eorum sint in litteris domini papæ vel episcopi expressa. Item præcipimus sacerdotibus ne aliquid a prædicatoribus exigant.
Item præcipimus ne aliquis intret synodum sine superpellicio vel cappa rotonda. /215/
Item præcipimus ut sacerdos quilibet convenienter et decenter assistat altari, et quando celebrare voluerit, clericus qui ei servire debet superpellicium sive cappam habeat circa altare.
Item præcipimus ut sacerdos, diaconus, subdiaconus habeant coronam et tonsuram convenientem ordini suo.
Item præcipimus ut nullus clericus ferat cultellum barberinum 1 pendentem in zona sive in femore.
Item præcipimus sub pœna excommunicationis ne aliquis sacerdos Corpus Domini per laicum mittere præsumat ad visitandum infirmum, sed ipse personaliter visitet infirmum, vel per diaconum, vel in magna necessitate per subdiaconum.
Item præcipimus ne aliquis clericus ecclesiasticum habens beneficium negotiationes sæculares exercere præsumat.
Item præcipimus ne aliquis sacerdos sacerdotem extraneum secum morari præsumat, nisi de consensu episcopi vel sui decani, nisi habeat litteras ordinationis suæ.
Item præcipimus sub pœna excommunicationis ne aliquis sacerdos pueros infra annos pubertatis constitutos matrimonio conjungere præsumat, donec puer masculus XIIII annos habeat et mulier XII, et sint ita habiles ut consentire ad invicem valeant et sciant.
Item præcipimus ne aliquis sacerdos alienos parrochianos sine licentia proprii sacerdotis desponsare præsumat.
Item præcipimus sacerdotibus ut in ecclesiis publice et frequenter inhibeant laicis per pœnam LX solidorum et per pœnam excommunicationis quod aliquos desponsare non presumant.
Item præcipimus sub eadem pœna sacerdotibus ut obediant episcopo et decano suo de justitia facienda pro quibuslibet offensis, cum eis fuerit injunctum. /216/
Item præcipimus sacerdotibus ut publice et frequenter in ecclesiis denuntient mulieribus quæ teneros pueros secum ponunt in lectulis, quod si isti decesserint, ad papam transmittentur.
Item præcipimus sacerdotibus ut de cetero vigilias in suis ecclesiis fieri non permittant.
Item præcipimus sacerdotibus ne pro sepulturis vel exequiis mortuorum vel pro benedictionibus nubentium vel hujusmodi sacramentis, obtentu alicujus commodi, dictum sacramentum aliquathenus retardent, sed postmodum cum officium et debitum sacramenti perfecerint, exigant rationabiliter quod eis ex antiqua et bona consuetudine debetur.
Item pronuntiandum est ut parrochiani sciant tempora feriandi per annum, id est omnes dominicas a vespere usque ad vesperam, ne in judaismo capiantur. Feriandi vero per annum isti sunt dies :
Nativitas Dni, Sancti Stephani, Sancti Johannis Evangeliste, Sanctorum Innocentium, Sancti Sylvestri, Octava Dni, Epiphania, Sancti Vincentii, Purificatio Sanctæ Mariæ, festum Sancti Caroli imperatoris, festum beatæ Catharinæ virginis et martyris, Annuntiatio Dni, Sanctum Pascha cum tota hebdomada, Rogationum cum tribus diebus et utrumque festum Sanctæ Crucis, Ascensio Dni, tres dies Penthecostes, Sancti Johannis Baptistæ et duodecim apostolorum, maxime Petri et Pauli, Mariæ Magdalenæ, Sancti Laurentii, Assumptio B. Mariæ, Sancti Theodoli patroni nostri solemniter celebretur et ad servandum omnibus præcipiatur, Nativitas Sanctæ Mariæ, Sancti Mauritii cum sociis suis, Sancti Michaelis, Omnium Sanctorum, Sancti Martini, Sancti Nicolai, et dedicatio cujus que ecclesiæ, et festivitas illius sancti in cujus honore ecclesia consecrata est, quæ tantum parrochianis illius ecclesiæ indicanda est, aliis vero non. Reliquæ vero festivitates non sunt cogendæ nec prohibendæ. Præterea de illis quatuor diebus /217/ Paschæ et Pentecostes scilicet IVa feria, Va feria, VIa feria et sabbatho et in tribus diebus Rogationum, Marci euangelistæ et in commemoratione omnium fidelium defunctorum, que est crastina die Omnium Sanctorum, et de quibusdam festis sanctorum in quibus facimus novem lectiones et in ipsis diebus solemniter celebramus, sicut fieri debet, omnes unanimiter convenire debent, et audita missa et preceptis quilibet deinceps peragat opus suum.
Item de accidentiis quæ possunt accidere in missa, quid debeat fieri, si vinum vel aqua in calice defuerit, si per negligentiam evenerit ut perlecto canone, peracta consecratione, nec vinum, nec aqua reperiatur in calice, debet statim infundi utrumque et sacerdos recitabit consecrationem ab illo loco canonis : Simili modo postquam cœnatum est, usque in finem, ita tamen quod illas duas cruces obmittat quæ singulariter fiunt super panem. Quod si de simplici vino, vel de aqua sine vino fiat consecratio, vinum reputatur pro sacramento, aqua vero non; et ideo ista negligentia de aqua major est, et majori pœna emendanda. Si quid de sanguine Dni super corporale ceciderit, rescindendum est illud corporale et in loco reliquiarum servandum. Si palla altaris intincta fuerit, rescindenda est particula illa et pro reliquiis servanda. Si super casulam vel albam deguttat, similiter fiat. Si super quodcumque vestimentum, comburenda est pars illa et cimis in sacrario reponendus. Si vero in terram ceciderit, lingendus est locus ille, sive lapis, sive lignum, sive terra, et pulvis in sacro loco reponendus. Porro si in ipso sanguine musca vel aranea vel aliquid tale ceciderit, quod sine vomitu et periculo corporis sumi non potest, igne cremandum est et sanguis Dni sumatur; illud tamen quod intus ceciderat, prius debet in calice vino perfundi sæpius et quanto cautius et diligentius fieri potest, et illam ablutionem, si fieri potest, sacerdos sumat, vel in sacrario reponat; postea illud animal super lavacrum comburatur. /218/ Quod si de Corpore Christi super pallam altaris aliquid ceciderit, vel super quodlibet vestimentum, non rescinditur, sed vino abluitur et a ministro sumatur illud vinum. Quod si Corpus Dni infirmo datum rejicitur, prout diligentius poterit suscipiatur contritum in calice, si integrum sumi non potest, eo quod ex ore alterius projectum est, si resumi non poterit ponatur in pixide et in loco reliquiarum servetur diligenter. Si super lignum vel lapidem ceciderit, modus supradictus teneatur. Si super altare stillaverit calix, sorbeat minister stillam, et linteamina quæ stilla tetigerit, tribus vicibus minister abluat supter posito calice, et aqua ablutionis sumatur et juxta altare recondatur.
Item districte præcipimus sacerdotibus curam habentibus sub pœna excommunicationis et LX sol. ut quilibet sacerdos ista præcepta synodi secum habeat scripta et ea servet ad synodum subsequentem.
Item statuimus et præcipimus quod quilibet minister ecclesiæ calicem, libros et ornamenta altaris munda et alba studeat habere decenter et sufficienter. Et qui per culpam aut negligentiam habere hoc neglexerit, puniatur.
Item oleum sanctum et Christma et Corpus Dni diligenter custodiant et cum reverentia tractent et portent ad infirmos.
Item vestes sacras, libros, thesauros, terras et redditus ecclesiæ nemo vendat vel impignoret, vel in feudum concedat sine licentia episcopi.
Item a quolibet prælato denuntietur mandatum concilii generalis de pœnitentia accipienda, et quicumque saltem in Quadragesima pœnitentiam non acceperit, Corpus Dni non detur ei in Pascha, nec ecclesiastica sepultura in morte.
Item districte præcipimus ne aliquis præsumat ponere fœnum, pallia et alia hujusmodi in ecclesia, nisi fuerit tempore belli.
Item statuimus quod nemo cimiteria seu quælibet alia sacra /219/ loca sibi vindicare vel appropriare præsumat, alioquin excommunicetur.
Item statuimus atque præcipimus quod nullus sacerdos parrochianos alterius diebus dominicis et festivis recipiat ad divina, quod non liceat falcem mittere in alienam messem; et præcipimus ut moneant populum sibi commissum ad decimas persolvendas.
Item statuimus et præcipimus firmiter observare ne aliquis pro ecclesiastico beneficio vel ordine suscipiendo donare vel promittere quidquam præsumat, quod animum suscipientis possit evertere vel mutare, vel propter quod ipse petens credat ipsum sibi magis facilem invenire. Quod si fecerit, sciat se ab officio vel ordine sic suscepto sine spe restitutionis perpetuo deponendum.
Item præcipimus omnibus curam animarum habentibus et aliis in sacris ordinibus constitutis ne secum in domibus suis vel alibi teneant mulieres suspectas, unde scandalum possit oriri.
Item districte præcipimus universis clericis tam majoribus quam minoribus, tam canonicis quam aliis ecclesiastica beneficia habentibus, ut possessiones, elemosynas perpetuas et redditus sive census beneficiorum suorum cum omnibus usagiis eorumdem diligenter in pergameno conscribant infra annum, ut per talem scripturam bona ecclesiastica perpetuæ memoriæ commendent. Si quis vero dominorum supradicta infra annum scribere contempserit, ipsum ecclesiastico supponimus interdicto.
Item præcipimus quod nullus sacerdos intromittat se de causis matrimonialibus, sed quam cito orta fuerit aliqua discordia super matrimonio, statim sacerdos mittat eam ad episcopum, et ipse eam discutiat, examinet et terminet cum consilio peritorum. Solius enim est episcopi causas terminare matrimoniales.
Item præcipimus ut omnes curam ecclesiarum habentes in /220/ suis residentiam personalem faciant ecclesiis, ne per eorum absentiam redditus ecclesiarum suarum minuantur et pereant, et ne elemosynæ subtrahantur ecclesiis, nisi fuerint in scholis de licentia nostra. Transgressores vero hujusmodi præcepti ecclesiastico interdicto supponimus et in scriptis.
Item præcipimus ecclesiarum rectoribus universis sub anathematis interminatione ut vicarios temporales sive perpetuos secum nequaquam recipiant, nisi prius præstito juramento quod ecclesiæ fideliter serviant pariter et personæ, infirmos primo et principaliter inducendo ad elemosynas censuales vel alias ecclesiis erogandas. Nec jam receptos vicarios permittant aliquathenus ministrare, nisi prius in forma prædicta præstiterint veris pastoribus juramentum.
Item prohibemus ab Adventu usque ad octavas Epiphaniæ et a Septuagesima usque ad octavas Paschæ, et a tribus diebus ante Ascensionem Dni usque ad festum Trinitatis nuptias celebrari, seu nubentibus aliquam solemnitatem exhiberi. Contemptores vero prohibitionis hujusmodi gravi pœna se noverint puniendos.
Item prohibemus ne matrimoniis contrahendis aliqua persona ecclesiastica intersit, vel auctoritatem impendat, nisi prius in ecclesia publice bannis editis tribus diebus dominicis sive festivis, ut si quis sciverit impedimentum contra matrimonium contrahendum in pœna LX solid. proponat; nec clandestinis desponsationibus quocumque tempore præsumat vestrum aliquis interesse, alioquin se suspensionem ab officio et pœnam LX sol. se noverit incursurum.
Item præcipimus omnibus curatis ut penes se teneant et habeant oleum infirmorum, ut, necessitate ingruente, infirmis unctionem extremam valeant impertiri; docentes subditos ut, cum adnumeretur septem sacramentis, ipsam unctionem summa devotione suscipiant et requirant, quam secum cum viatico portent, si viderint expedire. /221/
Item præcipimus ne quæstores admittantur ad quæstas faciendas, cujuscumque conditionis existant, nisi litteris nostris sub istius anni data renovatis, ut omnis falsitatis amoveatur scrupulus, sint muniti.
Item præcipimus universis curatis et vicariis ecclesiarum sub pœna interdicti districte ut cum aliqui diversarum parrochiarum fuerint matrimonio copulandi, in utraque parrochia unde vir et mulier fuerint oriundi, nec non in parrochia in qua conversationem habuerint, hujusmodi matrimonia publicentur secundum formam super hiis observatam, ne ex hoc sequatur periculum quod de clandestinis consuevit matrimoniis provenire; sed ex eorum vicinis et consanguineis assurgat testimonium copulæ maritali, qui tam consanguinitatis quam conversationis eorum notitiam habuerint.
Item præcipimus omnibus curatis et vicariis ut publice denuntient in ecclesiis suis, ut si quis aliqua bona ad ecclesiam Sedunensem pertinentia sine licentia nostra detineat, ut ipsa infra Natale Dni nobis manifestare procuret usagia, servitia, debita, census et placita, nec non et mobilia dominorum prædecessorum nostrorum, vel aliqua ex bonis prædictis; et hanc denuntiationem faciant singulis diebus dominicis usque ad dictum festum, intimando eis quod nos jam alias in ipsos et alios scientes et consentientes litteras nostras excommunicationis dedimus destinatas.
Item statuimus quod sacerdotes, diaconi, subdiaconi nostræ Sedun. diocesis non sedeant publice per vicos cum mulieribus, cum ex hoc honor ecclesiasticus dehonestetur et sæpe scandalum inter laicos generetur. Contrarium facientes supponimus interdicto.
Item scriptum est quod clerici edendi vel bibendi causa tabernas non ingrediantur, nisi peregrinationis necessitate; quare statuimus quod sacerdotes, diaconi et subdiaconi nostræ Sedun. diocesis, cujuscumque conditionis existant, /222/ tabernas non ingrediantur, causa edendi vel bibendi, nisi necessitate ad tempus tenerentur.
Item præcipimus universis prioribus et ecclesiarum rectoribus ut ad celebrationem sanctæ synodi personaliter veniant, nec per alios se valeant excusare. Volumus etenim præsentem constitutionem vim competentis monitionis obtinere; contra quam si præsumptum fuerit, nos præsumptores hujusmodi ab executione officii per annum integrum suspendimus in hiis scriptis. Cæterum cum sanctorum Patrum præcipiant instituta ut bis in anno sancta synodus celebretur, autumnali videlicet tempore ac vernali, dies vobis præfigimus sextam feriam post festum B. Nicolai proximum ac feriam quartam post octavas Pentecostes, ad quas personas vestras coram nobis ad celebrationem prædictam faciendam annualiter præsentetis, si pœnam vultis effugere contra contumaces hujusmodi promulgatam.
Quoique ces statuts ne soient pas datés, nous avons adopté la date qui est indiquée en tête de la copie que nous avons suivie, et qui est donnée par plusieurs écrivains vallaisans. Au reste, si on compare les divers articles avec ceux des statuts d’autres diocèses de la même époque, on y trouve la plus grande analogie. Quelques-uns de ces articles sont, paraît-il, la mise à exécution des décrets du quatrième concile de Latran, réuni en 1215, sous Innocent III.
283
Accord entre Landri, évêque de Sion, et Pierre, Guillaume et Rodolphe de La Tour, chevaliers.
1219 (1220), janvier.
Livre de la Val d’Illiés, pag. 70, aux archives de l’abbaye de Saint-Maurice.— Gallia Christ. XII, instr. 497.— Furrer, III, 57.
Anno ab incarnatione Dni 1219 mense januario, presentibus /223/ istis quorum nomina sequuntur : Rodulphus maior et W. de Aragnun, Manegoldus et Waltherus fratres de Mulimbach, Lombardus et Waltherus maiores de Narres, Waltherus et Johannes de Vespia, Amedeus de Raronia, Anselmus et Anselmus de Chastelan, Willelmus Riferius, W. de la Choudanaz, Vldricus de Sirro, Willelmus de Ventonaz, Rodulphus de Moiouet, milites, Jocelmus tunc vicedominus. Omnes querele que erant et fiebant inter dnum Landricum, episcopum Sedun., et Petrum et W. et Rodulphum, milites de Turre, coram Aymo de Leuca et Willenco de Ventona decanis et Henrico de Raronia, judicibus et arbitris super hoc a partibus constitutis, sic sopite et pacificate fuerunt, quedam per sententiam, quedam per arbitrium, quedam per recordationem. Recordatum fuit quod dnus Petrus de Turre debet habere in feudum ab episcopo ecclesie et est de feudo Baiz. Verum sub pretextu siue ratione aduocatie idem P. nullam exactionem, nullum grauamen, nullum onus potest exigere vel inferre ecclesie vel hominibus vel rebus ipsius, sed maior reuerentia est ei exhibenda quam multis aliis. Item idem Petrus, si, quod absit, guerra sit inter episcopum et comitem, debet mittere milites in auxilium episcopi, si mauult esse cum comite. Item P. debet ferre in prelio vexillum episcopi, si episcopus vult. Item recordatum fuit quod strate et conducta sunt episcopi; sed remansit in questione utrum idem P. debeat esse nuntius episcopi ad facienda conducta. Item recordatum fuit de tribus casamentis que petebat idem P. in valle dAniuiez, que sunt ligia episcopi, quia quidam predecessor suus acquisiuit ab illo cuius erant. De feudo de Wuriez ita sententiatum fuit quod standum quod ante conuenerant inter eundem Petrum et episcopum, episcopus assignat ei 35 sol. apud Sirrum annuatim persoluendos, et per hoc pacem habeat episcopus de illo feudo cum eodem P. et cum W. de Turre, qui illud idem petebant, et per hoc idem feudum de Wuriez remanet /224/ episcopo in allevio et 35 sol. erunt de feudo episcopi. Item dictum fuit de redemptione Johannis de la Saugi, quod episcopus debet inde habere quantum dabit sibi recordatio ville. De querelis dni Willelmi de Turre, W. de Chalez remanet ligius episcopo viuente patre, postea quod ratio dictauerit inter episcopum et dnum Willelmum de Turre fiat. Item dictum fuit de eo quod dnus Willelmus de Turre interfecerit dnum Willelmum de Ventona, qui erat homo et vasellus episcopi, item de eo quod percussit Hispanum in villa ista, quod inpendenti remaneant ista duo, si idem Willelmus potest, tamen seruiat episcopo quod super hoc non moueat questionem sibi, et si non fecerit quod episcopus voluerit de his duobus, faciat sibi rationem in curia sua. Item dictum et recordatum fuit quod in terra ista non debet fieri aliquod qualecumque sacramentum inter homines episcopi quod tangat ipsum vel homines suos, nisi per eundem episcopum.
284
Les frères Jean, Pierre et Jacques de Saillon vendent leurs droits sur la dîme de Bramois à Guigon de Saint-Maurice, chanoine de Sion.
1220.
Archives de Valère.
Notum sit omnibus Christi fidelibus quod ego Johannes de Sallun et fratres mei Petrus, Jacobus, laudatione matris nostre Perete, uendidimus et finauimus pro XIIII lb. Maur. monete Gvigoni de Sancto Mauricio canonico Sedun. quicquid habebamus in decimis de Brammosio et etiam in collectura decime, et debemus ei manutenere contra omnes homines; et si non potuerimus uel noluerimus ei manutenere, obligauimus ei casamentum Bosonis de Rida. Actum publice in /225/ presencia multorum. Ego Johannes et fratres mei Petrus, Jacobus hanc cartam fieri rogauimus et testes habuimus quorum hec sunt nomina : Willencus decanus, Willermus Ottonis, Gregorius, canonici Sedun., Nicolaus de Ledes sacerdos, Jacobus de Sallun subdiaconus, Willermus miles de Urseres, Giroldus de la Balma, Petrus salterus de Siuns. Si quis, etc. Ego Willermus, uice Willermi cantoris et cancellarii, hanc cartam scripsi, anno ab incarnatione Dni Mo.CCo.XXo, Friderico regnante, Landrico episcopante.
285
Sentence prononcée par le chapitre de Lausanne sur un débat existant entre l’abbé de Hautcrêt et le prévôt du Mont-Joux, au sujet de la paroisse de Villeneuve et de la dîme de Peney.
Lausanne, 1220.
M. D. R. XII, Cart. de Hautcrêt, 57.
286
Vente faite par Salomée au curé de Viége.
1220.
Arch. de Valère, Cartul. ecclesiæ de Vespia, pag. 21, No XXII.
* Salomea, laudatione mariti sui Petri, parentumque eius Willermi et Amande, vendit pro LXV sol. dno Matheo, plebano de Vespia, quicquid hereditario jure attingebat ipsi in prato quod Anshelmus Gochman habebat feodum de ecclesia et XII den. census. Testes Anselmus et Michael capellani. Cartam fecit scribi Haymo dnus ecclesie de Leuca, vice Willermi de Scubleins cancellarii, anno Dni M.CC.XX, Landrico episcopante. /226/
287
Donation faite à l’église de Viège par Conrad d’Ernen.
Ernen, 1220.
Archives de Valère, Cart. eccl. de Vespia, pag. 94. No LXXIX.
* Conradus de Arengnon, laudatione vxoris sue Juliane, fratris sui Cononis et cognati sui Johannis Trolere, dedit ecclesie B. Marie de Viegi quidquid attingebat ipsi apud Laongne, et vendidit Matheo plebano eiusdem ecclesie pro XI Ib., coram Heymone decano de Valeria, Wilhelmo capellano et Wilhelmo de Viegi militi. Postea, anno M.CC.XX, confirmatum est Arengnon, in presencia episcopi Landrici, Wilhelmi de Ventona decani et aliorum, curia ibi existente. Testes Petrus et Anselmus sacerdotes, Walterus de Ponte, Gyroldus frater eius, Petrus dAniuies, etc.
288
Aymon, Guillaune et Rodolphe de La Tour donnent à la maison du Mont-Joux leur chapelle de la Tour (de la Majorie), à Sion.
Saint-Pierre de Clages, 1221, 30 mars.
Archives de Valère.
Landricus, Dei gratia Sedun. episcopus, omnibus presentes litteras inspecturis salutem in Dno sempiternam. Notum sit omnibus tam presentibus quam futuris quod dnus Aymo de Turre Sedun. et dnus Willermus frater eius et dnus Rodulfus nepos eorum, laudantibus et consencientibus dna de Morestel uxore dicti Aymonis et dno Petro et Chalberto et Aymone filiis eiusdem Aymonis, dederunt et concesserunt in nostra /227/ presentia pro salute animarum suarum et antecessorum suorum domui Montis Jouis, in manu Guidonis eiusdem domus prepositi, capellam suam de Turre Sedun. cum omnibus pertinenciis suis in puram et perpetuam elemosinam possidendam. Prepositus uero promisit predictis nobilibus uiris, ad peticionem et preces eorum, quod ad honorem Dei faciet in predicta capella conuenienter diuinum officium celebrare. Et ut ista donatio in posterum habeat firmitatem, nos ad peticionem et preces jam dictorum nobilium uirorum fecimus presentem paginam sigilli nostri munimine roborari. Prefatus eciam prepositus fecit sigillo suo hanc ipsam paginam communiri. Hujus autem rei sunt testes Petrus canonicus Darentasiensis, Stephanus capellanus noster, Rodulfus prior de Martiniaco, Petrus et Anselmus canonici Montis Jouis, Petrus de Saxo, Johannes Huboz, milites Sedun., et Petrus de Chamoson presbiter et multi alii. Actum est hoc apud Sanctum Petrum de Clages, anno incarnationis dnice Mo.CCo. vicesimo primo, tercio kl. aprilis.
289
Rodolphe, seigneur de Mont, donne à l’abbaye de Hautcrêt la moitié d’un territoire où le chapitre du Mont-Joux a commencé la construction d’une chapelle.
1221, 13 août.
M. D. R. XII, Cart. de Hautcrêt, 273.
289 bis.
Donation à cens du curé de Viége à Martin et Mathieu.
1221.
Arch. de Valère, Cartul. eccl. de Vespia, pag. 56, No L.
* Matheus sacerdos de Vespia, laudatione Aymonis decani, /228/ dat pratum et campum et decimam de manso Franonis in Terminum Martino et Matheo, tali conditione quod soluant ecclesie de Vespia sex modios siliginis annuatim. Testes Willermus de Narres canonicus Sedun., Amedeus de Vespia dyaconus, Wildo salterus, Warnerus frater eius, Jacobus domicellus, Anselmus de Chamosun diaconus, Willermus maior de Raronia, Warnerus frater eius. Anno Dni M.CC.XXI, Landrico episcopante.
290
Rodolphe Rullars donne en fief un champ à Guillaume Cocus.
1221.
Arch. de Valère.
* Ego Rodulphus Rullars dedi in feodum Willermo Coco campum quem habebam apud Campum siccum, iuxta fontem Walchier, pro III den. seruicii uno anno, alio non, et XII den. nomine placiti; et ipse Willermus dedit michi XXXII sol. nomine acquisitionis. Testes : Lambertus sacerdos, Aimo de Leun, Boso de Grimisols, Vldricus Cocus, Aimo de Turre, Petrus salterus, Petrus Portenarius, Petrus Cocus; Boso cantor et cancellarius. Anno ab incarnatione Dni M.CC.XXI, Friderico imperante, Landrico episcopante.
291
Vente faite par Humbert Corbaiz à Pierre d’Ernen.
1221.
Arch. de Valère.
* Ego Humbertus Corbaiz dedi et vendidi pro VIII lb. Petro de Aragnon cognato meo causamentum quod est iuxta /229/ domum eius, in tenore alodii pace perpetua possidendum. Ego Aymo dnus ecclesie de Leucha hinc inde rogatus feci hanc cartam scribi, vice Bosonis de Granges, cancellarii. Anno Dni M.CC.XXI, imperante Fredericho et episcopante Landrico.
292
Guillaume, chevalier de Sierre, donne un cens de trois sols à son parent Aymon, doyen de Valère.
1221.
Archives de Valère.
Notum sit omnibus Christi fidelibus quod ego Willermus miles de Syrro dedi Aymoni cognato meo, decano de Valeria, pro remedio anime mee et parentum meorum III sol. Maur. censuales; II debet Michael de Molendino, tercium debet Vldricus de Anset; ut predictus Aymo deputet hos III sol. ecclesie uel altari ubi Deo seruiatur. Actum publice in presentia multorum. Ego Willermus hanc cartam fieri rogaui et testes adhibui quorum hec sunt nomina : Willenchus decanus, Gregorius, Bosso de Syrro, Bosso de Granges, Sedun. canonici, Vldricus de Anset. Si quis, etc. Ego Willermus, uice Willermi cantoris et cancellarii, hanc cartam scripsi, anno ab incarnatione Dni Mo.CCo.XXIo, Friderico regnante, Landrico episcopante.
293
Echange entre Girold Sado et le chapitre de Sion.
1221.
Archives de Valère.
* Giroldus Sado, laudatione vxoris sue Elisabez et vxoris /230/ Aimonis filii sui et Alagrancie et nepotum suorum Gratiani et Manegoldi et Migne huius uxoris, dat capitulo Sedun. quicquid juris habebat in Johanne filio Tuscane de Horwen, et idem capitulum dat Giroldo elemosinam sibi datam a Manegoldo in Matelda de Monte. Anno Dni M.CC.XXI.
294
Léonard de Chandolin vend à Othon le Roux tous ses droits sur un fief à Ormona.
1221.
Archives de Valère.
* Notum sit quod ego Leonardus de Eschandulins, laudatione Giroldi de Granuech et Petri fratris eius et Willerme uxoris eiusdem Giroldi, et laudatione uxoris mee Willerme et filiorum meorum Juliani et Petri et Johannis, uendidi Otthoni Ruffo quicquid juris habebam in feudo quod Johannes Passer clericus et Jacobus Bossi habent ab ipso Otthone jure hereditario possidendum. Feudum autem istud iacet apud Olmonnam, tam in pratis quam in campis et casalibus. Debent autem dictus Johannes Passer et dictus Jacobus et confratres eorum I menaidas de seruitio in Natale Dni annuatim de feudo supradicto et V sol. de placito; in parata vero episcopi, scilicet IIIIo anno, debent V sol. de introitibus cum menaidis. Testes : Petrus Othonis, Willermus de Olmonna, etc. Ego Willermus, uice Bosonis cancellarii et cantoris, hanc cartam scripsi, anno ab incarnatione Dni Mo.CCo.XXIo, Landrico episcopante, Frederico imperante. /231/
295
Les frères Jean et Walter de Saint-Germain vendent à Aymon, doyen de Sion, leurs droits à Biunda.
1221.
Archives de Valère, Cartul. du XIIIe siècle, fol. XXX.
C. de uenditione facta a Johanne et Waltero fratribus de Sancto Germano de Rarognia Ay. decano Sedun. de terra de Biunda.
Notum, etc., quod nos fratres de Sancto Germano, ego Johannes, laudatione uxoris mee Willerme, et ego Walterus, laudatione vxoris mee Salomee, nos, inquam, fratres vendidimus et finauimus Aymoni decano Sedun. quicquid iuris habebamus in loco qui dicitur Biunda, in territorio capituli Sedun., pro VIIIo lb. Maur. Ego Johannes habebam filium nomine Willelmum et ego Walterus habebam filiam nomine Agnetem, qui tunc temporis non peruenerant ad annos discretionis. Actum publice in presentia multorum. Nos, inquam, supradicti fratres hanc cartam fieri rogauimus et testes adhibuimus quorum hec sunt nomina : Michael sacerdos de Rarognia, Henricus canonicus Sedun., Willermus Maior, Gonradus Uterlin, Cono de Saxo, Robertus, Johannes de Sancto Germano, Willermus, Stephanus Fabri, Ludoicus Scolaris. Si quis, etc. Ego Willermus, uice Bosonis cantoris et cancellarii, hanc cartam scripsi, anno ab incarnatione Dni Mo.CCo.XXo.Io, Frederico imperante, Landrico episcopante. /232/
296
Germain de Baar donne quatre pièces de terre et de vigne à Anselme, prêtre de Pré, qui les lui remet ensuite en fief.
1221.
Archives de Valère, Cartulaire du XIIIe siècle, fol. 46.
Notum, etc., quod ego Germanus de Bars, laudatione fratris mei Bosonis et vxoris mee Marie et fratris eius Acelini, vendidi et finaui Anselmo sacerdoti de Prato IIII frusta terre que iacent in hiis locis, in planis contaminis de Bars medietas iugeris, supra canali medietas iugeris, quedam fossorata vinee apud Chamarey, quedam fossorata vinee apud Dorbens, en Dues. Istam terram supradictam dedit michi Germano predictus Anselmus sacerdos in feodum pro VI den. nomine placiti et IIII fisch. siliginis et duobus den. singulis annis nomine seruicii. Actum publice in presentia multorum. Ego Germanus hanc cartam fieri rogaui et testes adhibui quorum hec sunt nomina : Lambertus sacerdos, Johannes de Olmona, Passer, Charles, Petrus de Olmona, Vuibertus clericus, Lambertus de Olmona. Ego Willermus, uice Bosonis cantoris et cancellarii, hanc cartam scripsi, anno ab incarnatione Dni Mo.CCo.XXoIo, Frederico regnante, Landrico episcopante.
297
Aymon de La Tour vend à Jean Rodolphe tous ses droits sur les moulins de Maragnina.
1221.
Archives de Valère, Cartulaire du XIIIe siècle, fol. XXVII.
C. de acq. facta a Jo. Rodulphi de molendinis de Maragnina ab Ay. de Turre. /233/
Notum, etc., quod ego Aymo de Turre, laudatione uxoris mee Margarete et filiorum meorum Petri, Chabel, Aymonis et vxoris Petri Agnetis, uendidi et finaui pro VIII lb. Mauric. monete Johanni Rodulphi canonico Sedun. quicquid habebam in molendinis de Maranina. Actum publice in presentia multorum. Ego Aymo hanc cartam fieri rogaui et testes adhibui quorum hec sunt nomina : Arnulphus sacerdos, Nicolaus Branchies, Petrus Cospolt, Giroldus de Vertro, Petrus Blanchars. Si quis, etc. Ego Willermus, vice Bosonis cantoris et cancellarii, hanc cartam scripsi, anno ab incarnatione Dni millesimo ducentesimo vicesimo primo, Frederico imperante, Landrico episcopante.
298
Aymon de Pontverre cède tous ses droits sur la tour, le château et le mandement de Saillon, à Thomas, comte de Savoie, qui s’engage à lui donner des possessions d’égale valeur dans le mandement de Pontverre.
Aiguebelle, 1221 (1222), 9 janvier.
Archives d’Etat, à Turin. — Wurstemberger, Peter der Zweite, IV, 24. (Extrait.)
Incarnati verbi anno M.CC.XXI, indicione IX, IX die intrante januario, presentibus infrascriptis testibus, Aimo de Pontevitreo dedit et concambivit dno T(home), comiti Sabaudie et marchioni in Ytalia, et heredibus eius in perpetuum omne jus et omnem accionem, proprietatem et possessionem quod et quas habebat vel tenebat in ture et in sala de Sallun et in toto castro de Salum, vel habere debebat seu habere poterat in toto mandamento jam dicti castri, in hominibus ligidis et feudatariis et serviciis, in terris cultis et incultis, in pratis et nemoribus universis, in vineis et in piscationibus, in venacionibus, in pascuis et in omnibus aliis rebus iustis et injustis /234/ a celo usque ad habissum, a Bresto in antea a lacu Lausanne usque ad montem Jovis, et quicquid habet in episcopatu Sedunensi. Et de hoc debet ei dare dnus comes concambium unum de(narium) pro alio, quantum habebat in mandamento de Sallon illo tempore quando guerra cepit inter jam dictum Aimonem et Johannem, in mandamento de Pontevitreo; et si in mandamento de Pontevitreo non posset ei asignare, debet ei dare in mandamento de Ulgina uel in mandamento de Castellario, ubi Aimoni magis placeret, ad cognicionem Ugonis de Sellanova et Posterii de Rumilliaco et Petri de Maisins et Udrici de Sancto Branchier. Et si Petrus de Mainsins non posset adesse, debet loco ipsius esse Johannes Blanchars et debet ei asignare fortes per Gebennenses. Et si aliquo tempore ei posset asignare in mandamento de Pontevitreo, erunt postea Gebennensium de Murisensibus. Dictum est quod cambium ei similiter asignare debet, et quatuor milia solidorum Gebennensium ei dedit et pro quatuor milibus solidorum Gebennensium. Et ut hoc adtendatur comendavit ei castrum suum de Ulgina, quam debet ei reddere postquam hoc ei asignaverit et reddiderit ligidum, et homo suus remanet ligidus pro octo libris placiti quando eveniet illis monete eius ei asignaverit libere sine alio usagio villicacionis et sauterie, salvo regalia. Et si frater suus vellet suum jus concambire, debet ei dnus comes cambium dare unum pro alio, sine ture et sala, et domine de Bajart similiter sine ture et sala. Et si nollent cambium facere debent ibi remanere libere. Et si quis ei malefecerit et ipse volebat racionem facere, debet dnus comes ipsum manutenere sicuti hominem suum ligidum; et si ab aliquo de hoc questio moveretur, debet se parare ante dnus Aimo per unum annum et diem, quando comes ei demandaret. Et hec omnia supra sancta Dei evangelia Aimo jamdictus tenere et complere et adtendere, sicut dnus comes melius intelligere potuit, juravit; et dnus comes et A(medeus) et Umbertus et /235/ Aimo omnia supradicta adtendere similiter supra evangelia juraverunt. Actum apud Aquambellam, in ture ville. Testes ad hoc vocati et rogati fuerunt Ugo de Sellanova et Petrus de Rumilier et P(etrus) de Maisins et Udricus de Sancto Branchier et Johannes Blanchars.
Ego Durandus notarius interfui et hanc cartam rogatus scripsi et tradidi, feliciter.
299
Landri, évêque de Sion, donne en fief le pré de La Soie à ses bergers, Pierre de La Soie et aux confrères de celui-ci.
1222.
Archives de Valère, Cartulaire du XIIIe siècle, fol. 45.
C. de feudo facto a Landrico Sed. epo Petro de Seyto et confratribus suis pastoribus.
Notum, etc., quod ego Landricus, episcopus Sedun., laudatione capituli Sedun., dedi in feodum Petro de Seito et confratribus eius pastoribus meis pratum de Seito cum appendiciis suis et tale dominium quale acquisiui a Rodulpho maiore de Aragnon super dicto prato, pro X lb. nomine acquisitionis et XX sol. nomine placiti et VII lb. nomine seruicii, in festo beati Martini IIIIor lb. et in apparitione Dni LX sol. annuatim persoluendis, ita quod nichil aliud ratione supradicti feudi ab eis possit exigi. Item pro magnitudine supradicti minus et tolerabilius placitum fuit pretaxatum. Adiectum fuit eciam quod dicti pastores mei, tanquam familiares et curiales mei, cum maiore, vicedomino et saltero de aliqua ratione non possint conueniri, nisi in presentia mea, sed sint liberi ab omni exactione, nisi quantum pertinet ad mansum. Actum publice in presentia multorum. Ego Landricus hanc cartam fieri rogaui /236/ et testes adhibui quorum hec sunt nomina : B. et W. decani, Jordanus, Remundus, Boso, Jacobus, Henricus, Willermus, canonici Sedun. Si quis, etc. Ego Willermus, uice Bosonis cancellarii et cantoris, hanc cartam scripsi, anno ab incarnatione Dni MoCCoXXoIIo, Frederico imperante, Landrico episcopante.
300
Jacques de Grellie inféode une vigne à Guillaume Cocus.
1222.
Archives de Valère.
* Ego Jacobus de Grellie, canonicus Sedun., laudatione capituli Sedun., dedi in feudum Willermo Coco culturam uinee canonice mee que iacet iuxta Montellier, tali conditione ut dictus Willermus et successores eius reddant michi et successoribus meis medietatem totius uini, tam uini meri quam illius uini quod uulgo dicitur trollis, et procurationem unam custodi uinee, et ego debeo dare in media parte procurationem et solutionem uindemiatoribus et uini calcatori. Testes : B. et W. decani, Jordanus, Gregorius, Johannes Rodulphi, Reimondus de Conteiz, Boso de Sirro, Jacobus Albus, Willermus de Narres, canonici Sedun. Ego Willermus, uice Aimonis cancellarii et cantoris Sedun., hanc cartam scripsi, anno ab incarnatione Dni M.CC.XXII, Frederico imperante, Landrico episcopante.
301
Anselme Tardiz vend un champ à Guillaume Cocus.
1222.
Archives de Valère.
* Ego Anselmus dictus Tardiz uendidi Willermo Coco /237/ campum dimidii jugeris apud Bramosium, sub Presor, ita quod dictus Willermus faciat tale usagium quale debet ipsa terra. Hoc factum est laudatione Willermi et Rodulfi fratrum meorum. Testes : Willermus capellanus, Boso de Sirro, canonici Sedun., Petrus clericus, Girardus nepos episcopi, Aymo de Leons. Ego Willermus, uice Bosonis cancellarii et cantoris Sedun., hanc cartam scripsi, anno Dni M.CC.XXII, Frederico imperante, Landrico episcopante.
302
Guillaume, chapelain de Moerell, déclare que les églises de Grengiols et de Moerell lui ont été conférées par Seguin de Granges, doyen de Sion.
(1222-1232.)
M. D. R. XVIII, Chartes Sédun. 407.
303
Pierre Quintins vend à Boson, doyen de Valère, une vigne à Louéche.
1223.
Archives de Valère, Cartulaire du XIIIe siècle, fol. XXXVII.
Notum, etc., quod ego Petrus Quintins, laudatione fratrum meorum Jacobi, Vldrici et Aymonis, vendidi et finaui Bosoni decano Sedun 1 vineam trium fossoratarum que iacet apud Leucam, supra vineam de Grumez. Actum publice in presentia multorum. Ego Petrus hanc cartam fieri rogaui et testes adhibui quorum hec sunt nomina : Vldricus sacerdos, Rodulphus de Turre, Vldricus Wichars, Petrus Salterus, Willermus /238/ Lambaneirs, Giroldus Raspilli, Giroldus. Si quis, etc. Ego Willermus, uice Aymonis cantoris et cancellarii, hanc cartam scripsi, anno ab incarnatione Dni Mo.CCo.XXIIIo, Landrico episcopante, Frederico imperante.
304
Pierre de Bramois donne en fief un pré à Guillaume Cocus.
1223.
Archives de Valère.
* Ego Petrus de Bramosio, laudatione vxoris mee Willerme et matris mee Vete et sororis mee Marie et Gvigonis de Nouauilla canonici Sedun., dedi in feodum Willermo Coco pratum unius fenisecce apud Prasol, et vocatur Longet, pro duobus den. seruicii et VI den. placiti. Testes : Jacobus de Granies canonicus, Johannes de Nas sacerdos. Ego Willermus, vice Aymonis cantoris et cancellarii, cartam scripsi, anno ab in carnatione Dni M.CC.XXIII, Friderico regnante, Landrico episcopante.
305
Isabelle de Chatres donne en fief deux vignes à Guillaume et Pierre de Thonis.
1223.
Archives de Valère.
Notum sit omnibus Christi fidelibus quod ego Isabella de Chadro, laudatione Bernardi filii mei et Willerme uxoris eius et mariti mei Vldrici, dedi in feudum Willermo et Petro de /239/ Thonis fratribus et successoribus eorum duas uineas que iacent apud Uercoma, cum decimis earum, et decimas aliarum uinearum inferiori uinee supradicte adiacencium, pro XII den. de seruicio et VIII sol de pl. Actum publice in presentia multorum. Ego Ysabella hanc cartam fieri rogaui et testes adhibui quorum hec sunt nomina : Boso, Willencus, decani, Jacobus de Sallon canonicus Sedun., Anselmus miles dArdun, Georgius clericus de Lenai, Petrus Ascelini, Petrus de Magi. Si quis, etc. Ego Willermus ad preces utriusque partis hanc cartam scripsi, uice Aymonis cancellarii et cantoris, anno ab incarnacione Dni Mo.CCo.XXIIIo, Landrico episcopante, Frederico imperante.
306
Accord entre l’évêque Landri et ses mansars de Viége.
1224, 11 octobre.
Documents sur le Vallais (M. Bordier), tom. II.
Compositio facta inter Landricum episcopum et mansuarios episcopi parochie de Vespia, habito consilio capituli et vicedni Sedun. et majoris de Vespia, quod unusquisque miles sive domicellus sive alius tantum persolvat de tallia episcopi quantum tenet de manso, et qui plus tenet, plus solvat, sicut conventum Raronie et apud Narres. A. 1224, 5 idus octobris.
307
Marie de Nas vend à Aymon de Venthône, chantre de Sion, l’usufruit qu’elle avait de la terre de son mari défunt.
1224.
Archives de Valère, Original et Cartul. du XIIIe siècle, fol. XVIII et XIX.
Notum, etc., quod ego Maria de Nas, filia Machaelis de /240/ Ewian, uendidi et finaui Aymoni de Uentona cantori Sedun. usufructum quem habebam in terra Aymonis de Nas, bone memorie quondam mariti mei, et quicquid iuris habebam in iam dicta terra, tali conditione premissa quod dictus A. cantor debet et tenetur prouidere in necessariis filie mee Bimfate, quam suscepi a supradicto Aimone de Nas, et ipse iam dictus Aimo cantor Sedun. dedit michi LX sol. Ego Maria hoc cirographum fieri precepi et testes adhibui quorum hec sunt nomina : Lodoicus canonicus Sedun., Petrus Quarteirs, Petrus de Leuca, Thomas, Georgius, clerici. Ego Willermus, uice Aymonis cancellarii et cantoris, ad preces et mandatum utriusque partis hoc cirographum scripsi, anno Dni Mo.CC.oXXoIIIIo, Landrico episcopante, Frederico imperante.
308
Rodolphe de Brigue donne en fief à Jacques Diacre un chesal sous l’église de Naters.
1224.
Archives de Valère.
* Ego Rodulphus de Briga, laudatione Agathe uxoris mee et Marchuardi fratris mei et Giroldi qui dicitur Halbriter et Salomee uxoris eius et Walteri, Amedei et Burchardi filiorum eius et Salomee et Matelde filie eius, dimisi in feodum pro XII den. seruicii et XVIII placiti Jacobo Diacono casale quod mei alodii fuit sub ecclesia de Nares, de quo feodo dedit ipse michi de intragio LXV sol. Testes : Walterus de Saxo maior, etc. Ut autem istud ratum permaneat ego Aymo dnus ecclesie de Leuca hanc cartam feci scribi, vice Aymonis cancellarii Sedun. Actum publice anno Dni MoCCoXXoIIIIo, Frederico imperante, Landrico episcopante. Postmodum ego Jacobus /241/ iuratus super hoc hanc cartam rescripsi, vice Normandi cantoris et cancellarii Sedun., anno Dni Mo.CCo.LXIIIIo, nonis septembris, imperio vacante, Henrico episcopante.
309
Transaction conclue entre Landri, évêque de Sion, et Thomas, comte de Savoie.
1224.
Archives de Valère, minute originale, non datée.— Arch. de l’abbaye de Saint-Maurice, Livre de la Val d’Illiés, pag. 76. — Arch. du canton du Vallais, volume intitulé : Traités entre le Vallais et la Savoie, etc., fol. 41. — Furrer, III, 60.— Wurstemberger, IV, 25 (extrait).
In nomine Dni. Notum sit omnibus presentibus et futuris quod tempore Landrici episcopi Sedun. talis transactio facta est inter ecclesiam Sedun., ex vna parte, et dnum Thomam comitem Sabaudie, ex altera, super querimoniis que vertebantur inter ipsos. In primis promiserunt dnus Landricus episcopus Sedun. in ordine suo et in verbo veritatis et dnus Thomas comes tactis sacrosanctis euangeliis jurauit quod antiqua pacta et licita que olim erant interposita inter ecclesiam Sedun. et comitem, rata in perpetuum permaneant et ab ipsis et eorum successoribus inuiolabiliter obseruentur. Item promisit dnus episcopus quod omnes res et omnia jura comitatus defendat bona fide pro posse suo infra diocesim suam, tali modo quod si aliquis homo ligius comitis malefaceret dno comiti, vel dnus comes conquereretur de eo propter aliquam rationabilem causam, cum nolit parere juri in curia dni comitis, dnus comes ab ipso malefactore hoc peteret, dnus episcopus auxilium ei prestaret pro posse suo, donec ipse coram dno comite staret juri, et tunc dnus comes ad preces dni episcopi ipsum rationabiliter et misericorditer pertractaret. Item si aliquis /242/ homo ligius episcopi haberet feudum comitis et propter vsagium feudi comes vel eius heredes conquererentur de eo, quia vsagium suum non posset habere, deponeret querimoniam suam coram episcopo et episcopus compellere tenetur ipsum respondere coram comite mediante justicia et misericorditer. Item si comes vel aliquis ex suis hominibus conquereretur de aliquo homine episcopi siue de vno siue de pluribus, teneatur episcopus homines suos de jure compellere coram se respondere. Item ecclesia Sedun. non possit aliquid acquirere de rebus comitatus sine ipsius comitis voluntate. Hoc totum promisit episcopus et capitulum obseruare et attendere bona fide. Item capitulum insuper promisit quod si supradictus episcopus vel eius successor, quod Deus auertat, contra promissionem istam veniret, quod a diuinis cessaret et bona fide consilium daret et vellet quod supradicta firmiter obseruentur. Versauice dnus comes promisit sacramento interposito quod omnes res et omnia jura episcopatus et ecclesie Sedun. per totum comitatum suum defendat bona fide pro posse suo et teneatur. Item promisit quod malefactores ecclesie Sedun., si sui homines ligii essent, et episcopus vel capitulum conquereretur de vno vel de pluribus propter aliquam rationabilem causam, et ipse vel ipsi nollent parere juri in curia dni episcopi, episcopus ab ipso malefactore hoc peteret et comes ei auxilium prestaret pro posse suo, donec ipse coram episcopo staret juri, et tunc episcopus ad preces comitis ipsum rationabiliter et misericorditer pertractaret. Item si aliquis homo ligius comitis haberet feudum episcopi et propter vsagium feudi episcopus vel eius successores conquereretur de eo, quia vsagium feudi non posset habere, deponeret querimoniam coram comite et comes compellere teneretur ipsum respondere coram episcopo mediante justicia et misericorditer. Item si episcopus vel aliquis ex suis hominibus conquereretur de aliquo homine comitis siue de vno siue de /243/ pluribus, teneatur comes homines suos de jure compellere coram ipso respondere. Item comes non possit aliquid acquirere de rebus ecclesie sine episcopi atque capituli voluntate. Hoc totum promisit comes obseruare et attendere bona fide. Et vt bona pax et firma dilectio inviolabiliter obseruetur inter comitem et heredes eius et episcopum et eius successores, dedit comes episcopo et ecclesie Sedun. in augmentum feudi feudum de Morgi. Et pro feudo isto debet ei episcopus Sedun. in decessu episcopi XV lb. de placito; ita videlicet vt cum placitum de regalibus euenerit, tunc placitum de Morgi reddatur cum ipso, ita vt nonaginta lb. insimul persoluantur, et bonum obsequium quod feudum de Morgi debet episcopus faciet comiti saluo homagio quod comes dedit episcopo in augmentum feudi antiqui. Et hec omnia supradicta jurauerunt Amedeus et Aimo filii sui et alii qui temporalem jurisdictionem comitatus tenebant, quod pretaxata inuiolabiliter obseruentur. Hoc totum laudauit et concessit comitissa et filii eius clerici videlicet P., Willermus, Thomas, Petrus et Bonifacius. Si vero aliqua discordia oriretur inter ecclesiam Sedun. et comitatum, non propter hoc episcopus faceret insultum contra comitem et e conuerso, sed communi consilio comes et episcopus eligerent amicum communem et cum illo comes de suis hominibus qui essent in diocesi Sedun. poneret duos quos vellet et episcopus similiter, et arbitrio illorum quinque exorte querimonie terminentur. Item ecclesia Sedun. non tenetur comiti facere exercitum nisi vsque ad riuum Aque frigide 1 et vsque ad summitatem Montis Jouis, nisi vellet ex gratia, excepto debito seruitio de Morgi. Verum si quis potens homo veniret ad expugnandum castrum de Chillon, tenetur episcopus pro posse suo venire ad defensionem dicti /244/ castri. Item ad petitionem vtriusque voluerunt dnus episcopus et comes quod dnus archiepiscopus Tarentasiensis interdicto supponeret terram illius qui supradicta non obseruaret. Et ad maiorem firmitatem omnia suprascripta ex parte episcopi jurauerunt capitulum Sedun., Boso decanus, Willencus decanus, Reymondus, Aymo de Leuca, Jacobus de Grellie, canonici Sedun., Rodulfus et Vgo milites de Martignie, Rodulfus de Montiouet, Rodulfus et Aimo de Turre, Amedeus de Raronia, Rodulfus maior de Aragnun, Waltherus maior de Narres, Gonradus et Willermus comites de Morgi, Waltherus maior de Vesbia, Johannes miles de Vesbia, Petrus maior de Chamosun, Anselinus vicednus de Chamosun, Petrus de Aragnun, Petrus Saltherus, Aimo de Lions, Anselmus de Sancto Paulo, Rodulfus de Chauaz, Armandus miles de Narres, Rodulfus sacrista Sedun., Jacobus de Aniuies canonicus Sedun., Johannes Visonis, Petrus de Elbio, Gilio de Corp, Petrus Bonus, Morandus de Martinie, Nicolaus Branchiers, Johannes de Chamosum, Gilio Cornuez et plures alii tam ciues Sedun. quam alii de diocesi Sedun. Ex parte comitis Aimo filius eius, Rodulfus de Conteiz, Oddo de Porta Sancti Vrsi, Marcus de Bart, Petrus de Turre, Chalbers, Willelmus de Aent, Aimo de Sancto Paulo, Willelmus de Autauilla, Martinus de Bagnes, Vldricus castellanus de Chillon, Willelmus, Giroldus et Guido milites de Alio, Nantelmus dnus de Moylans, Willelmus miles de Sasses, Amedeus filius comitis, Willelmus de Turre 1 . Item ex parte episcopi jurauerunt Aymo cantor, Ludouicus canonici Sedun., Petrus de Saxo miles. Et vt hoc ratum et in concussum futuris temporibus permaneat, ad preces dni episcopi et comitis Horloninus, Dei gracia sancte Tharentasiensis ecclesie archiepiscopus, promisit supradicto modo quod terram illius qui supradicta non obseruaret, supponeret interdicto. /245/ In huius rei testimonium fecit vtramque chartam sigilli sui munimine roborari. Actum anno Dni millesimo ducentesimo uicesimo quarto.
Dans la Gallia christiana, XII, instr. 499, on trouve un court extrait de cette transaction avec la date 1221. Cette même date se lit dans la copie du Livre de la Val d’Illiés; c’est évidemment une erreur de copiste.
310
Herluin, archevêque de Tarentaise, notifie l’engagement pris par Aymon de Faucigny et Humbert de Villette de s’aider au maintien de la paix conclue entre Thomas, comte de Savoie, et l’évêque de Sion.
1224.
M. D. R. XVIII, Chartes Sédun. 408.
311
Aymon de la Tour, chevalier, donne diverses dîmes à l’hôpital du Mont-Joux.
Saint-Pierre de Clages, 1224.
Archives de la bourgeoisie de Sion, Monsjovis, copie sur parchemin. — M. D. R. XXIV, 374.
Notum sit omnibus Christi fidelibus quod ego Aymo de Turre, miles, ciuis et diocesis Sedun. (sic) pro me et meis ex nunc id antea do, dono pro salute anime mee et antecessorum meorum hospitali Montis Jovis, Sedun. diocesis, in perpetuam elemosinam, in manu Guidonis eiusdem domus prepositus (sic) et tocius capituli dicte prepositure Montis Jovis, perpetuo tempore durante, videlicet decimam meam quam in territorio Sedun. habeo, loco dicto en Tauallion, inter duas vias per quas itur Ormonaz, vinea dominorum meorum de capitulo excepta, et in loco de laz Souteryt subtus viam per /246/ quam itur de Seduno ad Sanctum Germanum de Sauisia, vsque ad summitatem de Pelliei et cursum aque Sedune; item decimam quam habeo subtus castrum Vallerie; item decimam quam habeo in paruo Campo Sicco, juxta viam per quam itur Nandam; item decimam quam habeo in Herens, videlicet terciam partem tocius vallis que est de feudo ligio. Autem Rdus dnus prepositus, canonici quoque sui teneantur facere singulis annis anniuersarium meum et sacerdotes pro me celebrare missas teneantur. Prepositus vero capitulumque promiserunt predicto nobili, ad petitionem et preces eius, quod ad honorem Dei, gloriose virginis Marie matris eius, sanctorum Nycolay et Bernardi faciant deseruire secundum eorum posse. Et vt istud ratum habeatur imposterum, nos ad petitionem jam dictorum prepositi Montis Jouis et nobili viro dno Aymone de Turre militis (sic) sigillo ipsius prepositi capitulique subterposito fecimus presentem paginam. Ego jamdictus dnus Aymo de Turre miles sigillumque meum apposui in robur testimonium, volo et ordino quod ista voluntas valeat et firmiter maneat. Huius rei sunt testes Petrus canonicus Tarentasiensis, Stephanus, Ansermus canonicus Sedun. et doctor, Petrus de Saxo et Johannes Hubor, milites Sedun., et mulli alii. Actum est apud Clages in ecclesia beati Petri de Clages, anno incarnationis Dni MoCCoXXIIIIo.
312
Accord entre le curé de Viége et le doyen de Valère au sujet des dîmes.
1224.
Archives de Valère, Cartul. eccl. de Vespia, pag. 51, No XLVI.
* Vigore concordie facte inter Bosonem decanum Valerie et Matheum curatum de Vespia, curatus Vespia debet percipere /247/ omnes decimas primauere et noualium in locis ubi decanus solet percipere decimas in tota parrochia de Vespia. Testes Petrus plebanus de Narres, Michael curatus de Rarognia, Amedeus capellanus de Vespia, Anselmus miles de Castellion, Jacobus domicellus de Vespia et Aymo dnus ecclesie de Leuca, etc. Anno Dni M.CC.XXIV, Landrico episcopante.
313
Inféodation faite par le curé de Viége.
Viége, 1224.
Archives de Valère, Cartul. eccl. de Vespia, pag. 30, No XXXIIII.
* Matheus curatus de Vespia concedit in feodum Bertrando de Ponczirro decimam, excepta decima animalium juuenum, in territorio de Ponczirro pro I modio siliginis seruicii et V sextariis vini et II sol. seruicii et V sol. placiti, ad vitam dicti Mathei; item aliud feodum iuxta Rodanum, videlicet decimam a terminis decimatoris de Ponczirro superius ad terminos decimatoris de Laudona et in dem Mulakre, pro VII fissilinis siliginis seruicii. Datum Vespie, anno Dni M.CC.XXIV, Landrico episcopante.
314
Accord entre Mathieu, curé de Viége, et les hommes de Törbel et de Lalden, au sujet des dîmes.
1224.
Archives de Valère, Cartul. eccl. de Vespia, pag. 66, No LVII. — Furrer, III, 64.
Notum sit omnibus Christi fidelibus quod discordia seu controuersia que vertebatur inter Matheum curatum de Vespia et /248/ omnes homines de Torbio et de Laudona, videlicet illis de Torbio super duabus partibus tocius decime eiusdem ville seu montis, et cum illis de Laudona pro tota decima eiusdem territorii de Laudona, sedata fuit mediantibus viris prudentibus, auctoritate et consensu Landrici tunc episcopi et Bosonis de Granges et Willenci de Ventona decanorum Sedun., in hunc modum : Matheus plebanus et successores eius omnes terciam partem tocius decime ville seu montis de Torbio integre et sine omni diminucione percipiat sicut prius; reliquas vero duas partes dedit eis in feodum ecclesie sue, pro quo feodo homines omnes de Torbio dederunt ei vnum hominem lygium, qui tenetur facere dicto Matheo et eius successoribus, quicumque pro tempore fuerint, hominium ligium, salua fidelitate dni episcopi; qui dictus homo debet de dictoque feodo annuatim dicto Matheo et successoribus suis in festo sancti Michaelis quatuor modios cum dimidio siliginis mensure de Vespia et duodecim denarios seruicii cum placito. Et est actum et in pactum deductum inter dictas partes quod si dictum seruicium Matheo uel successoribus suis termino predicto non solueretur, uel homo ligius quem predictus Matheus uel successores sui uellent eligere in hominibus predictis de Torbio non daretur, ex tunc predictus Matheus et successores sui possent redire in alias duas partes decime vnacum ista tercia, et eas in vsum et proprietatem suam et ecclesie sue perpetue conuertere, sicut et prius erant. Item homines de Laudona tenentur et promiserunt prout supra illi de Torbio de tota decima tocius territorii de Laudona predicto curato et successoribus suis duos modios malte in vindemiis mensure de Vespia seruicii, uel post vindemias duplos, et quinque modios siliginis seruicii perpetue soluendos festo sancti Michaelis, uel duplos in crastino, et XII den. seruicii perpetui et sex sol. placiti in mutacione dni (et) waselli et vnum hominem ligium, quem vellent eligere inter predictos homines de /249/ Laudona, sub condicionibus suprascriptis illorum de Torbio, si deficerent, quod absit, in aliquo premissorum. Retinens eciam sibi predictus curatus sibi et successoribus suis jura et seruicia et homagium ligium in aliis duabus partibus eiusdem montis de Torbio, prout in instrumentis super hoc confectis plenius continetur. Huius rei sunt testes Petrus plebanus de Narres, Michael plebanus de Rarognia, Amedeus cappellanus de Vespia, Anselmus iunior miles de Castellione, Michael de Laudona, Jacobus domicellus, Achardus, Petrus et Philippus fratres de Staldun et alii. Ego Aymo dnus ecclesie de Leuca rogatus feci hanc cartam scribi, vice Aymonis de Ventona cancellarii. Si quis, etc. Actum publice coram dictis testibus, anno Dni MoCCoXXIIIIo, imperante Friderico et Landrico feliciter episcopante.
315
Guillaume donne en fief à Ulric l’Allemand un chesal situé en Glaviney.
1224.
Archives de Valère, Orginal et Cartul. du XIIIe siècle, fol. XXVIII.
Notum, etc., quod ego Willermus, laudatione dni mei Petri Boni et vxoris mee Willerme, dedi in feodum Vldrico Teutonico et vxori sue Johanne et heredibus eorum casale quod iacet apud Glauinei, iuxta grangiam que fuit Petri de Fans et iuxta stratam que ducit ad pontem Rodani, ut exinde faciat, saluo usagio meo, quecumque uoluerit; et ipse Vldricus dedit michi L sol. nomine acquisitionis. Actum publice in presencia multorum. Ego Willermus Bonus hanc cartam fieri rogaui et testes adhibui quorum hec sunt nomina : Johannes de Randonni, Georgius Clauelz, Rodulphus Corders, Warnerus de la Cuua, Petrus de Vertro, Johannes de la Sompneri, Christinus de Arons. Hoc feudum dedi ego Willermus Bonus supradicto /250/ Vldrico pro III sol. nomine placiti et XII den. nomine seruicii. Si quis hanc, etc. Ego Willermus, uice Aymonis cantoris et cancellarii, hanc cartam scripsi, anno ab incarnatione Dni Mo.CCo.XXo. IIIIo, Friderico regnante, Landrico episcopante.
316
Déclaration de Marie et de sa fille Benfaita au sujet d’une vente qu’elles avaient faite à Aymon, chantre de Sion.
1224.
Archives de Valère, Original et Cartul. du XIIIe siècle, fol. VI.
Notum, etc., quod Maria et filia eius Benfaita confesse fuerunt quod tunc quando Aymo cantor emit usum fructuum quem habebat in hereditate Aymonis Donais mariti sui, quod alpis de Eson obligata erat pro XL sol., feudum quod habebat a Borcardo de Manioch pro XX sol., pratum quod habebat a canonia Johannis Rodulphi obligatum erat pro XXXVI sol., feudum quod habebat ab Aymone de Ventona pro VII lb. et X sol., campus de Bramosio pro LX sol. Preterea debebat Marie de la Cuua V sol. et IX den. Ego Maria et filia mea Benfaita hunc cirographum fieri rogauimus et testes adhibuimus quorum hec sunt nomina : Petrus de Granges, Petrus de Leuca, Geraldus clericus Lusann., Johannes janitor de Valeria, Petrus de Grimisol, Oudricus, Gersus. Hoc actum est publice in presentia multorum. Quisquis hunc cyrographum infringere, etc. Ego Ricardus, uice dni Aymonis cancellarii et cantoris, hunc cyrographum scripsi, anno ab incarnatione Dni MoCCoXXIIIIo, Frederico imperante et Landrico episcopante. /251/
317
Pierre Quintins vend un cens de 6 sols à Jordan et à Grégoire, chanoines de Sion.
1224.
Archives de Valère, Cartul. du XIIIe siècle, fol. XXXVII.
Notum, etc., quod ego Petrus Quintins, laudatione fratrum meorum Jacobi, Vldrici, Aymonis, vendidi et finaui Jordano, Gregorio sacerdotibus et canonicis Sedun. VI sol. censuales quos michi debebat Johannes Warriers de terra quam a me habebat. Terra iacet in hiis locis : apud Sinieres II sectorate prati, in plano Rifier due partes secature prati, supra Albignum, sub eadem villa quoddam frustum terre in quo seminatur I fischilinus. Istud uero seruicium supradictus Jordanus et Gregorius dederunt et deputauerunt beate Marie apud Valeriam, ut exinde in ipsa ecclesia lampas imperpetuum administretur. Actum publice in presentia multorum. Ego Petrus hanc cartam fieri rogaui et testes adhibui quorum hec sunt nomina : Aymo de Leuca, Vldricus, Robertus sacerdotes, Aymo dol Chablo diaconus, Willermus Lambaneirs. Si quis, etc. Ego Willermus, uice Aymonis cantoris et cancellarii, hanc cartam scripsi, anno ab incarnatione Dni Mo.CCo. vicesimo quarto, Frederico regnante, Landrico episcopante.
318
Ulric de Dalon et son frère Warner vendent diverses redevances à Pierre de Comera.
1224.
Archives de Valère, Cartulaire du XIIIe siècle, fol. XXI.
Notum, etc., quod ego Hudricus de Dalon, laudatione Huete /252/ uxoris mee et filiorum meorum Walteri et Giroldi, et frater meus Warnerus, laudatione Johanne vxoris sue, vendidimus et finauimus Petro de Comera et heredi suo XVIII den. placiti et III den. de seruicio, quos nobis debebat Alexander de Grimesol, pro VI sol. Vendidimus eciam ipsi ipsum feudum et quicquid ipse Alexander ratione feudi nobis debebat. Hoc actum est publice in presentia multorum. Ego Hudricus de Dalon hanc cartam fieri rogaui et testes adhibui quorum hec sunt nomina : Willermus Otto canonicus, Petrus clericus de Leuca, Johannes de Grimisol des Maresc, Johannes de Randonie, Amedeus de Mulignon, Giroldus de Nas, Willermus de Sirro. Si quis, etc. Ego Ricardus, uice Aymonis cancellarii et cantoris, hanc cartam scripsi, anno ab incarnatione Dni MoCCoXXIIIIo, Frederico imperante, Landrico episcopante.
319
Christin vend un cens d’un fichelin de seigle à Anselme, prêtre de Pré.
1224.
Archives de Valère, Original et Cartul. du XIIIe siècle, fol. 46.
Notum, etc., quod ego Cristinus, laudatione vxoris mee Marie, vendidi et finaui Anselmo sacerdoti de Prato I feschelinum siligenis, quem debeo ei reddere singulis annis ego vel heredes mei imperpetuum; et si non fuerit ei persolutum, ut dictum est, obligaui ei terram quam nominabimus et iacet in his locis : vnum frustum iacet en la Cumba, II iacent apud Petram Awusori. Istam terram Anselmus sacerdos tamdiu debet habere, donec ei, si quid de iam dicto blado non receperit, plenarie persoluatur. Actum publice in presentia multorum. /253/ Ego Cristinus hanc cartam fieri rogaui et testes adhibui quorum hec sunt nomina : Stephanus sacerdos, Adam de Burnuhec, Warnerus de Vernimiesi, Cristinus de Vernimiesi, Aymo de Burnuhec. Si quis, etc. Ego Willermus, uice Aymonis cantoris et cancellarii, hanc cartam scripsi, anno ab in carnatione Dni Mo.CCo.XXo.IIIIo, Friderico regnante, Landrico episcopante.
320
Jean de l’Eglise de Nas vend un cens de deux fichelins de seigle à Anselme, prêtre de Pré.
1224.
Archives de Valère, Cartul. du XIIIe siècle, fol. 48.
Notum, etc., quod ego Johannes de Ecclesia de Nas, laudatione vxoris mee Emme et filii mei Johannis, uendidi Anselmo sacerdoti de Prato duos fisch. silig. receptibilis annuatim persoluendos, tali conditione premissa quod si ego supradictus Johannes predictum censum non reddidero siue successores mei dicto Anselmo, sicut dictum est superius, dedi ei et finaui medietatem vnius iugeris quod iacet in Crista de Nas, iuxta campum ecclesie, et quoddam frustum terre quod iacet in pascuis, iuxta domum Lodoici Brunier, et I iuger terre quod iacet supra domum Gain, supra viam. Actum publice in presencia multorum. Ego Johannes hanc cartam fieri rogaui et testes adhibui quorum hec sunt nomina : Stephanus sacerdos, Johannes Passer, Albertus, Lodoicus fratres, Johannes de Furno, Stephanus de Furno. Ego Willermus, vice Aymonis cancellarii et cantoris, hanc cartam scripsi, anno ab incarnatione Dni Mo.CCo.XXIIIIo. Landrico episcopante. /254/
321
Pierre de Bornuech vend un cens de six fichelins de seigle à Anselme de Pré, prêtre.
1224.
Archives de Valère, Cartul. du XIIIe siècle, fol. 47.
Notum, etc., quod ego P. de Burnuhec, laudatione filiorum meorum Petri, Aymonis, et vxoris mee Mabilie, vendidi et imperpetuum assignaui Anselmo de Prato sacerdoti singulis annis super allodio meo VI fisch. silig., quos ego et heredes mei tenemur ei reddere; allodium iacet in hiis locis : II iugera iacent iuxta campum de Leuca, campus Fascin, terra illa tota quam habeo sub custodia. Totam istam terram debet habere Anselmus sacerdos tamdiu, donec si quid defecerit de ipso blado quod singulis annis, ut supra dictum est, persolutum non fuerit, Anselmo plenarie persoluatur. Actum publice in presentia multorum. Ego P. hanc cartam fieri rogaui et testes adhibui quorum hec sunt nomina : Willermus Otto sacerdos et canonicus, Johannes Passer dyaconus, Willermus de Euian subdyaconus, Willermus de Bramosio, Pe. Quintini. Ego Willermus, uice Aymonis cantoris et cancellarii, hanc cartam scripsi, anno ab incarnatione Dni Mo.CCo.XXIIIIo, Frederico regnante, Landrico episcopante.
322
Louis Brutins vend un cens de quatre fichelins de seigle à Anselme, prêtre de Pré.
1224.
Archives de Valère, Cartul. du XIIIe siècle, fol. 47.
Notum, etc., quod ego Lodoicus Brutins, laudatione filii /255/ mei Johannis et filie mee Mabilie et fratris mei Petri Warneir, vendidi Anselmo sacerdoti de Prato IIIIor fisch. siliginis receptibilis annuatim persoluendos, tali conditione premissa quod si ego supradictum censum non reddidero siue successores mei predicto Anselmo, sicut dictum est superius, dedi ei et finaui vnum iuger terre supra villam de Bornuehc, in loco qui dicitur Chaseleit, et medietatem vnius iugeris, in loco qui dicitur Leysier, et vnum frustum terre sub spelunca, et quamdam olcham que iacet sub domo Anselmi dol Racart, et terram quam habeo sub crista Ermencin. Actum publice in presentia multorum. Ego Lodoicus hanc cartam fieri rogaui et testes adhibui quorum hec sunt nomina : Lodoicus can. Sedun., Arnulphus sacerdos, Nicolaus subdyaconus, Hemericus de Nas, Johannes Maica de Vernamiesi, Vldricus Moraschi de Nas. Ego Willermus, uice Aymonis cancellarii et cantoris, hanc cartam scripsi, anno ab incarnatione Dni MoCCoXXIIIIo, Landrico episcopante, Frederico imperante.
323
Aymon vend un cens de deux fichelins de seigle à Anselme, prêtre de Pré.
1224.
Archives de Valère, Cartul. du XIIIe siècle, fol. 46.
Notum, etc., quod Ego Aymo, laudatione uxoris mee Cristine et fratris mei Cristini, uendidi Anselmo sacerdoti de Prato II fischelinos sileginis, quos ego uel heredes mei tenemur ei reddere singulis annis imperpetuum; iam dictum bladum debet esse siccum et recipiens, et si persolutum, ut dictum est, annis singulis non fuerit, dedi et finaui ei allodium illud quod nominabimus, quoddam frustum iacet sub domo Adan de Bornuet, alterum frustum retro domum, II frusta iacent sub /256/ lapide Awusori, vnum sub uia, alterum supra uiam. Actum publice in presentia multorum. Ego Ay. hanc cartam fieri rogaui et testes adhibui quorum hec sunt nomina : Stephanus sacerdos, Nicolaus dyaconus, W. de Palude, Warnerus de la Cuua, Christinus. Ego Willermus, uice Aymonis cantoris et cancellarii, hanc cartam scripsi, anno ab incarnatione Dni MoCCoXXIIIIo, Frederico regnante, Landrico episcopante.
324
Pierre le Noir donne une vigne en fief à Guillaume Cocus.
1224.
Archives de Valère.
* Ego Petrus Niger de Olmona, laudatione uxoris mee Poncin, dedi in feodum Willermo Coco vineam quam habebam apud Vercomma, supra clausum episcopi, pro III sol. placiti et III den. et obulo seruitii, et ipse Willermus dedit michi C sol. nomine acquisitionis. Ego Willermus, uice Aymonis cantoris et cancellarii, hanc cartam scripsi, anno Dni M.CC.XXIV, Friderico regnante, Landrico episcopante.
325
Ermengar, veuve de Pierre de Vico (Larua), et Alis, veuve de Guy, fils du dit Pierre, payent à Aymon de Savoie ce que l’évêque Landri devait au même Pierre.
(Vers 1224.)
M. D. R. XVIII, Chartes Sédun. 409. /257/
326
Aymon de Savoie déclare avoir recu 78 livres de l’évêque Landri, qui les devait à Pierre de Larua.
(Vers 1224.)
M. D. R. XVIII, Chartes Sédun. 410.
327
Pierre Fiuselo vend à Pierre des Alpes le tiers de la « Cheseria Marchonis. »
1225.
Archives de Valère, Cartul. du XIIIe siècle, fol. XXXV.
Notum, etc., quod ego Petrus Fiuselo, laudatione vxoris mee Agathe et filiorum meorum Nicolai, Willermi et Walteri et filie mee, vendidi pro quinque lb., exceptis inde quinque solidis, terciam partem de Cheseria Marchonis Petro de Alpibus et heredibus eius, si proprios heredes habuerit, sin autem habuerit ad fratres suos reuertetur. Inde sunt testes Walterus maior de Nares, Rimo de Brou, Walterus, Giroldus Champons, Dietricus, Henricus Mars, Martinus Ursus, Michael sutor et alii quam plures. Ego Aymo dnus ecclesie de Leucha rogatus feci hanc cartam scribi, uice Aymonis de Uentona cancellarii. Quam si quis, etc. Actum publice coram dictis testibus, anno dominice incarnationis MoCCoXXoVo, imperante Frederico et Landrico episcopante.
328
Landri, évêque de Sion, écrit au prévôt et au chapitre de Lausanne qu’il autorise deux de ses hommes à leur prêter hommage.
1225 (1226), 10 février.
M. D. R, VI, 520. /258/
329
Jean de la Cité et son frère Siunet vendent une vigne au chanoine Grégoire.
1226.
Arch. de Valère.
* Johannes de Ciuitate et Siunet frater eius vendiderunt pro XII sol. et VIII den. Gregorio canonico quamdam uineam quam habebant apud Mulignium. Testes Willermus capellanus, Jordanus, Jacobus de Sallion, canonici. Ego Ludouicus, uice Aymonis cancellarii et cantoris, hanc cartam scripsi, anno ab incarnatione Dni Mo.CCo.XXo.VIo, Frederico imperante, Landrico episcopante.
330
Le doyen de Sion donne une dîme au chapelain Mathieu, recteur des églises de Viége.
1226.
Arch. de Valère, Cartul. eccl. de Vespia, pag. 46, No XLIII.
* Boso decanus Sedun., laudatione capituli, dat Matheo capellano et rectori ecclesiarum de Vespia terciam partem decime quam euicit auxilio dicti Mathei ab hominibus de Terminon. Datum anno Dni Mo.CCo.XXo.VIo.
331
Donations faites à l’église de Sion par Boson de Sierre, chanoine et sacristain.
1226.
M. D. R. XVIII, Chartes Sédun. 411. /259/
332
Chabert et Aymon de La Tour-Morestel donnent tout ce qu’ils possèdent dans le château et le district de Granges à l’évêque Landri, qui le leur rend en fief.
1226.
M. D. R. XVIII, Chartes Sédun. 412.
333
Aymon Mezioth vend une redevance de 12 deniers avec le plaict à Aymon de Venthône, chantre de Sion.
1226.
Archives de Valère, Cartul. du XIIIe siècle, fol. XIX et XX.
Notum, etc., quod Aymo Mezioth filius Bosonis, laudatione Hotte uxoris sue et Hugonis filii sui, uendidit et finauit in alodium Aymoni de Uentona cantori Sedun. et cognato suo XII den. de seruicio cum placito annuatim soluendos et terram pro qua debebantur XII den., quos debebant sibi dnus Willermus iunior de Aent et mater sua dna Beatrix de Aent de medietate alpis de Ceson, quam idem Willermus habebat in feodum a predicto Aymone de Mezioth. Dnus Willermus de Aent uero recepit feodum ipsum ab Aymone de Uentona cantore Sedun., scilicet medietatem alpis de Ceson et hoc de precepto Aymonis de Mezioth. Preterea predictus Willermus de Aent confessus est, in presentia Petri de Crista clerici et Petri Gros clerici et Johannis domicelli de Grimisuel et Ludouici filii sacerdotis de Aent, qui testes uocati fuerunt ad hoc, quod habebat in feodum ab Aymone de Mezioth medietatem tocius alpis de Ceson et quod sibi XII den. de seruicio annuatim de ipsa alpe debebat et II sol. uel III de placito. /260/ Preterea Aymo de Mezioth tenetur Aymoni de Uentona cantori garentire in allodium contra omnes predictam alpem et seruicium et placitum. Hoc actum est publice in presentia multorum. Aymo de Mezioth hanc cartam fieri rogauit et testes adhibuit quorum hec sunt nomina : Gonraldus Montaners de Ventona, Petrus de Crista clericus, Willencus de Molendino, Petrus Blanchet, Willermus Panatarius, Aymo dou Chablo, Giroldus de la Forchex. Si quis, etc. Ego Aymo de Uentona, cantor et cancellarius, hanc cartam scribi feci, anno ab incarnatione Dni Mo.CCo.XXo.VIo, Frederico imperante, Landrico episcopante.
334
Chabert et Aymon de La Tour vendent au chapitre de Sion les vignes qu’ils possédaient à Louèche, pour le prix de 100 L., dont ils donnent la moitié au dit chapitre, en réparation des dommages causés par leurs parents.
1226.
Archives de Valère, Cartulaire du XIIIe siècle, fol. XLIII.
C. de acquisitione facta a capitulo Sedun. de uineis de Leucha a Chaberto et aliis dnis de Turre.
Notum, etc., quod Chabertus et Aymo de Turre, laudatione dni Petri de Turre fratris eorum, vendiderunt et finauerunt capitulo Sedun. vineas quas habebant apud Leucam cum appendiciis earum pro C lb. De illis C lb. remiserunt eidem capitulo mille sol. pro remedio animarum suarum et parentum suorum et in restitutionem dampni illati a parentibus suis eidem capitulo. Hoc actum est publice in presentia multorum. Chabertus et Aymo de Turre fratres hanc cartam fieri rogauerunt et testes adhibuerunt quorum hec sunt nomina : Petrus sacerdos de Ves, Petrus sacerdos de Chamoson, /261/ Willermus maior de Ves, Benedictus molendinarius, Bernardus de Massunge, Petrus de la Balma de Ves. Si quis hanc cartam infringere, etc. Ego Aymo de Ventona, cantor et cancellarius, hanc cartam feci scribi, anno ab incarnatione Dni Mo.CCo.XXo.VIo, Frederico imperante, Landrico episcopante.
335
Aymon de Meiot donne à Aymon de Venthône, chantre de Sion, le fief qu’il tenait de lui.
1226.
Archives de Valère, Cartul. du XIIIe siècle, fol. XXI.
Notum, etc., quod Aymo de Meiot filius Bosonis, laudatione Hotte uxoris sue et Hugonis filii sui, uendidit et finauit pro LX sol. Aymoni de Uentona, cantori Sedun., totum feodum quod habebat ab eodem Aymone cantore. Hoc actum est publice in presentia multorum. Dictus Aymo hanc cartam fieri rogauit et testes adhibuit quorum hec sunt nomina : Guasco de Uentona, Willermus de la Sala, Jacobus de Montez canonicus, Petrus de Crista clericus, Henricus de Crista, Petrus de Mieio clericus, Montaners. Si quis, etc. Ego Ludouicus, uice Aymonis cancellarii et cantoris, hanc cartam scripsi, anno ab incarnatione Dni Mo.CCo.XXo.VIo, Frederico imperante, Landrico episcopante.
336
Jean, marguillier de l’église de Sion, donne à son oncle Grégoire, chanoine de la même église, une vigne qui appartiendra à cette église après la mort de Grégoire.
1227.
Archives de Valère, Original et Cartul. du XIIIe siècle, fol. 48.
Notum, etc., quod ego Johannes matricularius Sedun. ecclesie dono irreuocabiliter post decessum meum dno Gregorio /262/ auunculo meo, canonico Sedun., vineam meam de Bousons, que dicitur uulgaliter des Noiers, et plantatam que iacet supra vineam ipsam, ita quod fructus earum quamdiu uixerit omnino percipiat, et post obitum dicti Gregorii predicta vinea remaneat ecclesie Sedun. pro remedio anime mee et antecessorum meorum imperpetuum possidenda, ita uidelicet quod heredes mei habeant culturam vinee et medietatem uini percipiant, alia uero medietas diuidatur inter canonicos qui exequiis meis intererunt, excepto uno sextario cuius precium diuidatur inter sacerdotes non canonicos qui eisdem exequiis erunt presentes. Hanc tamen donationem sub hoc modo facio ut de medietate elemosine Renaldi Dolumona canonici Sedun. III sol. in ipsis vinee fructibus computentur, nec heredes mei eosdem soluere teneantur. Predictam uero plantatam dono matriculario inferioris ecclesie post decessum predicti Gregorii. Hoc actum est publice in presentia multorum. Ego Johannes matricularius hanc cartam fieri rogaui et testes adhibui quorum hec sunt nomina : Jordanus, Willermus Otto, Jacobus de Granges, Jacobus de Montez, canonici Sedun., Anselmus de Prato sacerdos, Petrus de Crista, Petrus de Miegio. Si quis, etc. Ego Aymo de Ventona, cantor et cancellarius, hanc cartam feci scribi, anno ab incarnatione Dni Mo.CCo.XXo.VIIo, Frederico imperante, Landrico episcopante.
337
Boson de Saint-Paul donne en fief la moitié de la condamine de Saint-Paul à Mathieu d’Hérémence, à Pierre du Pied-de-la-Ville et aux frères de ce dernier.
1227.
Archives de Valère, Original et Cartulaire du XIIIe siècle, fol. 48 et 49.
Notum, etc., quod ego Boso Sancti Pauli, laudatione filiorum meorum Heinrici et Willermi et Willerme uxoris /263/ Heinrici, dedi in feodum pro LXa sol. nomine acquisitionis Matheo de Heremencia filio Martini Richart et Petro de Pede uille de Ues et fratribus eiusdem Petri medietatem contamine Sancti Pauli, scilicet partem Petri Huetonis, iusta cristam dol Vilar, sunt autem de medietate II iugera et dimidium, pro VIIIo den. annuatim soluendis et V sol. nomine placiti in mutatione dni. Preterea debent michi reddere medietatem bladi in area, ita quod non accipiant semen, totam autem paleam retineant sibi. Preterea debeo garentire predictum feodum eis contra omnes. Quod si non facerem, teneor dare eisdem aliud feodum equiualens illi, uel pecuniam ad estimationem illius feodi. Hoc actum est publice in presencia multorum. Ego Boso hanc cartam fieri rogaui et testes adhibui quorum hec sunt nomina : Petrus dol Curtinal, Willermus filius eius, Petrus de la Balma, Martinus dol Puis, Martinus de Grimisuel, Willermus clericus. Si quis, etc. Ego Ludouicus, uice Aymonis cancellarii et cantoris, hanc cartam scripsi, anno ab incarnatione Dni Mo.CCo.XXo.VIIo, Frederico imperante, Landrico episcopante.
338
Martin Ecuyer et Guillaume, son fils, donnent en fief le pré de Muerzum à Aymon de Venthône, chantre de Sion.
1227.
Archives de Valère, Original et Cartul. du XIIIe siècle, fol. XX.
Notum, etc., quod Martinus scutifer et Willermus filius eius dederunt in feodum pro XLV sol. nomine acquisitionis Aymoni de Uentona cantori Sedun. totum pratum Muezsum, scilicet paruum pratum et magnum et quicquid iuris habebant circa pratum et in prato, ita quod possit ibi facere alpem et excolere terram circumquaque. Debent autem Martinus et Willermus guerentire predicto Aymoni totum ipsum feodum /264/ contra omnes. Predictus uero Aymo debet dare eis X den. de seruicio annuatim in festo augusti et V sol. de placito in mutatione dni. Hoc actum est publice in presentia multorum. Martinus uero et Willermus hanc cartam fieri rogauerunt et testes adhibuerunt quorum hec sunt nomina : Guido clericus, Petrus de Crista clericus, Falco Amiez, Stephanus de Turre, Siunez de Ciuitate, Johannes Passer sacerdos et Abertus frater eius, Willermus diaconus, Petrus janitor. Si quis, etc. Ego Ludouicus, uice Aymonis cancellarii et cantoris, hanc cartam scripsi, anno ab incarnatione Dni Mo.CCo.XXo.VIIo, Frederico imperante, Landrico episcopante.
339
Accord entre Landri, évêque de Sion, et Rodolphe de Conthey, au sujet du fief que l’évêque avait acheté de la dame Belon de Baix.
1227.
Archives de Valère, S. 102.— Gallia christ. XII, instr. 500.— Furrer, III, 64.
L. permissione diuina Sedunensis episcopus vniuersis ad quos presens scriptum peruenerit salutem in uero salutari. Uniuersitati uestre notum facimus quod, cum nos acquisiuissemus a dna Belon de Baiz et ab unico filio eius Aymone, de consensu dni Petri de Turre, feudum quod habebant a nobis in Ualesio, quod iacet pro maiori parte in parrochia de Leuca et in territorio de Monte ordeo, accidit quod cum pars feudi illius spectaret ad filium Willermi de Baiz defuncti, cuius tutor erat Giroldus dictus Corbos, qui habebat matrem suam in uxorem, et ab eodem haberet eamdem partem in feudum Sinfredus de Baiz, et dnus Rodulfus de Conteiz pro eadem parte deberet hominium ligium predicto Sinfredo et XII lb. et VII s. de placito, tandem nos iterum acquisiuimus predictam partem illam a predictis Giroldo et Sinfredo, ita quod dnus Rodulfus /265/ de Conteiz pro eadem parte nostri feudi debuit nobis nullo medio facere hominium ligium, sicut eciam dicto Sinfredo tenebatur. Verum com iam dictus Rodulfus homo ligius esset comitis Sabaudie et unicum haberet filium, et ideo usagium feudi non posset nobis facere, sic conuenimus amicabiliter inter nos et ipsum. Fecit nobis hominium et promisit fidelitatem contra omnes homines de mundo, excepta fidelitate comitis, et seruire tanquam homo ligius, preter quam contra comitem, et nos similiter uersa uice promisimus eidem Rodulfo quod nos ipsum et res suas tam istud feudum quam alia iuuaremus et defenderemus contra omnes per nos et coram nobis rationem faciendo. Et si forte idem Rodulfus duos uel plures haberet heredes, primus ligietatem faceret comiti, secundus nobis. Idem dictum fuit de filio suo, si plures haberet heredes, et idem de nepote suo de Martigniaco, si ad ipsum eiusdem Rodulfi hereditas transferretur. Si uero, quod absit, nullo superstite de predictis ad remotiorem transferretur hereditas, tenetur ille plenarie facere nobis ligietatem et placitum. Item dictum fuit quod idem Rodulfus uel heredes sui non possint ipsum feudum in forciorem manum transferre, quam sit in preiudicium ecclesie nostre. Adiectum fuit quod quia dictus Rodulfus ad presens ligietatem facere non poterat, accepit a nobis in augmentum istius feudi totum allodium quod habebat in parrochia de Leuca ipse et alius quicumque et quocumque modo nomine ipsius possideret. Et si forte accideret quod predictus Rodulfus aliquid acquireret de allodio in parrochia de Leuca, recognosceret a nobis in augmentum istius feudi cum predictis. Item adiectum fuit quod si forte discordia oriretur inter nos et comitem, cum sepedictus Rodulfus feudum nostrum non posset nobis seruire contra comitem, loco ipsius unus miles alius et duo homines armati et equites nobis seruirent. Actum fuit hoc de consensu capituli nostri, et de consensu utriusque partis factum fuit inde cirographum, /266/ cuius utrique parti fecimus apponi sigillum nostrum et capituli et eiusdem Rodulfi et testes apponi quorum hec sunt nomina : B. W. decani, R. sacrista, Aymo cantor, Jordanus, Reimondus, canonici Sedun., R. maior de Aragnon, Rodulfus de Montioueit, Petrus de Saxo, Reinaldus de Sasson, Petrus Salterus, Aymo de Lions, Rodulfus de Chauai. Factum est hoc cirographum anno ab incarnatione Dni Mo.CCo.XXVIIo, Landrico episcopante, Frederico imperante. Preterea idem Rodulfus et heredes eius tenentur iuramento interposito defendere uillam Sedunensem contra omnes, sicut predecessores sui tenebantur. Ego Willermus, uice Aymonis cancellarii et cantoris, hoc cirographum scripsi.
1o Sceau ordinaire du chapitre; 2o sceau d’office de l’évêque Landri; 3o lion ou léopard rampant † SIGILLVM RODVLFI VICEDNI DE CONTES.
340
Agnès de Conthey et ses fils Jacques et Rodolphe vendent au prêtre Anselme l’hommage et les dîmes que leur devait Jean de Nas.
1227.
Archives de Valère, Cartulaire du XIIIe siècle, fol. 46.
Notum, etc., quod dna Agnes de Conlegio et filii sui Jacobus et Rodulphus, laudatione Agnetis uxoris predicti Ro., uendiderunt et finauerunt pro XXII lb. nomine acquisitionis Anselmo sacerdoti homagium quod Johannes de Nas maritus Felipan debebat predicte Agnes et filiis suis et totum usagium feudi, et quicquid iuris habebat in ipso Johanne, et decimas quas idem Johannes debebat predicte Agnes et filiis suis. Hoc actum est publice in presentia multorum. Agnes et filii sui hanc cartam fieri rogauerunt et testes adhibuerunt quorum hec sunt nomina : Willermus Otto, Jacobus de Salione, Boso /267/ de Sirro, canonici Sedun., Brunet de Nas et Johannes frater eius, Johannes maior de Vernamiesi, Boso de Grimisuel, Aymo Theotonicus de Contegio. Ego Ludouicus, uice Aymonis cancellarii et cantoris, hanc cartam scripsi, anno ab incarnatione Dni Mo.CCo.XXo.VIIo, Frederico imperante, Landrico episcopante.
341
Jacques de Torpaton donne un pré à Aymon de Venthône, doyen de Sion.
1227.
Archives de Valère, Cartul. du XIIIe siècle, fol. XXI.
Notum, etc., quod Jacobus de Torpaton filius Petri de Torpaton dedit et finauit Aymoni de Ventona cantori Sedun. quoddam pratum quod idem Aymo habebat in feodum a Johanne Rodulphi canonico, et est de canonica de Maragnina. Jacet autem illud pratum iuxta pratum quod fuit Aymonis de Nas et iuxta montem de Maragnina, subtus campos de Maragnina, supra viam de Bramues, in fine pratorum de Chansec. Dedit eciam eidem Aymoni quicquid iuris habebat in ipso prato. Testes Petrus de Crista clericus, Nicolaus, Johannes de Randonia, Jacobus de Grimisuel, Andreas frater eius, Martinus et Durandus de Grimisuel, Johannes Fornarius, Willencus dou Chablo, Conradus clericus. Anno Dni millesimo ducentesimo vicesimo VIIo.
342
Rodolphe d’Aigle, sacristain de l’église de Sion, et son frère Guillaume vendent à Amédée de Rarogne et à son frère Henri, chanoine de Sion, tous les droits qu’ils ont de Louèche, en amont, à l’exception de la sénéchalie.
1227.
M. D. R. XVIII, Chartes Sédun. 413. /268/
343
Les frères Nicolas et Jean de Vex vendent des redevances à Pierre de Coméra.
1227.
Archives de Valère, Cartul. du XIIIe siècle, fol. XIX.
Notum, etc., quod Nicolaus et Johannes fratres de Ues, laudatione Lamburge matris eorum et uxorum suarum Aremburge et Aue, uendiderunt et finauerunt pro XIII sol. et VI den. Petro de Comera et heredibus suis V den. seruicii et III sol. placiti quos debet Rodulphus de Drona filius Mabilie de uinea que iacet apud Arest supra uiam. Hoc actum est publice in presentia multorum. Nicolaus et Johannes hanc cartam fieri rogauerunt et testes adhibuerunt quorum hec sunt nomina : Willencus decanus, Boso minister eius, Billons, Johannes de Drona, Petrus Alais, Petrus de Magi. Si quis, etc. Ego Ludouicus, uice Aymonis cancellarii et cantoris, hanc cartam scripsi, anno ab incarnatione Dni Mo.CCo.XXo.VIIo, Frederico imperante, Landrico episcopante.
344
Pierre de La Tour, seigneur de Bex, vend au chapitre de Sion un cens de deux muids de seigle et de quatre fichelins d’orge, à percevoir sur la dîme d’Isérables.
1227.
Archives de Valère, Cartul. du XIIIe siècle, fol. IIII et V, et fol. XXIII 1 .
C. de duobus modiis siliginis et IIIIor fis. ordei de Leyserablo uenditis a Petro de Turre.
Notum, etc., quod ego Petrus de Turre et dnus de Baiz, laudatione filii mei Giroldi, vendidi et finaui capitulo Sedun. pro /269/ XVIII libris Mauriciensis monete II modios siliginis et IIII fischilinos ordei ad mensuram Sedun. singulis annis persoluendos in decima uille que dicitur Aserablos. Decime illius collecturam habebat a me in feodum Martinus de Magnoch, et de mandato meo et filii mei Giroldi recepit illam collecturam predictus Martinus in feodum a capitulo Sedun., ita quod reddat singulis annis 1 II modios siliginis et IIII fischilinos ordei et II sol. nomine placiti et II den. nomine seruicii. Si autem eueniret quod aliquo defectu predictum bladum integre non persolueretur, capitulum laudatione Johannis ministri 2 et vxoris sue Willerme recursum haberet ad decimam de Salen, quam idem Johannes habet a me in feodum. Actum publice in presentia multorum. Ego Petrus, laudatione filii mei Giroldi, hanc cartam fieri rogaui et testes adhibui quorum hec sunt nomina : Boso, Willencus, decani, Willermus Ottonis, Jacobus de Sallun, Jordanus, Remundus, Jacobus de Granges, Guigo, canonici Sedun., Willermus de Ayent, Rodulphus de Monjouel, Willermus de Baiz, milites, Petrus salterus, Uldricus Bruchu 3 . Si quis, etc. Ego Willermus capellanus, uice Aymonis cantoris et cancellarii, hanc cartam scripsi, anno ab incarnatione Dni MoCCo XXVIIo, Frederico imperante, Landrico episcopante.
345
Jean de l’Eglise vend un cens de deux fichelins au prêtre Anselme de Pré.
1227.
Archives de Valère, Cartul. du XIIIe siècle, fol. 47.
Notum, etc., quod ego Johannes de Ecclesia, laudatione /270/ Hemme vxoris mee et Johannis filii mei, vendidi et finaui pro LXII sol. Anselmo de Prato sacerdoti II fischilinos fabarum annuatim soluendos in festo omnium sanctorum. Si forsitan ego uel heredes mei non solueremus predictos duos fischil. fabarum in predicto termino, predictus Anselmus habeat V frusta terre, de quibus vnum frustum ol Perrey supra viam, aliud iacet iuxta domum Mauricii, duo frusta campi et prati iacent apud Fontem, dimidia secturata prati iacet apud lo Glonier. Hoc actum est publice in presencia multorum. Ego Johannes hanc cartam fieri rogaui et testes adhibui quorum hec sunt nomina : Vldricus Brunus de Nas, Boso de Grimisuel, Petrus Juliani, Anselmus de Euian. Ego Ludouicus, uice Aymonis cancellarii et cantoris, hanc cartam scripsi, anno ab incarnatione Dni MoCCoXXoVIIo, Frederico imperante, Landrico episcopante.
346
Maurice Volfrei vend un cens d’un fichelin de fèves à Anselme, prêtre de Nas.
1227.
Archives de Valère, Cartulaire du XIIIe siècle, fol. 47.
Notum, etc., quod Mauricius filius Johannis Volfrei, laudatione Beatricis vxoris sue et filiorum suorum Willermi scilicet et Johannis et Bosonis et filiarum suarum Bonefilie et Jacobete, vendidit et finauit pro XXI sol. Anselmo sacerdoti de Nas I fischil. fabarum annuatim soluendum. Sed si forte contingeret quod nominatus Mauricius vel heredes eius dictum fisch. predicto Anselmo non redderent, ipse Anselmus habebit noualium ipsius Mauricii quod iacet super villam de Nas, donec dictum integre perceperit fisch. Hoc actum est publice in presencia multorum. Mauricius hanc cartam fieri rogauit et testes adhibuit quorum hec sunt nomina : Uldricus Morars /271/ et Jo. frater ejus et Johannes maritus Philippe et Petrus de Via, Ludouicus filius Walandi. Ego Ludouicus, vice Ay. cancellarii et cantoris hanc cartam scripsi, anno ab incarnatione Dni Mo.CCo.XXo.VIIo, Frederico imperante, Landrico episcopante.
347
Pierre Ayers vend un champ à Guillaume Cocus.
1227.
Archives de Valère.
* Ego Petrus Ayers, laudatione vxoris mee Berte et filie mee Jordane, uendidi nomine allodii Willermo Coco pro XXV sol. nomine acquisitionis II partes vnius jugeris campi apud Granuel in loco qui dicitur Val. Ego Ludouicus, uice Aymonis cancellarii et cantoris, hanc cartam scripsi, anno ab incarnatione Dni Mo.CCo.XXo.VIIo, Frederico imperante, Landrico episcopante.
348
Guillaume de Sinsine vend une grange à Aymon de Venthône, chantre de Sion.
1227.
Archives de Valère, Original et Cartulaire du XIIIe siècle, fol. XX.
Notum, etc., quod ego Willermus de Sinsina, laudatione Perrete uxoris mee et Johannis filii mei, uendidi et finaui pro VI lb. Aymoni de Uentona, cantori Sedun., grangiam meam cum fundo, que est iuxta grangiam Falconis et iuxta fossatum. Preterea uendidi eidem ortum et cortinam et quicquid iuris habebam in ipsa grangia et circa grangiam. Et hoc factum est de consensu et uoluntate Petri Salteri, a quo habebam /272/ in feodum predictam grangiam et cortinam. Ipse uero Petrus inuestiuit predictum Aymonem ipso feodo, et tenetur guerentire eidem Aymoni contra omnes grangiam et ortum et cortinam et exitum grangie et curtine. Hoc actum est publice in presentia multorum. Ego Willermus hanc cartam fieri rogaui et testes adhibui quorum hec sunt nomina : Petrus Salterus, Boso de Uentona minister decani, Petrus de Crista clericus, Falco, Petrus Arembers, Georgius clericus, Giroldus de Neinda, Chamoson. Si quis, etc. Ego Ludouicus, uice Aymonis cantoris et cancellarii, hanc cartam scripsi, anno ab in carnatione Dni Mo.CCo.XXo.VIIo 1 , Frederico imperante, Landrico episcopante.
349
Accord entre Rodolphe, conte de Gruyère, et Landri, évêque de Sion.
1228.
Documents sur le Vallais (M. Bordier), tom. II.— M. D. R. XXIII, 355.
Dnus Rudolphus, comes de Grueria, iunior, dicebat quod Landricus episcopus promiserat quod iuvaret ipsum, quando necesse haberet contra … et Ultricum fratrem eius dnos de Corberes. Et episcopus dicebat quod etiam non posset habere pacem. Et actum est quod Rudolphus episcopum quittavit a predictis contra dnos de Corberes. Et cum Rudolphus habet feudum 100 sol. annualis redditus ab episcopo Landrico, remanet Rudolphus homo amicus fidelis episcopo, promittens quod res et homines ecclesie ubicunque iuvare et defendere. Testes Jacobus de Grillie, canonicus Sedun., Rudolphus vicednus de Conthey, Nicolaus vicednus de Blonay. Ao. 1228. /273/
350
La dame Utilia de Drone donne en fief le champ d’Ormona à Guillaume Cocus.
1228.
Archives de Valère.
Notum sit omnibus Christi fidelibus quod domina Utilia de Drona, laudatione filii sui Villenci et laudatione filiorum Willermi militis de Drona, Ludouici, Petri, Benedicti, Willermi, dedit in feodum, pro IIIIor lb. nomine acquisitionis et X sol. et V den. nomine seruicii et III sol. nomine placiti, Willermo Coco et heredibus suis campum de Ormona, qui iacet retro domum Oierii, et tale usagium quale debet Boso Bessuns et frater eius Johannes de predicto campo, et tale usagium quale debet Perreta de orto retro domum suam. Dedit autem dna Utilia istud feodum predicto Willermo ita ut nichil exigat ab ipso preter dictum seruicium et placitum. Hoc actum est publice in presencia multorum. Dna Utilia hanc cartam fieri rogauit et testes adhibuit quorum hec sunt nomina : Petrus salterus, Aymo minister, Stephanus Cocus, Stephanus de Turre, Boso de Grimisuel, Anselmus de Prato. Si quis, etc. Ego Aymo cantor et cancellarius hanc cartam scribi feci, anno ab incarnatione Dni Mo.CCo.XXo.VIIIo, Frederico imperante, Landrico episcopante.
351
Landri, évêque de Sion, donne en fief les deux tiers de l’alpe de la Nouvelle Chiseria à Pierre de Pré et à ses confrères.
1228.
Archives de Valère.
Notum sit omnibus Christi fidelibus quod dnus Landricus /274/ Sedun. episcopus, laudatione tocius capituli Sedun., dedit in feudum Petro de Praes et omnibus confratribus suis de Praes duas partes alpis que cognominatur Noua Chiseria, quam emit a Petro de Leuca fratre maioris, cum omnibus appendiciis ipsius alpis et fimum alpis et custodiam in quantum pertinet ad duas partes alpis. Dedit autem hoc feudum eisdem pro duobus seraciis receptibilibus de seruitio annuatim persoluendis in festo sancti Michaelis, uel XII sol., in optione ipsorum est utrum uelint soluere, et pro X sol. de placito in mutatione dni. Debet autem guerentire dnus episcopus eisdem predictum feudum contra omnes pro tali seruicio et placito. Hoc actum est publice in presencia multorum. Dnus episcopus totumque capitulum hanc cartam fieri rogauerunt et testes adhibuerunt quorum hec sunt nomina : Boso et Willencus decani Sedun., Jordanus, Remondus de Conteiz, canonici, Rodulfus miles de Montioueit, Anselmus miles de Ardun, Aymo de Lions. Si quis, etc. Ego Lodoicus, uice Aymonis cancellarii et cantoris, hanc cartam scripsi, anno ab incarnatione Dni Mo.CCo.XXVIIIo, Frederico inperante, Landrico episcopante.
352
Pierre, fils du prêtre de Nas, vend un fief d’un fichelin de fèves à Anselme, prêtre de Pré.
1228.
Archives de Valère, Original et Cartul. du XIIIe siècle, fol. 46.
Notum, etc., quod Petrus filius sacerdotis de Nas, laudatione Perrete uxoris sue et fratris sui Thome et sororis sue Willerme, uendidit et finauit pro XXX sol. Anselmo sacerdoti de Prato unum fischilinum fabarum annuatim reddendum in festiuitate omnium Sanctorum; et si contingeret quod dictus Petrus non redderet nominato Anselmo predictum fischilinum, /275/ Ludouicus auunculus eiusdem Petri uel heredes eius tenentur reddere eidem Anselmo dictum fischilinum; et dictus Petrus finauit eidem Ludouico auunculo suo, si ei contingeret reddere dictas fabas, I pratum quod iacet apud lo Laques et I frustum campi apud lo Rascart et I frustum campi apud lo Bioley. Hoc actum est in presentia multorum. Petrus hanc cartam fieri rogauit et testes adhibuit quorum hec sunt nomina : Ludouicus de Drona, Georgius clericus, Petrus clericus de Crista, Vldricus Morars et Johannes frater eius. Si quis, etc. Ego Aymo cantor et cancellarius hanc cartam scribi feci, anno ab incarnatione Dni Mo.CCo.XXoVIIIo, Frederico imperante, Landrico episcopante.
353
Jean du Coster vend un cens de trois fichelins de seigle à Anselme, prêtre de Pré.
1228.
Archives de Valère, Cartul. du XIIIe siècle, fol. 48.
Notum, etc., quod Johannes dou Coster, laudatione vxoris sue Guersent et Willermi filii sui et Auete filie sue, vendidit et finauit Anselmo sacerdoti de Prato pro XXXIX sol. III fisch. silig. annuatim soluendos usque in festiuitate omnium Sanctorum. Dictum est etiam quod si dictus Johannes vel heredes sui predicto Anselmo iam nominatum bladum non redderent, prefatus sacerdos haberet VII frusta de alodio eiusdem Johannis, de quibus vnum iacet in summitate clausi de Ressi, aliud apud lo Laques, et ibidem vnum super viam, in Contamina II, en Berlent vnum, apud Petram grossam I. Hoc actum est publice in presencia multorum. Johannes hanc cartam fieri rogauit et testes adhibuit quorum hec sunt nomina : Vldricus Morars, Pe. clericus de Miejo, Jacobus de Furno, Cristinus. /276/ Ego Ludouicus, uice Ay. cancellarii et cantoris, hanc cartam scripsi, anno ab incarnatione Dni Mo.CCo.XXoVIIIo, Frederico imperante, Landrico episcopante.
354
Inféodation faite par Ulric et Pierre Barnoz.
1228.
Archives de Valère.
* Uldricus Barnoz et Petrus frater eius, filii Petri Barnot, dederunt in feodum pro II quartis arietis nomine seruicii et II sol. placiti Petro filio Remundi II iugera terre apud Sanctum Johannem de la Mura. Debet autem soluere predictum seruicium eo anno quo seges est in Monte Ordeo. Ego Aymo, cantor et cancellarius, hanc cartam scribi feci, anno ab incarnatione Dni Mo.CCo.XXVIIIo, Frederico imperante, Landrico episcopante.
355
Le doyen Boson de Granges donne au chapitre de Sion l’église de Grengiols avec la chapelle de Moerell et d’autres biens.
1228.
M. D. R. XVIII, Chartes Sédun. 414.
356
Pierre, prévôt du Mont-Joux, cède à Boniface, évêque d’Aoste, les droits qu’il avait sur les possessions de l’évêque à Lanvy et à Peceyney.
Aoste, 1229, 15 juin,
Hist. patr. monum. Ch. I, 1306.
Nouerint uniuersi tam presentes quam posteri quod Petrus Montis Jouis prepositus, de consensu et uoluntate fratrum et /277/ canonicorum Montis Jouis, concessit in perpetuum et contulit Bonefacio Augustensi episcopo et domui episcopali totum illud ius quod domus Montis Jouis habebat in possessionibus illius que iacent in loco qui dicitur Lanui et super eundem locum, in loco qui dicitur Peceyney, quecumque sint possessiones ille, prata, nemora, terra, domus, pascua, culta et inculta, cum aquariciis et exitibus. Ut autem hec donatio in perpetuum firma sit et stabilis, uoluit utraque pars, dictus uidelicet episcopus dictusque prepositus, ut presens pagina sigillo prepositi et sigillo capituli Montis Jouis muniretur. Interfuerunt Aymo archidiaconus, P. de Delbia, Aymo de Curiis, canonici Augustenses, Amedeus prior Montis Jouis, Gonterius sacrista eiusdem domus, Rodulphus prior de Martiniaco, Falco de Burgo Montis Jouis, Nicholaus de Ledes et Johannes Sancti Eugendi sacerdotes. Actum est hoc in domo iam dicti episcopi in Augusta, anno dominice incarnationis M.CC.XX.IX, decimo septimo kalendas iulii.
357
Le chapelain de Vevey est tenu de payer le tiers du cens et de la procuration qui sont dus par l’église de ce lieu à l’évêque de Sion.
1229.
M. D. R. VI, 371.
358
Guillaume d’Ayent reconnait tenir en fief de l’évêque de Sion la grande tour et ses autres biens allodiaux à Ayent.
1229.
M. D. R. Chartes Sédun. 416. /278/
359
Louis de Riddes donne en fief à Guillaume Cocus son verger situé au-dessous de l’hôpital de Sion.
1229.
Archives de Valère.
Notum sit omnibus Christi fidelibus quod Ludouicus de Rida, laudatione Cicaude uxoris sue, dedit in feodum Willermo Coco et heredibus suis, pro L sol. nomine acquisitionis et pro II d. nomine seruicii et pro VI d. nomine placiti, viridarium suum quod jacet subtus ospitale Sedun., et tenetur guerentire predictum feodum eidem Willermo contra omnes pro tali seruicio et placito. Hoc actum est publice in presencia multorum. Ludouicus hanc cartam fieri rogauit et testes adhibuit quorum hec sunt nomina : Willermus Ottonis, Jacobus de Salun, Boso de Sirro, canonici Sedun., Johannes Uixo, Aymo minister, Warnerus de Salun, Nanzo clericus. Si quis, etc. Ego Aymo cantor et cancellarius hanc cartam scribi feci, anno ab incarnatione Dni Mo.CCo.XXo.IXo, Frederico imperante, Landrico episcopante.
360
Aymon de Venthône, comme chantre de l’église de Sion, vend, pour le prix de 24 L., au prévôt de Mont-Joux, une terre située derrière la maison du Mont-Joux, à Sion.
1229.
Archives de la bourgeoisie de Sion, Montjovis, copie sur papier.
Aymo de Venthona, cantor Sedun., vniuersis Christi fidelibus rei geste notitiam cum salute. Nouerint uniuersi quod ego Aymo, pensata cantorie Sedun. ecclesie vtilitate, vendidi nomine cantorie Petro, preposito domus Montis Jouis, domui que eiusdem loci pro XXIIIIor lb. quamdam terram cum /279/ arboribus in ea existentibus, que jacet retro domum Montis Jouis, sitam iuxta ecclesiam Sti Theodoli, que terra protenditur vsque ad muros ville Sedun., retentis duobus solidis de placito soluendis in morte cantoris qui pro tempore fuerit vel prepositi, et XII den. annuatim soluendis in festo omnium Sanctorum cantori qui pro tempore fuerit. Finaui etiam prefato preposito nomine domus Montis Jouis querelam quam habebam erga eum pro eo quod in predicta terra fundauerat angulum prefate domus, quam habet Seduni iuxta S. Theodolum. Finaui etiam ei querelam siue calumniam quam faciebam prefate domui super duabus domunculis et supra quodam casali sitis juxta domum quam habet juxta S. Theodolum, ventis tribus solidis pro vnicis menaidis annuatim soluendis cantori qui pro tempore fuerit et quinque sol. de placito soluendis in morte cantoris qui pro tempore fuerit vel prepositi, et alias querelas que competebant mihi ratione predictarum rerum. Huic venditioni et finationi predictarum rerum consenserunt Boso, Vuilliencus, decani Sedun., Jordanus, Gregorius, Vuillermus capellanus, Vuillermus Othonis, Jacobus de Sallions, Remundus de Contheyz, Bozo de Siro, Jacobus de Granges, Giroldus de Viri, totumque capitulum Sedun. Vt autem prenominata venditio et predictarum pax et finis querelarum perpetuam obtineant firmitatem, ego Aymo sigillo meo et sigillo capituli Sedun. feci presentes litteras roborari. Actum apud Sedunum, anno Dni Mo.CCo.XXoIXo, III kl. februarii, Landrico episcopo feliciter presidente.
361
La dame Utilia de Drone donne en fief à Anselme de Pré, prêtre, tous ses droits sur une vigne située en Val-Girbout.
1229.
Archives de Valère, Cartul. du XIIIe siècle, fol. V.
Notum, etc., quod dna Utilia, laudatione filii sui Willenci /280/ et filiorum Willermi militis de Drona, Petri, Benedicti, Willermi, dedit in feudum, pro IIIIor lib. et V sol. nomine acquisitionis et pro II den. seruicii et VI den. de placito, Anselmo de Prato sacerdoti quicquid iuris habebat in vinea que iacet in ualle Girbout, iuxta ulmum, quam colit Mauricius de Sancto Germano, et debet garentire eidem Anselmo predictam vineam contra omnes; et si forte non posset predicta dna Vtilia garentire prefatam vineam nominato Anselmo, dedit eidem Anselmo vineam suam que est de suo alodio et iacet similiter in ualle Girbout. Ita tamen quod dna Vtilia nichil possit exigere ab ipso Anselmo preter dictum seruicium et placitum. Hoc actum est publice in presentia multorum. Dna Vtilia hanc cartam fieri rogauit et testes adhibuit quorum hec sunt nomina : Petrus miles de Saxo, Petrus Uiso, Johannes de Drona, Lambertus de Hormona, Willermus de Lapide. Si quis, etc. Ego Aymo cantor et cancellarius hanc cartam scribi feci, anno ab incarnatione Dni Mo.CCo.XXoIXo, Frederico imperante, Landrico episcopante.
362
Maurice Mascherez et son frère Jean vendent un cens d’un fichelin de fèves au prêtre Anselme de Pré.
1229.
Archives de Valère, Original et Cartul. du XIIIe siècle, fol. 47.
Notum, etc., quod Mauricius Mascherez et Johannes frater eius, laudatione Thome matris eorum, uendiderunt et finauerunt pro XX sol. Anselmo de Prato sacerdoti I feschelinum fabarum ad mensuram Sedun., annuatim reddendum in festo omnium Sanctorum, super totam terram eorum que iacet supra la Fontaneta et supra toto campo suo dol Grantcouldrei, et super domum que est ibidem. Si forsitan predicti fratres uel heredes eorum non redderent predictum feschelinum ipsi /281/ Anselmo, Anselmus debet habere predictam terram et domum donec integre perceperit predictas fabas. Hoc actum est publice in presencia multorum. Mauricius Mascherez et Johannes frater ejus hanc cartam fieri rogauerunt et testes adhibuerunt quorum hec sunt nomina : Petrus sacerdos, Petrus clericus, Vldricus Brunus, Johannes frater eius, Johannes Philippe, Theutonicus dol Crues, Martinus Petignuet. Si quis, etc. Ego Aymo de Ventona cantor et cancellarius hanc cartam feci scribi, anno ab incarnatione Dni Mo.CCo.XXo.IXo, Frederico imperante, Landrico episcopante.
363
Jean Rodulphi, chanoine de Sion, et son neveu Pierre donnent des vignes en fief à Anselme, prêtre de Pré.
1229.
Archives de Valère, Cartulaire du XIIIe siècle, fol. XII et XLI.
Notum, etc., quod Johannes Rodulphi canonicus Sedun. et Petrus nepos ejus dederunt in feudum, pro VIII lb. nomine acquisitionis et pro XII den. nomine seruicii et pro III sol. nomine placiti, Anselmo sacerdoti de Prato vineam de Arest, quam colit Martinus Walandi, et vineam que dicitur uinea uetus, et ibidem unum frustum uinee quam colit eciam predictus Martinus, et vineam de Cliuo que iacet retro torcular de Mulignon. Debent autem Johannes et Petrus guerentire eidem Anselmo istud feudum contra omnes pro seruicio et placito, ita ut nichil possint exigere ab ipso preter dictum seruicium et placitum; si forte non possent guerentire Anselmo dictum feodum, ipse Anselmus habeat pratum de Campo sicco quod fiabent in feodum a Rodulpho Gascun. Preterea dictum fuit quod Anselmus possit dare uel uendere istud feodum cuiconque voluerit. Hoc actum est publice in presentia multorum. Johannes et Petrus nepos eius hanc cartam /282/ fieri rogauerunt et testes adhibuerunt quorum hec sunt nomina : Gregorius, Jacobus de Granges, canonici Sedun., Willermus clericus de Euian, Aymo clericus, Petrus clericus de Mieio. Si quis, etc. Ego Aymo cantor et cancellarius hanc cartam scribi feci, anno ab incarnatione Dni MoCCoXXoIXo, Frederico imperante, Landrico episcopante.
364
Aymon, fils d’Egidius, et ses frères affranchissent Guillaume Pitot, de Chamosom, de tout lien de servitude.
1229.
Archives de Valère, Cartul. du XIIIe siècle, fol. V.
Manumissio Willermi Pitot de Chamoson.
Notum, etc., quod Aymo filius Egidii et fratres sui, scilicet Petrus, Vldricus, Rodulphus et Willermus, laudatione Agne uxoris dicti Aymonis et Anthonie uxoris Petri, manumiserunt Willermum qui dicitur Pitot, filium Vldrici Theotonici de Chamoson, ab omni uinculo seruitutis quo tenebatur eisdem obnoxius, eum penitus absoluerunt et dederunt eidem licenciam eundi in quatuor partes mundi, ita quod libere possit agere, contrahere et facere uoluntatem suam. Nomina infantum predictorum fratrum non fuerunt apposita quia non habebant etatem. Hoc actum est publice in presentia multorum. Dictus Aymo et prenominati fratres eius hanc cartam fieri rogauerunt et testes adhibuerunt quorum hec sunt nomina : Aymo cantor Sedun., Remundus de Contez, Jacobus de Granges, canonici Sedun., Jacobus maior de Leuca, Vldricus de Curia, Anselmus clericus, Johannes de Chamoson, Rodulphus de Contez, Petrus clericus, Petrus Duchez, Petrus Roncinus. Si quis, etc. Ego Aymo cantor et cancellarius hanc cartam /283/ scribi feci, anno ab incarnatione Dni Mo.CCo.XXo.IXo, Frederico imperante, Landrico episcopante.
365
Pierre vend au curé de Viége son alleu situé à Niederhaeusern.
1229.
Archives de Valère, Cart. eccl. de Vespia, pag. 21, No XXI.
* Petrus, laudatione Salomee uxoris sue, Willermi patris sui, Hamande matris sue, Johannis fratris sui et Matelde sororis sue, vendit pro sex lb. et sex sol. Matheo sacerdoti de Vespia totum allodium suum apud Niderhuser. Testes : Johannes et Jacobus milites de Vespia, Petrus domicellus, etc. Anno Dni Mo.CCo.XXIXo, Landrico episcopante.
366
Pierre le Guers, de Louèche, reconnait avoir reçu la dot de sa femme.
1229.
Archives de Valère.
* Petrus li Guers de Leuca confessus est recepisse a dno Willermo Albo milite de Granges LXX lb. pro dote vxoris sue filie eiusdem Willermi; unde obligauit pro dicta dote totum allodium suum et decimam suam de Boez et de Huers et vineam de Bercles et feodum dni Girelmi de Ventona. Hoc factum est laudatione Landrici Sedun. episcopi, saluo iure suo. Testes : Aymo de Ventona cantor, Jacobus de Granges, canonici Sedun., dnus Willermus de Aent et Nantelmus frater eius, Jacobus de Bluuignoch et Arnaldus. Ego Aymo de Ventona cantor et cancellarius hanc cartam scribi feci, anno ab /284/ incarnatione Dni Mo.CCo.XXIXo, Frederico imperante, Landrico episcopante.
367
Pierre donne en fief un champ à Guillaume de la Fontaine.
1230.
Archives de Valère, Original, C. 14, et Cartulaire du XIIIe siècle, fol. VIII.
Notum, etc., quod ego Petrus, laudatione uxoris mee Wethe, uendidi et finaui pro VII lb. Willermo de Fonte et heredibus suis agrum Zebrunnon an der Burguna, et dedi sibi in feodum dictum agrum pro IIIIor den. seruicii in festo sancti Laurentii persoluendis et pro VIII placiti. Quem agrum ego teneor ei firmiter garentire. Inde rogaui cartam fieri et testes apponi qui sic uocantur : Matheus plebanus de Uesbia, Anselmus capellanus eius, Petrus de Staldon, Rodulphus et Giroldus filii eius, Willermus de Zubon, Willermus Albus et multi alii. Ut autem istud ratum permaneat, ego Aymo de Uentona cantor et cancellarius hanc cartam scribi feci uice mea. Quam si quis, etc. Actum publice coram dictis testibus et aliis multis, anno Dni MoCCoXXXo, Frederico imperante, Landrico episcopante. Postmodum uero ego Willermus notarius, uice Normandi cantoris et cancellarii Sedun. hanc cartam rescripsi, anno Dni Mo.CCo.LIIIIo, III idus nouembris, Willermo regnante, Henrico episcopante.
368
Landri, évêque de Sion, donne en fief au chanoine Grégoire le fief que tenait de lui Guillaume, clerc de Saint-Germain.
1230.
Archives de Valère.
Notum sit omnibus Christi fidelibus quod L., Dei gratia /285/ Sedun. episcopus, concessit in feodum Gregorio canonico Sedun. feodum illud quod habebat ab ipso Willermus clericus de Sancto Germano, quod iacet in superiori parte clausi de Glauine, eidem Gregorio in uita sua possidendum, ita quidem quod totum clausum tam pars ipsa que est de feodo ipsius episcopi quam et alia pars inferior que est de feodo de Malacuria, post decessum eiusdem G. mense episcopali remaneat, ita quod ab ipsa nullo unquam tempore ualeat alienari. Inde debet ei predictus G. VIII den. de seruitio, pro quibus tenetur dnus episcopus ei sine aliquo placito uel exactione aliqua dictum feodum garentire. Actum in curia Sedun. de consensu capituli, coram pluribus testibus quorum nomina sunt hec : W. decanus, Ay. cantor, Jordanus, B. de Syro, Walterus, Jacobus de Munteyz, canonici Sedun., Walterus maior de Narres, Jocelmus, Aymo de Sassum, Hermannus, milites, anno incarnationis dnice Mo.CCo.XXXo. Ut hoc autem ratum et stabile perseueret presens pagina sigillo dni episcopi et capituli sigillatur.
Deux sceaux pendants.
369
Droits de Walter, major de Naters, sur les tenanciers de ce lieu.
Sion, 1230.
Archives de l’abbaye de Saint-Maurice, Livre de la Val d’Illiés, pag. 73.
Notum, etc., quod querela quam habebant mansuarii de Narres aduersus dnum Walterum maiorem in presentia dni Landrici et capituli Sedun. taliter est sopita, quod ipse Walterus proprio iuramento firmauit, quod ipse teneret firmiter et seruaret in posterum, nec in aliquo scienter excederet quicquid predicti mansuarii qui tunc ibi presentes erant iurati vellent recitare super iuribus et vsagiis que ipse maior super ipsis occasione maiorie debet habere, ita quidem quod si forte /286/ dictus maior ignoranter vel alio modo quolibet istud excederet, comonitus a quibusdam mansuariis qui ad hoc exercendum fuerint deputati, errorem suum curauerit emendare leso satisfaciendo, reus periurii minime teneatur; si vero reatum suum emendare comonitus non curaret, reus periurii teneretur et offenso reddere denarium pro denario, solidum pro solido, valens pro valenti, et nichilominus pro pena de ipsius consensu apposita in X lb. Maur. dno episcopo satisfacere teneatur et ad eius beneplacitum voluntatis. Ea vero que iurati mansuarii recitauerunt sunt hec : quod quilibet mansus debet maiori ex parte curie Sedun. spatulam porcinam, uel octo denar., annuatim et tres panes siliginis, quilibet trium obolorum, et rasum siliginis fichillinum. Preterea debent de alpe tres caseos, quilibet VIII denar. vel pro quolibet VIII den. Item in planis et simplicibus querimoniis ad ipsum delatis debet culpabilis sibi satisfacere in tribus solidis et VI den. et hiis ipse et curia debet esse contentus. De querelis illis de quibus debentur LX sol., ut sunt banna, freuerie et huiusmodi, postquam sibi fuerit satisfactum de illis LX sol., ipse et curia debent esse contenti. Item cum ipse sit judex, non debet esse accusator uel actor in causa que coram ipso debet ventilari, exceptis furtis et freueriis. Preterea ubiconque eos in aliqua causa tunc iustitiam possunt appellare ad vicednum uel episcopum Sedun., et appellans quo ad illum articulum super quo appellauerit, ab eius iurisditione debet esse exemptus. Preterea non debet habere questus aliquos super ipsis; insuper nec banna potest super rebus maioribus ponere, nec vicinales conditiones statuere sine mansuariorum assensu, nisi dnus episcopus ea fecerit uel mandauerit facienda. Et ut ratum et stabile perseueret presens scriptum sigillo dni L. Sedun. episcopi redditur insignitum. Actum publice Seduni, in curia episcopali, anno Dni Mo.CCo.XXXo. /287/
370
Jean Passer vend à son oncle Grégoire un muid de vin à percevoir sur une vigne située en Lentina.
1230.
Archives de Valère, Original et Cartulaire du XIIIe siècle, fol. VII et XXI.
Capituli Sedun. de XL s. redditus apud Comblola.
Notum, etc., quod ego Johannes Passer, laudatione fratris mei Alberti, uendidi et finaui dno Gregorio auunculo meo unum modium uini supra portione uinee mee de Lentina et super plantata que iacet desuper, annuatim percipiendum in ipsis, ita quod pro predicto modio non teneatur illis a quibus predicte vinee nomine feodi possidentur uel quolibet aliis in aliquo seruicio uel usagio faciendo. Preterea adieci quod si me contingat decedere ante ipsum, dedi ei totum dominium predicte vinee de Lentina preter culturam, ita quod quicquid in eadem percipere poterit ultra modium, in usus cedat in uita sua, post decessum uero ipsius remaneat capitulo Sedun. Si uero post mortem meam in ipsa vinea modium recuperare non poterit, recursum habeat ad aliam uineam supradictam. Hoc actum est publice in presentia multorum. Ego Johannes hanc cartam fieri rogaui et testes adhibui quorum hec sunt nomina : Boso decanus, Jordanus, Jacobus de Sallun, Jacobus de Greilie, Reymundus, Walterus, Jacobus de Montez, canonici Sedun. Si quis, etc. Ego Aymo cantor et cancellarius hanc cartam scribi feci, anno ab incarnatione Dni Mo.CCoXXXo, Frederico imperante, Landrico episcopante. /288/
371
Walter de Saxo, de Naters, vend à la chantrerie de Sion un vassal avec son fief et une vigne.
1230 (1231), 9 février.
Archives de Valère, Cartul. du XIIIe siècle, fol. XXXIII et XXXIIII.
C. de acquisitione facta ab Ay. cantore Sedun. a Waltero de Saxo de Nares ad opus eiusdem cantorie.
Notum, etc., quod Walterus de Saxo de Narres, filius quondam dne Grisie, laudatione Agnetis uxoris sue et laudatione Walteri maioris de Narres et filiorum dni Lumbardi, scilicet Willermi, Johannis, Petri et Marci, uendidit et finauit pro XIX lb. dno Aymoni de Ventona cantori Sedun., ad opus eiusdem cantorie, Marchum de Ponte et totum feodum quod habebat ab eodem Waltero et totum usagium quod idem Marchus debebat eidem Waltero, et vineam suam de Sub saxo, que est iuxta viam qua itur de Narres ad Pontem, quam colit Henricus Faber. Debet autem dictus Marchus uel heredes sui annuatim reddere cantori Sedun. XX sol. de seruicio in festo sancti Martini, et si in statuta die non redderetur, in sequenti die tenentur reddere duplum; et promisit predictus Marchus reddere dictum seruicium super omnibus possessionibus suis et omnibus bonis suis. Preterea debet hominium ligium et X sol. de placito. Cantor uero nichil debet exigere ab ipso Marcho preter seruicium predictum et placitum. Istud est feodum predicti Marci sicut recognouerunt dictus Marchus et Walterus de Saxo, scilicet casamentum predicti Marci quod est inter pontem Rodani et turrim nouam iuxta Rodanum, et totum clausum quod est ante casamentum ex altera parte uie, scilicet pratum et vinea et campus et torcular et tres sectorate /289/ prati uel parum plus, que iacent iuxta Rodanum sub ecclesia de Glisa, inter viam et Rodanum, loco qui dicitur uulgariter Rotenmaten; due sectorate sunt in uno clauso et tercia in alio. Preterea sunt de isto feodo VI fischilinate terre in pede montis supra ecclesiam de Glisa. Preterea dictus Aymo cantor reddidit in feodum Henrico Fabro predictam vineam de Sub saxo pro X sol. de seruicio annuatim reddendis in festo sancti Martini, et si non soluerentur in illa die, in sequenti die debet soluere duplum ipsi cantori Sedun., et hoc promisit Henricus Faber reddere et ad hoc obligauit omnia bona sua et Walterus filius eius. Preterea dictus Walterus de Saxo tenetur et debet garentire cantori et ecclesie Sedun. totum predictum seruicium et totas terras et possessiones pro quibus debetur dictum seruicium contra omnes. Et ad hoc obligauit ipsi cantori et ecclesie Sedun. totum pratum suum de Vineis, quod est VII sectoratarum, quod cognominatur Breten, et vineam suam que est iuxta pratum nominatum, et pratum aliud quod est iuxta eamdem vineam. Ita quod si non redderetur predictum seruicium, scilicet XXX sol. annuatim cantori uel duplum non solueretur in statuta die, cantor debet habere predictum pratum et vineam et aliud pratum, donec integre habuerit seruicium et duplum et expensas factas pro ipso recuperando. Ista omnia laudauerunt Marchus et Henricus et filius eius Walterus. Nomina infancium Walteri non fuerunt scripta hic quia etatem non habebant. Walterus uero confessus est se recepisse predictas XIX lb. Hoc actum est publice in presentia multorum. Walterus et prenominati feodatarii hanc cartam fieri rogauerunt et testes adhibuerunt quorum hec sunt nomina : Walterus maior, Johannes maior de Narres et fratres eius Petrus, Willermus, Marcho, Michael de Vesbia, Jacobus dyaconus, Georgius clericus, Walterus domicellus de Vesbia, Boso minister. Si quis, etc. Ego Aymo cantor et cancellarius hanc cartam scribi feci, anno ab incarnatione Dni Mo.CCXXXo, /290/ secunda dominica intrante februario, Frederico imperante, Landrico episcopante.
372
Landri, évêque de Sion, libère de la prison, sous cautions, Pierre, fils d’Anselme de Pré.
1231, octobre.
An. Jos. de Rivaz, Opera hist. XI, 276, ex archivo Valeriano.
Landricus sola permissione divina Sedun. ecclesie minister humilis omnibus presentem paginam inspecturis eternam in Dno salutem. Universitati vestre notum facimus quod cum olim super querelis quibusdam existentibus inter nos et quosdam homines nostros de Anivies, ex una parte, et Petrum filium Anselmi de Prato, ex altera, bene et legitime fuisset compositum, et post eamdem compositionem spatio temporis elapso, idem Petrus se suspectum reddidisset, quod contra pacem pretaxatam videretur velle venire, nos timentes guerram ipsum capi fecimus et incarcerari. Tunc siquidem accedentes ad nos parentes ipsius et amici, videlicet Jacobus presbyter de Anivies, Johannes Major, Petrus filius Guete, Ludovicus et Willelmus filii Johannis, Willelmus de Leputa, Petrus de Pistoia, se pro eodem Petro nobis obsides obligarunt, conditione tamen tali quod si dictus Petrus a pace memorata de cetero resiliret, ipsum nobis captum redderent vel quingintas lb. solvere tenerentur. Hujusmodi vero hostigiamentum ipse Petrus voluit et requisivit et juravit se tam pacem prefatam quam hostigiamentum … laicis in escasuram omnia que habet in valle de Anivies, si forte, quod Deus avertat, his supradictis contravenire … et nominatis Willelmo Willico et … majori de Suens et aliis qui captioni ipsius /291/ interfuerunt treguas bonas … quousque et quotienscumque voluerit perquirere jus suum in presentia nostra et facere et accipere rationem. Hec autem omnia itaque premissa laudaverunt et … cesserunt … ejusdem P. et duo filii eorum Jacobus et Willelmus. Testes presentes fuerunt vocati et rogati Jacobus de Graillie canonicus Sedun., Anselmus et … de Chamoson milites, salterus, Aymo Mestrallus, major de Chamoisun et W. frater eius, Rodulphus de Chaumas et prefati obsides et alii plurimi. In quorum robur et testimonium, ad petitionem ipsius Petri et ipsorum obsidum, presentem paginam sub cyrographo fecimus annotari et sigilli nostri munitione roborari. Actum anno Dni M.CC.XXXI, mense octobri.
373
Humbert de Noville donne à son oncle Guigon, chanoine de Sion, sa part de la vigne de Bayart et du moulin et du champ de Bars.
1231.
Archives de Valère, Original et Cartul. du XIIIe siècle, fol. XLI.
Notum sit omnibus Christi fidelibus quod ego Humbertus de Nouauilla dedi et finaui dno Guigoni auunculo meo, canonico Sedun., totam partem meam de uinea de Bayart et partem meam de molendino et totam partem meam de campo de Bars. Ego Humbertus hanc cartam fieri rogaui et testes adhibui quorum hec sunt nomina : Aymo cantor, Georgius, Petrus, clerici, Aymo Pes, Boso de Uentona, Ualandus, Martinus. Si quis hanc cartam, etc. Ego Aymo cantor et cancellarius hanc cartam scribi feci, anno ab incarnacione Dni Mo.CCo.XXXo.Io. Frederico imperante, Landrico episcopante. /292/
374
Pierre de Vions et ses confrères recoivent en fief l’alpe de Leytron, de Landri, évêque de Sion.
1231.
Archives de Valère, Cartulaire du XIIIe siècle, fol. XI.
Episcopi pro alpe de Leytron.
Notum, etc., quod Petrus filius Henrici de Vions et confratres sui receperunt in feodum a dno Landrico episcopo Sedun. nomine ecclesie Sedun. alpem que vocatur Leytrun pro III sol. seruicii, annuatim reddendis in festo sancti Martini, et pro X sol. in mutatione dni et vasalli de placito. Dnus uero Sedun. episcopus debet guerentire eidem Petro et confratribus suis et heredibus eorum sine aliqua extorsione predictam alpem contra omnes, nisi forte contingeret quod si alique expense siue missiones fierent pro feodo comitis, tunc ipse Pe. et confratres sui debent soluere in quantum spectat ad ipsam alpem. Hoc actum est publice in presentia multorum. Petrus et confratres sui hanc cartam fieri rogauerunt et testes adhibuerunt quorum hec sunt nomina : Rodulphus maior de Aragnun, Walterus, Cono et Gonradus fratres eius, milites, Aymo minister, Rodulphus de Aragnon, Henricus clericus. Si quis, etc. Ego Aymo de Uentona cantor et cancellarius hanc cartam scribi feci, anno ab incarnatione Dni Mo.CCo.XXXIo, Frederico imperante, Landrico episcopante.
375
Donation faite par Salomée de Vineis à son gendre, Pierre des Alpes.
1231.
Archives de Valère, Original et Cartul. du XIIIe siècle, fol. XXXV.
Notum, etc., quod ego Salomea de Uineis dedi et finaui pro /293/ remedio anime mee et parentum meorum Petro de Alpibus, qui filiam meam habuit sub lege matrimonii, quicquid ad me pertinebat ex parte patris mei uel matris mee apud Russanum et ibi apud Platon et duodecim den. apud Alech cum omnibus apendiciis eorum. Si autem aliquis eum meorum heredum uellet offendere, in hoc dedi ei et suis heredibus perpetualiter, ut supra dictum est, in omni hereditate mea quicquid possem dare. Hoc actum est publice in presentia multorum. Ego Salomea rogaui inde cartam fieri et testes apponi qui sic uocantur : Egidius diaconus, Olricus de Ponte, Willermus Butric, Johannes Brumesel, Girodus de Alpe et Walterus de la Tenasci et plures alii. Si quis, etc. Ego Aymo de Ventona cantor et cancellarius hanc cartam scribi feci, anno dominice incarnationis Mo.CCo.XXXIo, Frederico imperante et Landrico episcopante.
376
Pierre, chevalier de Saxo, vend une vigne à Anselme, chanoine de Sion.
1231.
Archives de Valère.
* Ego Petrus miles de Saxo, laudatione uxoris mee Ysabelle et fratris mei Aymonis et Mauricii de Malacuria, vendidi dno Anselmo canonico Sedun. pro XII lb. acquisitionis et pro II sol. seruicii et III sol. placiti uineam quamdam apud Bousun, que fuerat quondam de feodo Mauricii de Malacuria, quam colunt Rodulfus li Montelliers et Anselmus de Malacuria. Aymo cantor et cancellarius. Anno Dni Mo.CCo.XXXIo, Frederico imperante, Landrico episcopante. /294/
377
Gui de Saillon cède ses possessions de Saillon à Thomas, comte de Savoie, qui, en échange, lui donne des propriétés aux Ormonts et sa maison à Saint-Triphon, avec les dépendances de celle-ci.
(Vers 1231-1232.)
Archives d’Etat, à Turin, da un Rotolo membranaceo, quasi sincrono. — Wurstemberger, IV, 34. (Extrait.)
Notum sit omnibus tam presentibus quam futuris quod Thomas comes Sabaudie et Guigo de Sayllon talem inter se fecerunt commutationem, videlicet quod Guigo dedit imperpetuum comiti et suis heredibus quicquid habebat apud Seyllo; comes vero dedit ipsi Guigoni partem illam quam habuerat id Auromonte ab Aymone de Pontvero. Item dedit comes eidem Guigoni et suis heredibus in feudum in perpetuum domum suam de Sancto Triphone cum toto edificio et quicquid ad domum pertinet intra castellum, et usum quod habet in foresta ad bastiendum castrum, et prati sui medietatem, atque manoperam de Olono, et Bosonem Ruinam et Bosonem de Villier et Ayllend et Giroud et Symonem et W. filium Guifredi. Guigo autem retinuit apud Sayllon feudum Rodulfi de Turre et feudum Vldrici de Sant Branchier. Et dedit comes Guigoni duos fenatores, Petrum Quartum saluo comite ligium et Bertolet ligium, sed pro feudo istorum remanent comiti duodecim fenatores apud Sayllon, et Guigo debet ligium hominium comiti et decem libras Maurianenses de placito pro se et pro parte domine de Bayart, cum decesserit ipsa; post decessum vero domine debet comes assignare Guigoni partem suam in Ormont. Hec sunt nomina hominum quos comes dat Guigoni /295/ apud Sanctum Triphonem : Willielmum de la Possi, Petrum Carnauel, Torencum, Borcardum Tauerner, Jacobum fratrem eius, Johannem Scener, Willielmum de Porta, Willielmum maritum Agnes, Petrum Francigenam, Johannem Medicum, Garinum, P. et Anselmum Paruel, P. Widal. Item hec sunt nomina hominum dOrmont : Clemens, Johannes Magister, Torencus Maruglers, Agna de Vilario et filii Johannis Chouderons, Santelinus de Sapey, Fromandus Falta, Johannes Moriers, Rodulfus del Crestel, Pe. de la Mossi. Item sunt sex casalia vacua ab hominibus, Johannis Rufi, Moriset, Torenc, Reterna, Johannes Louat, Costantinus de Sarein, Bono de Mastalon. Item hec sunt nomina hominum quos comes debet habere a Guigone : Renaudus de Vilario et Perreta Ysabel, Stephanus, Pe. de Verney, Driels et Borcardus et Giroudus, Jordana del Sais, Amaldricus Sutor, Johannes de Torrente, Aymericus et Johannes del Bioley et Escambors, Chrispinus de la Loy, Vdricus de la Deraysi et Willielma, Johannes della Loy, Vmbertus del Crestel Dyselenz et Perreta del Potuauz, Vsanna et Agnes de Villiey et Johanna, Pe. de Amator, Gilo de Rida, Jacobus et Jacoba de Brucana, Giroudus del Fengier, Giroudus Dux, Michael de Larbarey, Lodouicus Nepos minister de Sayllon est ligius comitis.
Cet acte d’échange est sans date; mais il est probable qu’il a été fait à peu près à la même époque que le suivant, auquel cependant il est antérieur, puisque dans ce second acte le comte Thomas donne aux frères Pierre et Jacques de Saillon « medietatem prati quod est subter castrum Sancti Triphonis, illam partem quam non donavit Gigoni de Pontevitreo. » La charte publiée sous le No 298 nous apprend que les Pontverre possédaient Saillon; aussi ce Gui porte dans diverses chartes les noms de Saillon, de Pontverre et de Saint-Triphon. /296/
378
Thomas, comte de Savoie, donne la seigneurie d’Aigle aux frères Pierre et Jacques de Saillon, qui lui ont cédé le château de Saillon avec toutes ses dépendances.
Saint-Maurice, 1231 (1232), 15 janvier.
Archives d’Etat, à Turin. — Wurstemberger, IV, 34. (Extrait.)
In nomine Dni, Amen. Anno eiusdem millesimo ducentesimo nonagesimo quinto, indictione nona, die dominica post festum beate Lucie, in domo quondam Villielmi de Sallione domicelli, in presencia mei notarii et testium subscriptorum propter hoc constituta Anfelisia relicta dicti Villielmi de Sallione domicelli, eadem Anfelisia mihi notario infrascripto quasdam patentes literas presentavit, ut eas in formam publicam redigerem, quas ego vidi et diligenter inspexi et de verbo ad verbum legi non abolitas, non cancellatas, non rasas, nec in aliqua parte sui viciatas, sigillo recordacionis inclite dni Thome quondam comitis Sabaudie, prout prima facie apparebat, sigillatas; quarum litterarum tenor talis est :
Anno Dni millesimo ducentesimo trigesimo primo, quarta indictione, medio mense ianuarii, presentibus infrascriptis testibus, ad bonam pacem et ad bonam concordiam inter veniente dnum Thomam comitem Sabaudie et Petrum de Sayllion et Jacobum fratrem eius, dnus Thomas comes iam dictus donavit ipsis fratribus terram de Alyo et quidquid habet apud Alyum, videlicet campum et vineam suam de Alyo et censum et promissum et feudum de Viegi. Item donavit eis banda et iusticias et quidquid habet vel habere debet in poderio de Alyo eis donavit, exceptis proditoribus, sub hac forma quod si dnus comes esset in partibus Chablasii et appellarent in curiam suam, ante ipsum comitem veniant; quod si /297/ appellarent in curiam Petri vel Jacobi ante ipsos veniant; et dicti fratres talem iusticiam debent facere quod inde versus comitem non possent inculpari; et excepto feudum militum et excepto burgum de Alyo, et excepto quod ibi habet mensa de Chyllons, et excepto Leissins, situm est ab escherchia de Sarduns versus Leissins; pascua communia sunt inter homines Petri et comitis. Avenes qui habitarent in burgo vel apud Leissins sunt dicti comitis; reliqui vero sunt dicti Petri et Jacobi. Item donavit eis dnus comes medietatem prati quod est subter castrum sancti Triphonis, illam partem quam non donavit Gigoni de Pontevitreo. Quam partem prati et omnia supradicta dnus comes prenominatus promisit bona fide ipsis fratribus in perpetuum manutenere, ab omni quoque persona defendere; et in poderio de Alyo non debet edificari alia forcia, nisi forcia ipsorum fratrum. Et nominatim propter hoc quod supra legitur, ipse Petrus de Saillons et Jacobus amicabiliter nomine exchangii donaverunt et guerpiverunt dno Thome comiti et suis heredibus vel cui voluerit castrum de Sailluns cum omnibus pertinenciis tocius castri, a Fullateriis superius et ultra Rodanum et citra Rodanum quidquid est vel esse debet de poderio castri Saillonis; promittendo ambo fratres se contra non venire in perpetuum per eos neque per aliquam interpositam personam. Item Petrus et Jacobus usagiare debent feudum de Alyo et qualiter debebant de Sailluns versus dnum comitem, excepto quod receptum non debent. Actum apud Sanctum Mauricium in prato claustri. Testes fuerunt vocati Nantelmus abbas Agaunensis, Petrus de Soletis miles, dnus Jocellinus de Chambuarc, dnus Aymo de Balma, dnus Aymo de Turre, dnus Petrus Rabusta, Petrus de Ponte, Martinus de Alyo, Ugo Bertrandus, Vifredus castellanus, dnus Martinus de Banes, dnus Jacobus de Banes et ego Petrus notarius scriba comitis interfui et hanc cartam scripsi.
Ad predictarum autem literarum presentacionem et earum /298/ visionem testes vocati fuerunt dnus Johannes de Byllens canonicus Agaunensis, curatus de Alyo, Rodulphus de Chastenay rector domus sancti Mauricii de Alyo, Nicholaus Fabri de Sancto Mauricio clericus.
Et ego Johannes Fabri de Sancto Mauricio Agaun., Sedunensis dyocesis, auctoritate sacri imperialis palacii publicus notarius, presens fui et dictas literas mihi presentatas in formam publicam redegi scripsique rogatus a predicta Anfelisia, et signo meo consueto signavi in testimonium veritatis.
379
Werner de Kien, chevalier, donne les alpes de Gurnigel et de Entschligen à Landri, évêque de Sion, qui les lui rend en fief.
1232, octobre.
Archives de l’abbaye de Saint-Maurice; Livre de la Val d’Illiés, pag. 74 et 78.
Notum sit omnibus Christi fidelibus presentem paginam inspecturis quod nobilis vir dnus Warinus de Kyna miles dedit et concessit duas alpes quæ erant allodium suum et omnia circumadiacentia et adherentia illis alpibus, scilicet Gurnigulum et Henscigulam dno L. episcopo et ecclesiæ beatæ Mariæ Sedun. et successoribus suis in perpetuum, ita quod idem dnus episcopus predictas alpes eidem Warino et heredibus suis dedit in feudum, et pro isto feudo idem W. fecit hominium eidem episcopo, et tale hominium debent facere heredes ipsius W. successoribus episcopi memorati, salua fidelitate coronæ. Promisit etiam idem W. pro se et pro heredibus suis quod ecclesiam Sedun. et res ecclesiæ eiusdem contra omnes adiuuabit et defendet et conseruabit indempnes ubique bona fide. Et dnus episcopus dedit eidem XXX lb. Maur. et promisit eidem Warino versa vice pro se et pro ecclesia sua quod ipsum et res suas custodiet et defendet ab omnibus, in quantum /299/ poterit, de iure et de ratione bona fide. Huius rei testes sunt Aymo plebanus de Leuca, Jacobus de Grallie, Johannes Passer, Henricus de Raronia, canonici Sedun., Aymo minister Sedun., Petrus plebanus Wrutingii, Cono miles de Rutin, Warnerus miles de Affoltio, Rodulphus et Burcardus milites de Scarnactal, Cono nobilis de Kramburch, Thomas clericus, Willermus et Matheus de Leuca, Vldricus, Johannes, Anselmus de Wrutingia et alii quam plures. De consensu et voluntate episcopi et Warini prefatorum factum est inde cyrographum et sigilla dni episcopi et capituli Sedun. et eiusdem Warini apposita. Datum anno Dni millesimo ducentesimo trigesimo secundo, mense octobris.
380
Gérold d’Ardon vend à Boson, doyen de Valère, le fief qu’il tenait du dit doyen à Moerel.
1232.
Archives de Valère, Cartul. du XIIIe siècle, fol. XXVIII.
Notum, etc., quod Giroldus de Ardun, laudatione uxoris sue Anthonie, uendidit et finauit pro IIIIor lb. dno Bosoni decano de Valeria totum feodum quod ipse Giroldus et Anthonia uxor eius habebant uel debebant habere ab ipso dno decano, quod iacet apud Morgi. Hoc actum est publice in presentia multorum. Giroldus et uxor sua hanc cartam fieri rogauerunt et testes adhibuerunt quorum hec sunt nomina : Aymo cantor, Aymo de Leuca, Jacobus de Saillun, canonici Sedun., Willermus miles de Ayent, Willermus miles de Ventona, Nanthelmus de Ayent, Amedeus sacerdos, Anselmus de Grangia, Johannes de Ardun. Si quis, etc. Ego Aymo cantor et cancellarius hanc cartam scribi feci, anno ab incarnatione Dni Mo.CCo.XXXIIo, Frederico imperante, Landrico episcopante. /300/
381
Walter de Saxo vend à Jacques de Granges, chanoine de Sion, tout ce que Henri de Bach tenait de lui au-dessus de Brigue et à Ried.
1232.
Archives de Valère, Cartulaire du XIIIe siècle, fol. XXXVI.
C. de Nares de uenditione facta Ja. de Granges can. Sedun. a Waltero de Saxo.
Notum, etc., quod ego Walterus de Saxo, laudatione Agnetis uxoris mee et cognatorum meorum Rodulphi, Marquardi et W. de Briga, vendidi et finaui pro XXX lb. Jacobo de Granges canonico Sedun. quicquid Henricus de Bach a me habebat et quicquid iuris habebam super illo feodo de Bach quod iacet supra uillam de Briga et infra locum qui dicitur Riet, videlicet II prata II sector. iacentia subtus et retro domum eorum de Bach et omnia casamenta et edificia eorum ibidem, et quoddam pratum in alpe Otolfi, I et dimidium sect., et campum supra Briga in quo seminantur IIIIor fisch., et campum qui dicitur Cumba quinque fisch., et campum supra domum eorum IIII fisch., et campum longum III fisch., et campum de Fonte IX fisch., et campum apud Haseley IIIIor fisch., et campum curuum II fisch., et molendinum et III partes dou folun. Hec omnia sibi uendidi nomine alodii et cuiconque ipse dare uoluerit uel legare, cum omni iure quod super personis hominum consueueram possidere. Vt hoc autem ratum et stabile imperpetuum perseueret, rogaui inde cartam fieri et testes apponi qui sic vocantur : Willermus rector ecclesie, Jacobus diaconus, Hermannus miles, Johannes et P. filii Lumbardi, P. filius W. maioris, Chono de Burginse. Ego autem Aymo cantor et cancellarius Sedun. hanc cartam /301/ scribi feci. Actum publice anno Dni Mo.CCo.XXXIIo, Frederico imperante, Landrico episcopante.
382
Dame Marguerite, épouse de Jean Huboldi, donne en fief un chesal à Jean Cuelet, de Salin.
1232.
Archives de Valère.
Notum sit omnibus Christi fidelibus quod dna Margareta vxor Johannis Vboldi, laudatione filiorum suorum Johannis et Willermi, dedit in feudum Johanni Cuelet de Salein quoddam casale quod iacet ante furnum Jacobi Eirant pro VIII sol. acquisitionis et pro V den. seruicii et pro II sol. placiti … Dictus vero Johannes si voluerit ibi domum hedificet, ita quod vnam tabulam cum pane large possit extrahi de dicto furno, uel quod idem Johannes cum suis expensis portam furni faciat remoueri, ita quod vna tabula cum pane ab illo bene possit extrahi … Testes Aymo minister episcopi, Anselmus Abel, Rodulphus de Araignon filius Arnulphi, Nanczo clericus. Si quis, etc. Ego Aymo de Ventona cantor et cancellarius hanc cartam feci scribi, anno ab incarnatione Dni MoCCoXXXo secundo, Frederico imperante, Landrico episcopante. Postmodum vero ego magister Martinus juratus super hoc hanc cartam rescripsi propter vetustatem et corrosionem, vice Normandi cantoris et cancellarii Sedun., anno Dni Mo.CCo.LXXVo, V kl. marcii, imperio vacante, Petro electo Sedun. existente.
383
Accord entre Landri, évêque de Sion, et Aymon de Savoie, au sujet des châteaux de Montorge et de la Soye et de quelques autres difficultés.
La Morge, 1233, 18 mai.
M. D. R. XVIII, Chartes Sédun. 418. /302/
384
Accord entre Landri, évêque de Sion, et Aymon de Savoie, au sujet des régales et du fief de Chillon.
La Morge, 1233, 18 mai.
M. D. R. XVIII, Chartes Sédun. 420.
385
Syonet Frachat vend un champ à Grégoire, chanoine de Sion.
Sion, 1233, 8 août.
Archives de Valère, Original et Cartul. du XIIIe siècle, fol. XIIII.
Notum, etc., quod ego Syonet Fracchat, laudatione uxoris mee Aue et filiorum meorum Nicholai et Jacobi, vendidi et finaui pro quinquaginta sol. Gregorio canonico Sedun. campum iacentem in loco qui dicitur Dioles 1 , iuxta campum eiusdem Gregorii, et pro XII den. placiti et II seruicii soluendis illo anno quando messes sunt in Monte Ordeo, pro quibus teneor ei dictum campum sine extorsione alia guarentire. Et ut hoc ratum et stabile perseueret, rogaui hanc cartam fieri et testes apponi quorum nomina sunt hec : Aymo de Mulignun, Jacobus de Scaldro, Anselmus Bactyz, Willermus de Scamosun, Benedictus Diumeyt. Ego autem Vldricus clericus de Monasterio ab utraque parte rogatus, vice Henrici cantoris et cancellarii Sedun., hanc cartam scripsi. Quam si quis, etc. Actum Seduni, ante domum mei Sionet, anno ab incarnatione Dni MoCCoXXXoIIIo, VIo idus augusti, Frederico imperante, Landrico episcopante. /303/
386
Walther, major de Naters, vend au chapitre de Sion les droits qu’il avait sur certains hommes et leurs fiefs.
Valère, 1233, 13 septembre.
Archives de Valère, Original et Cartulaire du XIIIe siècle, fol. XXXVI.
Notum sit omnibus quod ego Waltherus maior de Nares, laudatione uxoris mee et filii mei Petri, uendidi et finaui capitulo Sedun. quicquid iuris uel dominii habebam super Walthero Dunchelo et super Walthero de Russana et super Henrico de Gamosum et super feodis que a me uel patre meo habebant, et feodum uxoris quondam Petri de Bach Agnetis et feodum Giroldi Sipponis. Hec omnia uendidi predicto capitulo hoc modo quod de predictis feodis, casu aliquo contingente, si LXX sol. a capitulo non possent percipi annuatim, ego assignaui et dedi eis feodum Petri cupifabri, super quo capitulum de residuo quod a predictis non posset haberi, recursum et recuperationem haberet quousque predictum censum integre percepisset. Hec autem omnia eis uendidi nomine alodii perpetuo possidenda. Et ut hoc ratum et stabile permaneat, rogaui inde cartam fieri et testes apponi quorum nomina sunt hec : Hermanus, Ro. maior dAragnun, Philippus de Uiox, Johannes Trolere, milites, et alii plures clerici et laici. Et ego Waltherus de Chousun, uice Henrici cantoris et cancellarii Sedun., hanc cartam scripsi. Cui si quis, etc. Actum apud Ualeriam, anno Dni Mo.CCo.XXXoIIIo, idus septembris, Landrico episcopante, Frederico imperante. /304/
387
Landri, évêque de Sion, vend au chanoine Grégoire un verger situé à Belafasci.
1233, 1er décembre.
Archives de Valère.
L. sola permissione diuina Sedun. ecclesie minister humilis omnibus presentes litteras inspecturis eternam in Domino salutem. Vniuersitati uestre notum facimus quod nos, laudatione capituli nostri, uendidimus Gregorio canonico nostro pro XIII lb. quoddam uiridarium apud Belafasci, quod quondam fuerat Luciane, ita quod nos et successores nostri teneamur sibi illud in uita sua, cessante exactione et inquietatione qualibet, garentire, et post decessum eius ad mensam episcopalem iterum deuoluatur. Et in huius rei testimonium presentes litteras sigillo nostro et sigillo capituli eidem reddidimus insignitas, anno Dni MoCCoXXXoIIIo, kl. decembris.
388
Walther de Saxo vend ses droits sur quelques hommes et leurs fiefs à Guillaume Ottonis, chanoine de Sion.
Naters, 1233, 9 décembre.
Archives de Valère, Cartulaire du XIIIe siècle, fol. XXXIIII et XXXV.
C. de uenditione facta a Waltero de Saxo Willelmo Octonis can. Sedun. apud Nares.
Notum, etc., quod ego Walterus de Saxo, filius quondam Walteri de Viridario, laudatione vxoris mee Agnetis, vendidi et finaui ex parte mea et ex parte liberorum meorum /305/ impuberum pro quindecim lb. dno Willermo Ottonis canonico Sedun. quicquid iuris vel dominii ego uel pater meus habebamus super Henrico de Tuffen et super heredibus Andree de Terman bone memorie, et quicquid iuris uel dominii habebam super feodis que hiidem habebant a me. Et ego et mei heredes et mea hereditas tenemur predicta omnia ei nomine alodii garentire imperpetuum. Inde rogauimus cartam fieri et testes apponi qui sic vocantur : Willermus rector ecclesie de Narres, Walterus de Couson canonicus, Arnodus et Petrus presbiteri de Narres, Armannus miles de Saxo, Marczo filius dni Lombardi, Walterus de Brou et alii multi. Ego Jacobus de Narres hanc cartam scripsi, uice Henrici de Rarognia cantoris et cancellarii Sedun. Quam si quis, etc. Actum publice apud Narres, quinto idus decembris, anno dominice incarnationis Mo.CCo.XXXoIIIo, Frederico imperante et Landrico feliciter episcopante.
389
Pierre des Alpes vend ses droits sur quelques hommes et leurs fiefs à Guillaume Ottonis, chanoine de Sion.
Naters, 1233, 11 décembre.
Archives de Valère, Cartulaire du XIIIe siècle, fol. XXXIIII et XXXV.
C. apud Nares de uenditione facta a Pe. de Alpibus Willelmo Octonis.
Notum, etc., quod ego Petrus de Alpibus, laudatione vxoris mee Jacomee et Agnetis uxoris fratris mei Willermi iam defuncti et filiorum eius Nicolai et Walteri et fratrum meorum Walterii, Richardi, Warnerii et Johannis et Giroldi, vendidi et finaui pro decem lb. Willermo Ottonis canonico Sedun. quicquid iuris et dominii habebam uel donatione uel ratione /306/ emptionis, sicut continetur in cartis super Tietricum de Blaton et suis participibus et super feodo quod a me habebant. Et ego et hereditas mea tenemur ei nomine allodii imperpetuum garentire. Inde rogauimus cartam fieri et testes apponi qui sic vocantur : Willermus rector ecclesie de Narres, Valterus de Couson (Schosum), canonici, Petrus filius dni Lumbardi, Johannes Scolaris, Gracianus de Saxo, Walterus de Buscei et Walterus de Mose et multi alii. Ego Jacobus de Narres hanc cartam scripsi, uice Henrici de Rarognia cantoris et cancellarii Sedun. Quam si quis, etc. Actum publice apud Narres, III idus decembris, anno dominice incarnationis Mo.CCo.XXXoIIIo, Frederico imperante, Landrico feliciter episcopante.
390
Girold, seigneur de la Tour, donne l’église de Loetschen à l’abbaye d’Abondance.
Géronde, 1233.
Archives de Valère, Liber instrumentorum de Leuca, fol. 98. — M. D. R. XXIV, 375.
Nouerint vniuersi presentes litteras inspecturi quod Gyroldus dnus de Turre, exigente pie deuotionis affectu et piis antecessorum suorum vestigiis inherendo, qui ecclesiam Abundantinam Domino inspirante dilexerunt, et benefaciendo, de consilio prudentum virorum scilicet Willermi de Ventona, Anselmi de Castellione, militum, et Vldrici Bochu, hominum suorum, pro anima sua et Petri patris sui et Aymonis aui sui et omnium aliorum antecessorum suorum animabus dedit et concessit, prout melius et sanius et firmius potuit, Deo et beate Marie et ecclesie Habundantine et seruitoribus eius ecclesiam de Lyehc cum omni jure suo et appenditiis suis /307/ vniuersis, ad eiusdem donationem spectantem, libere et quiete jure perpetuo possidendam, et de ipsa Petrum tunc abbatem Habundantie manualiter inuestiuit, salua aduocatione ecclesie de Lyehc quam sibi retinuit. Hec autem donatio facta fuit apud Gyrundam in ecclesia beati Martini ante altare, anno incarnationis dominice MoCCoXXXIIIo, donno Landrico Sedun. episcopatui presidente et Frederico imperatore regnante. Testes huius donationis et concessionis fuerunt Vldricus prior de Pellionaco, Rodulfus prior de Gerunda, Gyroldus sacrista, Gyroldus de Euians et Petrus de les Fraces, canonici Habundantie, Rodulfus de Passie, Nycolaus de les Fraces, clerici, Vilelmus de Ventona, Anselmus de Castellione et Jacobus de Sirro, milites, Vldricus li Bochuz, Petrus de Vineis et Petrus de Passie filius villici de Passie et multi alii. Ad cuius rei memoriam et perpetuam firmitatem predictus Gyroldus de Turre et Anselmus de Castellione tunc ipsius Gyroldi castellanus presentem cartam sigillorum suorum munimine roborantur.
391
Hiver extraordinaire.
1233.
Cartulaire de Lausanne, ap. M. D. R. VI, 604.
Anno ab incarnatione Dni Mo.CCo.XXXIII, fuit hiemps valida qualem nullus tunc uiuens in Burgondia dixit se uidisse, et fuerunt pre frigore mortue nuces et vinee fere omnes apud Bisuncium et Salinum, Arbois, Diuionem et Beaulica et Altisiodorum, Lugdunum et Uiennam et Ualenciam et Sabaudiam et Tarentasiam et Gebennam et Belicium et Sedunum et etiam in aliis locis; ita quod multi qui solebant habere C modia uini, vix habuerunt tria, et parum fuit de frumento, sed Lausanne per Dei gratiam creuit de frumento et uino. /308/
392
Falcon de Vineis vend une vigne à Léon Albi.
Sierre, 1233.
Archives de la ville de Sion.
* Ego Falco de Uineis, laudatione uxoris mee Willerme et matris mee Richarde et fratrum suorum Jacobi et Lodoyci et sororum mearum Willerme et Isabel et cognatorum meorum Lodoyci et Jacobi de Uineis, vendidi pro XI lb. Leoni Albi uineam Doiz, quam acquisiui a Petro de Corejns et campum et totum feodum quod acquisiui ab ipso, et recepi omnia supra dicta ab ipso Leone in feodum pro uno modio malte. — Henricus cantor et cancellarius. Datum apud Sirro, anno Dni Mo.CCo.XXXIIIo, Frederico regnante, Landrico episcopante.
393
Pierre, donzel d’Arbignon, vend tout ce qu’il possède à Chouex à son parent Rodolphe d’Arbignon.
1233.
An. Jos. de Rivaz, Opera hist. XI, 292, ex archivo Agaun., Minutarium majus, fol. LXI.
Sciant presentem cartam inspecturi quod Petrus domicellus de Albignon donavit et vendidit quidquid habebat tam in plano quam in monte in loco qui dicitur Choyz usque en Coul et usque ad Rodanum, tam in campis et pratis, quam in hominibus, consanguineo suo Rodulpho de Albignon pro LXX lb. et XX sol. Maur. absque aliqua retentione. Et hanc venditionem dnus Aymo de Lugrins laudavit et dna Petronilla uxor quondam dni Giroldi de Albignon. Hoc totum factum fuit in presentia multorum, qui ad hoc vocati et rogati fuerunt, /309/ videlicet dnus Nantelmus abbas, Petrus de Pampignie, Johannes sacrista, Nicolaus de Mustignie, Rodulphus, canonici Agaun., Rodulphus capellanus de Sancto Sigismundo, Amaldricus miles de Olono, Guido de Pontevitreo, Boso major de Monteyz, Johannes de Turre, W. Quarterii, Petrus Quarterii, Humbertus Caritas, Remundus de Macello, Henricus li Apensa, W. Pitevilains et multi alii. Laudavit etiam dictam venditionem Alix filia dni Aymonis de Lugrins, uxor dicti Petri domicelli de Albignon, sub hiis testibus, dno W. de Ylleins canonico Agaun., Petro capellano de Lugrins, dno Aymone de Lugrins, W. filio Borcardi mistralis de Lugrins, W. fratre ejusdem Borcardi, Remundo diacono, Petro clerico et Petro psalterio et multis aliis. Actum est hoc anno gratie M.CC.XXX. tertio. Ad majorem hujus rei firmitatem appositum est sigillum capituli Agaun.
394
Gérold de Brignon et ses frères vendent au chanoine Anselme deux fossorées de vigne.
Sion, 1234, 1er avril.
Archives de Valère, Original et Cartulaire du XIIIe siècle, fol. XXXVII.
C. de uenditione facta An. Vasal can. Sedun. de uinea de Bouson.
Notum, etc., quod ego Giroldus de Brignun et ego Rodulphus et ego Germanus fratres, laudatione nepotum nostrorum Laurencii, Acelini et Martini, uendidimus et finauimus dno Anselmo canonico Sedun. pro IIIIor lb. duas fossoratas uinee apud Bousun de canonia Jacobi de Granges. Et rogauimus inde cartam fieri et testes adscribi quorum hec sunt nomina : Willermus capellanus, Boso de Syro can., Jacobus Clauelz /310/ sacerdos, Anselmus clericus et Walterus de Chosun canonicus, qui hanc cartam, uice Henrici cantoris et cancellarii, leuauit, et ego Vldricus clericus vice cujus eam scripsi. Cui si quis, etc. Actum Seduni, iuxta Glarey, anno ab incarnatione Dni Mo.CCo.XXXoIIIIo, kl. aprilis, Landrico episcopante, Frederico imperante.
395
Accord entre Amédée IV, comte de Savoie, et son frère Aymon, au sujet de l’héritage de leur père Thomas.
Chillon, 1234, 23 juillet.
Wurstemberger, Peter der Zweite, IV, 42. (Extrait.)
In nomine Dni Amen. Anno eiusdem Mo.CCo.XXX quarto, decimo kl. augusti. Notum sit omnibus presentes litteras inspecturis quod cum inter illustrem uirum Amedeum comitem Sabaudie, ex vna parte, et Aymonem et Petrum fratres ipsius, ex altera, super portione hereditatis paterne discordia mota esset, tandem per manum venerabilis in Christo Willelmi Valentini electi et Thome fratrum ipsius comitis, Martini de Virieu et Willelmi Gratapallha fuit dicta discordia amicabiliter et de voluntate partium sic sopita … Tota terra citra Montem Jouis usque ad Aruam, tam in feodis quam in dominicaturis, Aymoni remanet supradicto; sed, saluis ecclesiarum feodis, eam totam a comite in feodum dictus Aymo tenebit. Et comes faciet quod omnes fratres sui pro portione hereditatis paterne que contingit eumdem, eam liberam et guitiam clament Aymoni. Post Aymonem uero tota terra predicta tam in feodum quam alodium communiter tam ad comitem quam ad fratres ipsius redibit … Actum Chillon, anno et die quibus supra. /311/
396
Le chevalier Jacques vend à Guillaume de Törbel les champs qu’il possédait à Burguna.
Viége, 1234, 16 août.
Archives de Valère, Original, C. 14, et Cartul. du XIIIe siècle, fol. VIII.
Notum, etc., quod ego Jacobus miles, laudatione Beatricis uxoris mee et filiorum meorum Johannis et Gothefredi, uendidi et finaui Willermo de Torbi cognato meo omnes agros quos habebam apud Burguna pro XLII lb. et X sol. nomine acquisitionis et pro II s. seruicii et pro V placiti; pro quibus ego Jacobus et heredes mei et hereditas mea tenemur ei et heredibus eius predictos agros imperpetuum garentire, omni exactione remota. Ita quod ipse Willermus et heredes eius habeant duas partes predicte uenditionis et Willermus et Petrus nepotes eius habeant terciam partem. Et ut hoc ratum et stabile perseueret imperpetuum, rogaui inde cartam fieri et testes apponi qui sic uocantur : Matheus sacerdos, Johannes Miles, Petrus, Philippus et Matheus de Staldon, Willermus de Gauson, Willermus Albus et Henricus cantor, cujus uice Walterus canonicus Sedun. hanc cartam leuauit. Ego autem Matheus eam scripsi uice eiusdem. Quam si quis, etc. Actum publice Vesbie in domo dicti Jacobi, anno Dni MoCCoXXXoIIIIo, XVIIo kl. septembris, Landrico episcopante et Frederico imperante. Postmodum uero ego Willermus notarius, uice Normandi cantoris et cancellarii Sedun., hanc cartam rescripsi, anno Dni Mo.CCo.LIIIIo, IIIo idus nouembris, Willermo regnante, Henrico episcopante. /312/
397
Pierre de Viége vend une maison à Mathieu, curé de ce lieu.
1234, 8 septembre.
Arch. de Valère, Cart. eccl. de Vespia, pag. 21, No XXVII.
* Ego Petrus filius quondam Warnheri de Vespia, laudatione advocati mei Walteri et sororis mee Margarete et Jacobi militis auunculi mei, vendidi Matheo plebano domum cum casamento ante domum ecclesie, quam etiam tenebam ab ecclesia, pro IV lb., V sol. minus. Testes Jacobus miles, Walterus domicellus. Datum anno Dni M.CC.XXXIV, VI idus septembris, Landrico episcopante.
398
Guillaume Grui vend une vigne à Anselme, chanoine de Sion.
Sion, 1234, 16 octobre.
Archives de Valère, Original et cartul. du XIIIe siècle, fol. 47 et 48.
Notum, etc., quod ego Willermus Gruj, laudatione uxoris mee Deomie et filiarum mearum Syonete et Antonie et mariti eius Petri Poffey et Willerme et mariti eiusdem Petri, vendidi et finaui Anselmo canonico Sedun. dominium uinee mee que iacet iuxta Ulmum, quam colit Mauricius de Sancto Germano, pro XXIX sol. et pro I den. seruicii et pro VI den. placiti. Et ut hoc ratum et stabile imperpetuum perseueret, rogaui hanc cartam fieri et testes apponi quorum hec sunt nomina : Willermus capellanus, Petrus de Granges sacerdos, Petrus Billons clericus, Johannes de Chamosun, Anselmus de Malacuria. Ego autem Vldricus clericus ad preces vtriusque partis, vice Henrici cantoris et cancellarii Sedun., hanc cartam scripsi. Cui si quis, etc. Actum in domo Willermi capellani Sedun., anno Dni MoCCoXXXoIIIIo, XVII kl. nouembris, Frederico imperante, Landrico episcopante. /313/
399
Aymon Panaters vend au chanoine Anselme une vigne en Lentine.
Sion, 1234, 24 novembre.
Archives de Valère, Cartul. du XIIIe siècle, fol. XXVIII.
C. de acquisitione ab An. Uasal ab Ay. Panater de uinea de Lentina.
Notum, etc., quod ego Aymo Panaters, laudatione fratrum meorum Willermi et Guidonis et uxorum eorum Hermeline et Ribur, uendidi et finaui pro XI lb. et X sol. dno Anselmo canonico vineam que iacet en Lentina, quam habebam in feodum a dno Johanne Vbolt et uxore eius Margareta, et ipse Anselmus faciat usagium illis a quibus habebam in feodum. Et laudauit Boso de Ventona et uxor eius Falqueta, qui dicebant culturam dicte vinee ad ipsos spectare. Inde rogaui cartam fieri et testes apponi qui sic uocantur : Willermus capellanus, Johannes, canonici, Anselmus clericus, Remundus Pelliparius, Henricus cantor, qui hanc cartam leuauit et ego Vldricus clericus uice eius eam scripsi. Cui si quis, etc. Actum Seduni, ante ecclesiam beati Theodoli, anno Dni Mo.CCo.XXXoIIIIo, VIIIo kl. decembris, Frederico imperante, Landrico episcopante.
400
Boson d’Ormona et ses frères vendent un demi-arpent de terre au chanoine Grégoire.
Sion, 1234, 26 novembre.
Archives de Valère, Cartulaire du XIIIe siècle, fol. III.
Notum, etc., quod ego Boso Dolmona et Petrus frater meus et alius Petrus frater meus, laudatione matris nostre Voethe, /314/ uendidimus et finauimus in alodium pro XXV sol. dno Gregorio canonico dimidium iuger terre quod iacet a Perralutet, iuxta campum eiusdem Gregorii. Et ut hoc ratum et stabile perseueret, rogauimus hanc cartam fieri et testes apponi qui sic vocantur : Willermus Otto, Willermus capellanus, Johannes Passer, Walterus clericus de Chouson, Thorencus. Ego autem Vldricus clericus, uice Henrici cantoris et cancellarii Sedun., hanc cartam scripsi. Cui si quis, etc. Actum Seduni ante ecclesiam beate Marie, anno Dni Mo.CCo.XXXoIIIIo, VI kl. decembris, Frederico imperante, Landrico episcopante.
401
Rodolphe de la Tour, chevalier, donne en gage, pour 14 L., sa dîme de Leytron et de Montagnon au chapitre de Sion.
1234.
Archives de Valère.
Landricus permissione diuina Sedun. ecclesie minister humilis omnibus presentes litteras inspecturis eternam in Domino salutem. Constitutus in presencia nostra dnus Rodulphus de Turre miles recognovit se decimam suam de Leytrun et de Montagnum in blado et vino capitulo nostro Sedun. pro quatuordecim lb. pignore obligasse in manu nostra, fide interposita quod si quis dicto capitulo super eadem decima iniuriari forte, quod non credit, presumeret, ipse decimam eamdem prenominato capitulo pro posse suo fideliter garentiret. Nos uero ad petitionem ipsius militis obligauimus nos dicto capitulo pro eadem decima, quousque ipse miles redimere uoluerit, manutenenda pacifice et quiete. Ipse etenim miles fide data promisit bona fide nos inde seruare indempnes. Testes presentes fuerunt et fuerunt uocati : Rodulfus de Monte Jouet, /315/ Petrus de Saxo, Petrus de Charpigniaco, milites, Ay. minister, Stephanus Coquus, Rodulphus de Chamans, Petrus Janitor, Toreyncus clauiger et multi alii. In cuius rei memoriam et testimonium ad peticionem partium presentem paginam fecimus annotari et sigilli nostri munimine roborari. Actum anno Dni MoCCoXXXo quarto.
402
Gui, chanoine de Sion, fait au chanoine Jacques de Monthey, son neveu, une donation réversible au chapitre de Sion à la mort du dit Jacques.
Sion, 1235, 30 avril.
Archives de Valère.
* Ego Gvigo canonicus Sedun. concessi Jacobo de Monteyz nepoti meo et concanonico quicquid iuris habeo in prato et uinea de Baiart et grangiam meam prope molendinum de Strata cum pertinenciis suis et molendinum Ferrant et mobilia mea, tali condicione quod hec omnia possideat in uita sua, et post decessum eius ad Sedun. capitulum deuoluantur, ita quod tam ipse Jacobus in uita sua quam capitulum post ipsum teneantur facere annuatim infra octabas Pentecostes unam donam pauperibus et uni lampadi ante altare beate Catherine apud Valeriam oleum perpetuo ministrare. Testes : Boso decanus, Jacobus de Sallun, Jacobus de Grayllie, Romanus clericus, Amedeus, Walterus de Chosun, qui hanc cartam, vice Henrici cantoris et cancellarii Sedun., leuauit, et ego Vldricus clericus vice eiusdem eam scripsi. Actum Seduni, in domo predicti Gvigonis, anno Dni Mo.CCo.XXXo.Vo, II kl. maii, Frederico imperante, Landrico episcopante. /316/
403
Inféodation de maisons et autres biens à Anniviers, faite par Landri, évêque de Sion, à Guillaume d’Anniviers.
Valère, 1235, 21 mai.
Archives de Valère. — Furrer, III, 69.
Notum sit omnibus Christi fidelibus quod dnus Landricus Dei gracia Sedun. episcopus, laudatione capituli sui, dedit Willermo de Aniuesio filio Ludouici in augmentum sui feudi domos lapideas et contiguas que sunt in castro de Aniuesio et domum ligneam que iacet ante predictas domos, ita quod non possit leuare predictas domos que sint pares in altitudine domui dni episcopi. Retinuit inde dnus episcopus sibi et suis turrim ligneam que vulgo dicitur Ballios et aulam nouam que iacet iuxta predictam turrim ligneam et dominium castri. Preterea retinuit sibi quod si vellet facere mansionem in propria persona cum suis in ipso castro, Willermus debet reddere sibi iam dictas domos dum ibi placuerit ei manere. Dedit autem dnus episcopus hoc feudum Willermo et heredibus suis, scilicet filiis si quos habuerit et filiabus, ita quod si heredem masculum non haberet, vna filiarum eius adciperet maritum talem, videlicet qui vellet et posset et faceret hominium ligium dno episcopo et ecclesie Sedun. et presens feodum ab ecclesia possideret. Item dedit ei in feodum nouem arietes et quinque agnos et tres oues que debebantur dno episcopo in predicta valle de Aniuesio, et duos modios siliginis in augmentum feudi sui. Idem vero Willermus recepit a dno episcopo in feodum allodium suum quod emit a Lescharia de Leucha. Et ipse debet de istis feudis et de portione antiquorum feudorum quam tunc temporis possedebat, hominium ligium dno episcopo ad seruicium ecclesie Sedun. et viginti sol. /317/ placiti. Ita quidem quod pro predicto allodio, quod recepit ab ecclesia, et pro hominio supradicto expars debet esse penitus et immunis tam erga dnum episcopum quam suos participes et confratres de omnibus seruiciis et vsagiis que prius ante tempus istius carte de predictis portionibus facere tenebatur. Nec potest ipse Willermus uel heredes eius vendere uel aliquo modo alienare predictas domos sine consensu et voluntate episcopi et capituli predictorum. Ut hoc autem melius obseruetur, rogauerunt cartam fieri et testes apponi qui sic vocantur : Boso et Aymo decani, Willermus Ottonis, Gregorius, Jacobus de Sallon, sacerdotes, Jacobus de Grailie, Johannes Rodulphi, dyaconi, Jacobus de Granges, Boso de Sirro, Walterus de Choson, canonici Sedun., qui hanc cartam leuauit, vice Henrici cantoris et cancellarii Sedun. Actum Valerie, anno Dni Mo.CCo.XXXo quinto, XII kl. junii, Frederico imperante, Landrico episcopante.
404
Donation faite à l’abbaye d’Aulps par Petronille, femme d’Amédée de Saxon.
Giez, 1235, 1er août.
Ménabréa, L’Abbaye d’Aulps, 70.
Notum sit omnibus tam presentibus quam futuris quod Petronilla uxor Amedei de Saxuns dedit Deo et beate Marie et domui Alpensi pro remedio anime sue et antecessorum suorum Nicholet et Magnerium carpentarium de Umbres, et los Bechez quos antea tenebat dicta domus pro quadam questa quam mater donni Petri de Roveria, patris videlicet eiusdem Petronille, dederat domui supradicte. Dedit etiam Petrum dol Crest pro una pittancia facienda Alpensi conuentui annuatim, et Anselmum de la Plani et fratres ejus et Martinum de Umbres et Johannem bubulcum de Gye; ita tamen quod quinque tricenaria reddat annuatim, unum domui Alpensi pro /318/ cereis faciendis, qui ardeant in missa beate Marie, et alterum domui Habundantie, alterum domui de Syz, alterum domui Repausatorii, alterum domui de Valons; vel si dicta domus Alpensis voluerit, capiat in prefato Johanne quod ei placuerit et dicta tricennaria reddat. Preterea dedit Johannem Tabarlet qui antea tenebat terram de la Moli a domo supradicta. Hos prefatos homines dedit dicta Petronilla cum omni posteritate et tenementis eorum libere et quiete, sine aliqua prorsus retentione, et hoc de consensu et voluntate mariti sui Amedei, et de his investiunt uterque dictam domum in presenti in manu Nicholai prioris Alpensis et Willielmi quondam abbatis ejusdem domus. Dedit etiam eodem voto portarie Alpensi ad usus pauperum tertiam partem alpagii de Layz. Auctum est hoc anno Dni Mo.CCo.XXXVo, kl. augusti, apud Gye, coram testibus quorum ista sunt nomina : Nicholaus prior, Willielmus quondam abbas, Giroldus Fisicus, monachi Alpenses, Raymundus capellanus dol Byol, Petrus diaconus, Raynaldus clericus, Uldricus senex, Johannes castellanus de Gye, Johannes filius eius, Petrus Litricos, Garinus filius Willielmi de Gye, Petrus dol Crest, Johannes Tabarlez, Radulphus et Petrus de la Moli, Maynerius li Gerba. Et etiam in hujus rei testimonium ut res firmior habeatur, voluerunt Alpenses et dicta Petronilla et Amedeus maritus eius cartam fieri et sigilli Giroldi officialis Gebenn. et decani Alingii munimine roborari.
405
Jean Major vend sa part des dîmes de Nas au chanoine Anselme Vassal.
1235, 23 octobre.
Archives de Valère, Cartul. du XIIIe siècle, fol. 47.
Notum, etc., quod ego Johannes Maior, laudatione filiorum meorum Petri et Ludouici et filiarum mearum Guersint et /319/ Willerme, vendidi et finaui pro VI lb. Anselmo canonico cui dicitur Vasallus quicquid iuris habebam in decimis de Nas, quas Johannes maritus Philippe reddit, videlicet VI fisch. silig. et III ordei et I fabarum. Inde rogaui cartam fieri et testes apponi qui sic vocantur : Willermus Otto, Willermus capellanus, Jacobus de Aniuies, Jacobus de Saillon, canonici Sedun., Rolandus sacerdos, Georgius clericus, Willermus vicedominus de Aniuies, Vldricus de Sirro. Ego autem Matheus hanc cartam scripsi, uice Henrici cantoris et cancellarii Sedun. Actum publice anno Dni MoCCoXXXVo, X kl. nouembris, Landrico episcopante et Frederico imperante.
406
Frère Guillaume de Chaumont, commandeur de la maison hospitalière de Conflans, du consentement des commandeurs de Salquenen et du Simplon, vend à Walther Seman la moitié d’une vigne de cette dernière maison.
1235.
An. Jos. de Rivaz, Opera hist. XI, 308, ex archivo communitatis Sarqueni. — Archiv für Schw. Gesch. III, 160.
Nouerint vniuersi presentem cartam inspecturi quod nos frater Willermus de Chomunt commendator domus hospitalis de Conflens, de consensu fratris Petri de la Clusa commendatoris domus hospitalis de Salqueno et fratris Bernardi magistri domus hospitalis de Semplon et fratris Manneri, dedimus et concessimus Walthero Seman et heredibus eius medietatem vinee hospitalis de Semplon, que vinea sita est in territorio de Massona, pro duobus modiis vini censualibus annuatim reddendis nuntio hospitalis de Semplun in vindemia. Verumtamen si dictus Waltherus vel heredes sui predictum seruicium non redderent predicte domui in vindemiis, iterum predicta vinea ad supradictam domum hospitalis de Senplon /320/ deuoluatur, donec predictum seruicium integraliter esset restitutum. Quod ut ratum permaneat nos frater Willelmus de Chomunt commendator domus hospitalis de Conflens presentem cartam ad petitionem predicti Waltheri sigilli nostri appositione confirmauimus. Datum anno Dni Mo.CCo.XXXVo. Quam confirmationem frater Aymo de Germillie commendator domus hospitalis de Conflens, ad petitionem Johannis Clerici de Narres et heredis sui, sigilli nostri munimine roborauimus. Actum anno Dni Mo.CCo.XLVIo.
407
Martin, chevalier de Bagnes, donne en fief un champ et un pré à Boson du Pont.
Sembrancher, 1235.
Archives de l’abbaye de Saint-Maurice.
Notum sit omnibus quod ego Martinus miles de Bannes, laudatione filiorum meorum Johannis et Uldrici, concessi in feodum Bosoni de Ponte campum et pratum de Lapide pro medietate fructuum in eis crescentium et pro gallina seruicii annuatim et VI den. placiti omni exactione remota. Postea uero ipse Boso dedit michi in cambium pro mea medietate prati pratum de Verchisiri, quod ipse aquisiuit de Johanne Locandio. Inde rogaui cartam fieri et testes apponi qui sic uocantur : Aymo de Turre, Nantelmus de Aent, milites, Johannes Libalz et Walterus clericus de Bannes, qui cartam leuauit, uice Henrici cantoris et cancellarii Sedun. Ego autem Matheus eam scripsi uice eiusdem. Quam si quis, etc. Actum publice apud Sanctum Brancherium ante domum Johannis Lobal, anno Dni Mo.CCo.XXXV, Landrico episcopante et Frederico imperante. /321/
408
Pierre, donzel d’Arbignon, vend à son frère Rodolphe tout ce qu’il possède à Illiés et à Arbignon.
1235.
An. Jos. de Rivaz, Opera hist. XI, 294, ex arch. Agaun., Majus minutarium, fol. LXI.
Noverint universi, etc., quod Petrus domicellus de Albignon vendidit et finavit absque ulla retentione Rodulpho fratri suo quidquid habebat in toto territorio de Ylies, in hominibus et rebus aliis, et quidquid habebat apud Albignon, in plano et in monte, videlicet in hominibus et in rebus aliis; vendidit etiam eidem Rodulpho dictus Petrus quidquid habebat in hominibus et rebus aliis a loco qui dicitur Brest usque ad Martiniacum, in plano et in monte, pro XXVI lb. et X sol. bonorum Maur., de quibus habuit plenariam solutionem. Inde sunt testes dnus Nantelmus abbas, dnus Petrus prior, W. Alamannus, Nicolaus de Commugnie, canonici, Bernardus de Massungiaco, W. Quarterii, Johannes Pelliparius et Jacobus nepos eorum et multi alii. Actum est hoc anno gratie Mo.CCo.XXXVo. Ad preces utriusque partis appositum est huic scripto sigillum capituli Agaun.
409
Accord entre les frères Henri, Rodolphe et Jean, d’une part, et Amédée et Ulric de Rarogne, de l’autre, au sujet des vidomnats de Louèche et de Rarogne.
Sion, 1235 (1236), 15 janvier.
M. D. R. XVIII, Chartes Sédun. 424. /322/
410
Pierre de Louèche vend des vignes à Aymon, métral de Sion.
Louèche, 1236, 24 avril.
Archives de Valère, S. 91.
Notum sit omnibus Christi fidelibus quod ego Petrus de Leuca, laudatione vxoris mee Willerme et Jacobi Maioris fratris mei, vendidi et finaui Aymoni ministro Sedun. et eius heredibus vineas meas de Campis, exceptis illis quas tenet Perrotiers, et decimas earum pro XXVII lb. acquisitionis et II sol. seruitii annuatim et X sol. placiti; quod seruitium et placitum ipse Aymo tenetur dare episcopo de quo ego tenebam predictas vineas, et pro predicto seruitio et placito episcopus tenetur sibi et suis heredibus predictam uenditionem firmiter garentire omni exactione remota, tali tamen condictione quod ego nichil minus faciam usagii uersus episcopum quam solebam, antequam fecissem hanc uenditionem. Inde rogaui cartam fieri et testes apponi qui sic uocantur : Aymo plebanus, Willermus de Caldana, Petrus de Syrro, milites, Vldricus de Curia, Willermus de Chaler, Willermus Lambaner, Petrus Niger et Johannes de Dalley, qui cartam leuauit, uice Henrici cantoris et cancellarii Sedun. Ego autem Matheus eam scripsi uice eiusdem. Quam si quis, etc. Actum Leuce anno Dni Mo.CCoXXXVIo, VIIIo kl. maii, Landrico episcopante et Frederico imperante. Postmodum vero ego Leonardus de Lenz eam rescripsi, uice Normandi cantoris et cancellarii Sedun., anno Dni MoCCoLXXXo quarto, Rodulpho regnante, Petro episcopante. /323/
411
Guillaume de Werrun vend un fief à Mathieu, curé de Viége.
Viége, 1236, 29 avril.
Arch. de Valère, Cartul. ecclesiæ de Vespia, pag. 83, No LXIIII.
* Willermus de Werrun de Torbi, laude vxoris sue Agnetis et filie sue Salomee, vendit pro XX sol. Matheo plebano et ecclesie de Vespia feodum quod Willermus de Belde tenebat ab ipso, de quo debebat XV den. de seruicio et duos sol. cum dimidio de placito. Testes : Pe. sacrista, Anselmus de Castellon. Datum apud Vespiam, anno Dni M.CC.XXXVI, III kl. madii, Landrico episcopante.
412
Ulric Wicars vend un cens de 11 setiers de moût à Aymon, métral de Sion.
Louèche, 1236, 12 mai.
Arch. de Valère, Cartulaire du XIIIe siècle, fol. XIII.
Notum, etc., quod ego Vldricus Wicars, laudatione fratris mei Aymonis et uxoris mee Beatricis, uendidi et finaui Aymoni ministro Sedun. et eius heredibus XI sextarios malte reddendos annuatim in uinea mea des Combes pro VI lb. et X sol. acquisitionis et VI den. seruicii et II sol. placiti, omni exactione remota. Inde rogaui cartam fieri et testes apponi qui sic vocantur : Aymo plebanus de Leuca, Robertus et Aymo capellani sui, Petrus de Sirro, Willermus diaconus, Rodulphus Montelliers, Martinus tabernarius et Willermus minister, qui hanc cartam leuauit, uice Henrici cantoris et cancellarii Sedun. Ego autem Matheus eam scripsi uice eiusdem. Quam si /324/ quis, etc. Actum publice apud Leucam, anno Dni MoCCoXXXVI, IIIIo idus madii, Landrico episcopante et Frederico imperante.
413
Donations faites à la maison du Mont-Joux par Henri d’Allinges.
Liddes, 1236, 26 mai.
An. Jos. de Rivaz, Opera hist. XI, 320, ex archivo Montis Jovis.
Nouerint vniuersi presentes litteras inspecturi quod ego Henricus de Alingio dedi domui Montis Jouis quicquid juris habebam vel petere poteram in condamina de Fornais, que iacet inter fontem qui dicitur Goteta et burgum de Orseriis super stratam publicam, et in campo Boudin, et in medietate condamine que iacet iuxta terram Mauritii, et in medietate prati dou Bruel, et quicquid iuris habebam vel petere poteram in casuris parrochie de Orseriis et in casuris a medietate pontis d’Aleues usque ad porticam lacus Montis Jouis; libere et absolute omnia ista teneat et possideat et quicquid sibi placuerit de illis faciat sine contradictione mea vel heredum meorum. Ut autem omnia supradicta rata et inconcussa in perpetuum permaneant, presentem paginam feci sigilli mei munimine roborari. Actum est apud Ledes, anno gratie millesimo ducentesimo trigesimo sexto, in crastino beati Urbani pape et martyris.
414
Jean Charbus vend à Anselme, chanoine de Sion, les droits qu’il avait sur un champ en Lentina.
Sion, 1236, 22 septembre.
Archives de Valère, Original et Cartul. du XIIIe siècle, fol. 46.
Notum sit omnibus quod ego Johannes Charbus, laudatione uxoris mee Hermenchart et sororis mee Willerme et Willermi /325/ consanguinei mei, vendidi et finaui Anselmo Vasallo can. Sedun. pro L. sol. acquisitionis et IIII den. seruicii altero anno tantum et II sol. placiti in obitu utriusque quicquid iuris habebam in campo de Lentina. Hoc actum est laudatione Willermi Roderii, de quo predictus campus tenetur. Inde rogaui cartam fieri et testes apponi qui sic uocantur : Willermus Ottonis, Johannes Passer, Rodulphus de Aragnon, canonici Sedun., Matheus capellanus, Jacobus Clauel, Wido, Petrus portarius, Jacobus Mourin, Seunez de Cita. Ego autem Matheus hanc cartam scripsi, uice Henrici cantoris et cancellarii Sedun. Quam si quis, etc. Actum Seduni, anno Dni Mo.CCo.XXXo.VIo, Xo kl. octobris, Landrico episcopante et Frederico imperante.
415
Landri, évêque de Sion, promet de dédommager de toute perte le chapitre de Sion, qui s’est constitué caution en sa faveur envers Jacques de Granges.
Sion, 1236 (1237), janvier.
Archives de Valère, B. 43.
L. permissione diuina Sedun. ecclesie minister humilis, omnibus ad quos presentes littere peruenerint salutem in omnium Saluatore. Vniuersitati vestre notum facimus quod nos promisimus capitulo nostro in uerbo ueritatis, obligando nos et domum nostram et successores nostros, quod conseruabimus ipsos indempnes bona fide super VIII lb. pro quibus obligauerunt se pro nobis in manu Jacobi de Granges, secundum quod continetur in litteris quas habet idem Jacobus sigillatas sigillo nostro et ipsorum, scilicet capituli. Super hoc autem dedimus eidem capitulo redditores qui vice nostra et mandato nostro promiserunt ipsos conseruare indempnes, quorum nomina sunt hec : Jacobus domicellus de Bluuignot, /326/ Rodulphus de Chauez, Abel salterus, Vldricus Cocus, Petrus janitor, Stephanus dictus Cocus, Torencus, Willermus Bonus. Verum cum pro istis VIII lb. nos receperimus a Jacobo de Granges LX lb. Mauriciences quas soluimus ad utilitatem mense episcopalis in debitis Petri de Leuca dicti Loguers, de consensu capituli nostri, obligando nos et domum nostram et successores nostros, promisimus omnibus redditoribus supra nominatis quod conseruabimus ipsos indempnes super istis VIIIo lb., pro quibus obligauerunt se de mandato nostro in manu B. decani de Valeria recipienti nomine capituli. In testimonium huius rei dedimus capitulo litteras sigillo nostro sigillatas ad opus ipsius capituli et etiam ad opus redditorum supra nominatorum. Actum apud Sedunum, anno Dni Mo.CCo.XXXoVIo, mense januario.
Sceau de l’évêque.
416
Landri, évêque de Sion, donne en fief le fumier de l’alpe nouvelle dans le val d’Anniviers.
(1206-1237.)
Arch. de l’abb. de Saint-Maurice, Livre de la Val d’Illiés, pag. 81.
Landricus episcopus Sedun., laudatione capituli, concessit in feudum Petro de Larieta, Alberto dou Pissier, Aymoni de Crista et confratribus eorum fimum alpe noue, que est in valle de Aniuisio, pro vno denario nomine seruitii et duos denarios nomine placiti; ita tamen quod tenentur ministrare omnia que necessaria sunt in alpe preter calderiam, et eam annis singulis inuestire. Preterea postquam bestie descenderint de alpe, poterint si voluerint facere fenum ibidem ad opus sui et sedem alpis si voluerint transmutare, nec propter istud feudum debet ab eis tallia vel alia exactio exigi. /327/
417
Aymon, seigneur de Faucigny, déclare avoir reçu l’anneau qu’il avait prêté à Landri, évêque de Sion.
(1206-1237.)
Archives de Valère. — M. D. G. XV, 2e partie, 11.
Ego Ay. dnus Fucigniaci notifico omnibus litteras istas inspecturis quod dnus L. Sedun. episcopus reddidit michi anulum quod sibi adcomodaueram, pro quo capitulum Sedunense dederat michi litteras fideiussorias in Lta marchis argenti, et quod littere iste non ualent inueniri, omnino iubeo quod si forte inuente fuerint, nullius sint ualoris.
Grand sceau rond : cavalier brandissant son épée; † SIGILLVM AYMONIS DOMI … VLCINIACI. Au revers, les armes de Faucigny.
418
Pierre, sautier de Sion, remet divers biens en gage à G. de Mont, pour 20 L. et 10 sols.
(1206-1237.)
Archives de Valère.
L. Dei gracia Sedun. ecclesie minister humilis … per presentem paginam notificare curamus P. salterum Sedun., laudatione Mabilie domine sue et uxoris sue Beatricis, viridarium et vineam de Prato et arbores uiridarii Vldrici Lusier et viridarium de Ponte G. de Monte et Luciane uxori sue et etiam seruicia Seduni pro XX libris et X sol. in vadimontum posuisse, ita tamen quod si dna Luciana decederet, salterus nisi ex integro et ex toto vadiaturam redimere non ualeret. Si autem salterus uellet a quinque annis in antea et medietatem /328/ uiridarii de Prato absque uinea et arbores uiridarii Vldrici Lusier et quartam partem fructus arborum de Ponte pro C sol. et X sol. posset redimere et habere. Et vt hoc esset firmius factum salterus dedit predicto Girardo de Monte et vxori sue Luciane fideiussores istos Petrum de Duing, Anselmum Marescaldum, quod ipse hoc in pace et sine querela ecclesiastica manuteneret, et testes fecit apponi qui sic uocantur : Michael sacerdos, P. de Saxo, Petrus miles de Grillie, W. de Chadro, P. de Rogi aiuui, Ja. de Oschie et Frianz. Et quia nos ad preces utriusque partis hoc debemus manutenere, saluo jure nostro, sigillum nostrum fecimus apponi.
Moitié du sceau.
419
Mort de Landri de Mont, évêque de Sion.
(1237), 10 avril.
Nécrologe de l’église de Sion, ap. M. D. R. XVIII, 262.
IIII idus aprilis. Obitus Landrici episcopi, qui pro anima sua et fratris sui abbatis dedit C lb. ad emendam terram cuius fructus hiis qui eius exequiis intererunt, diuidantur, uidelicet C sol. Obiit IIII idus aprilis.
420
Amédée IV, comte de Savoie, confirme la constitution d’hypothèque faite par son frère Aymon en faveur de la maison du Mont-Joux.
Chillon, 1237, 30 août.
Archives de l’hospice du Grand-Saint-Bernard, copie du XVIIe siècle.
Nos Amedeus, comes Sabaudie et marchio in Italia, notum facimus vniuersis presentes litteras inspecturis quod cum dnus pater meus Thomas comes Sabaudie cepisset de bonis /329/ domus Montisiouis vsque ad summam centum marcharum pro debito quod domus Montisiouis debebat dno Eymerico de Valesia, cuius pecunia vbi(cum)que erat ad iam dictum comitem erat causa fenoris deuoluta, dictus comes pater meus et Aymo frater meus quondam bone memorie predictam domum promiserunt conseruare indempnem. Cum igitur predictus pater meus et dnus minime predictam promissionem attenderet et domus sepe dicta iniuste in dictis centum marchis grauata extitit, Aymo carissimus frater meus dictum promissum cupiens adimplere, obligauit Burgum Sancti Petri Montisiouis cum suis appendiciis domui nominate. Nos autem pia vota carissimi fratris nostri adimplere quam plurimum cupientes, volumus, laudamus et concedimus, manutenere promittimus prefate domui talem obligationem quam Aymo sepedictus frater noster in dicto Burgo obligauit, sicut expresse in carta ipsius Aymonis plenius continetur. Et vt firmius habeatur, presentes litteras in huius rei testimonium eisdem dedimus sigilli nostri munimine roboratas. Datum apud Chillun, anno Dni millesimo ducentesimo trigesimo septimo, tertio kl. septembris.
On voit, par cet acte, qu’Aymon de Savoie ne vivait plus le 30 août 1237. D’un autre côté, comme il fait une donation à l’abbaye de Saint-Maurice le 1er juillet de la même année (Cibrario e Promis, Docum. 157), il faut placer sa mort entre ces deux dates.
421
Constantin de Chesal, de Vex, vend un cens de trois fichelins de seigle à Jean Visons.
Sion, 1237, 19 novembre.
Archives de Valère, Original et Cartulaire du XIIIe siècle, fol. XLIII.
C. de elemosina Johannis Uisonis apud Ves de III fisch. silig.
Notum, etc., quod ego Constantinus de Chesalz de Ves, /330/ laudatione uxoris mee Marie et filii mei Martini et filie mee Wette, uendidi et finaui Johanni Uisonis et heredibus suis pro XXX sol. Mauric. III fischilinos siliginis censuales, nomine allodii, super casamento meo et super campo Asinorum et super campo Lambert. Ita quod si ego uel mei heredes non reddiderimus sibi dictos tres fischilinos receptibiles annuatim, prefatus Johannes Uiso et heredes eius habeant dictam terram; quam si ego vel heredes mei sibi garentire non possimus, assigno sibi in garentationem omnes res meas mobiles et immobiles, ad quas habeant recursum et plene possideant, donec de predicto censu fuerit integre satisfactum. Inde rogaui cartam fieri et testes apponi quorum hec sunt nomina : Nicolaus Branchies, Syunet de Cita, Petrus Albus de Prato, Petrus portitor, Willermus Rodiers et ego Nanco clericus qui hanc cartam scripsi, uice Jacobi de Montez cantoris et cancellarii Sedun. Cui si aliquis, etc. Actum Seduni, in domo prefati Johannis, anno ab incarnatione Dni Mo.CCo.XXXo.VIIo, XIIIo kl. decembris, Frederico imperante, Bosone Sedun. electo existente.
422
Vente faite par Belvis à Girold, minister du doyen Aymon.
Sion, 1237, 29 novembre.
Archives de Valère.
* Ego Beluis, laudatione filii mei Willermi, vendidi pro XXI sol. et VI den. Giroldo ministro Aymonis decani III fischilinos siliginis reddendos uno anno, alio non, et II den. seruicii et XII den. placiti super terram quam Adam de Bornuech habebat a me in feodo in loco qui dicitur Olflies. Prefatus vero Adam recepit a Giroldo ministro illud feodum quod habebat a me pro usagio supradicto. Testes : Aymo decanus, /331/ Boso de Ventona, Johannes de Drona, Boso de Eroens, Martinus de la Cuua et ego Nanco clericus qui, uice Jacobi de Montez cantoris et cancellarii Sedun., hanc cartam scripsi. Actum apud Sedunum, anno Dni M.CC.XXXVII, III kl. decembris, Frederico imperante, Bosone Sedun. electo feliciter ministrante.
423
Statut pour la conservation des armes du chapitre de Sion.
Valère, 1237, 1er décembre.
Archives de Valère, G. 14.
Anno ab incarnatione Dni Mo.CCo.XXXVIIo, kl. decembris, in choro Ualerie, facta est constitutio a canonicis Sedun. ad capitulum congregatis, quod omnes baliste et omnes thoraces et omnes alie armature quas dictum capitulum tunc habebat uel quas habiturum esset in posterum, per manum alicuius fidelis de capitulo, quem capitulum ad hoc duxerit deputandum, apud Ualeriam sub claui omnes insimul conseruentur, nec sine consensu capituli accomodari uel distrahi ualeant ullo modo, nisi forte aliquis de capitulo pro necessitate ecclesie uel pro sua a capitulo ualeat impetrare, ut sibi de predictis aliquid usque ad certum capitulum accomodetur; et tunc ille qui eas habebit in custodia non aliter eas tradat, nisi prius a commendatario pignus receperit pro singulis ualens duplum, ab eo ad opus capituli reseruandum, qui etiam ad hoc exequendum fideliter fide interposita teneatur. Ut autem istud stabile perseueret in posterum, dnus B. Sedun. ecclesie tunc electus ad preces capituli sub excommunicationis pena prohibuit ne huic statuto quisquam presumeret contra ire. Et in huius rei testimonium tam ipse quam capitulum presentem cartulam sigillorum suorum munimine roborarunt.
Deux sceaux pendants. /332/
424
Donations faites par Boson de Granges, évêque élu de Sion, à la mense épiscopale.
Valère, 1237, 10 décembre.
M. D. R. XVIII, Chartes Sédun. 430.
425
Borcard Pelletier vend un cens de seigle à Aymon, métral de Sion.
Louèche, 1237.
Archives de Valère, Cartulaire du XIIIe siècle, fol. 1.
Notum, etc., quod ego Borcardus Pelliparius, laudatione uxoris mee Agnetis et matris mee Willerme et fratrum meorum Petri et Cononis, uendidi et finaui Aymoni ministro Sedun. et heredibus suis XIII fischilinos siliginis in uno anno et in alio IX fisch. silig., de quo blado heredes Borcardi de Uarona debent dimidium modium annuatim cum duobus den. seruicii, et Petrus li Lambor IIII fisch. uno anno alio non et I o(bolum) seruicii, et filii Alberti de Crista II fisch. silig. annuatim, et Giroldus filius Borget I fisch. silig. annuatim et ob. seruicii. Johannes uero Lambaners et heredes eius tenentur dicto Aymoni ministro et eius heredibus dictam uenditionem imperpetuum garentire pro quarta parte libre piperis ad magnum pondus. Inde rogaui cartam fieri et testes apponi qui sic vocantur : Johannes Lambaners, Johannes Marchis, Anselmus de Crista, Willermus Lambaners et Johannes qui hanc cartam leuauit, uice Jacobi de Montez cantoris et cancellarii Sed. Ego autem Nanczo clericus uice eiusdem scripsi eam. Cui si aliquis, etc. Actum apud Leucam, anno Dni Mo.CCo.XXXVIIo, Friderico imperante, Bosone Sedun. electo existente. /333/
426
Guillaume, Anselme et Pierre de Guechebon vendent à Guillaume de la Fontaine quatre seitorées de pré, qu’ils reprennent en fief.
Guechebon, 1237 (1238), 29 janvier.
Archives de Valère, Original, C. 14, et Cartul. du XIIIe siècle, fol. VIII.
Notum, etc., quod ego Willermus et Anselmus et Petrus filii Walteri de Guechebon, laudatione eiusdem Walteri patris nostri et Beatricis matris nostre et Beche, Agnetis et Salomee uxorum nostrarum, uendidimus et finauimus in alodium pro XII lb. Willermo de Fonte et heredibus suis IIIIor sectoratas prati, de quibus due iacent apud Lochmatum et alie due apud Suffum. Quam terram totam ipse remisit nobis in feodum pro hominio, saluo mansu, et pro IIIIor modiis siliginis seruicii annuatim et pro V sol. placiti, omni exactione remota. Inde rogauimus cartam fieri et testes apponi qui sic uocantur : Willermus de Gubon, Willermus de Agro, Willermus, Walterus et Pe. filii Petri de Guechebon et Nicolaus scolaris, qui hanc cartam leuauit, uice Henrici cantoris et cancellarii Sedun., vice cuius ego Matheus eam scripsi. Quam si quis, etc. Actum apud Guechebon, anno Dni MoCCoXXXoVIIo, IIII kl. februarii, Frederico imperante, Bosone electo existente. Postmodum vero ego Willernus notarius, uice Normandi cantoris et cancellarii Sedun., hanc cartam rescripsi, anno Dni Mo.CCo.LIIIIo, II idus nouembris, Willermo regnante, Henrico episcopante. /334/
427
Guy de Bruel vend à Aymon de Venthône, doyen de Sion, l’île d’Ansel et un pré à Bramois.
Valère, 1238, 10 avril.
Archives de Valère, Original et Cartul. du XIIIe siècle, fol. VI.
C. de prato de Bramosio quod tenet li Riffes.
Notum, etc., quod Guydo dol Bruel, laudatione uxoris sue Agnetis, uendidit et finauit pro LX sol. nomine allodii Aymoni de Ventona decano Sedun. et heredibus suis et cuicumque dare uel uendere uoluerit, insulam que dicitur insula Ansel, que iacet apud insulam rotundam, iuxta insulam Petri Alays, et pratum duorum sectorum quod iacet apud Bramosium, iuxta domum Petri de Pascuis, in loco qui dicitur Presor, cuius prati culturam Willencus de Sancto Laurentio habet in feodum a Rodulpho de Uentona domicello, qui cognominatur Gaschons. Tenentur autem predictus Guido et heredes sui stipulatione et promissione interposita imperpetuum garentire in allodium contra omnes predictam insulam et dictum pratum supradicto Aymoni et heredibus suis et cuicumque dare uel uendere uoluerit, et heredibus eorum. Si autem dictus Guydo uel heredes sui non garentirent predicto Aymoni et aliis supradictis predictam insulam et dictum pratum in allodium, sicut iam dictum est, obligauit ipse Guido eidem Aymoni et supradictis imperpetuum uineam suam de Fontanes, que iacet apud Synsynam, ita quod si aliquis inquietaret eumdem Aymonem uel supradictos super iam dicto prato et dicta insula, uel aufferret eis aliquid de predictis prato et insula, predictus Aymo uel supradicti haberent totam predictam uineam de Fontanes, donec omnia dampna cum omnibus expensis eis essent emendata et integre resarcita. Et hoc quocienscumque /335/ aliquod dampnum super hiis eisdem inferretur. Inde rogauit predictus Guido cartam fieri et testes apponi quorum hec sunt nomina : Rodulphus Gascons, Giroldus de Moniouet, domicelli, Giroldus minister Aymonis decani, Johannes de Grimisuel, Petrus li Deschaz. Testes laudationis Agnetis sunt Chasteyns de Ridda, Nicholaus de Audes, Petrus de Cordona et ego Nanco clericus qui, uice Jacobi de Montez cantoris et cancellarii Sedun., hanc cartam scripsi. Cui si aliquis, etc. Actum apud Ualeriam, in domo dicti Aymonis, anno Dni Mo.CCo.XXXo.VIIIo, IIIIo idus aprilis, Frederico imperante, Bosone Sedun. electo existente.
428
Jean Rodulphi, chanoine de Sion, vend, pour cinq ans, au doyen Aymon de Venthône, la récolte d’un pré en Champ-sec.
Valère, 1238, 13 avril.
Archives de Valère, Original et Cartul. du XIIIe siècle, fol. XXI.
Notum, etc., quod ego Johannes Rodulphi canonicus Sedun. uendidi et finaui dno Aymoni de Ventona decano Sedun. pro XVII sol. fenum et herbam prati cuiusdam quod iacet en Chamsech, quod dicitur pratum es Jaes, cum medietate salicum usque ad annos quinque. Que omnia ego et hereditas mea tenemur eidem Aymoni usque ad predictum terminum garentire. Inde rogaui cyrographum fieri et testes apponi quorum hec sunt nomina : Willermus dnus de Aent, Chono frater eius, Agno clericus et ego Nanco clericus, qui hoc cyrographum scripsi, uice Jacobi de Montez cantoris et cancellarii Sedun. Cui si aliquis, etc. Actum apud Ualeriam, anno Dni Mo.CCo.XXXo.VIIIo, idus aprilis, Frederico imperante, Bosone Sedun. electo existente. /336/
429
Le prêtre Pierre de Vex vend ses droits sur un pré à Grimisuat.
Sion, 1238, 29 avril.
Archives de Valère, Cartulaire du XIIIe siècle, fol. XV.
Notum, etc., quod Petrus de Ues sacerdos, laudatione matris sue Auzen, uendidit et finauit pro XII sol. nomine allodii quicquid iuris habebat in campo qui iacet apud Grimisuel supra pratum de Loiz, quem colit Perreta de Chamoson. Inde rogauit cartam fieri et testes apponi quorum hec sunt nomina : Boso de Uentona, Willermus de Ecclesia, Syunet li Sappa et ego Nanczo clericus qui, uice Jacobi de Montez cantoris et cancellarii Sedun., hanc cartam scripsi. Cui si, etc. Actum Seduni, anno Dni Mo.CCo.XXXo.VIIIo, IIIo kl. maii, Frederico imperante, Bosone Sedun. electo existente.
430
Jean de Cerise donne en fief à Aymon de Venthône, doyen de Sion, trois parties de l’alpe dite Altaret.
Sion, 1238, 1er mai.
Archives de Valère, Cartul. du XIIIe siècle, fol. XVI et XVII.
Notum, etc., quod Johannes de la Cyriesi, laudatione fratris sui Stephani et cognatorum suorum Wetonis et Uldrici, concessit et dedit in feodum Aymoni de Uentona decano Sedun. tres partes cuiusdam alpis, que iacet apud Dyes, que dicitur li Altaret 1 , exceptis caseis des alpieios pro LIII sol. nomine /337/ acquisitionis et II sol. et III den. placiti et IIIIor den. et o. seruicii, quod seruicium debet reddi tantum in anno quo predicta alpis est uestita, pro quo usagio dictus Johannes et hereditas eius tenentur dictam alpem prefato Aymoni uel cui ipse dare uel delegare uoluerit, contra omnes imperpetuum garentire. Inde rogaui cartam fieri et testes apponi quorum hec sunt nomina : Petrus sacerdos de Ves, Petrus de la Balma, Petrus de Comera, Martinus de la Lais, Johannes de Grimisuel et ego Nanczo clericus qui, uice Jacobi de Montez cantoris et cancellarii Sedun., hanc cartam scripsi. Cui si aliquis, etc. Actum Seduni, ante ecclesiam beati Theodoli, anno Dni MoCCoXXXVIIIo, kl. maii, Frederico imperante, Bosone Sedun. episcopo existente.
431
Jean dit Martyr, de Sierre, vend une redevance de 12 deniers à Aymon de Venthône, doyen de Sion.
Venthône, 1238, 23 octobre.
Archives de Valère, Cartul. du XIIIe siècle, fol. XXI.
Notum, etc., quod ego Jacobus dictus Martir de Sirro, laudatione vxoris mee Agnese et filiorum meorum Willermi et Johannis, vendidi et finaui pro XII sol. Ay. de Ventona decano Sedun. XII den. nomine seruicii reddendos sibi annuatim super omne allodium meum, videlicet super casamentum meum de Glarey et super quoddam frustrum terre que iacet iuxta illud, et super quoddam frustum terre que iacet in clauso de Nochi, et super vnam listam prati ibidem iacentis, et super duos denarios seruicii quos Giroldus dictus Puer debet michi, et super duo frusta campi que iacent apud Myeio, et super pratum uetus de Chestro, et super pratum de Fologni, et super quoddam frustum prati quod iacet apud /338/ Chipiz, subtus pratum Willermi senioris, et super campum dol Noyeret, et super allodium meum de Salqueno, et super vnum den. seruicii quem Petrus de Vineis debet michi, et super I den. seruicii quem Petrus dol Pasqueret debet michi. Inde rogaui cartam fieri et testes apponi qui sic vocantur : Petrus presbiter de Laques, Aymo de Muiot, Martinus Murarri, Willenchus Bernardi, Petrus Ruffus et ego Nanczo clericus qui, uice Jacobi de Montez cantoris et cancellarii Sedun., hanc cartam scripsi. Cui si aliquis, etc. Actum apud Ventona, anno Dni Mo.CCoXXXoVIIIo, Xo kl. nouembris, Frederico imperante, Bosone Sedun. episcopo existente.
432
Pierre des Prés, d’Anniviers, vend un pré à Anniviers à Aymon de Venthône, doyen de Sion.
Valère, 1238, 13 novembre.
Archives de Valère, Cartul. du XIIIe siècle, fol. XV et XVI.
Notum, etc., quod ego Petrus de Pratis de Aniuesio, laudatione filiorum meorum Anthonii et Aymonis et filiarum mearum Beatricis et Agnese, vendidi et finaui pro XXV sol. Aymoni de Ventona decano Sedun. quoddam pratum quod iacet apud Aniuesium, supra lo Larsey, quod pratum Jacobus dou Larsey habebat a me in feodum, saluo iure Jacobi supradicti. Inde rogaui cartam fieri et testes apponi quorum hec sunt nomina : prefatus Jacobus, Petrus de Heremencia clericus, Johannes de Grimisuel, Willermus de Sirro et ego Nanczo clericus qui, uice Jacobi de Montez cantoris et cancellarii Sedun., hanc cartam scripsi. Cui si aliquis, etc. Actum apud Valeriam, anno Dni Mo.CCoXXXoVIIIo, idus nouembris, Frederico imperante, Bosone Sedun. episcopo existente. /339/
433
Walter de Törbel vend sa maison et son grenier à Guillaume de la Fontaine.
Louèche, 1238, 7 décembre.
Archives de Valère, Original, C. 14, et Cartul. du XIIIe siècle, fol. VIII.
Notum, etc., quod ego Walterus de Torbi, laudatione uxoris mee Beatricis et filiorum meorum Anselmi, Petri et Willermi et uxorum suarum Agnese, Salomee et Beatricis, uendidi et finaui pro XIX lb. Willermo de Fonte et heredibus suis domum meam lapideam et granarium cum casali, que omnia ego et heredes mei tenemur eidem Willermo et heredibus suis in alodium et imperpetuum garentire. Inde rogaui cartam fieri et testes apponi qui sic vocantur : Rodulphus canonicus, Philippus de Morgia, Arembertus de Champilz, Willermus de Canali et Walterus de Chousum canonicus Sedun., qui hanc cartam leuauit, uice Jacobi de Montez cantoris et cancellarii Sedun., uice cujus ego Nanzo clericus scripsi eam. Cui si quis, etc. Actum apud Leucham, ante aulam, anno Dni MoCCoXXXoVIIIo, VII idus decembris, Frederico imperante, Bosone Sedun. episcopo existente. Postmodum uero ego Willermus notarius, uice Normandi cantoris et cancellarii Sedun., hanc cartam rescripsi, anno Dni Mo.CCo.LIIIIo, XVI kl. decembris, Willelmo regnante, Henrico episcopante.
434
Les frères Pierre et Jacques, donzels de Martigny, donnent en gage pour 25 L. un cens de sept muids de seigle à Boson, évêque de Sion, qui remet ce cens en bénéfice au chapitre de Sion.
Sion, 1238 (1239), 19 janvier.
Archives de Valère.
Boso miseratione diuina Sedun. episcopus omnibus presentes litteras inspecturis rei geste notitiam cum salute. Nouerint /340/ vniuersi quod nos in pignus accepimus pro XXV libris Mauric. a Petro et Jacobo fratribus domicellis de Martiniaco VII modios siliginis, quos ipsi percipiunt in maiori decima de Martigniaco, quam idem in feodum tenent a nobis nomine ecclesie Sedun. Nos uero predictos VII modios in beneficium concessimus capitulo Sedun. tamdiu quiete et pacifice possidendos, quousque XXV lb. Maur. sine diminutione qualibet persoluantur eisdem, fructibus non computatis in sortem, sub stipulatione promittentes eidem capitulo nos predictos VII modios eisdem pacifice deffensuros et apud Martiniacum siue in castro siue in plano ubi dictum capitulum uoluerit annis singulis reddituros, nisi forte, quod absit, segetes ubi dicte decime colliguntur essent per generalem guerram comitis et episcopi communiter deuastate, tunc illo anno secundum quantitatem uastationis minueretur solutio pensionis ad considerationem et arbitrium boni uiri. Et in huius rei testimonium et maiorem certitudinem dedimus eidem capitulo litteras nostras sigilli nostri munimine roboratas. Datum Seduni, anno Dni Mo.CCo.XXXo.VIIIo, XIIII kl. februarii.
Sceau pendant ovale. Evêque debout, crossé, mitré, bénissant. Légende : (S.) BOSONIS : SEDVNENSIS : EPI.
435
Echange entre Guillaume Levion et Pierre de Bornuech.
Sion, 1239, 29 mars.
Archives de Valère, Cartul. du XIIIe siècle, fol. XXXVIII.
C. de facto de Bornuech.
Notum, etc., quod Willermus Leuion et Willerma uxor eius, laudatione Mabilie matris dicte Willerme, finauerunt Petro de Bornuesc fratri dicte Willerme et heredibus eius quicquid /341/ iuris habebant apud Bornuesc a ponte de Borny et vltra. Idem vero Petrus, laudatione Raimunde uxoris sue, finauit supra dictis Willermo et Willerme quartam partem tocius terre quam Petrus pater eius habuit apud Sedunum a ponte de Borni et citra, ita tamen quod dicti Willermus et Willerma reddant ecclesie Sancti Theoduli IIIIor fischilinos siliginis de censu qui debebatur eidem ecclesie pro supradicta terra de Bornuesc, quos si ipsi vel heredes eorum non redderent, assignauerunt dicto Petro et heredibus eius vineam dol Pereyr et vineam Aymonis et quicquid iuris habebant in campis de Montorjo et quicquid iuris habebant in feudo quod Rodulphus de Chauez habet ab ipsis. Que omnia dictus Petrus et heredes eius tamdiu possideant, quousque super omnibus dampnis uel grauaminibus que prefato Petro uel heredibus eius pro iam dicto censu acciderint, sit plenarie satisfactum. Item supradicti Willermus et Willerma promiserunt reddere dno Anselmo Uassallo canonico Sedun. quinque fischilinos siliginis de censu qui debebatur eidem pro supradicta terra de Bornuesc. Quos si ipsi uel heredes eorum non redderent, assignauerunt et obligauerunt dicto Anselmo quicquid iuris habebant apud Arest et totum casamentum suum, quod iacet subtus Bicaria, super quibus dictus Anselmus recuperare ualeat dictum bladum. Et propter hoc dictus Anselmus promisit dicto Petro de cetero non petendum ab eodem uel ab eius heredibus dictum bladum. Preterea dictus Willermus et Willerma debent dicto Petro et eius heredibus annuatim IIIIor sextaria uini dare super uineam suam de Bouson, que est octo fossoratarum, pro L. sol. quos idem Willermus se confessus est recepisse a Petro. Inde rogauerunt ex utraque parte cartam fieri et testes adhibuerunt quorum hec sunt nomina : Gregorius, Johannes Passer, Willermus de Morgi, canonici Sedun., Petrus de Granges, presbiter Sancti Theodoli, Albertus Passer et ego Nanczo clericus qui, uice Jacobi de Montez cantoris et cancellarii /342/ Sedun., hanc cartam scripsi. Cui si quis, etc. Actum Seduni, in claustro beate Marie, anno Dni Mo.CCo.XXXoIXo, IIIIo kl. aprilis, Frederico imperante, Bosone Sedun. episcopo existente.
436
Wetto de Saumis et son frère Ulric vendent le quart de l’alpe des Autares à Aymon de Venthône.
Sion, 1239, 6 avril.
Archives de Valère, Cartul. du XIIIe siècle, fol. XX.
Notum, etc., quod Wetto de Someyr et Uldricus frater eius, laudatione Cristine matris sue, vendiderunt et finauerunt Aymoni de Ventona et cuicumque dare uel uendere uoluerit, quartam partem alpis des Autares, que iacet en Dies, exceptis caseis des alpiejos, pro XIII sol. nomine acquisitionis et pro IX den. nomine placiti et pro III ob. nomine seruicii reddendis solummodo in anno in quo predicta alpis est uestita. Supradicti uero Wetto et Uldricus et Johannes de la Cyriesi et confratres eorum et hereditas eorumdem tenentur dicto Aymoni et cuicumque dare uel uendere uoluerit, totam alpem des Autarez, que iacet en Dies, pro III sol. nomine placiti et VI den. nomine seruicii reddendis in anno quo predicta alpis uestita fuerit, absque exactione uel extorsione alia contra omnes imperpetuum garentire. Inde rogauerunt cartam fieri et testes apponi quorum hec sunt nomina : Willermus Ottonis, Anselmus Vassalz, canonici Sedun., Anselmus clericus, Johannes de Grimisuel, Petrus de Cordona, Petrus de Comera et ego Nanczo clericus qui, uice Jacobi de Montez cantoris et cancellarii Sedun., hanc cartam scripsi. Cui si aliquis, etc. Actum Seduni, anno Dni Mo.CCo.XXXoIXo, VIIIo idus aprilis, Frederico imperante, Bosone Sedun. episcopo existente. /343/
437
Walter, major de Naters, donne sa maison et sa part de la tour et du fief de Saxo à Rodolphe, major d’Ernen, à Conrad, Guillaume et Jean Trollère, à Philippe de Vius, à Walter de Mullibach, chevaliers, à Jean de Mullibach, à Marquard et Jean de Moerell, donzels, en dédommagement de ce qu’ils ont payé pour lui.
Naters, 1239, 8 août.
Archives de Valère.
Notum sit omnibus Christi fidelibus quod ego Walterus maior de Narres dedi et finaui prout melius potui Rodulpho maiori de Aragnon, Conrado, Willermo, Johanni Trollere, Philippo de Vius, Waltero de Mulimbach, militibus, Johanni de Mulimbach, Marchuardo de Morgia et Johanni fratri eius, domicellis, domum meam de Saxo cum portione mea turris et casamenti de Saxo, infra bannum de Narres, pro emendis quas pro me fecerunt; et ipsi predicti vice uersa remiserunt michi et finauerunt omnes querelas et actiones quas aduersum me se dicebant habere. Inde rogaui cartam fieri et testes apponi qui sic uocantur : Henricus decanus, Walterus de Chouson, can. Sedun., Jocelmus uicednus Sedun., Aymo de Turre, Jacobus de Vesbia, milites, et Nicholaus de Grimisuel canonicus Sedun., qui hanc cartam leuauit, uice Jacobi cantoris et cancellarii Sedun., vice cuius ego Willermus notarius eam scripsi. Cui si quis, etc. Actum apud Narres, anno Dni Mo.CCo.XXXo. IXo, VIo idus augusti, Bosone episcopante, Frederico locum imperii occupante.
488
Pierre de Rouma promet de payer chaque année au chapitre de Sion quatre setiers de vin sur sa vigne de Valgirbout.
Sion, 1239, 3 septembre.
Archives de Valère, Cartulaire du XIIIe siècle, fol. III et IV.
Notum, etc., quod ego Petrus de Ruma, laudatione uxoris /344/ mee Marie, promisi stipulando capitulo Sedun. me singulis annis redditurum IIIIor sextaria uini puri in vinea de Valgirbout, que fuit Willerme a la Saluagi, post decessum Germani mariti dicte Willerme, et teneor eidem capitulo dicta IIIIor sextaria contra dnum feodi garentire pro IIIIor den. seruicii et pro XII den. placiti. Preterea teneor eidem reddere annuatim vnum sextarium uini de helemosina in vinea supradicta. Inde rogaui cartam fieri et testes apponi qui sic vocantur : Boso Sedun. episcopus, Henricus decanus, Walterus de Chouson, can. Sedun., Aymo de Lyon minister, Lenzetus, Chono de Ruma. Ego uero Nanczo clericus, uice Jacobi de Montez cantoris et cancellarii Sedun., hanc cartam scripsi. Cui si aliquis, etc. Actum Seduni, anno Dni Mo.CCo.XXXo.IXo, IIIo nonas septembris, Frederico imperante, Bosone Sedun. episcopo existente.
439
Amédée IV, comte de Savoie, donne le château de Monthey à sa sœur Marguerite, comtesse de Kybourg.
Chillon, 1239, 16 octobre.
Guichenon, Hist. de Savoie, IV, 63. — Soloth. Wochenblatt, 1828, 512. — Wurstemberger, Peter der Zweite, IV, 58.
Quoniam frequenti lapsu temporis memoria simul labitur hominum, ego Amedeus, comes Sabaudie et marchio Italie, dignum duxi scire tam presentes quam posteros et omnes quos scire expedit, quod castrum dictum Monteys cum omnibus attinentiis, hominibus nobilibus et ignobilibus, terris et omni jure quo possedi, contuli sorori mee Margarete comitisse de Kiborg 1 quiete et libere possidendum. Ad conservationem /345/ huius et robur in posterum valiturum presentem paginam sigillorum videlicet matris mee comitisse et mei munimine roborare decrevi. Acta sunt hec apud Gillum, anno gratie M.CC.XXXIX, in festo sancti Galli.
440
Martin Pitignuel vend un cens d’un fichelin de fèves à Anselme, chanoine de Sion.
Nas, 1239, 3 novembre.
Archives de Valère, Original et Cartulaire du XIIIe siècle, fol. 48.
Notum, etc., quod ego Martinus Pitignuel, laudatione Geneuete uxoris mee et Johannis filii mei, uendidi et finaui imperpetuum pro XVII sol. Maur. nomine acquisitionis dno Anselmo canonico Sedun. unum fischilinum fabarum annuatim reddendum usque ad natiuitatem Dni ad mensuram Sedun. supra duo frusta terre, quorum vnum uocatur pratum dou Laquais et aliud frustrum iacet in campo de la Riueri. Inde rogaui cartam fieri et testes apponi qui sic vocantur : Petrus sacerdos, Johannes maritus Philippe, Johannes Matricularius, Petrus dou Larsey et Boso, Nicolaus de Martigniaco et Vldricus sacerdos, qui hanc cartam leuauit, vice Jacobi cantoris et cancellarii Sedun., vice cujus ego Willermus eam scripsi. Cui si quis, etc. Actum apud Nas, anno Dni Mo.CCo.XXXoIXo, IIIo non. nouembris, Bosone episcopante, Frederico locum imperii occupante.
441
Inféodation faite à Jacques de Grimisuat par Aymon de Venthône, doyen de Sion.
Valère, 1239, 28 novembre.
Archives de Valère, Cartulaire du XIIIe siècle, fol. XIX.
Notum, etc., quod ego Jacobus de Grimisuel, filius /346/ quondam Alexandri, recepi in feodum ab Aymone de Uentona decano Sedun. quemdam campum quem acquisiui ab Aeno, qui iacet ou Neisel, et pratum unius sectorate quod iacet a la Foulateri, et aliud pratum unius sectorate quod iacet es Chesalz, et casamentum meum de Grimisuel, et vineam unius fossorate in Sermischi. Dictus uero Aymo dedit michi duos boues et unam uaccam nomine acquisitionis et terciam partem cuiusdam insule quam acquisiuit a Gillaberto de Bramues. Pro quo totali feodo ego debeo eidem hominium ligium et XII den. nomine seruicii et III sol. nomine placiti. Inde rogaui cartam fieri et testes apponi quorum hec sunt nomina : Johannes de Grimisuel, Johannes de Ardun, domicelli, Johannes iunior, Vmbertus de Herdes, Willermus frater eius et ego Nanczo clericus qui, uice Jacobi de Montez cantoris et cancellarii Sedun., hanc cartam scripsi. Cui si aliquis, etc. Actum apud Ualeriam, anno Dni Mo.CCo.XXXoIXo, IIII kl. decembris, Frederico imperante, Bosone Sedun. episcopo existente.
442
Accord entre Jacques, recteur de l’église d’Anniviers, et Henri Albi, donzel de Granges, au sujet de la dîme des novales.
Valère, 1239, 1er décembre.
An. Jos. de Rivaz, Opera hist. XI, 364, ex Archivio ecclesiæ Annivisiensis.
Notum sit omnibus Christi fidelibus quod inter Jacobum rectorem ecclesie de Aniuesio, nomine eiusdem ecclesie, ex una parte, et Henricum Album domicellum de Granges, ex altera, laudatione capituli Sedun. et Willermi de Morgi patroni eiusdem ecclesie de Aniuesio, super decimis noualium quas dictus Jacobus a dicto Henrico et hominibus eius petebat nomine ipsius ecclesie de Aniuesio, talis compositio intercessit, quod dicti homines supradicti Henrici Albi sex feschelinos /347/ siliginis et sex ordei et quatuor denarios pro rata noualium que in portione decimationis eorum vel facta sunt in presenti vel fierent in futuro, eidem Jacobo nomine predicte ecclesie annuatim soluere teneantur, et XII den. nomine placiti; quibus eadem ecclesia contenta existens omnes decimas noualium supradictas permittit eosdem heredesque eorum in perpetuum pacifice colligere et habere, nichil ab eis intuitu decimationis predicte amplius petiture. Ut autem hoc ratum et stabile in perpetuum perseueret, rogauerunt partes cartam inde fieri et testes apponi quorum hec sunt nomina : Henricus et Aymo decani, Nicholaus de Grimisuel, Jacobus de Sallon, sacerdotes, Johannes Rodulfi, Walterus de Chouson, diaconi, Willermus de Morgi, Rodulphus de Aragnon, Nicholaus de Fans, Thomas de Leuca, canonici Sedun. et ego Willermus clericus et notarius qui, vice Jacobi cantoris et cancellarii Sedun., hanc cartam scripsi. Cui si quis, etc. Actum Valerie in capitulo, anno Dni MoCCoXXXoIXo, kl. decembris, Frederico imperante, Bosone episcopante.
443
Albert de Varone vend diverses terres à Aymon, métral de Sion, qui les lui remet en fief.
Louèche, 1239, 8 décembre.
Archives de Valère, Cartulaire du XIIIe siècle, fol. II.
Notum, etc., quod ego Arbertus de Varona, pueri mei erant impuberes, vendidi et finaui imperpetuum pro XLa sol. Ay moni ministrali Sedun. et heredibus suis vineam meam que iacet supra torcular deorsum ex alia parte uie, et totam terram quam habeo supra torcular Willermi, cultum et incultum, et unum frustum uinee et aliud campi que iacent iuxta molendinum supra uillam. Que omnia ego et heredes mei et /348/ hereditas mea predicto Aymoni et heredibus suis tenemur circa quemlibet in alodium garentire. Rursum ego hec omnia supradicta recepi in feodum a dicto ministrali pro VI fisch. silig. receptibilis ad mensuram Leuce, eidem mistrali et heredibus suis annis singulis persoluendis. Inde rogaui cartam fieri et testes apponi qui sic vocantur : Petrus de Sirro miles, Johannes Marchis, Giroldus Hucelins, Petrus Niger et Thomas canonicus Sedun. qui hanc cartam leuauit, uice Jacobi cantoris et cancellarii Sedun., vice cuius ego Willermus notarius eam scripsi. Cui si quis, etc. Actum Leuce, anno Dni Mo.CCo.XXXIoIXo, VI idus decembris, Bosone episcopante, Frederico locum imperii occupante.
444
Anselme Pellissier vend une vigne et un champ à Aymon, métral de Sion.
Louèche, 1239, 12 décembre.
Archives de Valère, Cartul. du XIIIe siècle, fol. I.
Notum, etc., quod ego Anselmus pelliparius, laudatione uxoris mee Agathe et filie mee Willerme, ceteri pueri mei erant impuberes, uendidi et finaui pro XII lb. Mauricien. nomine acquisitionis Aymoni ministro, ciui Sedun., et heredibus suis quamdam uineam que iacet es Cumbes et campum qui iacet iuxta predictam uineam, in qua uinea predictus Aymo prius habebat XI sextaria vini redditus. Inde rogaui cartam fieri et testes apponi quorum hec sunt nomina : Thomas canonicus Sedun., Georgius clericus, Johannes Marchis, Petrus frater meus, Jo. dol Dalley, qui hanc cartam leuauit, uice Jacobi de Montez cantoris et cancellarii Sed., vice cujus ego Nanczo clericus scripsi eam. Cui si quis, etc. Actum apud Leucam, anno Dni Mo.CCo.XXXoVIIIIo, II idus decembris, Frederico imperante, Bosone Sedun. episcopo existente. /349/
445
Pierre, donzel d’Arbignon, vend à son parent Rodolphe tout ce qu’il possédait à Arbignon, à Morcles et à Colonges.
1239.
An. Jos. de Rivaz, Opera hist. XI, 294, ex Arch. Agaun. Majus minut. fol. LXI.
Noverint universi, etc., quod Petrus domicellus de Albignon vendidit Rodulpho cognato suo de Albignon pro XXV lb. Maur. datis et solutis quidquid habebat in Albignon 1 , in Morcles et in Colunges, in monte et in plano, excepta terra quam incolebat dictus Petrus. Illam possidebit donec eat ultra mare, et dum fuerit ultra mare tenebit eam Rodulphus; et postquam redierit dictus Petrus, dum vixerit, tenebit eam, scilicet quam incolebat, ita tamen quod eam non possit invadiare, vendere. Et postquam redierit de transmarinis partibus, dictus Rodulphus tenetur eum secum tenere tanquam domicellum. Hujus rei sunt testes donnus Petrus prior, Jacobus prior Sancti Michaelis in Tarentasia, Nicolaus notarius, canonici Agaun., dnus Giroldus miles de Porta de Bays, Nicolaus capellanus de Bais, Willelmus de Porta de Bays, Petrus Quarterii, Petrus de Vilar, Clarus, Remundus carnifex, Jacobus de Vico, W. Pitevilans, Jacobus Fichisua et multi alii. Actum est hoc anno Dni Mo.CCo.XXXo.IXo. Ad preces vero utriusque partis appositum est huic scripto sigillum capituli Agaun. /350/
446
Rodolphe de Martigny, chevalier, donne en hypothèque à Boson, évêque de Sion, son fief épiscopal à Martigny, pour 60 livres qu’il a reçues de l’évêque.
Sion, 1239.
M. D. R. XVIII, Ch. Sédun. 432.
447
Amédée, comte de Savoie, accorde à sa sœur Marguerite, comtesse de Kybourg, la jouissance viagère du bourg de Saint-Maurice et du village de Vérossaz.
Saint-Maurice, 1239 (1240), 24 février.
Guichenon, Hist. de Savoie, IV, 63.
In nomine Dni, Amen. Quoniam oblivionis obscuritas et malignantium perversitas sepius consueverunt bene statuta rescindere et que fideliter et bene pacta noscuntur, pravis machinationibus irritare; idcirco nos Amedeus, comes Sabaudie et in Italia marchio, volentes tam fidei nostre quam fame nitorem integrum conservare et dilectissime sorori nostre comitisse de Kibor in posterum precavere que salubriter et utiliter in presentiarum aguntur, dignum duximus scripture testimonio roborare. Noscant igitur presentes pariter et futuri quod tam nos quam illustris et preclara genitrix nostra, nec non et precarissimi fratres nostri videlicet B. ecclesie Bellicensis electus et Philippus Metensis primicerius, considerantes quod prefata soror nostra Margarita, comitissa de Kibor, de bonis patrimonialibus competentem dotem nondum fuerat assecuta, attendentes preterea quod sicut ejusdem nobiscum socia sanguinis fore dignoscitur, ita paterne hereditatis /351/ particeps et consors esse mereatur, de communi consensu et voluntate tam provida quam benigna, burgum sive villam Sancti Mauritii de Chablaisio cum omnibus proventibus et redditibus et cum omni jure suo, quocumque titulo seu quacumque ratione ad nos vel ad comitatum spectare dignoscitur, excepto jure cudendi monetam, quod nobis tanquam dno proprietatis specialiter retinemus, et villam que dicitur Verauça cum omni jure suo et redditibus et proventibus quacumque ratione ad nos sive castellanie de Chillon seu quolibet alio modo ad nos spectare censentur, quoad vixerit et vitales carpserit auras, memorate sorori nostre comitisse de Kibor in augmentum videlicet dotis concedimus et donamus, ita quod omnia supradicta tam per se quam per nuntios proprios deinceps fideliter et salubriter valeat possidere et ex illis absque distractionis vel alienationis titulo juxta sue voluntatis arbitrium ordinare. Et ut hoc ratum et illibatum permaneat in futurum, presens hoc publicum instrumentum, communi deliberatione prehabita, inde fecimus fieri et sigillorum nostrorum dignum duximus munimine roborari. Actum est hoc apud Sanctum Mauritium, anno ab incarnatione Dni M.CC.XXXIX, in vigilia beati Mathie.
448
Pierre, major de Chamoson, assigne au chapitre de Sion un cens de 5 sols sur une vigne.
Valère, 1240, 1er juillet.
Archives de Valère, Cartulaire du XIIIe siècle, fol. XXIX.
Notum, etc., quod ego Petrus maior de Chamosun, nomine meo et nomine filiorum meorum impuberum, laudatione Bonjoi uxoris mee, assignaui capitulo Sedun., pro helemosina /352/ Petri quondam maioris de Chamosun auunculi mei et dne Luciane nouerce mee, super uinea mea de Mercoul V sol. censuales in ueteri carnis priuio annis singulis persoluendos, ita quidem quod si eadem die soluti non fuerint, ex tunc de eadem vinea supradictos V sol. et ego et heredes mei duplos memorato capitulo reddere teneamur. Inde rogaui cartam fieri et testes apponi qui sic uocantur : Henricus et Aymo decani, Boso sacrista, Jacobus cantor et alii canonici in capitulo. Et ego Willermus notarius hanc cartam scripsi, uice Jacobi cantoris et cancellarii Sedun. Cui si quis, etc. Actum Valerie, in capitulo, anno Dni Mo.CCo.XLo, kl. julii, Bosone episcopante, Frederico locum imperii occupante.
449
Rodolphe et Pierre de Charpigny vendent à Pierre Quartery un fief à Ottans.
1240, décembre.
An. Jos. de Rivaz, Opera hist. XI. 388, ex. arch. Agaun, Majus minut., fol. XIV. — Gallia christ. XII, inst. 505. — Furrer, III, 72.
Notum, etc., quod Rodulphus et Petrus filii quondam dni Petri militis de Charpignie dederunt et vendiderunt sine aliqua retentione Petro Karterii totum feudum et quidquid tenebat dictus pater eorum de dno Rodulfo de Turre apud Othans pro IIIIor lb. Maur. datis et solutis. Hujus rei sunt testes dnus Nantelmus abbas, P. prior, Nicolaus cantor Agaun., Ro. de Arbignon, W. Karterii, etc. Actum est hoc anno Dni Mo.CCo.XLo, mense decembri. Ad preces utriusque partis appositum est huic scripto sigillum capituli Agaun. /353/
450
Guillaume, vidomne d’Anniviers, vend un cens de trois muids de seigle et d’un fichelin de fèves à Boson, évêque de Sion.
Anniviers, 1240 (1241), 9 janvier.
Archives de Valère, Cartulaire du XIIIe siècle, fol. XXIIII.
C. de uenditione facta a dno W. de Aniuesio B. episcopo Sedun.
Notum, etc., quod ego Willermus vicedominus de Aniuesio, laudatione Agnetis uxoris mee et Aymonete et Anthonie filiarum mearum et laudatione Sibillie auie mee et Rodulphi et Seguini filiorum suorum, uendidi et finaui imperpetuum pro XV lb. Maur. dno meo Bosoni Dei gratia Sedun. episcopo tres modios siliginis et vnum fischilinum fabarum, ad mensuram Sedun., et feodatarios qui istum censum soluebant annuatim, qui ad me iure hereditario pertinebant in uilla et territorio de Neinda, nichil michi iuris retinendo in eisdem. Vt hoc autem ratum et stabile imperpetuum perseueret, rogauerunt partes inde cartam fieri et testes apponi qui sic vocantur : Jacobus rector ecclesie de Aniuesio, Michael, sacerdotes, Willermus diaconus, Albertus Sutor, Vldricus de Corduna, Petrus Billonis clericus et ego Willermus scriptor qui, uice Jacobi cantoris et cancellarii Sedun., hanc cartam scripsi. Cui si quis, etc. Actum apud Aniuesium, anno Dni MoCCoXLo, Vo idus januarii, in ecclesia de Aniuesio, Bosone episcopo existente, Frederico locum imperii occupante. /354/
451
Ambrosia d’Arbignon cède sa part d’héritage à son frère Rodolphe.
1240 (1241), 18 janvier.
An. Jos. de Rivaz, Opera hist. XI, 489, ex arch. Agaun., Majus minutarium, fol. LX.
Noverint universi, etc., quod Ambrosia soror Rodulfi de Albignon domicelli dedit et vendidit, laudante et concedente Johanne de Magno Columberio marito suo, eidem Rodulfo fratri suo totam portionem hereditatis sue pro XXX lb. Maur. datis et solutis. Hujus rei sunt testes Nicolaus de Commugnie, Ay. de Sancto Paulo, Theobaldus de Contez, canonici Agaun., dnus Boso major de Montez, dnus W. vicedomnus de Columberio, W. li Bauz, Martinus de Sancto Remigio, Beroz de Montez. Actum est hoc anno Dni Mo.CCo.XLo, XVo kl. februarii.
452
Le chapitre de Sion remet à Mathieu, curé de Viége, tout ce que ce dernier avait acheté à Lalden.
1240 (1241), 1er février.
Archives de Valère.
Anno Dni Mo.CCo.XLo, kl. februarii, capitulum Sedun., remisit et finauit dno Matheo plebano de Vesbia et ecclesie sue quicquid apud Laudona idem Matheus tam in decimis quam in prediis prius adquisierat et contulerat capitulo memorato, pro XX lb. quas idem Matheus dedit prefato capitulo ad aquirendam terram de cuius fructibus XX sol. hiis qui eius exequiis intererunt, diuidantur annuatim et residuum cedat in /355/ commune capitulo Sedun. Et in huius rei testimonium idem capitulum dedit eidem Matheo presentes litteras sigilli sui munimine roboratas.
453
Pierre de Conthey, donzel, donne en fief au chapitre de Sion la part qu’il possédait de la dîme de Bramois.
Sion, 1240 (1241), 3 mars.
Archives de Valère, Cartulaire du XIIIe siècle, fol. IX.
Capituli pro decima Bramosii.
Notum, etc., quod ego Petrus de Contez domicellus, laudatione Amphelise uxoris mee, uendidi et in feudum concessi, pro XV lb. Mauric. nomine acquisitionis et pro XII den. nomine seruicii annuatim soluendis et pro V sol. placiti, capitulo Sedun. quicquid habebam in decima de Bramosio, videlicet duos modios siliginis receptibilis quos acquisieram a Jacobo de Saillon domicello, et collecturam eiusdem decime. Ita quidem quod ego Petrus et heredes mei et hereditas mea supradictum bladum et eiusdem collecturam memorato capitulo, cessante qualibet exactione alia, tenemur contra quemlibet imperpetuum garentire. Vt hoc autem ratum et stabile imperpetuum perseueret ego Petrus rogaui cartam fieri et testes adhibui qui sic vocantur : Henricus decanus de Valeria, Jacobus de Saillon, Willermus Otthonis, Walterus de Chouson, canonici Sedun., Jacobus de Bluuignoch, Rodulphus de Cruex, Aymo de Herdes frater eius et ego Willermus notarius qui hanc cartam scripsi, uice Jacobi cantoris et cancellarii Sedun. Cui si quis, etc. Actum Seduni, sub vlmo iuxta pontem, anno Dni Mo.CCo.XLo, Vo non. marcii, Bosone episcopante, Frederico locum imperii occupante. /356/
454
Accord entre Girold de Langins et Werner de la Porte, de Bex.
1241, 30 avril.
An. Jos. de Rivaz, Opera hist. XI, 470, ex arch. Agaun., Majus minutarium, fol. LVIII.
Noverint universi, etc., quod ita dictum et concordatum fuit, mediantibus viris prudentibus, inter dnum Giroldum de Langins et Walnerum de Porta de Bays de terra quam habebant jure hereditario apud Leucam. Ipsa terra, quocumque modo eam ibi possiderent, remanet tota dicto dno Giroldo et heredibus ejus quos habet vel habebit de dna Agnete uxore sua, matre dicti Walneri de Porta. Dum vero dnus Giroldus tenebit dictam terram, non tenebitur reddere usagium, sed quicumque heres ejus dictam terram de Leuca tenere voluerit vel tenebit, dicto Walnero vel heredibus ejus tenebitur facere hominium, salva fidelitate unius dni, et debet reddere XXX sol. de placito et unum runcinum de servicio in cavalcatam dni comitis pro tali usagio quod feudum debet. Si vero non redderent dictum runcinum dictus Walnerus vel heredes ejus, heres dni Giroldi non tenetur eis alium accomodare pro usagio, donec ei satisfactum esset de dicto runcino. Pro dicta autem terra de Leuca dictus Giroldus assignavit dicto Walnero LXX sol. bonorum Maur. super portione sua. Dictus vero Valnerus et heredes ipsius tenentur dicto dno Giroldo et heredibus ejus feudum de Porta, quem tenent ab ipso, manutenere et garentire contra omnes bona fide. Inde sunt testes : dnus Nantelmus abbas, Willelmus de Civino canonicus Agaun, dnus Synfredus, dnus Willelmus et dnus Willelmus li Seschaux, milites de Bayz, dnus Remundus, dnus Rodulphus, milites et fratres de Marc, Willelmus domicellus de Bays, /357/ Johannes domicellus de Monteys, Petrus Carterii, Rodulphus de Orseres et plures alii. Actum est hoc anno Dni Mo.CCo.XL primo, pridie kl. maii. Ad preces vero utriusque partis appositum est huic scripto sigillum capituli Agaun.
455
Willencus Albus de Venthône vend un cens de 14 fichelins de seigle à Aymon de Venthône, doyen de Sion.
Venthône, 1241, 27 août.
Archives de Valère, Original et Cartulaire du XIIIe siècle, fol. XIX.
Notum, etc., quod ego Willencus Albus filius Willermi Albi de Uentona uendidi et finaui in alodium pro VI lb. dno Aymoni de Uentona decano Sedun. et cuicumque dare uoluerit uel uendere uel legare, XIIII fischilinos siliginis ad mensuram de Syrro quos michi debebant Gilla dol Meitein de Corduna et filii eius et Anselmus filius Willence Barachin censuales, et quicquid Gilla et filii eius et Anselmus filius Willenci Barachin predicti et heredes eorum habebant a me, videlicet domos, campos, prata, nemora, paschua et aquas, cum omni districtu et iurisditione quam habebam in ipsis, nichil michi iuris in omnibus supradictis penitus retinendo. Inde rogaui cartam fieri et testes apponi qui sic uocantur : dnus Willermus de Uentona miles, Rodulphus frater ejus, Boso de Uentona, Petrus dol Coster, Willencus de Aula et Petrus capellanus de Laques, qui hanc cartam leuauit, uice Jacobi cantoris et cancellarii Sedun., vice cujus ego Willermus notarius eam scripsi. Cui si quis, etc. Actum apud Uentonam, anno Dni Mo.CCo.XLo.Io, VI kl. septembris, Bosone episcopante, Frederico locum imperii occupante. /358/
456
Christin de Varone vend des terres à Aymon, métral de Sion.
Louèche, 1241, 15 octobre.
Archives de Valère, Cartul. du XIIIe siècle, fol. II.
Notum, etc., quod ego Cristinus de Varona, laudatione Symonis filii mei et Agnetis filie mee et Borcardi mariti sui, uendidi et finaui imperpetuum pro XL sol. Aymoni ministro Sedun. et heredibus suis unam vineam et unum pratum que iacent es Creueiz, et V fischilinatas terre ad Petram acutam, et unum pratum quod iacet iuxta domum meam, et campum Oliuerii qui iacet iuxta contaminam Bosonis. Que omnia ego et heredes mei et hereditas mea predicto Aymoni et heredibus suis tenemur contra quemlibet in alodium garentire. Ipse uero Aymo remisit michi et heredibus meis hec omnia supra dicta pro dimidio modio siliginis receptibilis sibi et heredibus suis annis singulis persoluendo. Inde rogaui cartam fieri et testes apponi qui sic vocantur : Willermus domicellus, Anselmus Pelliparius, Jacobus Testa, Fredericus de Rionda et Johannes dou Dalley, qui hanc cartam leuauit, uice Jacobi cantoris et cancellarii Sedun., vice cujus ego Willermus notarius eam scripsi. Cui si quis, etc. Actum Leuce, anno Dni Mo.CCoXLIo, idus octobris, Bosone episcopante, Frederico locum imperii occupante.
457
Rodolphe de Crista, de Varone, vend divers biens à Aymon, métral de Sion.
Louèche, 1241, 23 octobre.
Archives de Valère, Cartul. du XIIIe siècle, fol. II et III.
Notum, etc., quod ego Rodulphus de Crista de Varona, laudatione Vianne uxoris mee et Jacobi filii mei et Perrete et /359/ Agnetis filiarum mearum, uendidi et finaui imperpetuum pro XL sol. Aymoni ministro Sedun. et heredibus suis casamentum meum cum uiridario quod iacet iuxta idem casamentum, et unam sectoratam prati es Creueiz, et unam fischilinatam campi in campo Lampum, et dimidiam fischilinatam campi iuxta campum Reiel. Que omnia ego et heredes mei`et hereditas mea dicto Aymoni et heredibus suis tenemur contra quemlibet in alodium garentire. Quod si forte non possem eidem in alodium garentire, supra totam hereditatem meam assignaui sibi hec omnia recuperare. Que omnia idem Aymo remisit michi et heredibus meis pro dimidio modio siliginis receptibilis sibi et suis heredibus annis singulis persoluendo. Inde rogaui cartam fieri et testes apponi qui sic vocantur : Petrus Niger, Petrus minister de Leuca, Jacobus Testa, Petrus de Varona et Anselmus clericus, qui hanc cartam leuauit, uice Jacobi cantoris et cancellarii Sedun., vice cujus ego Willermus notarius eam scripsi. Cui si quis, etc. Actum Leuce, anno Dni Mo.CCo.XLIo, Xo kl. nouembris, Bosone episcopante, Frederico locum imperii occupante.
458
Louis de Blus vend une maison à Aymon de Venthône, doyen de Sion.
Sion, 1241, 25 octobre.
Archives de Valère, Cartul. du XIIIe siècle, fol. XVI.
Notum, etc., quod ego Ludouicus de Blus, laudatione Agnetis uxoris mee, uendidi et finaui in alodium pro IIIIor lb. et X sol. dno Aymoni de Uentona decano Sedun. domum meam cum casali et cortinam que iacet apud lo Noieret. Inde rogaui cartam fieri et testes apponi qui sic uocantur : Rodulphus miles de Uentona, Petrus Sutor, Johannes de Grimisuel, Willermus Noyters et Petrus capellanus de Laques, qui hanc cartam /360/ leuauit, uice Jacobi cantoris et cancellarii Sedun., vice cujus ego Willermus notarius eam scripsi. Cui si quis, etc. Actum Seduni, in palatio dni episcopi, anno Dni Mo.CCo.XLIo, VIIIo kl. nouembris, Bosone episcopante, Frederico locum imperii occupante.
459
Minna de Varone vend divers biens à Aymon, métral de Sion.
Louèche, 1241, 1er novembre.
Archives de Valère, Cartul. du XIIIe siècle, fol. II.
Notum, etc., quod ego Minna de Varona, laudatione Walteri, Anselmi et Petri filiorum meorum et Beatricis filie mee, uendidi et finaui imperpetuum pro XXV sol. et VIII den. Aymoni ministro Sedun. medietatem casamenti mei de Varona et dimidium uiridarium quod iacet iuxta idem casamentum, et pratum des Creueiz quod iacet iuxta uiam. Que omnia ego et heredes mei et hereditas mea dicto Aymoni et suis heredibus tenemur circa quemlibet in alodium garentire. Que si forte non possem in alodium garentire, super totam hereditatem meam assignaui hec omnia recuperare. Que omnia idem Aymo remisit michi et heredibus meis pro IIIIor fischilinis siliginis receptibilis sibi et suis heredibus annis singulis persoluendis. Inde rogaui cartam fieri et testes apponi qui sic vocantur : Rodulphus de Moniouet miles, Jacobus minister, Aymo dol Chablo, Aymo Cementarius et Anselmus clericus, qui hanc cartam leuauit, uice Jacobi cantoris et cancellarii Sedun. Cui si quis, etc. Actum Leuce, anno Dni MoCCoXLIo, kl. novembris, Bosone episcopante, Frederico locum imperii occupante. /361/
460
Jaquette de Molignon et ses fils vendent un pré et une grange à Aymon de Venthône, doyen de Sion.
Sion, 1241, 6 décembre.
Archives de Valère, Original et Cartul. du XIIIe siècle, fol. XX et XXI.
Notum, etc., quod ego Jacoba de Mulignon et Arenco, Johannes et Petrus filii mei, laudatione Willermi mariti mei, uendidimus et finauimus imperpetuum Aymoni de Ventona decano Sedun. et heredibus suis totum pratum quod iacet apud Wurie cum grangia que sita est in eodem prato, quod idem Aymo decanus habebat a nobis in feodum, et quicquid habebamus ibidem et III sol. placiti et IIIIor den. seruicii, quos idem Aymo nobis debebat de feodo supradicto, excepto feodo Henrici Albi, quod idem Aymo decanus debet habere ab ipso Henrico, et excepto prato Manegoldi. Quod feodum supradictum nos et heredes nostri dicto Aymoni decano et heredibus suis uel cuicumque ipse dare uoluerit uel uendere uel legare, tenemur contra quemlibet in alodium garentire. Et ad hoc fideliter obseruandum obligauimus eidem Aymoni et heredibus suis omnia bona nostra tam mobilia quam immobilia. Ita tamen quod si forte aliquis super predicto eumdem Aymonem uel heredes suos inquietaret uel aliquod dampnum uel malum eidem inferret, omnia bona nostra tam mobilia quam immobilia ad dictum Aymonem decanum et heredes suos tamdiu deuoluerentur, quousque omnia dampna predicti feodi fuerint sibi plenarie restituta. Inde rogauimus cartam fieri et testes apponi qui sic uocantur : Anselmus de Vercoreins clericus, Petrus de Castro de Sirro, Giroldus minister, Petrus de Corduna et ego Willermus notarius, qui hanc cartam scripsi, uice Jacobi cantoris et cancellarii Sedun. /362/ Cui si quis, etc. Actum Seduni, infra ecclesiam beate Marie, anno Dni Mo.CCo.XLo.Io, VIIIo idus decembris, Bosone episcopante, Frederico locum imperii occupante.
461
Jaquette, veuve de Gérold de Varone, vend deux pièces de terre à Aymon, métral de Sion, qui les lui remet en fief.
Varone, 1241, 8 décembre.
Arch. de Valère, Cartulaire du XIIIe siècle, fol. I et II.
Notum, etc., quod ego Jacoba uxor quondam Giroldi de Varona, laudatione Agnetis et Willermete filiarum mearum, uendidi et finaui imperpetuum pro XX sol. Mauric. Aymoni ministro Sedun. et heredibus suis duo frusta terre, que iacent in exitu uille de Varona, iuxta stratam publicam per quam itur apud Leucam, vnum frustum supra viam et aliud sub via. Que duo frusta terre ego et filie mee predicte et hereditas earum dicto Aymoni et heredibus suis tenemur circa quemlibet in alodium garentire. Que duo frusta terre ego recepi a dicto Aymone ministro in feodum pro tribus fisch. siliginis receptibilis sibi et heredibus suis annis singulis persoluendis. Inde rogaui cartam fieri et testes apponi qui sic vocantur : Aymo de Varona patruus filiarum mearum predictarum, Petrus filius Arberti de Varona, Jacobus de Testa de Leuca et Thomas canonicus Sedun., qui hanc cartam leuauit, uice Jacobi cantoris et cancellarii Sedun., vice cujus ego Willermus notarius eam scripsi. Cui si quis, etc. Actum Varone, anno Dni MoCCoXLIo, VI idus decembris, Bosone episcopante, Frederico locum imperii occupante. /363/
462
Accord entre le chapitre de Sion et Walter de Termen au sujet d’un fief.
Valère, 1241 (1242), 13 janvier.
Archives de Valère.
Notum sit omnibus Christi fidelibus quod capitulum Sedun. et Walterus filius Henrici de Terman super feodo eiusdem Walteri, cuius dominium Jacobus de Granges canonicus Sedun. emerat a Waltero de Viridario, taliter inter se conuenerunt, quod Walterus filius Henrici et heredes sui tenentur reddere XII sol. seruicii in festo beati Martini capitulo Sedun. annis singulis persoluendos. Quos, si eadem die capitulo non soluerentur, in crastino tenentur reddere duplos; quibus dictum capitulum cessante qualibet exactione alia debet esse contentum, saluis seruiciis personalibus, juriditione et dominio quod homines ligii uel casuarii debent dnis suis. Inde rogauit dictum capitulum cartam fieri et testes apponi qui sic uocantur : Henricus decanus de Valeria, Jacobus cantor, Jacobus de Sallon, Jacobus de Granges, Walterus de Chouson, Thomas de Leuca et ego Willermus notarius, qui hanc cartam scripsi, uice Jacobi cantoris et cancellarii Sedun. Cui si quis, etc. Actum Valerie, anno Dni Mo.CCo.XLo.Io, idus januarii, Bosone episcopante, Frederico locum imperii occupante.
463
Boson, évêque de Sion, donne à son église tout ce qu’il possède à Granges.
1241 (1242), 20 janvier.
Archives de la ville de Sion, copie abrégée.
Boso Sedun. episcopus dedit Deo et beate Virgini Marie ac ecclesie Sedun. ad usum mense episcopalis quicquid juris ex /364/ hereditate habebat infra et extra castrum de Granges, tam in hominibus quam feudis seu aliis, ita tamen quod heredes ipsius episcopi Bosonis omnia predicta ab episcopo in feudum recipiant et vnus eorum fiat homo ligius Sedun. episcopi. Datum anno Dni M.CC.XLI, XIII kl. februarii.
464
Jean Rodulphi, chanoine de Sion, vend au doyen Aymon de Venthône la récolte du pré au Jai, en Champsec.
Valère, 1241 (1242), 24 février.
Archives de Valère, Original et Cartul. du XIIIe siècle, fol. XVII et XVIII.
Notum, etc., quod ego Johannes Rodulphi canonicus Sedun. uendidi et concessi pro XXI sol. maur. Aymoni de Ventona decano Sedun. ecclesie fenum et herbam prati mei quod dicitur pratum ol Jai, usque ad biennium et ab inde usque ad quinquennium, et medietatem salicum in eodem prato crescencium, quod pratum iacet in Campo sicco iuxta grangiam meam. Inde rogaui cartam fieri et testes apponi qui sic uocantur : Anselmus de Vercoreins clericus, Petrus de Syrro nepos eiusdem decani, Willermus de Syrro, Petrus de Chermignon et ego Willermus notarius, qui hanc cartam scripsi, uice Jacobi cantoris et cancellarii Sedun. Cui si quis, etc. Actum Valerie, in domo predicti decani, anno Dni MoCCoXLoIo, VIo kl. marcii, Bosone episcopante, Frederico locum imperii occupante.
465
Jocelin, vidomne de Sion, chevalier, d’un côté, et Jean Rodulphi, chanoine de Sion, et son neveu Pierre, de l’autre, renoncent à leurs prétentions mutuelles.
Sion, 1241 (1242), 5 mars.
Arch. de la famille de Torrenté, à Sion, Copia litterarum de Ayent, fol. XXX verso.
Notum, etc., quod Jocelinus vicedominus Sedun. miles, /365/ laudatione Agnetis vxoris sue, vendidit et in feodum concessit, pro LXIX lb. et X sol. Maur. jam solutis nomine acquisitionis et pro XX sol. nomine placiti et pro carnibus vnius castronis nomine seruicii annis singulis persoluendis, Johanni Rodulphi canonico Sedun. et Petro nepoti suo omnem actionem siue calumpniam quam dictus Jocelinus habebat erga ipsos super omnibus que possidebant apud Amendolum. Et ipsi versavice remiserunt et finauerunt imperpetuum dno Jocelino et heredibus suis omnem actionem siue calumpniam quam habebant erga ipsum super XLIX lb. quas petebant ab ipso nomine vicedominatus … Testes dnus Boso episcopus, Henricus decanus, etc., et Jacobus Dotans clericus qui, etc. Actum Seduni, in curia episcopali, anno Dni MoIIcXLI, III nonas marcii.
466
Pierre de Courmayeur vend à Jocelin, vidomne de Sion, tous les droits que lui, ses frères et ses sœurs ont sur le vidomnat de Sion.
Sion, 1242, 29 août.
Archives de la ville de Sion.
Notum sit omnibus Christi fidelibus quod ego Petrus de Curia maiori, Augustensis dyocesis, laudatione fratrum meorum Rodulphi et Bruni et sororum mearum Blanchiflor et Mariete et vxoris mee Matelde et Beatricis sororis mee, Jocelmi, Franconis et Widonis filiorum meorum et Beatricis filie mee, uendidi et finaui pro CXX lb. Maur. dno Jocelmo cognato meo uicedomino Sedun. et heredibus eius quicquid ad me uel ad dictos fratres meos et sorores de uicedominatu Sedun. et de hereditate Thome cognati mei uicedomini Sedun. et filii eius qui sine liberis decessit, ad nos iure hereditario fuerat deuolutum, et quicquid habebamus tempore uenditionis /366/ istius iuris vel actionis in omnibus supradictis. Inde rogaui cartam fieri et testes apponi qui sic uocantur : Boso Dei gracia episcopus Sedun., Henricus decanus, Walterus de Chousun canonicus, Jacobus cantor qui hanc cartam leuauit in curia predicti dni episcopi Sedun. Testes finationis Rodulphi et Bruni : Jacobus de Ciuino, Aymo de Curiis, canonici Augustenses, Johannes de Granges, Warinus de Augusta et predictus Walterus, qui cartam finationis leuauit XIIII kl. decembris apud Augustam. Testes finationis et laudationis uxoris Petri de Curia maioris et filiorum suorum et filie sue et Beatricis sororis sue qui sic uocantur : Giroldus Borrel, Petrus Borrel, Aymo Borrel, Rodulphus filius Petri Benedicti et Girardus diaconus, qui cartam laudationis XIIIo kl. decembris apud Cort maiour recepit, et ego Willelmus notarius eam scripsi uice predicti Jacobi cantoris, cancellarii Sedun. Cui si quis contraire presumpserit, maledictionem Dei incurrat et LX lb. cum obolo aureo regie potestati persoluat. Actum Seduni, anno Dni Mo.CCo.XLIIo, IIIIo kl. septembris, Bosone episcopante, Frederico locum imperii occupante. Postmodum uero ego Jacobus iuratus super hoc hanc cartam rescripsi, uice Normandi cantoris et cancellarii Sedun. Actum Seduni, anno Dni Mo.CCo.LXVIIIo, XVI kl. februarii, imperio vacante, Henrico episcopante.
467
Henri de Torrenté vend divers biens à Aymon, métral de Sion.
Louèche, 1242, 19 octobre.
Archives de Valère, Cartulaire du XIIIe siècle, fol. I.
Notum, etc., quod ego Henricus de Torrente de Huers, laudatione Agnetis uxoris mee et Petri filii mei et Auete sororis mee et Henrici auunculi mei, uendidi et finaui in alodium pro /367/ IIIIor libris Aymoni mestrallo Sedun. et heredibus suis unam fischilinatam campi in fundo de Rumont, et ol Chablo duas, es Morsez unam et dimidiam in duobus frustis, et apud la Balmam unam fischilinatam, apud Larsilli unam et dimidiam iuxta uillam et terciam partem domus sue cum casali dotis sue, et apud lo Nais unam fischilinatam, apud Mettires duo frusta prati et subtus prata unum frustum prati, et iuxta torrentem in clivo unum frustum prati et iuxta torrentem de Huers unum frustum prati et unum casale iuxta Huers. Que omnia ego et heredes mei tenemur eidem mestrallo et heredibus suis circa quemlibet imperpetuum garentire. Et iterum hec omnia supradicta recepi in feodum ab eodem pro uno modio siliginis eidem et heredibus suis annis singulis persoluendo. Inde rogaui cartam fieri et testes apponi qui sic uocantur : Uldricus Uuichars, Anselmus Pelliparius, Vldricus de Cheneueres, Petrus de Meisons de Praes et Jacobus de Indes, qui hanc cartam leuauit, uice Jacobi cantoris et cancellarii Sedun., vice cuius ego Willermus notarius eam scripsi. Cui si quis, etc. Actum Leuce, anno Dni Mo.CCo.XLo.IIo, XIIII kl. nouembris, Bosone episcopante, Frederico locum imperii occupante.
468
Egidius de Mala-Curia vend une vigne à Guillaume Ottonis, chanoine de Sion.
Sion, 1242, 28 octobre.
Archives de Valère, Cartul. du XIIIe siècle, fol. XLI.
C. de acquisitione facta a Wllo Ottonis de uinea de Lentina - ab Egidio de Malacuria.
Notum, etc., quod ego Egidius de Malacuria, laudatione Margarete vxoris mee, uendidi et finaui imperpetuum pro /368/ XXVI sol. Maur. Willermo Ottonis canonico Sedun. vineam meam que iacet apud Lentinam, supra vineam capituli, quam idem Willermus habet in vita sua a capitulo, et iacet iuxta uiculum qui ducit apud Ormona. Ita quidem quod usagia dicte vinee erga dnum vinee facere teneatur. Inde rogaui cartam fieri et testes apponi qui sic vocantur : Wido de Valeria, Aymo de Vertro, clerici, Willermus Rodery, Petrus Ferrez et ego Willermus notarius, qui hanc cartam scripsi, uice Jacobi cantoris et cancellarii Sedun. Cui si quis, etc. Actum Seduni, infra ecclesiam beate Marie, anno Dni Mo.CCo.XLoIIo, Vo kl. nouembris, Bosone episcopante, Frederico locum imperii occupante.
469
Jacques du Coster, de Nas, vend un cens de deux fichelins de seigle à Accon Pellissier.
Sion, 1243, 17 janvier.
Archives de Valère, Cartul. du XIIIe siècle, fol. XL.
Notum, etc., quod ego Jacobus dol Coster de Nas, laudatione Auete uxoris mee, pueri mei erant impuberes, uendidi et finaui imperpetuum pro XVIII sol. Acconi pellipario et heredibus suis duos fischilinos siliginis receptibilis censuales usque ad Natiuitatem Dni apud Sedunum persoluendos, quos assignaui sibi supra totum allodium meum es Crosaz, quod iacet iuxta campum Jacobi de Ecclesia, quod datum fuit michi nomine dotis, et supra duo frusta campi que iacent in Contamina de Nas iuxta campum Guersent, et supra vnum frustum prati es Cheintres, et supra vnum frustum campi apud fontem de Bornuesc iuxta campum Willermi Aymonetan. Inde rogaui cartam fieri et testes apponi qui sic vocantur : Boso de Ventona, Michael de Nas, Petrus filius Brumi de Nas /369/ et ego Willermus notarius, qui hanc cartam scripsi uice Normandi cantoris et cancellarii Sedun. Cui si quis, etc. Actum Seduni, anno Dni Mo.CCo.XLo.IIIo., XVIo kl. februarii, Bosone episcopante, Frederico locum imperii occupante.
Il y a des erreurs dans les indications chronologiques de cette charte. En admettant qu’elle soit datée, comme les autres, d’après le style de l’incarnation, elle serait du 17 janvier 1244; mais, alors, l’évêque Boson était mort. D’un autre côté, le chantre Normand qui y paraît comme chancelier, n’a commencé à remplir ces fonctions qu’en 1249, ainsi six ans après la mort de l’évêque Boson.
470
Inféodation faite par le chanoine Jacques de Granges à Henri, portier de Valère.
Valère, 1242 (1243), 1er mars.
Archives de Valère.
* Ego Jacobus de Granges canonicus Sedun. in feodum concessi pro XV sol. nomine acquisitionis et pro VI den. placiti et pro uno den. seruicii Henrico janitori de Valeria culturam vinee mee apud Plata, que fuit quondam Anselmi Uassaul canonici Sedun. et iacet sub strata, iuxta Rodanum. Testes : Henricus decanus de Valeria, Jacobus de Sallons, Gregorius, Walterus de Chouson, Thomas de Leuca, canonici Sedun, Jacobus cantor et cancellarius Sedun. Actum Valerie, in domo dni Henrici decani, anno Dni Mo.CCo.XLo.IIo, kl. marcii, Bosone episcopante, Frederico locum imperii occupante. /370/
470 bis.
Jacques d’Arbignon vend à son oncle Rodolphe tout ce qu’il possédait à Cries.
1243, 19 juin.
An. Jos. de Rivaz, Opera hist. XI, 293, ex archivo Agaun., Majus minut. fol. LXI.
Noverint universi, etc., quod Jacobus filius quondam dni Giroldi militis de Albignon, laudante fratre suo Rodulpho, vendidit pro LXVI sol. Maur. datis et solutis Rodulpho avunculo suo quidquid habebat en Criez. Item dictus Rodulphus frater ejusdem Jacobi commutationem fecit premisso Rodulpho avunculo suo de eo quod habebat en Criez in quodam casamento quod jacet a Albignon quod vocatur Feys, excepto uno orto qui jacet juxta arborem nucum de Coster. Inde sunt testes dnus Nantelmus abbas, Nicolaus cantor, Jacobus procurator, Johannes sacrista, canonici Agaun., dnus Willelmus miles de Bays, W. li Bauz, Martinus de Sancto Remigio, Petrus de Albignon et Petrus cognatus ejus, W. de Viveys. Actum est hoc anno Dni M.CC.XL. tertio, in festo sanctorum Gervasii et Protasii. Ad preces utriusque partis appositum est sigillum capituli Agaun.
471
Mort de Boson de Granges, évêque de Sion.
1243, 2 juillet.
M. D. R. XVIII, Nécrologe de Sion, 274.
VI nonas julii, anno Dni MoCCoXLoIIIo, obiit Boso, bone memorie Sedun. episcopus, qui dedit capitulo quidquid habebat in ecclesia de Morgi, ius videlicet patronatus et C. sol. /371/ annuatim super quadam decima quam acquisiuit a dominis de Narres, cuius residuum dimisit eidem ecclesie de Morgi, et XX sol. super quibusdam uineis apud Leucam, ut predicte VII lb. hiis qui eius exequiis intererunt diuidantur.
472
Accord entre Berthe d’Ayent, Louis et Pierre, ses fils, et Guillemette, sa fille, d’une part, et Guillaume, vidomne d’Anniviers, et Agnès, sa femme, de l’autre, au sujet de l’héritage de l’évêque Boson de Granges.
Sion, 1343, 22 juillet.
M. D. R. XVIII, Chartes Sédun. 433.
473
Accord entre le chapitre et le sacristain de Sion au sujet de fiefs que le second tenait du premier.
Valère, 1243, 23 août.
Archives de Valère, Original, Z. 174, et Cartul. du XIIIe siècle, fol. XLII.
C. de compositione facta inter capitulum et sacristam de pluribus rebus.
Notum, etc., quod talis compositio facta est inter capitulum et sacristam Sedun. super feodis que dictum capitulum habebat ab ipso sacrista, uidelicet super decimis de Chamoson et casalibus infra Sedunum, uidelicet omnibus casalibus que Petrus dictus Cheualerons habet in feodum a dicto capitulo, uidelicet super casali domus sue et casali domus Egidii Bessone cum stabulo et caminata et casali domus Willermi de Geneueis et casali adiacente iuxta casale dicti Petri Cheualeron, quod fuit Tiece a la Quastreresa, et super vinea de Sancta Cristina, in hunc modum quod de tribus partibus dicte uinee /372/ dictum capitulum debet eidem sacriste, qui pro tempore fuerit, X sol. placiti, et de decimis de Chamoson et casalibus supradictis debet XX sol. placiti, et de predictis casalibus debet XX den. seruicii annuatim; pro quibus idem sacrista, qui pro tempore fuerit, omnia supradicta memorato capitulo, cessante qualibet exactione alia, tenetur contra quemlibet imperpetuum garentire. Inde rogauit utraque pars cartam fieri et testes apponi qui sic uocantur : Jacobus cantor, Jacobus de Sallon, Gregorius, Walterus, Jacobus de Granges, Willermus de Morgi, canonici Sedun., et ego Willermus notarius, qui hanc cartam scripsi, uice Jacobi cantoris et cancellarii Sed. Cui si quis, etc. Actum Valerie, infra ecclesiam, anno Dni Mo.CCo.XLoIIIo, X kl. septembris, Henrico electo existente, Frederico locum imperii occupante.
474
Accord entre Henri, évêque élu, et le chapitre de Sion, d’une part, et Guillaume d’Anniviers et les frères Louis et Pierre d’Ayent, de l’autre, au sujet des donations faites à la mense épiscopale et au chapitre par l’évêque Boson.
1243, 15 septembre.
Archives de la ville de Sion, copie abrégée.
Inter D. Henricum electum cum capitulo Sedun. et Vuillermum de Aniuisio et Ludouicum et Petrum fratres de Ayent fuit orta questio, differentia super donationibus et elemosinis quas bone memorie Boso episcopus mense episcopali et capitulo fecerat. Qua sopita dicte partes conuenerunt ut sequitur. Predicti Vuillermus, Ludouicus et Petrus laudauerunt, promiserunt episcopo et capitulo Sedun. quedam que dictus Boso donarat ecclesie Sedun. Prememoratus autem episcopus electus assignauit sepe nominatis XXV lb. et X sol. Maur. census, /373/ eis assignando sub feudo totam terram et homines de Corberes quos ipse habet in contracta de Granges, excepto dominio castri et terram de Aniues, excepto dnio castri et vicedominatu, feudo et homagio dicti Willermi. Iidem vero Willermus, Ludouicus et Petrus preassignata et quicquid habebant infra castrum et banna castri de Granges tam in domibus quam in hominibus cum feudis eorumdem receperunt in feudum ab ipso dno electo episcopo nomine ecclesie et mense episcopalis, et pro premissis prenominatus Petrus et sui debeant homagium ligium et X lb. placiti ipsi episcopo. Anno M.CC.XLIII, XVII kl. octobris.
475
Echange entre le frère Jacques, recteur de la maison hospitalière de Salquenen, et Guillaume, seigneur d’Anniviers.
Louèche, 1243, 14 novembre.
An. Jos. de Rivaz, Opera hist. XI, 396, ex archivo communitatis Sarqueni.
Notum sit omnibus Christi fidelibus quod frater Jacobus rector domus hospitalis de Salqueno et (W.) dominus de Aninesio talem inter se permutationem fecerunt. Idem frater Jacobus, laudatione et consensu fratris … preceptoris domus hospitalis de Conflens, dedit et concessit nomine dicte domus de Salqueno eidem domino de Aniuesio et heredibus suis omnes helemosinas et omnia jura, hominia et seruicia que dicta domus habebat in monte de Granges et apud Syrro et apud Chipiz, que sunt in hac carta subscripta, videlicet hominium ligium quod debet predicte domui de Salqueno Martinus de Dyogni et duo paria spatularum et XII panes menaidos et dimidium sextarium vini et III sol. seruicii in purificatione beate Marie Virginis, in medio augusti, 1 et quartas /374/ de contamina de Coreins et XII den. seruicii in anno quo seges est in campis; item apud Chermignon superiorem Martinus Japerels et participes sui debent unum agnum in pascha, et Petrus XII den.; apud Montana Petrus et participes sui XII den. seruicii; apud Chermignon inferiorem Petrus Albus et participes sui IIIIor sol. seruicii, Berengiers et confratres sui IX den., Bertholdus dou Boriaul debet unum fichilinum fabarum, Willermus de Chipiz XII den. seruicii, Arbertus de Chipiz unas menaides arietinas, Mathelda de Grimesi et participes sui hominium ligium et duo paria menaidarum de porco et unum quartanum vini. Item dedit et concessit eidem Willermo et heredibus suis vineam de Coreins, quam colit Johannes Pelliparius pro medietate vini, et exinde debet unum quarterium arietis servicii vel V den. Que omnia supradicta idem frater Jacobus nomine dicti hospitalis de Salqueno tenetur eidem dno Willermo de Aniuies et heredibus suis contra quemlibet in perpetuum garentire. Si vero cessaret in garentatione et idem Willermus dampnum exinde receperit, ipsum dampnum tenetur eidem restituere pacifice et quiete. Et ad hoc fideliter obseruandum idem frater Jacobus eidem dno Willermo omnia bona predicti hospitalis de Salqueno titulo pignoris obligauit. Vice versa dictus dnus Willermus, laudatione Agnetis sue uxoris et Aymonete et Antonie filiarum suarum et Henrici Albi de Granges et Petri de Venthona generorum suorum, dedit et concessit in concambium predicto fratri Jacobo nomine domus dicti hospitalis de Salqueno tres modios siliginis censuales ad mensuram de Sirro, quos debet Petrus de Vineis annuatim de decimis de Syrro, et II fischilinos fabarum, quos debet dicto hospitali reddere annuatim expensis suis, cum aliis IIII fischilinis fabarum de alio concambio. Que omnia idem dnus Willermus et heredes sui predicto hospitali de Salqueno tenentur contra quemlibet in perpetuum garentire. Inde rogauit utraque pars cartam fieri /375/ et testes apponi qui sic vocantur : dnus Henricus Dei gratia Sedun. electus, Petrus capellanus de Laques, Aymo de Turre, Johannes de Vesbia, milites, et Johannes de Dalleto, qui hanc cartam leuauit, vice Jacobi cantoris et cancellarii Sedun., vice cuius ego Willermus notarius eam scripsi. Cui si quis, etc. Actum Leuce, anno Dni M.CC.XLIII, XVIII kl. decembris, Henrico electo existente, Frederico locum imperii occupante.
476
Inféodation de Henri, évêque de Sion, en faveur de Guillaume d’Anniviers.
1244, 1er avril.
Archives de la ville de Sion, copie abrégée.
Henricus episcopus Sedun. dedit Wulliermo de Aniuisio in augmentum feudi de Granges quedam casalia in poipia castri de Granges et nonnulla alia hac conditione vt episcopus Sedun. qui pro tempore fuerit et, vacante sede, capitulum vel eius economus nomine ecclesie Sedun., cum indigerit et voluerit, domi in dictis casalibus construende diuertere valeat, necnon etiam quicquid habebat in alpe de Campo. Anno Dni MCC.XLIV, kl. aprilis.
477
Accord entre Pierre et Guillaume de La Tour et Henri, évêque de Sion, au sujet de l’héritage de Louis et de Guillaume Calonis, de Granges.
Sion, 1244, 10 juillet.
Archives du canton du Vallais, Liber deseni de Seduno, fol. 319.
Notum sit omnibus Christi fidelibus quod controuersia que vertebatur inter dnum Bosonem bone memorie Sedun. /376/ episcopum et postmodum dnum Henricum Dei gratia successorem eius nomine Sedun. ecclesie, ex vna parte, et dnum Petrum de Turre et Willelmum nepotem eius super hereditate bonorum Ludouici et Vullielmi Calonis fratrum de Granges, post multas altercationes super hoc habitas, tandem inter dnum Henricum, laudatione capituli sui, et Petrum et nepotem eius predictos, de consilio hon. virorum, taliter est sedata. Iidem Petrus et Vullelmus nepos eius, laudatione Perete vxoris eiusdem Petri et Wuillelmi filii eius et Joannette neptis eius, alii liberi eiusdem Petri erant impuberes, dederunt, remiserunt et finauerunt quicquid habebant apud Nax et apud Vernamiesi, excepto feudo de Rarognia, eidem dno episcopo nomine ecclesie Sedun. et totum feudum Henrici Albi de Granges et totum feudum quondam Vullielmi de Chalet et totum feudum Vullielmi de Anneuisio, militum, cum omnibus juribus et homagiis et dominiis que habebant in omnibus supradictis, sibi in eisdem nihil penitus retinendo. Omnia vero reliqua que fuerunt predictorum fratrum de Granges ab ortu superius, recognouerunt et receperunt in feudum ab ipso episcopo in augmentum feudi sui, de quo idem Petrus erat et est homo ligius ecclesie Sedun. Dictus autem dnus episcopus concessit eisdem in augmentum totius feudi supradicti quatuordecim lb. Maur. vsque ad octauas Purificationis beate Virginis annis singulis persoluendas, quas assignauit sibi super prato suo quod vocatur pratum episcopi et super contaminis et plandatis et vidario (l. viridario) super stratam, ita quidem quod si predicte quatuordecim lb. non essent vsque ad predictum terminum persolute, debent habere omnia supradicta, quousque ex eis perceperint vel alias eis dnus episcopus persoluerit predictas viginti duas lb., quibus perceptis vel solutis dicte possessiones debent ad dnum episcopum libere remanere. Testes Jacobus et Aymo decani, Willelmus thesaurarius Lausanen., Watherus cantor, Aymo de Turre, Geroldus de /377/ Langins, Nantermus de Ayent, Rodolphus de Montionet, milites. Hii sunt testes finationis dicte Perrete vxoris dni Petri et Joannete neptis eius : Willelmus capellanus de Grona, magister Joannes fisicus, Jacobus rector ecclesie sancti Stephani et ego Walterus, qui hanc cartam scripsi, vice Walterii cantoris. Actum Seduni, in curia episcopali, anno Dni MoCCoXLIIIIo, VI idus julii. Quam cartam postmodum sic repertam in registris cancellarie Sedun. ego Joannes de Planis clericus cancellarie Sedun. de dictis registris extraxi fideliter et scripsi, die VII mensis decembris, anno Dni MoCCCLX quarto, Carolo regnante, Guichardo episcopante.
478
Inféodation de Guillauime Quartéry en faveur de son parent Pierre Quartéry.
1244, 17 octobre. — 1245, 10 janvier.
An. Jos. de Rivaz, Opera hist. XI, 390, ex archivo Agaun., Majus minut. fol. XIV.
Notum sit, etc., quod W. filius quondam Petri Karterii, laudante W. avunculo suo, vendidit, finavit, deditque in feudum sine aliqua retentione Petro Karterii cognato suo et ejus heredibus quidquid juris habebat in territorio de Bagnes et in casamento de Othiez et in territorio de Alesses et in territorio de Morcles et in territorio de Verauça et in parrochia Sancti Mauricii, scilicet in placitis, serviciis, exceptis pedagio, et possessionibus et quidquid habebat in molendino de Bacio et in parrochia de Olono, scilicet ea que possidebat eo tempore, salvo jure matris sue, et totum illud quod habebat in parrochia de Ylies et totum illud quod habebat en Barbarina, etiam post decessum matris sue, et pratum de les Plantaes, pro XII lb. Maur. datis et solutis et pro una libra piperis de /378/ placito et pro uno den. de seruicio annuali. Est etiam de dicta venditione et sub eodem pacto quidquid habebat idem W. apud Augustam. Hujus rei sunt testes : N. cantor Agaun., R. domicellus de Arbignon, W. Karterii, Rodulfus et Clarus fratres, W. li Bauz, Humbertus Charita, Ro. filius Warneri Ayer, Rod. frater Jacobi Salterii, Martinus de Sancto Remigio, Aymo de Alyo. Actum est anno Dni Mo.CCo.XLIoIIIo, XVI kl. novembris.
Item in sequenti IVo idus januarii vendidit idem W. eidem P. cognato suo et finavit et ejus heredibus grangiam suam sitam juxta grangiam ejusdem et avunculi sui cum parte orti retro positi. Inde sunt testes Nicolaus cantor Agaun., W. Karterii, W. li Bauz, Clarus, W. de Habundantia, Johannes Pelliparius, Hugo monetarius, Ja. Clari, Ro. Ayer, W. Pitetvilan, W. de Domo Jolleai. Utramque venditionem debet manutenere dictus W. dicto P. et ejus heredibus. Ad preces utriusque partis appositum est huic scripto sigillum capituli Agaun.
479
Accord entre Henri, évêque de Sion, et Aymon et Girold de La Tour, au sujet de la métralie.
Sion, 1244 (1245), 12 mars.
M. D. R. XVIII, Chartes Sédun. 435.
480
Guillaume Quartéry vend à son parent Pierre Quartéry une part de la dîme de Vignez et de Lavey.
1244 (1245), 23 mars.
An. Jos. de Rivaz, Opera hist. XI, 408, ex arch. Agaun., Majus minut. fol. XIV.
Notum sit, etc., quod W. filius quondam Petri Karterii, laudantibus uxore sua Avrilon et natis eorum et Willelmo /379/ avunculo suo, vendidit et finavit sine aliqua retentione Petro Karterii cognato suo quidquid juris habebat in medietatem tertie partis totius decime ultra pontem in toto Vineto et Laveto pro XX lb. Maur. datis et solutis. Illam venditionem fecit dictus W. dicto P. cognato suo et ejus heredibus et eam debet eis manutenere et garentire in perpetuum bona fide. Hujus rei testes sunt Nicolaus cantor, Ja. Bochy, canonici Agaun., P. clericus, Li Mogin, W. domicellus de Bez, etc. Dictam venditionem laudavit et concessit Johannes Quartery frater dicti Willelmi, volente dno N. abbate. Actum est hoc anno Dni Mo.CCo.XLoIIIIo, decimo kl. aprilis. Ad preces utriusque partis appositum est huic scripto sigillum capituli Agaun.
481
Rodolphe de Bühl cède en fief à Guillaume de la Fontaine la moitié d’une maison, avec des vignes et des prés.
Moerel, 1245, 23 avril.
Archives de Valère, Cartulaire du XIIIe siècle, fol. X.
Notum, etc., quod ego Rodulphus de Buele, laudatione Saline uxoris mee, uendidi et in feodum concessi pro XXV lb. nomine acquisitionis et pro VI den. seruicii et pro XII placit Willermo de Fonte et heredibus suis medietatem domus que fuerat Philippi de Staldo, et unam vineam que iacet iuxta domum Mathei de Staldo, et aliam vineam que iacet a sua superius, et pratum apud Kestemboumem, et pratum quod iacet iuxta Gagan, et pratum quod iacet sub Gellendorflue, et vineam que iacet iuxta vineam Mathei de Staldo, et unum frustum iuxta eamdem vineam, et medietatem aque quam habebam de hereditate mea, et totam aquam quam emeram a Petro filio Heccardi, et quicquid michi contingebat iure hereditario ex parte Willermi de Chouson tam in arboribus /380/ castanearum quam in casalibus, et dimidiam grangiam cum casali in eisdem casalibus. Que omnia ego et heredes mei et hereditas mea omni alia exactione remota tenemur sibi et heredibus suis contra quemlibet imperpetuum garentire. Inde rogaui cartam fieri et testes apponi qui sic vocantur : Willermus de Gubon, Anselmus filius Philippi de Staldo, Willermus de Guura, Willermus de Fonte et Johannes capellanus, qui hanc cartam leuauit, uice Walteri cantoris et cancellarii Sedun., vice cujus ego Willermus notarius eam scripsi. Cui si quis, etc. Actum Morgie, anno Dni Mo.CCo.XLoVo, IXo kl. maii, Henrico episcopante, Frederico locum imperii occupante.
482
Rodolphe de Bühl cède en fief à Guillaume de la Fontaine deux parts de la dîme de Burgum.
Moerel, 1245, 23 avril.
Archives de Valère, Cartul. du XIIIe siècle, fol. X et XI.
Notum, etc., quod ego Rodulphus de Buele, laudatione Saline uxoris mee, uendidi et in feudum concessi pro VII lb., VII sol. minus, et pro II den. seruicii et IIIIor placiti Willermo de Fonte et heredibus suis duas partes tocius decime quam possidebat Petrus de Buele pater meus in inferiori Borguna, exceptis pratis. Que omnia ego et heredes mei et hereditas mea omni alia exactione remota tenemur sibi et heredibus suis contra quemlibet imperpetuum garentire. Inde rogaui cartam fieri et testes apponi qui sic vocantur : Anselmus filius Philippi de Staldo, Willermus de Gubon, Willermus de Guura et Johannes capellanus de Nares, qui hanc cartam leuauit, uice Walteri cantoris et cancellarii Sedun., uice cuius ego Willermus notarius eam scripsi. Cui si quis, etc. Actum /381/ Morgie, anno Dni Mo.CCo.XLo.Vo, IXo kl. maii, Henrico episcopante, Frederico locum imperii occupante.
483
Gérold de Bühl vend diverses possessions à Guillaume de la Fontaine.
Moerel, 1245, 23 avril.
Archives de Valère, Cartul. du XIIIe siècle, fol. X.
Notum, etc., quod ego Giroldus de Buele, laudatione Willermi filii mei, uendidi et in feodum concessi pro VII lb. et X sol. nomine acquisitionis et pro tribus den. seruicii et pro VI placiti Willermo de Fonte et heredibus suis pratum quod uocatur Heguerda, et vineam unam in der Seycin, et dimidiam domum in casalibus, et dimidiam grangiam cum casali circumadiacente et aqua ad irrigandum supradicta, et quicquid habebam in casalibus. Que omnia ego et heredes mei omni alia exactione remota tenemur sibi et heredibus suis contra quemlibet imperpetuum garentire. Inde rogaui cartam fieri et testes apponi qui sic vocantur : Anselmus filius Philippi de Staldo, Willermus de Gubon, Willermus de Agro et Johannes capellanus, qui hanc cartam leuauit, uice Walteri cantoris et cancellarii Sedun., vice cuius ego Willermus notarius eam scripsi. Cui si quis, etc. Actum Morgie, anno Dni Mo.CCo.XLoVo, IXo kl. maii, Henrico episcopante, Frederico locum imperii occupante.
484
Anselme de Steinhaus cède en fief deux pièces de champ à Guillaume de la Fontaine.
Gansech, 1245, 16 mai.
Archives de Valère, Cartul. du XIIIe siècle, fol. XI.
Notum, etc., quod ego Anselmus de Domo lapidea, /382/ laudatione Helle uxoris mee et Petri filii mei et Petri fratris mei et Salomee uxoris eius, uendidi et in feodum concessi pro IIIIor lb. nomine acquisitionis et pro uno den. seruicii et duobus placiti, omni exactione remota, Willermo de Fonte et heredibus suis duas pecias agri apud Borguna, uidelicet Hrwgitam vnam. Quam terram ego et heredes mei tenemur sibi et heredibus suis contra quemlibet garentire. Inde rogaui cartam fieri et testes apponi qui sic vocantur : Petrus de Domo lapidea, Rodulphus de Crista et Reymundus capellanus, qui hanc cartam leuauit, uice Walteri cantoris et cancellarii Sedun., vice cujus ego Willelmus notarius eam scripsi. Cui si quis, etc. Actum apud Gansech, anno Dni Mo.CCo.XLoVo, XVII kl. junii, Henrico episcopante, Frederico locum imperii occupante.
485
Le chapitre de Sion donne à cens une vigne à Mathieu, curé de Viége.
Sion, 1245, 1er juin.
Arch. de Valère, Cart. eccl. de Vespia, pag. 83, No LXIII.
Anno Dni M.CC.XLV, kl. junii, ante fores ecclesie de Valeria, totum capitulum Sedun. dedit et concessit Matheo plebano et ecclesie de Vespia vineam suam, que jacet apud Oberhusern, pro viginti quatuor sol. in Apparitione Dni annis singulis persoluendis; pro quibus dictam vineam eadem ecclesia in perpetuum possideat, omni alia exactione remota, pacifice et quiete. Interfuerunt testes dnus Henricus Dei gracia Sedun. episcopus, Jacobus et Aymo decani, Boso sacrista, Walterus cantor et alii canonici in capitulo residentes. Et ad maiorem huius rei certitudinem dictum capitulum eidem Matheo tradidit presentem cartulam sigilli sui munimine insignitam. /383/
486
Accord entre Marie de Saint-Paul et Pierre de Vison.
Sion, 1245, 26 juin.
Archives de Valère.
* Notum sit quod discordia que uertebatur inter donnam Marietam de Sancto Paulo, ex una parte, et Petrum de Uison et Mabiliam uxorem eius et Rodulphum et Martinum cognomine Uison filiorum (sic) eorum, ex altera, per manum dni Henrici Sedun. episcopi taliter est sopita. Dicti Petrus et uxor eius et filii eorum dederunt eidem Marie portionem suam omnium eorum que habebant apud Tortemaigny, ut tam illam partem quam partem ipsius Marie, quam habet ibidem, uendere ualeat ut ex precio earumdem creditoribus suis satisfaciat et residuum in usu suo expendat. Item idem Petrus et heredes eius tenentur annuatim dare eidem Marie, quamdiu uixerit, unum modium siliginis in natiuitate B. Virginis et V sol. et duas quadrigas lignorum usque ad festum B. Thome apostoli persoluendas; sed si guerra esset, uel unum larem haberent apud Sedunum, tunc non teneretur dare ligna predicta. Dicta uero Maria fecit elemosinam suam in hunc modum : Ecclesie B. Marie dedit duos fischilinos siliginis super alodium suum, etc. Post decessum eius (Marie) dedit dicto Petro Uison totam hereditatem suam. Testes : Henricus Sedun. episcopus, Walterus cantor, Johannes Visons, etc., et ego Willermus notarius, qui hanc cartam scripsi, uice Walteri cantoris et cancellarii Sedun. Actum Seduni, in curia episcopali, A. Dni Mo.CCo.XLVo, VI kl. julii, Henrico episcopante, Frederico locum imperii occupante. Postmodum ego Walterus Magistri presentem cartam rescripsi, VII idus decembris, anno Dni Mo.CCo.LXXXVo, Rodulpho regnante, Petro episcopante. /384/
487
Marie de Saint-Paul vend à Grégoire, chanoine de Sion, un fief situé à Tourtemagne.
Sion, 1245, 9 juillet.
Archives de Valère, Original et Cartulaire du XIIIe siècle, fol. III.
Notum, etc., quod ego Maria de Sancto Paulo uendidi et finaui in alodium pro XIIII lb. Mauric. et pro uno seracio quinque solidorum Gregorio can. Sedun. et cuicumque dare uoluerit uel legare, quicquid iuris habebam et habere debebam apud Tortemagni, tam in plano quam in monte, uidelicet totum feodum quod a me habebat Giroldus Molendinarius. Inde rogaui cartam fieri et testes apponi qui sic uocantur : Willermus de Morgi canonicus Sedun., Arbertus Passer, Willermus Borcardi de la Cuua, Johannes Montanarius et ego Willermus notarius, qui hanc cartam scripsi, uice Walteri cantoris et cancellarii Sedun. Cui si quis, etc. Actum Seduni, coram ecclesia B. Pauli, anno Dni Mo.CCo.XLo.Vo, VIIo idus julii, Henrico episcopante, Frederico locum imperii occupante.
488
Pierre de Grusinal vend à Garbel de Rued l’usufruit de ses possessions dans l’évêché de Sion, pendant l’espace de vingt-cinq ans.
Stavelicon, 1245, 13 octobre.
Archives de Valère, Cartul. du XIIIe siècle, fol. I.
Notum, etc., quod ego Petrus de Grusinal, laudatione Agnetis uxoris mee, uendidi et finaui pro LV lb. Garbelle de Ruedo, usque ad XXV annos, usumfructum possessionum mearum que iacent in episcopatu Sedun. Inde rogaui cyrographum /385/ fieri et testes apponi qui sic uocantur : Conradus de Mulinbach, Georgius de Stauelicon, Walterus de Aragnon et Willermus clericus, qui hunc cyrographum leuauit uice Walteri cantoris et cancellarii Sedun., vice cujus ego Willermus notarius eum scripsi. Cui si quis, etc. Actum apud Stauelicon, anno Dni Mo.CCoXLVo, III idus octobris, Henrico episcopante, imperio uacante.
489
Le pape Innocent IV déclare que le prévôt et le chapitre du Mont-Joux ne peuvent être astreints à payer aucune pension, à moins que les lettres apostoliques ne fassent mention spéciale d’une dérogation à cette exemption.
Lyon, 1245, 7 novembre.
Archives de l’hospice du Grand-Saint-Bernard.
Innocentius episcopus, seruus seruorum Dei, dilectis filiis preposito et capitulo ecclesie Montisiouis, ordinis sancti Augustini, Sedun. diocesis, salutem et apostolicam benedictionem. Paci et tranquillitati uestre paterna in posterum sollicitudine prouidere uolentes, auctoritate uobis presentium indulgemus ut ad receptionem seu prouisionem alicuius in pensionibus uel ecclesiasticis beneficiis per litteras apostolicas uel legatorum ipsius compelli de cetero non possitis, absque speciali mandato sedis eiusdem plenam faciente de hac indulgentia et uestra ecclesia mentionem. Nulli ergo omnino hominum liceat hanc paginam nostre concessionis infringere uel ei ausu temerario contraire. Si quis autem hoc attemptare presumpserit, indignationem omnipotentis Dei et beatorum Petri et Pauli apostolorum eius se nouerit incursurum. Datum Lugduni, VII idus nouembris, pontificatus nostri anno tertio.
Bulla plumbea : Innocentius pp. IIII. /386/
490
Marie de Saint-Paul vend des fiefs à Grégoire, chanoine de Sion.
Sion, 1245, 21 novembre.
Archives de Valère, Original et Cartul. du XIIIe siècle, fol. XXVII.
Notum, etc., quod ego Maria de Sancto Paulo uendidi et finaui pro IIIIor lb., V sol. minus, Gregorio canonico Sedun. uel cuicumque dare uoluerit, uendere uel legare vel pignori obligare, quicquid Anselmus Juliani, Alasia de Vertro, Petrus Ottonis et Rodulphus de Chaue a me habebant et quicquid habebam in vico qui est retro domum Petri Magistri. Inde rogaui cartam fieri et testes apponi qui sic uocantur : Anthonius de la Chauana, Willermus de Magi, Albertus Passer, li Crechos et Petrus Billonis clericus, qui hanc cartam leuauit, uice Walteri cantoris et cancellarii Sedun., vice cuius ego Willermus notarius eam scripsi. Cui si quis, etc. Actum Seduni, anno Dni Mo.CCo.XLoVo, XI kl. decembris, Henrico episcopante, imperio uacante.
491
Amédée IV, comte de Savoie, reconnaît tenir en fief du roi d’Angleterre, entre autres choses, la ville de Saint-Maurice en Chablais.
Westminster, 1246, 16 janvier.
Rymer, Fœdera, tom. I, pars I, pag. 155. — Wurstemberger, Peter der Zweite, IV, 105.
De feodo annuo comiti Sabaudie concesso pro homagio suo.
(Henricus III Anglie) rex concedit Amedeo, comiti Sabaudie et marchioni in Italia, pro homagio quod fecit pro castro Auyllan et villa Secucie cum pallacio et castro de Bardo et /387/ villa S. Mauritii in Chablasio tenendis de rege et heredibus suis, sibi et heredibus suis in feodo imperpetuum M. lb. bonorum sterlingorum de thesauro suo, percipiendas London. ad scaccarium regis de dono suo. De quibus M. lb. rex solvit ei pro manibus D. marcas et ei solvere tenetur D. marcas ad festum Pasche anno regni sui tricesimo, et residua D. marcarum ad festum S. Michaelis anno eodem, preter feodum suum quod percipere debet ad eundem terminum. Teste rege, apud Westm., decimo sexto januarii, anno 30 H(enrici) 3.
492
Warner Rodier donne un cens d’un muids de seigle à l’hôpital du Simplon.
Naters, 1246, 4 février.
An. Jos. de Rivaz, Opera histor. XI, 530, ex arch. communitatis Sarqueni.
Notum sit omnibus Christi fidelibus quod ego Warnerius Rodier, laudatione Margarete vxoris mee, contuli et concessi pro remedio anime mee et predicte vxoris mee hospitali sancti Johannis 1 de Collibus de Semplon vnum modium siliginis receptibilis censualem super toto feudo Gyroldi et Mathelde de Nemore et heredum eorum quod habent a me. Inde rogaui cartam fieri et testes apponi qui sic vocantur : Jacobus capellanus, Girardus rector predicti hospitalis de Semplon et Johannes capellanus, qui hanc cartam leuauit, vice Walterii cantoris et cancellarii Sedun., vice cuius ego Willermus notarius eam scripsi. Cui si quis, etc. Actum apud Narres, anno Dni MoCCoXLVIo, IIII februarii, Henrico episcopante, imperio vacante. /388/
493
Donations du chanoine Guillaume Othon à sa nièce Mariette et au chapitre de Sion.
Sion, 1246, 23 février.
M. D. R. XVIII, Chartes Sédun. 437.
494
Ysabelle li Bossi vend un pré à Aymon de Venthône, doyen de Sion.
Valère, 1246, 10 mars.
Archives de Valère, Original et Cartul. du XIIIe siècle, fol. XVIII.
Notum, etc., quod ego Ysabella li Bossi, laudatione Petri Jaiet mariti mei, uendidi et finaui pro LII sol. et pro duobus fischilinis siliginis dno Aymoni de Uentona decano Sedun. pratum meum quod est unius sectoris et ripam eiusdem prati, quod iacet in Campo sicco, iuxta montem inter pratum Anselmi Juliani et pratum es Jais, quod habetur in feodum a canonia dni Gregorii, de quo debentur duo sol. placiti et vnum quarterium castronis seruicii. Si uero idem dnus decanus non possit dictum pratum quiete et pacifice possidere, assignaui sibi in garentationem totum feodum quod dictus Petrus maritus meus habet a Petro Melam, uidelicet uineas que iacent apud Bousun, que habentur in feodum a dno episcopo, et quicquid habeo in vinea de Ferraio, ultra censum uini quem ibidem accipiunt Willermeta de Grimisuel et dnus Nicholaus. Inde rogaui cartam fieri et testes apponi qui sic vocantur : Gregorius, Willermus de Morgi, canonici Sedun., Nanço clericus, Arbertus Passer, Petrus de Corduna, Petrus Alais et ego Willermus notarius, qui hanc cartam scripsi uice /389/ Walteri cantoris et cancellarii Sedun. Cui si quis, etc. Actum Valerie, in domo predicti dni decani, anno Dni Mo.CCo.XLoVIo, VIo idus marcii, Henrico episcopante, imperio vacante.
495
Henri, évêque de Sion, vend à Pierre de Savoie tout ce que son église possédait au Vully, à l’exception du fief du comte de Genève et du fief de Rue.
Sion, 1246, 17 mai.
Archives d’Etat, à Turin, da un antico rotolo membranaceo, quasi sincrono. — Hist. patr. monum. Ch. II, 1460.— Wurstemberger, IV, 107. (Analyse.)
Notum sit omnibus tam presentibus quod (sic) futuris quod nos Henricus episcopus Sedun., de consensu, voluntate et laudacione tocius capituli nostri, vendidimus, finavimus et reddidimus pro precio centum octoginta duarum marcharum bonorum sterlingorum nobili viro Petro de Sabaudia et heredibus suis quicquid habebamus vel habere debebamus nomine ecclesie Sedun. in tota terra de Uilliey, preter feudum dni comitis Gebennensis et feudum de Roa, reliqua omnia eidem dno Petro vendidimus, finavimus et tradidimus, sicut prediximus, cum omni jure et dominio et districtu, scilicet homines, terras, prata, nemora, aquas, piscarias, pascua et alias possessiones cultas et incultas, et generaliter universa et singula que nos et ecclesia Sedun. de iure habebamus uel habere debebamus ibidem, exceptis duobus feudis supradictis cum pertinenciis eorumdem. Addidimus eciam huic uendicioni feudum de quo Aymo dnus de Sarrata debebat homagium ecclesie Sedun., ita quidem quod jus patronatus ecclesiarum de Codefrin et de Costantina cum pertinenciis suis ad jus et dominium dni Petri de Sabaudia cum universitate transeat, nobis et ecclesie Sedun. in predicta terra seu in predictis locis /390/ nichil amplius reseruantes seu retinentes, preter duo feuda supradicta. Quam rem, omne ius, omnemque actionem quod vel quantum ibi habebamus vel habere debebamus, eidem dno Petro et heredibus suis, nos deuestientes ipsum inuestientes, concessimus. Bona fide promittimus numquam contravenire, nec litem neque controversiam aliquam per nos vel per alios inde movere. Abrenunciando quantum ad vendicionem istam omni legum et canonum adjutorio et omni actioni et exceptioni que nobis posset competere, necnon precii sibi non soluti uel in suam utilitatem non conversi. Ad majorem vero firmitatem nos et capitulum nostrum Sedun. presentem cartam fecimus sigillorum nostrorum munimine roborari. Datum apud Sedunum, anno Dni M.CC.XLVI, XVI kalendas junii.
496
Le chapitre de Sion s’engage à garantir au chantre Walther la jouissance viagère d’une grange.
Valère, 1246, 27 mai.
Archives de Valère, Cartulaire du XIIIe siècle, fol. XLII.
C. de feudo facto Waltero cantori de grangia de Uico a capitulo Sedun.
Notum, etc., quod capitulum Sedun., ex vna parte, et Walterus cantor eiusdem ecclesie, ex altera, laudatione Anselmi nepotis eiusdem cantoris et Berthe uxoris eiusdem Anselmi, super grangia de Uico prati, dni episcopi, quam Willermus Merciers possidebat, inter ipsos taliter conuenerunt. Dictum capitulum tenetur eidem cantori predictam grangiam quam diu uixerit contra quemlibet garentire pro XL sol. de intragio et pro III sol. seruicii et pro octo placiti. Ita quidem quod si /391/ forte dictum capitulum eidem cantori predictam grangiam garentire non posset, dictos XL sol. Maur. eidem cantori reddat. Inde rogauit utraque pars cyrographum fieri et testes apponi qui sic vocantur : Jacobus et Aymo decani, Boso sacrista, Gregorius, Nicolaus, sacerdotes, canonici Sedun. et alii canonici in capitulo residentes. Ego autem Willermus notarius, uice eiusdem Walteri cantoris et canonici Sedun., hoc cyrographum scripsi. Cui si quis, etc. Actum Valerie, in capitulo, anno Dni Mo.CCo.XLoVIo, kl. junii, Henrico episcopante, imperio uacante.
497
Jean de Randogne donne un pré en Champsec en gage à Aymon de Venthône, doyen de Sion.
Sion, 1246, 30 mai.
Archives de Valère, Cartul. du XIIIe siècle, fol. XVII.
Notum, etc., quod ego Johannes de Randogni, laudatione Willermi de Sancto Paulo, titulo pignoris obligaui dno Aymoni decano de Ventona pro LXta sol. et pro VI den., quos me fateor recepisse, quoddam pratum IIIIor sectorum quod habeo apud Campum siccum, uersus fontem Bouchier, quod pratum Petrus Janitor prius habuerat titulo pignoris obligatum. De cuius fructibus IIIIor sol. debentur in sortem annis singulis computari. Quod pratum ego et dictus Willermus de Sancto Paulo dicto dno decano tamdiu tenemur garentire, quamdiu tenuerit ipsum et ex eo sortem suam integre perceperit; et ego dictum pratum dno a quo habetur in feodum nichilominus teneor interim garentire. Inde rogaui cyrographum fieri et testes apponi qui sic uocantur : Vldricus sacerdos, Nicolaus de Baignes, Nanczo, clerici, Willermus de la /392/ Cleua, Vldricus de Crista de Grimisuel et Pe. Billonis, qui hoc cyrographum leuauit, uice Walteri cantoris et cancellarii Sedun., uice cuius ego Willermus notarius idem scripsi. Cui si quis, etc. Actum Seduni, iuxta pontem, anno Dni Mo.CCoXLoVIo, IIIo kl. junii, Henrico episcopante, imperio uacante.
498
Le chapitre de Sion donne une grange en fief viager au chantre Walther.
Valère, 1246, 1er juin.
Archives de Valère, Original et Cartulaire du XIIIe siècle, fol. XL.
C. de feudo facto a capitulo Waltero cantori Sedun. de grangia prati Uici episcopi.
Notum, etc., quod capitulum Sedun. concessit et dedit in feudum pro XL sol. acquisitionis Waltero cantori Sedun. grangiam cum domuncula que est in Uico prati dni episcopi, que fuit Willermi Mercier, et debet dictum capitulum eidem cantori dictam grangiam quamdiu uixerit contra quemlibet garentire, facturo usagia erga dnum feudi, et post decessum eius dicta grangia debet ad capitulum remeare. Inde rogauit dictum capitulum cartam fieri et testes apponi qui sic vocantur : Jacobus et Aymo decani, Boso sacrista, Jacobus de Sallon, Nicolaus de Grimisuel et alii canonici in capitulo residentes et ego Willermus notarius, qui hanc cartam scripsi, uice eiusdem Walteri cantoris et cancellarii Sedun. Cui si quis, etc. Actum Valerie, in capitulo, anno Dni Mo.CCoXLoVIo, kl. junii, Henrico episcopante, Frederico locum imperii occupante. /393/
499
Le doyen Jacques donne une maison en fief à Walther, chantre de Sion.
Valère, 1246, 1er juin.
Archives de Valère, Cartulaire du XIIIe siècle, fol. XXIX.
Notum, etc., quod ego Jacobus decanus, laudatione capituli Sedun., dedi et concessi in feodum Waltero cantori Sedun. pro uno modio siliginis, dum ipse uixerit, et pro uno et dimidio, post decessum ipsius, et pro XII den. seruicii et pro II sol. placiti domum que fuit Guidonis clerici cum ortulis et casali, que domus iacet inter domum Bosonis de Ventona, ex una parte, et domum Nicolai Branchier et Jordane de Mala Curia, ex altera; et pro predicto seruicio uidelicet XII d. et XVIII fischilinis siliginis ad mensuram Sedun., quos michi debet assignare in contracta de Vesbia, uel reddere apud Sedunum, et pro placito supradicto ego et successores mei decani tenemur sibi et suis dictam domum cum ortulis et casali contra quemlibet imperpetuum garentire, et causa sic attendendi omnia bona decanatus eidem titulo pignoris obligaui. Inde rogaui cartam fieri et testes apponi qui sic uocantur : Aymo decanus, Boso sacrista, Jacobus de Sallon, Jacobus de Granges, Willermus de Morgi, canonici Sedun. et alii canonici in capitulo residentes. Ego autem Willermus notarius hanc cartam scripsi, uice eiusdem Walteri cantoris et cancellarii Sedun. Cui si quis, etc. Actum Valerie, in capitulo, anno Dni Mo.CCo.XLoVIo, kl. junii, Henrico episcopante, imperio vacante. /394/
500
Warner de Bex, donzel, donne 60 sols de cens pour la dot de sa sœur Lorette, femme de Louis d’Ayent.
Sion, 1246, 30 juin.
Archives de la famille de Torrenté, Copia litterarum de Ayent, fol. V.
* Notum, etc., quod ego Vuarnerus de Baiz domicellus dedi et concessi dno Ludouico de Ayent et Lorete vxori eius sorori mee LX sol. censuales nomine dotis. Testes : Aymo de Turre, Nantelmus de Ayent, Raymundus de Mar, Rodulphus frater eius, milites, Rodulphus de Curtilli, Wulliermus de Bluuignoch minister et ego Wulliermus notarius, etc. Actum Seduni, coram ecclesia beati Theodoli, anno Dni MoCCoXLVIo. II kl. julii, Henrico episcopante, imperio vacante.
501
Vente de cens faite par Jean Chesauz, chevalier, à l’hôpital du Simplon.
Naters, 1246, 4 novembre.
An. Jos. de Rivaz, Opera hist. XI, 529, ex archivo communitatis Sarqueni.
Notum sit omnibus Christi fidelibus quod ego Johannes Chesauz miles, laudatione Agnetis uxoris mee et Jacobi et Stephani filiorum meorum, alii pueri mei erant impuberes, vendidi et finaui in perpetuum pro XXX sol. fratri Girardo et hospitali de Semplon tres sol. censuales, quos idem hospitale mihi debebat. Dedi etiam eidem hospitali pro remedio anime mee et progenitorum meorum XII den. servicii, quos idem hospitale mihi adhuc debebat. Inde rogaui cartam fieri et testes apponi qui sic vocantur : Hermanus filius majoris de Saxo, /395/ Gonrardus Salterus et Johannes capellanus, qui hanc cartam leuauit, vice Walteri cantoris et cancellarii Sedun., vice cuius ego Willermus notarius eam scripsi. Cui si quis, etc. Actum apud Narres, anno Dni Mo.CCo.XLVIo, II nonas nouembris, Henrico episcopante, imperio vacante.
502
Le pape Innocent IV recommande aux fidèles les quêteurs de l’hôpital de Saint-Bernard du Mont-Joux.
Lyon, 1247, 9 avril.
Archives de l’hospice du Grand-Saint-Bernard, copie du XVIIe siècle.
Innocentius episcopus, seruus seruorum Dei, vniuersis Christi fidelibus ad quos littere ipse peruenerint salutem et apostolicam benedictionem. Si iuxta sententiam sapientis in ter tempus seminandi discernimus et metendi, seminare debemus in terris quod cum multiplicato fructu recolligere debeamus in celis, facientes nobis de mammona iniquitatis amicos qui, cum defecerimus, in eterna tabernacula nos admittant. Sic enim thesaurizamus nobis thesauros in celo, ubi fures non effodiunt nec furantur; sic terrena in celestia et transitoria in eterna felici commercio (commutantur). Licet autem indigentibus vniuersis aperire teneamur viscera charitatis, illis tamen specialius et habundancius quodam modo liberalitatis debemus gratiam exhibere qui, cum sint pauperes spiritu, sponte subeunt onera paupertatis vt pauperibus possint copiosius subuenire, dum tanquam nihil habentes et omnia possidentes, velud penuriam pati et habundare didicerunt, habundant pauperibus, sibi egent et in se aliorum egestatem assumunt, vt ex indigentia liberali liberalius ministrent hospitalitatem egenis. Hoc vero quamuis multi laudabiliter /396/ exequantur, illi tamen student laudabilius adimplere qui hospitalitati vacantes non solum recipiunt hospites, sed et trahunt, illud propheticum exequentes : Frange esurienti panem tuum et egenos vagosque induc in domum tuam; cum videbis nudum operi eum et carnem tuam non despexeris. Hii enim cum pascunt esurientes, sicientes potant, colligunt hospites, nudos vestiunt et non solum infirmos visitant, sed eorum infirmitates assumunt, ministrant in carcere positis, et quibus in infirmitate participant, communi cauent in sepultura defunctis, illa omnia exequuntur propter que Dominus in vltimo districtionis examine remuneraturum se bonos et malos asserit puniturum. Cum igitur dilecti filii prepositus et capitulum hospitalis Sancti Bernardi Montisiouis, Sedun. diocesis, ad hoc totis viribus elaborent vt vndique confluentium egenorum pariter et egrorum necessitatibus se exponant, monemus vniuersitatem uestram, hortamur in Dno et in remissionem uobis iniungimus peccatorum, quatinus vt cooperatores suis (suos) operum pietatis accedentes ad uos eorum nuncios benigne recipere ac honeste tractare curetis, eis grata subsidia, pias eleemosinas conferentes, vt que pauperibus contuleritis per manus eorum in terris, uobis per manus pauperum thesaurizetis in celis cum Apostolo sentientes, quoniam qui parce seminat, parce et metet, et qui seminat in benedictionibus, de benedictionibus et metet vitam eternam. Nos de omnipotentis Dei misericordia et beatorum Petri et Pauli apostolorum eius auctoritate ac ea quam nobis indulsit Dnus potestate confisi, omnibus qui de facultatibus suis ipsis subuenerint et in tam sancta summitate statuerint se collegas, eisque benefacta prestiterint, annuatim septimam partem iniuncte penitencie relaxamus, auctoritate apostolica statuentes in hiis qui eorum fraternitatem assumpserint, si ecclesie ad quas pertinent fuerint interdicte, ipsosque mori contigerit, nisi excommunicati vel /397/ nominatim interdicti fuerint aut etiam publice usurarii, sepultura ecclesiastica non negetur; receptores quoque fraternitatis et collectores ipsorum, saluo iure dominorum suorum, sub beati Petri et nostra protectione suscipimus, statuentes vt si qui fratrum ipsorum qui ad easdem fraternitates missi fuerint uel collectas in quamlibet ciuitatem, in eorum jucundo aduentu semper aperiantur ecclesie annuatim, et excommunicatis et nominatim interdictis eiectis, diuina officia ibi celebrentur, vt super eleemosinis requirendis verbum exhortationis ad populum proponatur, salua in omnibus supradictis declaratione concilii generalis. Date igitur eleemosinam vt omnia munda sint uobis, quoniam eleemosina a morte liberat et ipsa est que purgat peccata et facit inuenire vitam eternam, quia sicut aqua extinguit ignem ardentem, sic eleemosina resistit peccato. Datum Lugduni, V idus aprilis, pontificatus nostri anno quarto.
503
Guillaume Quartéry et sa femme Avrilon vendent un cens à Pierre Quartéry.
1247, 4 mai.
An. Jos. de Rivaz, Opera hist. XI, 388, ex arch. Agaun., Majus minutar. fol. XIV.
Notum, etc., quod W. filius quondam Petri Karterii et Avrilon uxor ejus vendiderunt et dederunt in feudum, pro IX lb. Maur. datis et solutis et pro I den. de servicio annuali et pro VI den. de placito, Petro Karterii cognato ejusdem W. et heredibus ejus XII sol. censuales quos solvebat idem P. Johanne matri ejusdem W. ad opus Avrilon et notorum ejusdem Avrilon et W. pro tota parte censuum quos debebat percipere in toto casamento Karteriorum idem W. supradictus. Inde sunt /398/ testes N. cantor, Ja. Bornoz, canonici Agaun., W. Karterii avunculus ejusdem W., Ro. Clari et Ja. frater ejus, Mauricius Boche, P. de Vico, Anselmus de Fonte, W. li Bauz, Rodulfus de Novilla, Ja. de Lausanna. Actum est hoc anno Dni Mo.CCo.XLo.VIIo, IVo nonas maii. Ad preces utriusque partis appositum est huic scripto sigillum capituli Agaun.
504
Accord entre Rodolphe, chevalier d’Arbignon, et ses neveux Jacques et Rodolphe.
1247, 20 juin.
An. Jos. de Rivaz, Opera hist. XI, 444, ex arch. Agaun., Majus minut., fol. LX.
Noverint universi, etc., quod discordia que vertebatur inter dnum Rodulphum militem de Albignon, ex una parte, et Jacobum et Rodulphum fratres, nepotes ejusdem Rodulphi, ex altera, mediantibus prudentibus viris pacificata fuit in hunc modum. Omnia quecumque dictus Rodulphus tenebat et de quibus investitus erat usque ad presens, tam de terra quam de omnibus mobilibus et immobilibus, dicti fratres Jacobus et Rodulphus eidem Rodulpho avunculo suo quictaverunt et solverunt et ut in pace possideat, concesserunt. Eodem modo dictus dnus Rodulphus dictis nepotibus suis omnia, tam mobilia quam immobilia, de quibus investiti erant usque ad presens, solvit et quictavit et in pace dimisit. Et ita pax bona et firma fuit inter eos roborata. Hujus rei testes sunt Nicholaus cantor Agaun., dnus Giroldus de Langyns, dnus Johannes de Turre, milites, Jacobus Psalterus, Petrus de Turre, Petrus de Muttignie et P. Bonetz filius ejus, W. li Bauz, Petrus frater dicti dni Rodulphi et Petrus nepos ejus, W. de Domo Jolleni, /399/ Nicholaus Bidez. Actum est hoc anno Dni M.CC.XLVII, XII kl. julii. Ad preces vero utriusque partis appositum est huic scripto sigillum capituli Agaun.
505
Sentence arbitrale entre Rodolphe, major d’Ernen, et les mansioniers de ce lieu et de Münster qui dépendent de cette majorie.
1247, 8 août.
Documents sur le Vallais (M. Bordier), tom. II, ex libro Conches.
Super discordia vertente inter Rudolphum majorem de Aragnon, ex una, et mansuarios a Monte Dei superius de Argnon et ex parochia de Monasterio qui sunt de majoria de Aragnon, ex altera, partes compromiserunt in episcopum Henricum : pro receptis mansuarii soluant pro singulis martii 3 panes, quolibet valente 2 den., 3 fisc. avene et spatulam porci. Caseos debent de alpibus et portare ad pratum more solito. Et si major nolit accipere, debent pro quolibet caseo II den. et pro spatula 16 den., pro agnis qui vocantur oui lanunar II den., pro quolibet manso duos fisc. avene. Hec omnia sunt de feudo vicedni Sedun, excepto caseo. Pro marescalica quilibet mansuarius proprium larem habens unum fisc. avene. De precaria seu retha quam dictus major in maio in secundo anno facere consuevit, debent facere more solito, viduis et pauperibus exceptis. De exactione annuali quam cum tallia dni episcopi major facere consuevit sunt liberi, sed recepta sua debent sibi facere mansuarii cum 4 equis et 2 salteris de villa in villam, sicut ab antiquo. De quibus omnibus in absentia episcopi et vicedni eidem majori respondere tenentur nomine eiusdem episcopi et vicedni. 6 idus augusti 1247. /400/
506
Le chapitre de Sion donne en fief au doyen Aymon de Venthône tout ce qu’il possède sur le gravier de la Borgne, entre Champsec et Bramois.
Valère, 1247, 1er septembre.
Archives de Valère, Cartul. du XIIIe siècle, fol. XVIII.
Notum, etc., quod capitulum Sedun. dedit et concessit in feodum Aymoni de Ventona decano Sedun. et cuicumque dare uoluerit uel uendere uel legare, quicquid iuris idem capitulum habebat in Glaretis de Borni que iacent inter Campum siccum et Bramosium, ita quod transactis X annis idem capitulum percipiat in eisdem nonas et decimam partem fructuum qui percipientur ibidem. Inde rogauit dictum capitulum cartam fieri et testes apponi qui sic uocantur : Jacobus decanus, Walterus cantor, Gregorius, Gillabertus, Nicolaus, canonici Sedun. et alii canonici in capitulo residentes. Ego autem Willermus, uice eiusdem Walteri cantoris et cancellarii Sedun., notarius hanc cartam scripsi. Cui si quis, etc. Actum Valerie, in capitulo, anno Dni Mo.CCo.XLoVIIo, kl. septembris, Henrico episcopante, imperio uacante.
507
Guillaume Werra vend à Anselme d’Urtica deux muids de seigle de service annuel.
Rarogne, 1247, 15 septembre.
Archives de Valère.
Notum sit omnibus Christi fidelibus quod ego Willermus Werra, laudatione Margarete uxoris mee, vendidi et finaui pro VI lb. Anselmo de Urtica et heredibus suis duos modios /401/ siliginis seruicii in festo sancti Michaelis persoluendos, quos si tunc eidem non reddiderim, assignaui sibi in garentacionem quicquid ego habebam in uinea que dicitur Grouba, preter culturam eiusdem, quam habeo in feodum a Johanne Zuiuel, et medietatem uinee quam habeo a Willermo de Muraccher, ita quod ipse debeat erga curiam deseruire. Inde rogaui cartam fieri et testes apponi qui sic uocantur : Johannes uicedominus, Petrus Salterus, Anselmus Faber, Henricus Faber et Nicholaus Maioris, qui hanc cartam leuauit, uice Walteri cantoris et cancellarii Sedun., uice cuius ego Willermus notarius eam scripsi. Cui si quis, etc. Actum Rarognie, anno Dni Mo.CCo.XLoVIIo, XVIIo kl. octobris, Henrico episcopante, imperio vacante.
508
Salomée, épouse de Jean Rutin, vend une vigne à Guillaume de la Fontaine, qui la lui remet en fief.
Moerel, 1247, 29 septembre.
Archives de Valère, Cartul. du XIIIe siècle, fol. XI.
Notum, etc., quod ego Salomea, laudatione Johannis de Rutin mariti mei et Petri filii mei et Agathe filie mee, uendidi et finaui pro LXa sol. Willermo de Fonte et heredibus suis vineam meam in der Rutin sub domo lapidea et sub uia. Quam vineam ipse remisit michi et heredibus meis in feodum pro VIIIo sextariis vini annuatim persoluendis. Si uero dicta vinea eidem Willermo deuolueretur pro defectu solutionis seruicii, tunc debet ipse michi et heredibus meis dare unum denarium seruicii et duos placiti pro eadem. Inde rogaui cartam fieri et testes apponi qui sic vocantur : Willermus de Agro, Petrus Hugonis filius Petri, Petrus de Fonte, Johannes /402/ capellanus de Nares, qui hanc cartam leuauit, uice Walteri cantoris et cancellarii Sedun., vice cuius ego Willermus notarius eam scripsi. Cui si quis, etc. Actum Morgie, anno Dni Mo.CCo.XLoVIIo, III kl. octobris, Henrico episcopante, imperio uacante.
509
Amédée d’Agro vend diverses possessions à Guillaume de la Fontaine.
Moerel, 1247, 29 septembre.
Archives de Valère, Cartul. du XIIIe siècle, fol. X.
Notum, etc., quod ego Amedeus de Agro, laudatione Margarete uxoris mee et Willermi et Petri filiorum meorum et Hemme uxoris dicti Willermi et Guise sororis mee supradicte, vendidi et in feodum concessi pro XI lb. et VI sol. nomine acquisitionis et pro VI den. seruicii et XII placiti Willermo de Fonte et heredibus suis medietatem domus mee lapidee et tres partes rachardi et tres partes torcularis cum casalibus et vineam que fuit Mulimbach Guers Boden et aliud frustum vinee iuxta Lognon. Que omnia ego et heredes mei et hereditas mea tenemur sibi et heredibus suis contra quemlibet in perpetuum garentire. Inde rogaui cartam fieri et testes apponi qui sic vocantur : Willermus de Agro, Anselmus de Curia, Willermus der Furon et Johannes capellanus, qui hanc cartam leuauit, uice Walteri cantoris et cancellarii Sedun., vice cujus ego Willermus notarius eam scripsi. Cui si quis, etc. Actum Morgie, anno Dni Mo.CCo.XLoVII, III kl. octobris, Henrico episcopante, imperio vacante. /403/
510
Anselme de la Fontaine vend une condémine à Boson, major de Monthey.
1247 (1248), 29 janvier.
Gallia Christ. XII, instr. 505.— Furrer, III, 73.
Notum, etc., quod Anselmus de Fonte, laudante Thoma filio suo, vendidit sine aliqua retentione dno Bosoni majori de Monthay et ejus heredibus condeminam dni episcopi Sedun., sitam inter villam de Massongier et aquam que vocatur Aloygno, pro XXIV lb. bonor. Maur. datis et solutis. Inde sunt testes dnus Nantelmus abbas, Jacobus Bothe, canonici Agaun., dnus Guido de Pontevitreo et Rodulphus de Albignon, milites, et Nicolaus cantor Agaun., qui hanc cartam scripsit, etc. Actum in presentia dni Joannis de Turre tunc castellani de Monthey, anno Dni M.CCXLVII, IV kl. februarii.
511
Jean dit Ministre donne deux cens au chapitre de Sion.
Sion, 1248, 23 janvier.
Arch. de Valère, Cartul. du XIIIe siècle, fol. XXXVI.
Notum, etc., quod ego Johannes dictus Minister, laudatione Willerme uxoris mee, pro remedio anime mee et eiusdem vxoris mee post decessum nostrum contuli et concessi capitulo Sedun. IX den. seruicii et placitum de vinea de Bouson, quam dictum capitulum habebat a me in feodum, et III den. seruicii et VI den. placiti, quos michi debebat Matelda de Palatio de domo Jacobi de Palatio mariti sui. Inde rogaui cartam fieri et testes apponi qui sic vocantur : Magister Johannes Passer canonicus Sedun., Johannes de Augusta, sacerdotes, Johannes dictus Montaners, Walandus de Herdes et ego /404/ Willermus notarius, qui hanc cartam scripsi, uice Walteri cantoris et cancellarii Sedun. Cui si quis, etc. Actum Seduni, in domo magistri Willermi, anno Dni Mo.CCo.XLoVIIIo, X kl. februarii, Henrico episcopante, imperio uacante.
512
Amédée IV, comte de Savoie, confirme les concessions faites à la maison du Mont-Joux par son père, le comte Thomas.
Chillon, 1248, janvier.
Archives de l’hospice du Grand-Saint-Bernard, copie.
Amedeus, Dei gratia comes Sabaudie et in Italia marchio, omnibus ad quos presentes littere peruenerint, dilectis et fidelibus suis salutem et suam gratiam et omne bonum. Noueritis quod cum olim reuerendissimus genitor noster dnus Thomas comes Sabaudie 1 , pie recordationis, religiose domui Montis Jouis et ibidem Deo famulantibus pro remedio anime sue et antecessorum suorum contulerit et concesserit totum, illud quod habebant vel habuerant a patruo suo dno Amedeo comite Boso, Geroldus et Amedeus domini de Alingio a Fontana cooperta usque ad Burgum Sancti Petri Montis Jouis, videlicet quicquid ibi a viatoribus remanebat in via et extra viam et omnem casuram ubicumque remaneret. Preterea cum contulerit similiter eis ut quicumque homo vel femina terram ab eo haberet vel possideret, et eam dicte domui et membris ipsius donare, vendere seu aliquo alio modo alienare vellet, quod dicta domus et membra habere, recipere et acquirere sine requisitione alicuius possent et pro mero allodio postmodum pacifice possidere. Item cum concesserit similiter dicte domui et confirmauerit ad opus et usus pauperum dicte domus terram hospitalis castelli Verdunensis, que iacet in /405/ parrochia Sancte Marie de Stipulis, tam in monte quam in valle vel in plano, de qua terra et de alia que dicitur Monsjouina posuit interdictum et bannum centum librarum puri argenti, quod nullus vir vel femina predictas terras vendere seu aliquo modo alienare presumat, nisi seruitoribus predicte domus Montis Jouis. Et si forte contingeret quod vir vel femina aliquid inde emisset vel in futurum inde emeret seu nomine pignoris possideret, quod ab ipsis seruitoribus pretium quod dederit, recipere teneantur et illis terram dimittere pacifice possessuris. Preterea cum concesserit et confirmauerit eisdem seruitoribus omnes inuestituras ipsorum et possessiones et eleemosinas et jam legata et que legarentur vel que eis modo aliquo concederentur seu conferrentur, tam in mobilibus quam immobilibus, in tota terra sua et comitatu et posse suo, ea omnia supradicta in posterum ab omni homine manutenere promisisset, nos dicti genitoris nostri in omnibus et per omnia vestigiis inherere cupientes, supradicta omnia universa et singula dicte domui et membris et omnibus ibidem Deo famulantibus tam presentibus quam futuris confirmamus, concedimus, donamus et sic tenere in perpetuum promittimus bona fide et ab omni homine manutenere, garentire et conseruare. Et ad majorem rei firmitatem habendam in posterum his presentibus litteris sigillum nostrum jussimus apponendum. Datum apud Chillon, anno Dni millesimo ducentesimo quadragesimo octauo, indictione sexta, exeunte januario.
513
Pierre, major de Viége, vend une redevance à Béatrice de Vius.
Viége, 1248, 9 février.
Archives de Valère.
* Petrus maior de Uesbia, laudatione Margarete uxoris sue, vendit pro XVI sol. Beatrici de Uius III fischilinos siliginis /406/ seruicii in secundo anno persoluendos supra Petrum Carpentarium cum jure et dominio eorumdem. Testes : Warnerus Rodiers, etc. Walterus, cantor et cancellarius Sedun. Actum Uesbie, anno Dni M.CC.XLVIII, V idus februarii, Henrico episcopante, imperio vacante.
514
Le pape Innocent IV exhorte l’évêque de Sion à prêter assistance au comte de Kibourg, adhérent à Guillaume, roi des Romains, contre Conrad, fils de l’empereur Frédéric.
Lyon, 1248, 5 mars.
Hist. patr. monum. Ch. I, 1390. — Wurstemberger, IV, 108. (Extrait.)
Innocentius episcopus, seruus seruorum Dei, uenerabili fratri … episcopo Sedunensi salutem et apostolicam benedictionem. Cum causa quam mater gerit ecclesia contra Fredericum quondam imperatorem a Christi et eiusdem ecclesie corpore segregatum tanto fortius prelatos et alios ecclesiasticos uiros urgere noscatur, quanto catholicam subuertere fidem et ecclesiasticam conculcare per consequens libertatem idem perniciosus super omnia cordis sui desiderabilia concupiscit, principaliter eos qui deputati sunt domo Domini custodiende, contigit ut non solum uenientibus ex aduerso pro ea se murum defensionis opponant huius modi collidentes peruersa molimina subuersoris, sed alios quoque domesticos fidei ad hoc idem efficacis operationis studio animare tenentur, eis autem quos circa id promptos inueniunt et paratos sinceris affectibus assistendo. Sane cum dilectus filius nobilis uir … comes de Kiburch zelo fidei et deuotionis accensus ac imperii negotio quod pre manibus agitur, adherendo carissimo in Christo filio nostro Vuillelmo regi Romanorum illustri, contra Corradum eiusdem filium Frederici suosque seguaces sit /407/ hostiliter processurus, nos attendentes quod prefati comitis laudabile propositum a prelatis ecclesiasticis, presertim quos ad hoc locorum reddit uicinitas oportunos, gratis est presidiis attollendum, fraternitatem tuam rogamus et hortamur attente per apostolica tibi scripta mandantes quatinus ad requisitionem comitis memorati prefatos Dei et ecclesie inimicos et terras ipsorum patenter et potenter expugnes, tuas uires atque potentiam super hoc efficaciter exponendo, ita quod te causam ecclesie prosequente tua possit sinceritas dignis inde in Domino laudibus commendari. Datum Lugduni, III nonas martii, pontificatus nostri anno quinto.
L’extrait publié par Wurstemberger porte l’année quatrième du pontificat, au lieu de la cinquième; c’est une erreur, puisque Guillaume n’a été élu empereur que le 29 septembre 1247 et que le 3 des nones de mars de l’an 4 du pontificat correspond au 5 mars 1247.
515
Le pape Innocent IV confirme à l’évêque de Sion la possession de tout ce qu’il a enlevé ou pourra enlever aux partisans de l’empereur Frédéric, dans la Petite-Bourgogne et le pays de Vaud.
Lyon, 1248, 13 juillet.
Archives de Valère.
In nomine Dni Amen. Anno incarnacionis eiusdem millesimo CCCo, sumpto Mo in circoncisione Dni, indicione tercia decima, in ciuitate Sedun., in domo Nycholay de Aragnon publici notarii, constitutus Petrus de Vesbia, filius quondam Anthonii de Vesbia, canonicus ecclesie Sedun., presentauit michi notario infrascripto coram testibus infrascriptis quasdam literas non viciatas, non abolitas, non rasas, non cancellatas, nec in aliqua sui parte corruptas, cum vera bulla sana /408/ et integra papali sigillatas, cuius tenor talis est : Innocencius episcopus, seruus seruorum Dei, venerabili fratri episcopo Sedun. salutem et apostolicam benedicionem. In libra equitatis appendentes merita singulorum, dignum ducimus ut de fructibus uiarum suarum aliquid Deo et ecclesie deuoti pregustent, aliquid senciant indeuoti et quod malemeritis in penam culpe detrahitur, accrescat benemeritis in retribucionis augmentum. Attendentes igitur grata deuocionis obsequia que apostolica sedes a te ac ecclesia tua noscitur recepisse, et digne uolentes ut ingratorum beneficia quibus ipsi armantur perfide contra Deum, tibi et eidem ecclesie prudenter et fideliter pro defensione libertatis catholice contra illos stantibus applicentur, quecunque de possessionibus et bonis que a persecutoribus ecclesie ac rebellibus carissimi in Christo filii nostri Guillelmi Romanorum illustris regis, Fr. quondam imperatori uel C. filio eius dampnabiliter adherentibus, in castris, terris et villis de Brogondella et de Guad’ [Gualdo ?], Lausanen. diocesis detinentur, adeptus es vel in posterum poteris adipisci, dummodo terre ille in temporalibus non spectent ad ecclesiam Lausan., nec aliquod jus in eis pertineat ad aliquem in deuocione ecclesie persistentem, tibi ac predicte Sedun. ecclesie confirmamus et presentis scripti patrocinio communimus; ita tamen quod prefato regi eiusque catholicis successoribus ac tu et successores tui debitum pro hiis fidelitatis obsequium impendatis. Nulli ergo hominum liceat hanc paginam nostre confirmacionis infringere uel ei ausu temerario contraire. Si quis autem hoc attemptare presumpserit, indignacionem omnipotentis Dei et beatorum Petri et Pauli apostolorum eius se nouerit incursurum. Datum Lugduni, III idus julii, pontificatus nostri anno sexto. Ad hanc autem litterarum presentium presentacionem fuerunt testes vocati ac rogati Nicolaus de Aragnon clericus, publicus notarius, magister Johannes de /409/ Augusta silorgicus, Nicolaus dictus Pollo et ego Jacobus de Leucha, Sedun. diocesis, auctoritate imperiali publicus notarius, hiis omnibus interfui et de mandato predicti Petri de Vesbia canonici Sedun. predicta omnia in formam publicam fideliter redegi, signoque meo signaui in testimonium veritatis. Actum in dicta ciuitate, XV kl. marcii.
Nos vero officialis curie Sedun., ad requisicionem et preces dicti Petri canonici, sigillum curie Sedun. ad maiorem roboris firmitatem presentibus duximus apponendum in testimonium huius rei visionis. Datum Seduni, XV kl. marcii, anno Dni Mo.CCCo.
Sceau pendant.
516
Gui Chegnon vend à Pierre Quartéry tout ce qu’il possède dans le diocèse de Sion.
1248, 10 août.
An. Jos. de Rivaz, Opera hist. XI, 408, ex arch. Agaun. Maj. minutar. fol. XIV.
Notum sit, etc., quod donnus Chegnon vendidit et finavit Petro Quarterii et heredibus ejus pro LX lb. Maur. integre datis et solutis quidquid juris habebat in diocesi Sedun. vel habere poterat vel ei jure hereditario contingere posset, tam in domibus quam in pratis, etc. Inde sunt testes dnus N. abbas Agaun., dnus Aymo, Johannes Quarterii et Petrus de Sancto Gingulpho, Sancti Mauricii canonici, dnus Johannes de Turre miles, Rodulphus Clari, Claretus, W. Quarterii, W. dictus Bochy, Nicolaus Quarterii, Petrus de Wuvrie et plures alii. Actum est hoc anno Dni Mo.CCo.XLo.VIIIo, in festo beati Laurentii.
Le même jour, « Guido filius donni Chegnon » fait une vente absolument identique.— Ibid., pag. 452. /410/
517
Martin de Cheseaux, de Vex, cède le fief de la Mangy à Mathieu, fils de Martin Richard, de Hérémence.
Sion, 1248, 19 décembre.
Arch. de Valère, Cartul. du XIIIe siècle, fol. 49.
Notum, etc., quod ego Martinus de Casali de Ves, laudatione Perrete vxoris mee, vendidi et in feodum concessi pro LXVII sol. nomine acquisitionis et pro III den. seruicii et pro VI den. placiti Matheo filio Martini Richardi de Heremencia et heredibus suis feodum quod dicitur feodum de la Mangy, quod habeo in feodum a Cristino et Benedicto fratribus des Villin. Quod feudum ego et heredes mei pro predicto seruicio cum placito, omni alia exactione remota, tenemur sibi et heredibus suis contra quemlibet imperpetuum garentire. Inde rogaui cartam fieri et testes apponi qui sic vocantur : Willermus li Grui, Willermus de Heremencia, Petrus Barnodi et ego Willermus notarius, qui hanc cartam scripsi, uice Reynerii cantoris et cancellarii Sedun. Cui, etc. Actum Seduni, anno Dni Mo.CCo.XLVIIIo, XIIII kl. januarii, Henrico episcopante, imperio vacante.
518
Jean Rodulphi, chanoine de Sion, donne un chesal en fief à Aymon de Venthône, doyen de Sion.
Sion, 1249, 15 janvier.
Arch. de Valère, Cartul. du XIIIe siècle, fol. XVI.
Notum, etc., quod ego Johannes Rodulphi canonicus Sedun. dedi in feodum pro vno den. seruicii et pro VI placiti /411/ Aymoni de Uentona decano Sedun. et cuicumque dare uoluerit uel uendere uel legare, casamentum cum cortina, quod iacet apud Mulignon iuxta uineam Petri Janitoris ex una parte et iuxta uiam de la Fuli. Quod casamentum cum cortina eius ego et heredes mei pro predicto seruicio cum placito, omni alia exactione remota, tenemur sibi et suis heredibus uel cuicumque dare uoluerit uel uendere uel legare, contra quemlibet imperpetuum garentire. Inde rogaui cartam fieri et testes apponi qui sic uocantur : Aymo de Vertro presbiter, Rodulphus de Uentona miles, Willencus nepos eius, Petrus dol Metein et ego Willermus notarius, qui hanc cartam scripsi, uice Normandi cantoris et cancellarii Sedun. Cui si quis, etc. Actum Seduni, ante curiam dni episcopi, anno Dni Mo.CCo.XLoIXo, XVIIIo kl. februarii, Henrico episcopante, imperio uacante.
519
Jean Rodulphi, chanoine de Sion, donne à Aymon de Venthône, doyen de Sion, la récolte d’un pré situé en Champsec.
Sion, 1249, 15 janvier.
Archives de Valère, Original et Cartul. du XIIIe siècle, fol. XVIII.
Notum, etc., quod ego Johannes Rodulphi canonicus Sedun. dedi Aymoni de Uentona decano Sedun. usque ad X annos omnes fructus prati mei de Campe sicco, quod pratum uocatur es Jais, excepta medietate sallicum ibidem crescentium, quam michi retinui. Quos fructus prati et medietatem sallicum ego et heredes mei pro XII den. seruicii annuatim persoluendis tenemur sibi uel cuicumque dare uoluerit uel uendere uel legare, usque ad terminum supradictum contra quemlibet garentire. Inde rogaui cyrographum fieri et testes apponi qui sic uocantur : Aymo de Vertro presbiter, /412/ Rodulphus de Uentona miles, Willenchus nepos eius, Petrus dol Meitein et ego Willermus notarius, qui hoc cyrographum scripsi, uice Normandi cantoris et cancellarii Sedun. Cui si quis, etc. Actum Seduni, anno Dni Mo.CCo.XLoIXo, XVIIIo kl. februarii, Henrico episcopante, imperio vacante.
520
Le roi des Romains Guillaume donne en fief à l’évêque de Sion les terres que ce dernier a conquises ou qu’il pourra conquérir dans le diocèse de Lausanne sur les partisans de l’empereur Frédéric.
Engelheim, 1249, 19 février.
Archives de Valère, à Sion, B. 1. — Gallia christ. XII, Instr. 432. — Soloth. Wochenblatt, 1828, pag. 336. — Furrer, III, 73.
Willelmus, Dei gracia Romanorum rex semper augustus, dilecto principi suo venerabili episcopo Sedun. graciam suam et omne bonum. Tunc iocundius regia celsitudo fidelibus suis applaudit et ipsius liberius munificencie manus aperit graciosas, cum ipsorum fides et deuotio per operum comitiuam euidentius se ostentant et uigent clarius in eisdem. Cum igitur, sicut audiuimus, per exhibitionem operum tue deuotionis et fidei puritatem ostentans ecclesie Romane ac regie dignitati rebelles hactenus expugnaueris et in posterum expugnare intendas, nos uolentes tibi et rebellibus ipsis potestate nobis tradita pro meritis respondere, immo tibi et ecclesie tue accrescere quod per industriam tuam ablatum est uel auferri contingat eisdem, aut alii exemplo ducti consimili ad obsequium nostrum et inimicorum offensionem facilius inducantur, quecumque de possessionibus et bonis que a persecutoribus ecclesie ac rebellibus nostris, F. quondam imperatore uel C. filio eius dampnabiliter adherentibus, in castris, terris /413/ et villis de Brogundella et de Gualdo, Lausanen. diocesis, detinentur, es adeptus uel in posterum poteris adipisci, dummodo terre ille non spectent ad ecclesiam Lausan. in temporalibus, nec ius aliquod in eis pertineat ad aliquem in deuotione nostra ac ecclesie persistentem, tibi et per te ecclesie tue auctoritate regia titulo feodali conferimus et concedimus ac presentis scripti patrocinio confirmamus, ita tamen quod tu et successores tui nobis et successoribus nostris catholicis debitum pro hiis fidelitatis obsequium impendatis. Nulli ergo omnino hominum liceat hanc paginam nostre concessionis et confirmationis infringere uel ei ausu temerario contraire. Si quis autem hoc attemptare presumpserit, indignationem regiam se nouerit incursurum. Datum in castris apud Engelheim, anno Dni Mo.CCo.XLo nono, vndecimo kl. marcii, indictione VIIa, regni nostri anno primo.
Signum domini (L. S.) Willelmi Romanorum regis inuictissimi.
Grand sceau pendant, endommagé.
Outre l’original, il existe aux mêmes archives un « vidimus » fait à Sion, « nonas nouembris anno Dni Mo.CCo nonagesimo nono, » par « Willelmus rector capelle B. Theodoli ecclesie Sedun. » à la demande de « Petrus de Vesbia, filius quondam Anthonii de Vespia domicelli, canonicus ecclesie Sedun »
521
Jean, recteur de la maison et de l’église de Saint-Jacques, à Granges, donne un fief à Pierre d’Ayent, chevalier.
Sion, 1249, 10 juin.
Copia litter. de Ayent, fol. XXVIII.
* Magister Johannes rector domus et ecclesie Sancti Jacobi de Granges remittit in feodum pro V den. seruicii et pro III /414/ sol. placiti dno Petro de Ayent militi feodum quod Petrus de Ressi habebat a domo Sancti Jacobi de Granges. Testes : Jacobus de Granges, canonicus Sedun., etc. Actum Seduni, anno Dni M.CC.XLIX, IV idus junii.
522
Gui li Borraz donne en gage, pour 40 sols et pendant six ans, à Grégoire, chanoine de Sion, le fief qu’il tient de lui.
Sion, 1249, 19 juin.
Archives de Valère.
* Notum sit, etc., quod ego Wido li Borraz titulo pignoris obligaui usque ad VI annos dno Gregorio canonico Sedun. pro XL sol. quos ab eodem me fateor recepisse, totum feodum quod habebam ab eodem, ita quidem quod si de ultra mare me redire contigerit post VI annos a festo beati Michaelis usque ad Purificationem beate Marie tunc sequenti, dictum feodum pro predictis XL sol. possim redimere ab eodem. Si uero non rediero, dictum feodum eidem dno Gregorio remaneat. Inde, etc. Normandus cantor et cancellarius Sedun. Actum Seduni, anno Dni Mo.CCoXLIXo, XIII kl. julii, Willermo rege regnante, Henrico episcopante.
523
Pierre de Bex, donzel, vend à Jacques de Blouvignoux, chevalier, trois fiefs dans la contrée d’Ayent.
Sion, 1249, 24 juin.
Archives de Valère.
Notum sit omnibus Christi fidelibus quod ego Petrus de Baiz domicellus, frater Sinfredi et Henrici fratrum, militum /415/ de Baiz, vendidi et in feodum concessi pro XI lb. nomine acquisitionis et pro III sol. seruicii et pro V placiti Jacobo de Bluuignoc militi et heredibus suis tria casamenta que iacent in contrata de Ayent, videlicet casamentum Benedicte de Bluuignoch et filiorum suorum, casamentum Annete de Ultratorrente et filiorum suorum et casamentum Bosonis de la Cresta et filiorum suorum; que tria casamenta ego et hereditas mea pro predicto seruicio cum placito, omni alia exactione remota, tenemur eidem dno Jacobo et heredibus suis contra quemlibet in perpetuum garentire. Inde rogaui cartam fieri et testes apponi qui sic uocantur : dnus Henricus Dei gratia Sedun. episcopus, Nicolaus de Grimisuel can. Sedun., Rodulphus de Chauez, Jacobus filius Aymonis ministralis Sedun., Johannes Liuenders et ego Willermus notarius, qui hanc cartam scripsi, uice Normandi cantoris et cancellarii Sedun. Cui si quis, etc. Actum Seduni, in curia episcopali, anno Dni Mo.CCo.XLoIXo, VIIIo kl. julii, Willermo rege regnante, Henrico episcopante.
524
Pierre Chamba, de Varone, vend un cens à Aymon, métral de Sion.
Louèche, 1249, 18 août.
Archives de Valère, Cartul. du XIIIe siècle, fol. XIII.
Notum, etc., quod ego Petrus Chamba de Varona, laudatione Perrete vxoris mee et Stephani filii mei, alii pueri mei erant impuberes, uendidi et finaui pro IX lb. et X sol. Aymoni ministrali Sedun. et heredibus suis XX sol. censuales in festo sancti Nicholai annuatim persoluendos, quos assignaui sibi super terra mea que iacet es Cassoneres circa torrentem, que est de manso dni, et ultra torrentem que est de feodo /416/ ecclesie de Leuca, de qua debentur III den. seruicii et XII placiti, et super quodam frustro prati quod iacet es Creueis, quod est de exitu uille, et super quodam campo, qui iacet supra rachardum Aymonis de Varona, de quo debentur III den. placiti et unus seruicii Stephano Forner. Ita quod ego et heredes mei tenemur facere usagia feodorum; quod si non faceremus dictus Aymo mistralis et heredes eius campum habere debeant qui iacet iuxta campum hospitalis de Salqueno et totum feodum memoratum. Inde rogaui cartam fieri et testes apponi qui sic vocantur : magister Johannes de Ast plebanus de Leuca, Petrus Salterus, Petrus Murenchi, Johannes de Dalleto, qui hanc cartam leuauit, uice Normandi cantoris et cancellarii Sedun., vice cujus ego Willermus notarius eam scripsi. Cui si quis, etc. Actum Leuce, anno Dni millesimo ducentesimo quadragesimo nono, XV kl. septembris, Willermo regnante, Henrico episcopante.
525
Vente faite par Guisa, fille de Guillaume d’Agro, à Guillaume de la Fontaine.
Naters, 1249, 18 octobre.
Archives de Valère, Original, C. 14, et Cartul. du XIIIe siècle, fol. VIII.
Notum, etc., quod ego Guisa filia Willermi de Agro, laudatione Willermi mariti, uendidi et in feodum concessi pro XXXIII sol. nomine acquisitionis et pro uno den. seruicii et pro duobus placiti Willermo de Fonte et heredibus suis dimidium Mulimbach haltum et dimidium Tugoytheen, et assignaui sibi in garentationem dimidium Waut acchar et quicquid habebam ibidem. Inde rogaui cartam fieri et testes apponi qui sic uocantur : Willermus de Agro, Rodulphus de Crista, Willermus de Fonte iunior et Johannes capellanus, qui hanc /417/ cartam leuauit vice Normandi cantoris et cancellarii Sedun., uice cuius ego Willermus notarius eam scripsi. Cui si quis, etc. Actum apud Nares, anno Dni Mo.CCo.XLo.IXo, XV kl. nouembris, Willermo regnante, Henrico episcopante.
526
Mathilde d’Aoste vend sa part du vidomnat de Sion au vidomne Jocelin et à Godefroid, comte de Blandrate.
Naters, 1249, 21 novembre.
Archives de la ville de Sion. — Archives de Valère, Vidimus de 1310.
Notum sit omnibus Christi fidelibus quod dna Matelda de Augusta, laudatione dni Willelmi mariti sui et dne Willelme sororis sue et dni Normandi cantoris Sedun. et Petri domicelli filiorum eiusdem dne Matelde et Saline uxoris eiusdem Petri et Jacobi de Morgia domicelli et Beatricis uxoris ejus et Ludouici Hubolt domicelli et Anguine uxoris ejus, uendidit et finauit imperpetuum pro centum et X lb. Maur. dno Jocelmo uicedomino Sedun. et Gothefrido comiti de Blandrach domicello et heredibus eorum quicquid ipsam dnam Mateldam et omnes alios supradictos contingebat habere in toto uicedominatu Sedun., et quicquid habebant uel habere debebant in omnibus possessionibus Thome quondam uicedomini Sedun., cum omni iure et dominio et appendiciis omnium predictorum, nichil sibi iuris in eisdem penitus retinendo, ita quod medietas huiusmodi uenditionis cedat in porcionem dicti dni Jocelmi et alia medietas dicti Gothefreidi. Inde rogauit utraque pars cartam fieri et testes apponi qui sic uocantur : Jacobus et Walterus de Uesbia, Marchus de Saxo, milites, Johannes de Augusta, Johannes filius dni Jacobi de Uesbia, et /418/ Johannes capellanus de Nares, qui hanc cartam leuauit, uice eiusdem Normandi cantoris et cancellarii Sedun., uice cuius ego Willelmus notarius eam scripsi. Cui si quis, etc. Actum apud Nares, anno Dni Mo.CCo.XLoIXo, XI kl. decembris, Willelmo regnante, Henrico episcopante.
527
Henri, évêque de Sion, vend une maison à Pierre dit Regis, maçon.
Sion, 1250, 22 février.
Archives de Valère.
Notum sit omnibus Christi fidelibus quod nos Henricus Dei gratia Sedun. episcopus, laudatione Petri de Oulon uicedomini et Aymonis ministralis et maioris et Abel salteri Sedun., uendidimus et finauimus imperpetuum pro XII libris Petro Cementario dicto Regi et heredibus suis domum que fuerat quondam Oggerii cum toto casali eiusdem, que sita est iuxta domum Willermi de Drona et ante grangiam nostram, in uico qui dicitur Uicus prati episcopi, que habetur in feodum a predicto saltero Sedun. pro XVIII den. seruicii et pro V sol. placiti, ita quod usagia domus et casalis erga eundem salterum facere teneatur … Inde rogauimus cartam fieri et testes apponi qui sic uocantur : Rodulphus de Chauel, Petrus des Oches, Aymo Cementarius, Petrus de Labiola, Vldricus Cursor et ego Willermus notarius, qui hanc cartam scripsi, uice Normandi cantoris et cancellarii Sedun. Cui si quis, etc. Actum Seduni, in curia episcopali, anno Dni Mo.CCo. quinquagesimo, VIIIo kl. marcii, Willermo regnante, Henrico episcopante. /419/
528
Jean de Toerbel vend un cens de douze muids de seigle au chapitre de Sion.
Sion, 1250, 28 février.
Archives de Valère, Cartul. du XIIIe siècle, fol. XXXVIII et XXXIX.
C. de venditione Johannis de Torbi facta capitulo de XII modiis siliginis.
Notum, etc., quod ego Johannes de Torbi, filius quondam Willermi de Fonte, laudatione Hemme uxoris mee et Walteri fratris mei, Ysabel, Agnetis et Remunde sororum mearum, uendidi et finaui capitulo Sedun. pro XL lb. Maur., quas me confiteor habuisse, XII modios siliginis bene receptibilis ad mensuram de Vesbia, quos ego et heredes mei tenemur soluere et reddere predicto capitulo uel eius nuncio annuatim usque ad festum beati Martini, in plana uia sub Morgia; quos si forte ego uel heredes mei ad prefixum terminum predicto capitulo non reddiderimus annuatim, in crastino predicti termini tenemur et debemus eidem soluere et reddere duplum, videlicet XXIIIIor modios siliginis, et nisi predictos XXIIIIor modios et nichilominus XII modios bladi qui debentur annis singulis soluerimus et reddiderimus memorato capitulo uel eius nuncio, sicut predictum est, exinde usque ad annum dictum capitulum debet habere censum et totam terram inferius adnotatam, quem et quam dicto capitulo assignaui de consensu predictorum fratris mei, uxoris mee et sororum mearum, cum omni iure et dominio quod habebamus in ipsa, ex tunc ab ipso capitulo imperpetuum possidendam, tradendo sibi instrumenta que de ipsa terra uel maiori parte ipsius per manum publicam sunt confecta. Quamdiu uero ego uel heredes mei uel quilibet alius terram infrascriptam habuerimus, /420/ si prefati modii, quemadmodum predictum est, non fuerint annis singulis persoluti, nos tenemur ipsi capitulo in integrum resarcire omnia dampna et expensas que et quas idem capitulum uel eius nuncius pro ipsis recuperandis protulerit uel fecerit, et de ipsis dampnis et expensis absque iuramento tenemur credere simplici uerbo nuncii capituli memorati. Quamdiu uero idem capitulum terram ipsam habuerit, debet facere usagia pro eadem et debet constituere seruitorem qui iuret pro manso in manu dni episcopi Sedun. qui pro tempore fuerit, qui tenetur ipsam terram sicut predictum est ipsi capitulo contra omnes imperpetuum garentire. Hoc totum factum est laudatione et consensu uenerabilis patris Henrici Dei gratia episcopi Sedun., qui eciam uiua uoce promisit omnia supradicta predicto capitulo garentire. Census uero et terra que et quam assignaui dicto capitulo talis est. Apud Torbi, supra villam, in loco qui dicitur Solphinamatta tria sectoria prati et aqua cum uia et ibidem superius quidam campellus. Item ibidem supra uillam pratum unius sectorii de Gobignon et aqua cum uia. Item ibidem pratum duorum sectoriorum in loco qui dicitur Westin, cum grangia et aqua cum via. Item pratum duorum sectoriorum in loco qui dicitur Sterchinatta, quod fuit Giroldi de Sulsolp, et aqua cum via. Item subtus uillam de Torbi dimidium iuger primaual. Item en Emeda tria iugera terre citra uillam de Lemeschon et vnum subtus viam et aliud supra. Item apud Burgunan superiorem VIIIo iugera insimul cum racardo, quorum quatuor sunt de emptione camporum qui empti sunt a dno Jacobo milite de Vesbia, de qua emptione instrumentum publicum est confectum. Item apud Burgnan inferiorem septem iugera insimul et medietas duorum racardorum. Item apud Briuinon ibi duo sectoria prati insimul et aqua cum uia. Item apud Mulinbasquen quatuor iugera insimul. Item en Dremoria /421/ de Remmedere unum iuger supra uiam. Item Cermoria Cergallendunflue due partes vnius sectorii prati et aqua cum uia. Item apud Morgiam en Bodeme iuxta Guestenboume due partes vnius sectorii prati et aqua cum uia. Item ibidem iuxta viam qua itur apud Torbi due partes unius sectorii et aqua cum uia. Item apud Morgiam Inderseditin vna vinea trium putatorum et aqua cum uia. Item apud Mulinbesquer Bodota vna vinea duorum putatorum et aqua cum uia. Item apud Asquere Czumeuiustine Czungun una vinea sex putatorum insimul et aqua cum uia. Item ibidem apud Asquere vnus campus vnius iugeris citra domum lapideam meam. Item ibidem apud Asquere domus lapidea, racardus et torcular ibidem adiacentes. Item XII sextaria uini censualia que debet michi Johannes de Asquere consanguineus meus super quadam vinea que iacet sub domo Petri de Asquere patris eiusdem Johannis, cum aqua et uia. Item duo modii bladi quos debet Giroldus Natere de Granges super domo sua de Granges et super prato de Grescon et super rebus aliis, sicut inde confecta continetur, et aqua cum uia. Item apud Torbi domus magna lapidea cum adiacenciis eiusdem domus. Preterea assignaui eidem capitulo omnia acquisita que fecit Willermus de Fonte pater meus, que continentur in instrumentis publicis exinde confectis. Que omnia et premissa idem capitulum debet habere, imperpetuum possidere, si predicti XII modii siliginis uel duplum, sicut predictum est, cum omnibus dampnis exinde habitis non fuerint exinde persoluti. Inde rogaui cartam fieri et testes apponi qui sic vocantur. Testes venditionis : dnus Henricus episcopus Sedun., Vldricus capellanus eius, Petrus de Olons, Jacobus de Vesbia, milites, Johannes filius dicti Jacobi, Petrus de Lengart, Nicolaus de Rarognia, Martinus Tauerners, Willermus de Fonte, Nanczo; testes laudationis vxoris mee et Walteri fratris mei sunt isti, videlicet : Jacobus miles, /422/ Johannes filius eius, Petrus de Lengart, Nicolaus de Rarognia, Martinus Tauerners, Nanczo; testes laudationis dni Henrici episcopi Sedun. : Vldricus capellanus eius, Petrus de Olons miles, Nanczo; testes laudationis Agnetis sororis mee sunt isti : P. prior de Chastellon, Martinus Tauerners, Anselmus de Submonte, Nanczo; testes laudationis Remunde sororis mee : Matheus curatus de Araignon, Nicolaus, Johannes de la Guura, Johannes maior de Rarognia, Nanczo; testes laudationis Ysabelle sororis mee sunt isti : Willermus de Morgia canonicus Sedun., Gonradus prebiter, Petrus de Ruitin et Nanczo sepedictus canonicus Sedun., qui supradictis omnibus interfuit et hanc cartam leuauit, uice Normandi cantoris et cancellarii Sedun., vice cuius ego Rodulphus Amidei clericus iuratus super hoc eam scripsi. Cui si quis, etc. Actum Seduni, anno Dni millesimo ducentesimo quinquagesimo, secundo kl. marcii, imperio vacante, dicto Henrico episcopante.
529
Béatrice d’Anniviers lègue à son fils Jacques sa maison à Sion, sous réserve d’un cens à payer à l’église de ce lieu.
Sion, 1250, 3 juillet.
Archives de Valère.
Notum sit omnibus Christi fidelibus quod ego Beatrix de Aniuesio, filia Johannis Bubulci, pro remedio anime mee contuli et concessi post decessum meum et Petri de Prato mariti mei Jacobo filio meo, quem a Buemundo de Syrro succepi, et liberis suis legitimis domum meam que sita est apud Sedunum in urbe supra domum Willermi de la Cleua, ita quod de eadem domo unum fischilinum grummallorum ecclesie beate Marie pro remedio anime mee annuatim reddere teneatur. Si /423/ uero idem Jacobus sine liberis legitimis forte decesserit, ad proximos meos propinquiores predicta domus iure perpetuo deuoluatur, ita quod dictum censum grumallorum ecclesie beate Marie annuatim reddere non obmittant, et usagia domus eiusdem dno a quo habetur in feodum fideliter reddant. Inde rogaui cartam fieri et testes apponi qui sic uocantur : magister Willermus de Augusta can. Sedun., Aymo de Vertro, sacerdotes, Willelmus de la Cleua, Johannes Pontoners de Ridda et ego Willermus notarius, qui hanc cartam scripsi, uice Normandi cantoris et cancellarii Sedun. Cui si quis, etc. Actum Seduni, ante ecclesiam beate Marie, anno Dni Mo.CCo.Lo, Vo nonas julii, Willermo regnante, Henrico episcopante.
530
Accord entre l’évêque Henri et le chapitre de Sion, d’un côté, et le prévôt Falcon et le chapitre du Mont-Joux, de l’autre, au sujet de la repourvue aux églises qui appartiennent à ces derniers.
Sion, 1250, 17 octobre.
Archives de l’hospice du Grand-Saint-Bernard.
Henricus sola permissione diuina episcopus Sedun. totumque eiusdem loci capitulum vniuersis presentes litteras inspecturis salutem in Dno sempiternam. Nouerint vniuersi quod, cum inter nos, ex vna parte, et viros religiosos Falchonem prepositum Montis Jouis et capitulum eiusdem loci, ex altera, questio verteretur super eo quod dicebamus quod illi qui regebant ecclesias ipsorum parrochiales sitas infra fines dyocesis Sedun. a nobis episcopo debebant curas recipere animarum et tales institui qui habere possent curas similiter animarum et qui nobis episcopo de spiritualibus responderent, dictis preposito et capitulo in contrarium dicentibus et asserentibus /424/ se habere efficacissimas rationes quare ad premissa facienda minime tenebantur, tandem post multas altercationes super premissis a nobis, ex una parte, et dicto preposito et dno Reinaldo priore domus Montis Jouis Remen., procuratore capituli Montis Jouis, ex altera, pace uel iudicio seu alte et basse in arbitris extitit compromissum, videlicet in Johannem priorem Sancti Benigni Augustensis, quondam priorem Montis Jouis, et dnum Nicholaum canonicum Sedun., ita quod si non possent in unam concordare sententiam, tertium desuper euocarent. Ipsis uero arbitris dissentientibus, de communi consensu partium magistrum Rodulphum de Ottans clericum tertium arbitrum elegerunt : Promittentes dicte partes, uidelicet nos episcopus et capitulum nostrum, ex una parte, et prepositus Montis Jouis et procurator capituli eiusdem loci, ex altera, sub pena centum marcharum quod quicquid dicti tres arbitri super premissis statuerent seu etiam ordinarent, tam nos quam ipsi inuiolabiliter obseruabimus in futurum. Dicti vero arbitri in forma pacis uolentes procedere, considerantes utilitatem utriusque partis, prout eis erat possibile, nobis episcopo et capitulo nostro presentibus, ex vna parte, dictisque preposito ac priore Remen., procuratore capituli Montis Jouis, ex altera, pro bono pacis in hunc modum suum arbitrium concorditer protulerunt, videlicet quod dictus prepositus et ipsius successores qui pro tempore fuerint, quilibet in suo tempore, facta obedientia episcopo qui pro tempore fuerit, prout consuetum est, pro ecclesiis Montis Jouis sitis infra fines dyocesis Sedun., que curam habere debeant animarum, ab episcopo qui pro tempore fuerit, curam recipiat animarum. Idemque prepositus qui pro tempore fuerit, personas quas maluerit de canonicis Montis Jouis in eisdem ecclesiis pro sua instituat uoluntate, prout sibi et ecclesiis secundum Deum uidebitur expedire, nec ipsos institutos in eisdem ecclesiis seu quemlibet /425/ per se, nisi prius ter denunciauerit episcopo, qui pro tempore poterit amouere, dum tamen idem episcopus, qui pro tempore fuerit, infra Sedun. dyocesim ualeat inueniri. Tres enim denunciationes fieri poterunt infra octo dies dicto episcopo, qui pro tempore fuerit, a preposito, qui pro tempore fuerit, vna per ipsum prepositum personaliter, due vero alie per ipsum uel ipsius nuncium litteratorie destinatum. Ex tunc idem prepositus ipsos institutos vel quemlibet per se pro ipsius excessibus, si incorrigibilis fuerit institutus, a loco illo poterit amouere, uel si sibi alibi magis necessarium uideatur, poterit etiam idem prepositus, qui pro tempore fuerit, propter causas predictas aliquos de institutis facta prius denunciatione per se vel per suas litteras dicto episcopo, qui pro tempore fuerit, in pleno ipsorum capitulo generali, quando ipsum celebrare contigerit, remouere. Verum si aliquis de institutis ecclesiam sibi a dicto preposito commendatam aut collatam uellet dimittere aut eidem resignare, nec dolo, fraude seu collusione sed sua ductus spontanea uoluntate, idem prepositus ipsam resignationem quotienscumque facta fuerit, poterit recipere preter assensum et requisitionem episcopi supradicti et alium instituere ibidem de canonicis Montis Jouis pro sue libito uoluntatis. Quod arbitrium tam nos Henricus episcopus quam capitulum nostrum Sedun., ex una parte, et tam Falcho prepositus Montis Jouis quam Reinaldus prior domus Montis Jouis Remensis, procurator capituli Montis Jouis, ex altera, in omnibus et per omnia gratanter et concorditer recepimus. Promittentes per predictam penam pecuniariam quod contra premissa non ueniemus, immo ea, ut dictum est, inuiolabiliter obseruabimus in futurum. Sciendum enim est quod si aliqua partium crederet seu diceret partem alteram predictam penam pecuniariam in aliquo incurrisse, illud tenetur alteri parti intimare, ut illud corrigat infra mensem a /426/ tempore denunciationis facte, alioquin ex tunc in antea pena esset commissa. Si uero crederetur ex parte dicti episcopi esse commissa uel diceretur, sufficeret si a dicto preposito dicto episcopo fuerit intimatum, et si ex parte dicti prepositi dicta pena crederetur vel diceretur esse commissa, sufficeret si a dicto episcopo dicto preposito fuerit intimatum. Juribus episcopalibus in omnibus aliis saluis episcopo supradicto et ecclesie Sedun. et precipue decano Valerie, qui pro tempore fuerit, et alteri decano ecclesie supradicte. Et hec omnia supradicta et singula promisit idem prepositus se facturum et obseruaturum sine fraude interposita absque dolo. Ad hoc vero quod superius dictum est, si episcopus infra suam diocesim inueniri ualeat, etc., sufficiat si idem episcopus ibidem non valeat inueniri, quod suo vicario intimetur. In cuius rei memoriam presentes litteras sigillorum nostrorum munimine duximus roborandas. Datum Seduni, anno Dni Mo.CCo.Lo, die lune ante festum beati Luce euangeliste.
Sceau pendant de l’évêque de Sion.
531
Le pape Innocent IV confirme les possessions du monastère d’Ainay, en particulier celles situées dans le diocèse de Sion.
Lyon, 1250, 17 novembre.
Mémoires et doc. de Genève, XIV, 29. (Extrait.)
Innocentius episcopus, servus servorum Dei, dilectis filiis abbati monasterii Athanacensis eiusque fratribus. Monasterium Athanacense Lugduni sub beati Petri et nostra protectione suscipimus. Preterea quascumque possessiones, quecumque bona idem monasterium impresenciarum juste ac canonice possidet firma vobis vestrisque successoribus et /427/ illibata permaneant. In quibus hec propriis duximus exprimenda vocabulis … In diocesi Sedun. prioratum de Clages cum omnibus pertinentiis suis, de Alco (l. Alio), de Saxona, de Riddas, de Sancto Romano de Argenta et de Sancto Jacobo ecclesias cum omnibus pertinentiis earumdem. Datum Lugduni, XV kl. decembris, indictione VIIII, incarnationis dominice anno Mo.CCo.Lo, pontificatus vero D. Innocentii pape IIII anno octavo.
532
Inféodation faite par Pierre de la Rue en faveur de Pierre Quartéry.
1250, 23 novembre.
An. Jos. de Rivaz, Opera hist. XI, 389, ex arch. Agaun., Majus minut. fol. XV.
* Notum sit quod Petrus de Vico de Sancto Mauricio, filius Guidonis de Vico, dedit in feudum Petro Karterii, filio Willelmi Karterii, pro XVI lb. Maur. eidem P. persolutis et pro XII den. de placito in mutatione dni et tenentis et pro I den. de servicio, ortum suum subtus burgum, omne dominium feudorum suorum et omnia servicia sibi debita tam in parrochia Sancti Mauricii quam in parrochia de Massungie. Testes : donnus Ay. de Sancto Paulo, donnus Ja. Boche, canonici Agaun. Actum est hoc anno Dni Mo.CCo.Lo, IX kl. decembris.
533
Rôle de redevances dues à Pierre d’Ayent.
(1249-1276.)
Copia litterarum de Ayent, fol. XL-XLIII.
Hec sunt seruicia que debentur dno Petro de Ayent in festo B. Martini. /428/
Primo casamentum de platea dol Leuron xiiij d. seruicii.
Boso et Martinus fratres dol Leuron vij d.
Marieta des Braieres et eius gener ij sol.
Li Lonar ij d.
Girodus des Braieres ij d.
Aymo de Plano nemore vj d. i s.
Pe. filius Jacobe dicte Colleta et eius confratres iij d.
Li Bollet iij d.
Brunus Chedauz vj d.
Homines casamenti de Oytier debent in alpe des Planars dni Pe. de Ayent inuestire, exceptis hominibus dni Jocerandi de Bagnes et Bosonis eius fratris, Agueta vxor quondam Pe. clerici xiij s. plac.
Hec sunt placita que debet dnus Pe. de Ayent dno comiti de casamento de Oytier vj lb., dne de Bagnes xxx sol. de placito, de Meignie xxx s., de Sala xx s. placiti et ij s. seruicii pro vsagio vnius gerusi quod debet ei per octo dies, Jacobi Sancti Leonardi v sol. pl., Rodulpho de Montiouet xiij sol., dno episcopo x lb. pl. Li Mugners debet vij sol. dou folum et vnum caponem ad festum S. Martini.
Hec sunt seruicia et placita que debentur dno Petro de Ayent.
Apud Lenz.
Vullelmus filius Bosonis Decimatoris debet hominium ligium et iiij d. seruicii de Alpe noua et iij modios silig. et tres modios ordei et v s. plac.
Emma de Lenz debet duos den. ser. et xii pl. de suo casamento.
Girardus Faber debet duos d. ser. de suo cellario.
Johannes li Truchauz debet ij d. ser. et iiij d. pl.
Martinus Trossars debet ij d. ser. /429/
Alays li Truchalessa de Chermignon inferiori debet ij d. ser. et iiij d. pl.
Girodus Boudueri debet ij d. ser., iij duobus annis et iij tercio anno; debet dictos denarios Martinus Chedauz et iij d. pl.
Giroldus filius Marie debet hominium ligium et xviij d. pl. et sex d. ser. pro prato de Plano.
Martinus de Forneriis et Stephanus frater eius debent hominium ligium et iiij d. et s. ser. et xij d. pl.
Berengiers et Vsenz hominium ligium et iij d. et obolum ser. et xij d. pl.
Petrus Messellier debet hominium ligium et duos d. pl. et iij d. et s. pl.
Boso Agricola debet hominium ligium et tres ob. ser.
Johannes Arenzos de Crista debet tres d. ser.
Johannes filius donna Girert debet tres d. ser.
Giroldus li Donna Marin debet tres d. ser.
Johannes Tauerney debet xviij d. ser. de Triona et hominium ligium et iiijor d. de terra de Ayent.
Martinus Boudueri debet hominium ligium et iij s. ser. et iiij d. dol Chosal.
Idem Martinus et confratres eius debent dimidias manaydas porci et vini d. de may et in festo augusti ixa.
Vullelmus dol Jochiour debet hominium ligium.
Aymo Carnifex debet hominium ligium et tres d. ser et iiij d. pl.
Martinus Boudueri debet j d. ser. de feodo dun Jordan.
Aymonez Fornerus debet hominium ligium.
Martinus Fornerus frater eius debet hominium ligium et j d. ser. de feodo dol Jordan.
Johannes Fornerus frater eorumdem debet hominium ligium. /430/
Perrez Fornerus frater eorumdem debet hominium ligium et j d. ser. de la rassi de Chepiz.
Aymo Carnifex debet iij d. et obol. ser. de rebus fratri suo P. Lenzet.
Vullelmus de Torrent ij sol. ser. in festo augusti et iiiior s. pl.
Vldricus de Bries hominium ligium, ij sol. et iiijor d. ser. in festo augusti et una agna de teya.
Aymos li faure debet querere xviij d. de quibus il est confrare et li ij d. en sunt siu per lu cullir. Petrus Renez debet v d. ser.
Vullermeta de Plan xij d. menaydes ser.
Nicholez de Lenz debet ij d. ser. de campo dArsillier.
Peroez de la Chinal hominium ligium et ij sol. et iij obol. ser. et confratres sui.
Anselmus de Sto. Johanne de Aniuesio, qui moratur apud Bramues, debet dno Petro de Ayent duos feschelinos grumallorum ad mensuram Sedun. in Purificatione B. Marie.
Apud Vcogny.
Berengiers li Sauiez debet hominium ligium et quasdam menaydes porci et iiij d. ser. et viij d. pl.
Johannes Sauiez debet hominium ligium et v d. seruicii.
Odonez Sauiez hominium ligium.
Vcogniez debet hominium ligium et xviij d. ser. de la Triona et iiij d. de causale.
Giroldus Puer debet vnum fisch. frumenti et vnum fisch. silig. in festo S. Martini et ij d. et dimidias menaydes arietis, que debent vnam quartanam uini in vno anno, alio non, et vnum caponem in carnepriuio et vnum honus feni cuiusdam hominis et vj d. de herbagio et vnum hominem in vinea et vnum seytour in prato et vij d. de ressat in festo S. Martini. /431/
Borcardus de Crista xviij d. de la Triona in Assumptione B. Marie.
Martinus de la Plassy debet hominium ligium et tres s. et iiij d. ser.
Aymo filius Johannis dou Pomere et confratres sui debent ij sol. vno anno et alio iiij s. et vnum d.
Giroldus de Crista debet iij in anno vij den. et obol. auoi Martini lu blanc et in alio anno vij d.
Giroldus de Crista debet hominium ligium et duos s. et decem d. ser.
Donna Agna vxor Giroldi oul Preyr debet iij s. placiti et ix d. in maio et ix. d. in festo augusti ser. et dimidias menaydas porci in natiuitate Dni.
Petrus Marchianz et confratres sui debent quasdam meynaydes arietis sine uino et xviij d. placiti et ix d. ser.
Petrus Rossiers debet quasdam menaydas arietis sine vino et xviij d. pl. et ix d. ser.
Martinus Albus hominium ligium et xij d. ser. in natiuitate B. Marie. Adhuc debet in vno anno vii d. et in alio anno vij et obol. et v s. pl.
Dnus Petrus de Ayent debet Aymoni de Turre sex sol. seruicii.
Hec sunt placita que debet dnus Petrus de Ayent miles et dnus Nantelmus eiusdem loci miles.
Primo comiti de Sabaudia sex lb. Maur. in mutatione vassali, abbati Sancti Mauricii Agaun. xx s. Maur. in mutatione vassali, dno Vullelmo de Bagnes xxv s., de quibus casamentum dni Joceranti et casamentum Bosonis de Bagnes debet medietatem, de feodo de Mennie xxx sol. dicti casamenti Joceranti et Bosonis debent medietatem, dno episcopo Sedun. XL sol.
Petrus Decimator debet dno Petro de Ayent militi vnam lb. /432/ piperis ad magnum pondus. Petrus de Boteres dictus Vuardes i lb. piperis ad parvum pondus. Johannes dictus Messelliers de Lenz i lb. piperis ad magnum pondus. Johannes filius quondam Berengerii de Vcogny i lb. piperis ad magnum pondus. Anselmus de Loy i lb. gigimberis ad magnum pondus. Vullelmus Abbez de Granges i lb. piperis ad paruum pondus. Les Wuardes de Boteres i lb. piperis. Li Terseins i lb. piperis. Vuillencus dictus Rocus i lb. piperis ad paruum pondus. Anthonius dol Curtinal i lb. piperis ad paruum pondus. De alpe de Mundralessy i lb. piperis. Johannes de la Ruuina de Dalley i lb. cumini. Petrus de Champeys i lb. piperis ad magnum pondus.
Anthonius dol Curtinal debet vij sol. pl. de feodo decime.
Apud Vercorens.
Andriez debet hominium ligium et v sol. pl. et ij s. et iiij d. ser. et pondus unius asini de teya.
Symonez filius Gillamondi debet hominium ligium et xij d. pl. et sex den. ser.
Feodum Giroldi de Crista debet hominium ligium et vsagium ville integre et sex sol. et vj d. pl. et vj d. ser.
Filius Berengier ou Duc iiij s. ser. in natiuitate Dni, in parata episcopi xv d.
Martinus Niger et confratres sui ij s. ser. de feodo dou diemi.
Apud Chermignon inferiori.
Martinus Niger debet hominium ligium et v sol. in parata episcopi et xv d. ser. et ij s. pl.
Giroldus filius Ersent debet ij s. pl. et xiij d. ser.
Martinus li Mialli debet hominium ligium et xiiij d. ser. et xviij d. pl. et in tercio anno vnum obolum et quartam partem quorumdam menaydarum ex parte Montana et ex /433/ parte Johannis burgensis ij d. in duobus annis et in tercio anno ij d. et vnum obolum ser.
Petrus de Plata debet dimidias menaydes arietis.
Petrus Chermignon debet ij d. ser. in duobus annis et in tercio anno vnum obolum.
Hec sunt seruicia que debentur dno Petro de Ayent in medio augusto.
Li Vuagumel debent ij s. seruicii. Johannes Larsola xxj d. Petrus Philipos xv d. Les Sauietes xxj d. W. minister de Bliuignos xx d. Vullelmus filius Cristine vj d. Johannes li Bauz ij d. Aluadus de Prato i d. Custodes de la Rua i d. Les Ermites tres obolos. Vullelmus dou Curtinal i lb. piperis ad paruam lb. et dimidiam lb. piperis ad magnam lb. et iiijor d. ser. Decimatores de Grimisuel iij s. de ser. et lo rossel, videlicet dimidiam chinal de chastron et ij panes et vnam quartanam vini. Vullelmus de Champeyz ij d. Johannes li Rouenos viij d. Decimatores de Grimisua tres d. et obolum pro pratis Sancti Leonardi. Johannes Larsola, Martinus Sancti Leonardi ij d. Alius Martinus vnum d.
De montibus Alamagnie debentur dno Pe. dAyent vij castrones et semis de redditu et vij caseos qui debent valere quilibet octo d. et dnus episcopus debet xl sol. de redditu, qui assignantur dno Pe. super seruicia de Sirro.
Apud Chaleir.
Martinus nepos Arnoldi debet hominium ligium.
Ogiers debet hominium ligium et den. placiti et in quarto anno xv d. ser.
Ruffus dAyent debet duos fisch. fabarum et i fisch. ordei et iij s. ser. et iij d. pl. que omnia assignantur super prata eius de la Barreri.
Dnus episcopus debet dno Pe. x sol. redditus super terra de Corberes. /434/
Li Descorbier debent iiij sol. ser. et i fisch. ordei in assumptione B. Marie, vj d. ser. in natiuitate Dni.
Apud Dalley.
Johannes de la Ruuineta debet hominium ligium et ij s. pl. et vnam lb. cumini ser.
Frenuardus de Loy debet hominium ligium et x s. pl. et iij s. et vj ser. in medio augusti et quasdam menaydes porci in natiuitate Dni et vnum diem debet ire ad circulos ad opus domus de Granges.
Anselmus filius Borcardi de Loy debet hominium ligium et v s. pl. et vsagium ville.
Ulricus dEscorbiers debet xiij d. ser. de terra quam dono Luys acquitauit de Bosone de Crista. Cristianus de Cleues vij d. serv. Feodum Vullelmi Dermis vij d. ser.
Aymos filius Gillamont de Vercorens sex d. ser.
Martinus Mugners de Montana iij d. ser. et xij d. pl.
Apud Granges.
Aleuzetz de Seduno debet hominium ligium et v s. pl. et xii d. ser. in festo septembris.
Johannes li Emin debet hominium ligium et v s. pl. et v d. ser. et vsagium ville; sed tamen non debet nisi dimidium clientem.
Abez li Donna Tiezan debet hominium ligium et iiij s. pl. et dimidium modium frumenti ad mensuram de Granges et vij sext. vini et duo cartaria arietis ser.
Johannes de Varona debet hominium ligium et iiij s. pl. et vsagium ville, sed tamen non debet hospitalitatem.
Jacobus filius Rodulphi de Grona debet hominium ligium et vsagium ville, sed non debet hospitalitatem.
… debet hominium ligium et x s. pl. et vsagium ville. Feodum Jacobi de Grona debet hominium ligium et v. s. /435/ pl. et xiij d. ser. et vsagium ville, sed non debet hospitalitatem.
Vullelmus de Loy debet hominium ligium et vsagium dimidii clientis.
Vullelmus Grenous debet hominium ligium et viij s. pl. et vij d. ser. et vsagium ville integre.
Luyez Grenous debet hominium ligium et viij s. pl. et vsagium ville, salua hospitalitate.
Cherminus de Granges et eius feodum debet iij s. ser. et x s. pl. et vsagium ville.
Girodus de Furno vsagium ville et v s. pl. et duos quartaria castronis et vnum fisch. siliginis censuales.
Petrus Sancti Jacobi iij d. seruicii in die Pasche ante missam.
Petrus filius de Lionet v s. pl. et xij d. ser. in Parasceve.
Petrus de Baer debet ij quartaria castronis in assumptione B. Marie et v s. pl.
Petrus de Ayent debet accipere quartam partem omnium rerum de hoc quod episcopus accepit in terra de Corberes apud Uuurie et feodum de Doutnouchis ij d. ser. in Parasceve et xij d. pl.
534
Fief que Pierre d’Ayent, chevalier, tient du comte de Savoie, à Vollége, Etiez, Levron, etc.
(1249-1279.)
Copia litterarum de Ayent, fol. XXXVIII verso.
Dnus Petrus dAyent miles quondam confessus fuit, prout in veteri extenta facta per Durandum de Fago continetur, quod ipse erat homo ligius dni et tenebat de eo in feodum in parrochia de Vilogio omnes bastardos hominum suorum de /436/ Oyties, item feudum de Platea del Leuron cum hominibus suis de dicto albergo et quicquid dicti homines tenent ab ipso, videlicet Johannem Sauterii, Album de Leuron et eorum consortes, item albergum des Bons Fillieys del Leuron, item albergum des Vayious de Leuron, item quicquid Vuillermetus Rochos tenet ab ipso, et quicquid Jacodus filius Ruffi et frater eius tenent ab eo, item feudum Colombi dOyties. Item tenet a dicto dno omnes homines quos dnus Reynaldus de Martignye tenet ab eo a Grangi, videlicet cum albergamentis ipsorum hominum, item albergum es Boulletz, item condeminam juxta molendinum dOyties, item albergum illorum de Vernetis et albergum des Bouenis de Vilogio et corua (tas) parrochie de Villogio, item pascua, cursus aquarum, vsum nemorum pro se et hominibus suis, item quicquid albergum dOyties habet apud Byoletum et quicquid ipse tenet in pratis de Pasqueriis de Vilogio, et debet sex lb. de placito ad mutationem dni et tenementariorum. Item tenet a dno forragium quod percipit in hominibus albergi dOyties.
535
Fiefs que l’évêque de Sion possède à Montreux et dans le voisinage.
(Vers 1250.)
Archives de la ville de Sion; feuillet de parchemin qui servait de couverture à un cahier.
Apud Mustruhel ecclesia cum appenditiis est episcopi Sedun. Capellanus autem debet episcopo, dum ipse facit ibi moram, candelas et i procurationem in anno. Ipse uero debet esse cum clerico suo in mensa episcopi.
Feodum comitis Sabaudie, quidquid est ab Aqua frigida usque ad clusam de Chillon, excepta mareschacia de Compensie, que est episcopo. /437/
Vicedominus de Mustruel debet ligietatem et M. sol. de placito et i procurationem in anno.
Dnus de Blunaio quicquid est intra duas baies habet ab ecclesia Sedun. et debet de placito.
Vicednus de Blunaio debet lx sol. de placito.
Vullelmus de Turre de Uiueis confessus se debere x sol.
Hugo de Cogionai x sol. de placito.
Falco de Brent xii sol. de placito.
Feodum Nantelmi de Billens debet placitum sed nescimus numerum, sed de parte … debebat W. de Sunsie xx sol.
Petrus de Sancto Martino iuxta Orons pro iii mansis dehet xx sol. de placito.
Rodulphus de Illeins de ii mansis xv sol. de placito.
Jordanus de Blunaio x sol. de placito.
Guido de Charlie de cuius feodo placitum non est statutum (Revers du feuillet.) sicut ipse dicit sed seruire debet episcopo.
Arbertus de Bogie cum sua progenie sunt episcopi et debent xij den. de seruicio et iij sol. de placito.
Petrus de Tauel est ligius episcopi et debet x sol. de placito.
Casamenta Huldrici et Josperdi de Estercie cum progenie eorum sunt ligii episcopi et debent xv sol. de placito et x sol. et viij panes et ij frustra porci, si porci sunt in domo, si autem ij den. et ij cusciz cum lumbis et ij cuppas uini de seruicio.
Salterus x sol.
Illi de Cuues scilicet Rodulphus et confratres eius ii sol. de placito et ij sol. et i caseum ualentem vi den. et pro carnibus ii den. de seruicio.
Vullelmus clericus pro uinea de Creurrins (?) scilicet pro quadam parte xii d. de placito et i caseum de iij d. de seruicio.
Borcardus …
Petrus de Tauelz x sol. de placito. /438/
Quatuor menaides debentur episcopo et duo piscatores debentur episcopo iiij d. de Comara de Compensie pro uno tractu.
Arbertus de Bougie iij sol. de placito et xij d. de seruicio.
536
Cens et revenus du chapitre de Sion.
(Vers 1250.)
Archives de Valère, cahier de huit feuillets en parchemin, d’une très belle écriture.
Hic continentur census bladi capituli Sedun.
Apud Sedunum. Pro decimis xviij modii bladi de Monte Ordei messibus et xvj mod. messibus de Plata. Item de molendino dol Croset v fisch. annuatim. Pro prato molendini de Strata i fisch. bladi et i sextarium uini annuatim. Wllermus Rodiers de Malacuria ij fisch. bladi annuatim super ij iugeribus terre que iacent sub prato dni episcopi.
Super campo de Montorjo ij iugerum i mod. bladi messibus eisdem. Falpors de Torins i fisch. messibus de Planta super possessionibus suis et super i iugere terre de Saytornes.
Decima de Lamaet messibus de Montorjo. Johannes de Neynda i fich. bladi uno anno alio non super ripis suis de Montorjo.
Apud Glauiney. Martinus Bubulcus vj fisch. silig. annuatim et iiij d. seruicii super campo de la Cuastry et xij placiti. Wllelmus dol Toues i fisch. silig. annuatim pro Arembor matre sua. Johannes Abandonaz dimidium fisch. silig. annuatim, quem debet Christina de Comblola uxor Martini Batyor des Agyettes de campo Morier messibus de Plata. Torencus gener Petri Alberti i fisch. silig. annuatim. Anthonius filius Bonetam de Cita i fisch. silig. apud Salayn messibus de Plata; item ij /439/ de helemosina fratris sui messibus de Monteordei. Heredes Perrete a la Bossi i fich. silig. super terram suam de Ormuna annuatim.
Perreta dedit unum fich. silig. annuatim pro se et marito suo Açone apud Escandulins super terram quam tenet Johannes frater Carteron. Decanus de Ventona ij fich. silig. annuatim et iiij den. seruicii et iij s. placiti super Rouoeri de Lenz. Wllerma Visonis i fisch. silig. annuatim de helemosina Petri filii sui.
Mabilia vxor quondam Vldrici de Magi i fisch. silig. annuatim pro Perreta filia eorum.
Borcardus de Ayent gener Jacobi Errant dimidium fisch. silig. super quodam campo supra lacum de Montorjo.
Johannes dol Marech de Grimisuech dimidium fisch. silig. pro uxore sua Margareta messibus de Plata. De helemosina Petri Saltoris iiij fisch. siliginis annuatim. Item Barrillot ij fisch. silig. annuatim super prata de Sub saxo.
Johannes de Drona maritus Annetis de Bramoues ii fisch. silig. annuatim de helemosina Bosonis de Uentona.
Wllerma Billonissa dedit dimidium iuger terre apud Fontanelles iuxta campum decani de Uentona.
Johannes Brunet macellarius dedit dimidium fisch. silig. annuatim apud Bornuec, quem debet Adam de Torranchet.
Hisabolum filia Bosonis de Uentona dedit fisch. silig. et ij alios post decessum matris sue, quos debent heredes Petri cognomine Warneyr de Nas annuatim. Wllerma filia Gillaberti de Scandulins dedit quamdam vineam, que jacet iuxta vineam Benedicti de Crista sub Escandulins.
Martinus de Ualeria i fisch. annuatim et post decessum Mariete Charauili ij fisch. super totam hereditatem Carauil.
Christinus Barbers i fisch. annuatim. Wllermus de Barmar dedit i fisch. aunuatim super uno modio quem acquisiuit a Wllermo de Turpaton. /440/
Apud Bramosium. De obediencia de Bramoys xxx modii messibus de Plata et xxvij messibus de Montorjo.
In campo de Ayent medietatem messibus de Montorjo, exceptis ij fisch. pro semine computatis.
Confratres Lodoyci de Turpatons vi fisch. silig. annuatim de quodam prato quod jacet iuxta domum dicti Lodoyci de Turpatons et de i iugere terre quod jacet apud Presor.
Dna Raymunda de Turpatons vj fisch. bladi messibus de Plata ex parte dni Rodulphi de Contez et iiij d. seruicii annuatim. Item in maiori decima de Bramoys vj modii annuatim.
Apud Nas. Brunus iiij mod. et iij fisch. silig. annuatim. Heinericus Niger dictus Garrulus iij fisch sil. messibus de Planta de helemosina Babilonie. Johannes Benedicti i fisch. silig. messibus de Montorjo et i fisch. ordei messibus de Plata. Helemosina Anselmi Uassal canonici Sedun. iij mod. silig. et i mod. ordei et xi fisch. fabarum et dimid. ij fisch. silig. et ij fisch. fabarum, quod debebat Giroldus de Aniu(er), non possunt haberi, ideo non computabuntur. Albertus dol Cros. i fisch. sil. quem ipse assignauit super terram suam pro helemosina filii sui Emerici annuatim.
Apud Vernamyesy. ij ripe que jacent a la Perragrossa, quas dedit Wllerma dol Larsey.
Apud Suegn. Maior ii fisch. silig. messibus de Montorjo de helemosina Giroldi Abel. Adam de Suegn iij fisch. ordei annuatim. Christinus de Sancto Martino iij fisch. ordei de terra que jacet inter Suegn et Sanctum Martinum. Wllerma uxor Petri Gilordi et filii eiusdem Petri dimidium fisch. ordei annuatim ex parte Petri dol Bornuech.
Apud Ves. Bonfilz de Ves i fisch. bladi super campo dol Mulyn de Maragnina messibus de Montorjo. Adza uxor Stephani de Places i fis. ordei annuatim de domo in qua manet. Item Bonfilz et filius eius Benedictus dederunt i fis. silig. /441/ messibus de Plata super dimidium iuger terre que jacet supra uiam qua itur apud Ves iuxta domum Petri de la Balma. Charainz ij fis. silig. annuatim pro matre sua Annarim, quos debet Wetos dol Curtinal de Ues. Petrus capellanus et maior vj fis. silig. super terra Willermi Barbu. Petrus capellanus de Ves v fi. silig. in uita sua super medietatem clausi de Plata, xx fi. pro helemosina matris sue, de decima xxvj modios annuatim, de quartis iiijor mod. annuatim quos debent isti, uidelicet casamentum maioris i mod. Petrus dol Byol i m. Johannes dol Neysot i m. et Christinus Forners i m. Stephanus des Amariners i fi. bladi messibus de Montorjo de campo de Placibala et xii d. placiti. P. capellanus et maior de Ues vj fich. silig. dedit capitulo annuatim super hereditatem suam.
P. Bouers i fisch. bladi messibus de Montorjo. Jaquema de Pedeuille i fi. silig. messibus de Montorjo. Michael li Donnanobilin cum Bonfilz de Pedeuille et cum Matheo herede Mathei de i iugere et dimidio terre medietatem messibus de Montorjo et viij d. seruicii de helemosina Petri Wettonis. Johannes filius Stephani dol Crestondier i fi. silig. de helemosina Christini de Uia messibus de Montorjo. Petrus iij fi. bladi annuatim de Balma. Enniomardis del Soler i fi. silig. messibus de Plata de campo de Laplueri. Durandus li Forners et Petrus de Lamola et Petrus de Places colunt quemdam campum in quo canonici et Willermus de Sancto Paulo capiunt medietatem insimul messibus de Montorjo. Willerma uxor Amedei Babou iij fi. silig. messibus de Montorjo de campo qui jacet supra lo Raffor et supra uiam. Benedictus de Puteo dimidium fi. bladi annuatim pro helemosina Johannis de Chandro de campo qui jacet iuxta domum suam supra uiam. Rollandus frater Christini ol Rerio ij fi. bladi messibus de Montorjo de helemosina Willermi de Lacuua. Rodulphus de Mulignion ij fi. silig. super terra sua de Ves annuatim. Martinus des Chesalz ij fisch. silig. de helemosina Johannis Uison annuatim. /442/ Jaquema de Comblola i fi. silig. annuatim de helemosina Antonie filie Willermi Gruj. Arembors des Oudeires i fi. silig. annuatim.
Apud Heremenciam. iiij fi. silig. et ij fi. ordei de helemosina Thome uicedni Sedun., decimatores reddunt. Jacobus filius Petri Albi i fisch. silig. annuatim de helemosina fratris sui Johannis.
Apud Saleyn. Willermus gener Anselmi de Saleyn i fi. silig. annuatim.
Bunez de Salenz i fi. ordei annuatim super duas rasses que jacent supra forestam dni episcopi et sub domibus de Salein s(cilicet) sub domo Marie.
Apud Neynda. Ecclesia vj mod. bladi annuatim. Item iij fisch. de campo qui jacet apud Surnach, de obediencia de Bramosio sunt iij fisch. isti Walandus de Classenchie et Weto frater eius i iuger iij d. seruicii messibus de Plata et iij fisch.
Rodulphus de Cruce iij fisch. silig. messibus de Montorjo super uno iugere terre quod jacet iuxta dota domum Petri de Campis. Petrus de Neynda dimidium iuger colit messibus de Montorjo. Wicardus dol Uerney pro quadam decima iij fisch. silig. messibus de Montorjo. Girardus de Prato et Aymo frater eius messibus de Montorjo colunt vnum iuger terre. Petrus dol Curtinal i fisch. silig. messibus de Montorjo pro uno frusto campi quod jacet in Campo longo. Petrus Darbaley i fis. ordei annuatim et iiij fis. silig. messibus de Montorjo. Wllermus de Surnach iij fis. silig. de campo quem dedit soror uxoris Deuinet messibus de Monteordei. Sibili de Castelar i fisch. ordei annuatim. Giroldus dol Coldrey iiij fisch. silig. messibus de Montorjo.
Apud Bars. Contamine Aymonis de Leucha, quas colunt Brunet et confratres eius, qui debent vi s. placiti cum hominio et medietatem bladi retento sibi modio i pro semine. /443/
Apud Ridda. Due partes decime tam uini quam bladi et in nassenciis.
Apud Heyserablo. Boso de Amagnyoch ij mod. silig. de decimis et iiij fisch. ordei et ij. d. de seruicio et ij. s. placiti.
Apud Sassons. Johannes dol Toues et confratres eius iij fisch. bladi annuatim pro helemosina Jacobi militis.
Raynaldus miles i m. pro filio B. de Contez.
Domina de Ayent vj fisch. bladi annuatim.
Apud Fullye. De decimis ij modii et vj fisch. ad mensuram Sedun. xvj fi. computantur.
Apud Chamoson. Petrus et Willermus de Sancto Andrea ij fisch. silig. ad mensuram Sedun. annuatim pro quadam olcha que sita est iusta ecclesiam, que quondam fuit uinea.
Petrus Sutor iij fisch. ordei pro quodam frusto terre qui jacet apud Merdeirzon, qui fuit uinea, et pro quodam frusto uinee qui jacet sub castro annuatim, non tamen cauit.
Willermus Litons colit unam olcham messibus de Montorjo, ut credo. Idem Willermus i sext. uini annuatim.
Vldricus Imperator i fisch. ordei ad paruam mensuram pro quadam olcha que jacet secus domum eiusdem.
Sacrista ix mod. silig. pro decima.
Apud Arduns. Borcardus et Bertoldus de Ardun ij fisch. silig. messibus de Montorjo de campo Dysyery.
Apud Uertro. Johannes de Lachinal de Magi xx mod. silig. et iiijor mod. ordei et hominium ligium et xvi s. placiti et ductoribus bladi prandium de obediencia quo (n)dam Jordani canonici Sedun. et Symonis de Magi.
Apud Plan Contez. Vmbertus de Molendino quartas trium iugerum que jacent supra pontem in crista latronum de Morgi et iiij d. seruicii messibus de Montorjo.
Apud Erdes. Aymo de Erdes gener dni Umberti i iuger terre es Noers de quo debet iij fisch. silig. messibus de Plata. /444/
Apud Prenplo. Vldricus de Pascuis pro quodam frusto prati ij d. seruicii.
Apud Conteyz. Jacobus uicednus de Conteyz iij fisch. bladi messibus de Montorio, non possunt haberi.
Apud Dallion. Vldricus de Crista et Martinus frater eius i fisch. silig. annuatim super uno iugere et dimidio campi, qui jacet supra domum suam en la Cresta et super prato de Fonte et ij aliis frustris prati.
Apud Sauiesy. Lambertus de Olmona v fisch. bladi de helemosina Babilonie de terra que sic uocatur : in campo Milon i iuger et dimidium, ad Canale due partes i iugeris, ol Luyssel ij iugera campi, ad Petram Grossam due partes unius iugeris. Helisabel lo Passer des Cheneueres i fisch. bladi messibus de Plata super campo de Petra Grossa de Olmona. Obediencia Willermi Ottonis ij m. Petrus Annos de Malacuria iiij fisch. silig. super duobus campis, quorum unus jacet supra uiam que ducit ad Sanctum Johannem de Lamura, alter super lacum subtus grangia Johannis Uisonis messibus de Montor(jo). Vxor Martini de Sinsina i fisch. silig. super quamdam ripam de Montorjo messibus eiusdem. Item de helemosina mariti sui i fisch. bladi super duo iugera terre apud Maragnina messibus de Plata, que sunt de canonia Johannis Rol.
Apud Grimisuelz. Filii Alexandri de Grimisol colunt i iuger terre messibus de Plata, que jacet sub crista de Uurona, et inde debentur ij d. seruicii et xij d. placiti et i fisch. frumenti; de obediencia de Bramoys est.
Johannes iunior de Radony i fisch. ordei messibus de Montorjo de campo de valle Chamarey. Johannes idem de Radony colit duas partes unius iugeris ol Marech super olcam campi de Quercu et debet i fisch. bladi et i d. seruicii messibus de Montorjo et xij d. placiti. Willermus domicellus de Grimisol colit terciam partem unius iugeris quod jacet in prato Danes /445/ messibus de Plata, de qua debet medietatem et i fisch. frumenti. Aymo Nanzos ij fisch. bladi messibus de Plata de terra de Synneysi. Johannes de Molaen i fisch. silig. messibus de Plata et i den. seruicii et iiij den. placiti.
Apud Clauot. In loco qui dicitur Chouma due partes iugeris quas habet Ualandus de Grimisuel a capitulo pro i fi. silig. messibus de Plata et ij den. annuatim et xij d. placiti.
Apud Mulignyon. Petrus Decanus de Comera iiij fisch. bladi super duobus iugeribus terre, quorum unum frustum jacet ante domum de Comera, aliud frustum en Lacumba, tercium frustum jacet ad frontem camporum filiorum Alexandri de Grimisuelz, messibus de Montorjo. Manegoldus de Mulignon ij fi. bladi messibus de Plata pro Torenco de Mulignony et pro Marchisa matre eius super campo de Lacumba de Valeri.
Jacobus et Willermus fratres i fis. bladi messibus de Plata pro helemosina patris sui Willermi super campo de Lacumba de Waleri. Johannes filius Alexandri de Grimisulz i fisch. silig. super campo de Watpugneyt pro anima eiusdem Willermi messibus de Montorjo et i d. seruicii et vj d. placiti. Vxor Amedei de Mulignon i fis. annuatim super possessionibus eiusdem Amedei et super porcione Vldrici fratris eiusdem.
Apud Sanctum Leonardum. Maria colit i iuger messibus de Plata. Lodoycus de Sancto Leonardo i fisch. bladi de i frusto campi quod jacet ad pedem de Lafollateri messibus de Plata. Eadem Maria colit duo iugera que jacent ante domum de Ueregla messibus de Montorjo. Giroldus de Sallone i fisch. silig. de i iugere terre quod jacet sub plantata capellani secus ecclesiam messibus de Montorjo.
Apud Granges. Johannes Dolcros i m. de blado, annuatim ad mensuram de Granges de helemosina Guidonis militis. Willermus miles de Aniuesio i mod. silig. annuatim ad mensuram Sedun. super alpem de Gecges. /446/
Apud Grona. Petrus Ruffus de Canali de Magy i mod. bladi annuatim ad mensuram de Granges, qui colligitur in maiori decima de helemosina Petri domicelli de Grions.
Apud Sirro. Homines nostri de Ansech iiij mod. bladi ad mensuram Sedun. annuatim. Martinus de Bluys et Frewars i fisch. bladi annuatim ad mensuram Sedun. Aymo de Uentona decanus colit ij iugera terre, que dedit Petrus de Uilla, messibus de Montorjo.
Apud Conior. Johannes Petri Giroldi et confratres eius iiij fisch. silig. et iiij fisch. ordei ad mensuram Sedun. annuatim.
Apud Leucham. Petrus de Palude ij fisch. bladi ad mensuram de Leuca de helemosina matris sue messibus de Plata.
Apud Vyers. iij mod. ad mensuram Sedun. messibus de Plata, quos debent Aymo et Henricus fratres de Viers et quidam alii et ij s. seruicii in natiuitate Dni.
Apud Raroniam. Jacobus i fi. fabarum annuatim de helemosina fratris sui Mathei.
Apud Argessa. Ludouicus filius Romani xx fi. silig. messibus de Montorjo et viij fisch. messibus de Plata ad mensuram de Leuca.
Apud Comagni. xvj fisch. silig. messibus de Plata ad mensuram de Leucha.
Apud Uercorens. Jacobus de Crista i fisch. silig. messibus de Plata, alii debent. Willermus de Torpaton i fisch. siliginis annuatim pro remedio anime fratris sui Andree super campum des Aiuuetes. Idem Willermus i fisch. annuatim de helemosina Willermi Fabri de Barmat.
Fabe.
Apud Magi. Vageriam Jordani canonici s. viij fis. bladi annuatim, quos debet Johannes de Canali.
Apud Bramoys. Petrus de Herdes et heres Johannis de /447/ Aniueys ij fisch. frumenti annuatim de quodam virgulto. Lodicus et P. de Ayent x fisch. messibus de Plata.
Apud Neynda. Vicardus dol Uerney i fisch. frum. de olca que jacet sub ecclesia annuatim et confratres eius, quem reddit Benedicta de Neynda.
Apud Drona. Bernardus de Petra et confratres eius i fis. fru. annuatim et ij d. de seruicio de i iugere terre quod iacet apud Prensieres.
Apud Sedunum. Petrus filius Willermi de Ridda i fis. fabarum annuatim super possessionibus suis.
Apud Nas. Brunus ij fisch. fabarum annuatim de terra Michaelis de Montana.
Hemericus Niger dictus Garrulus ij fis. fabarum de terra Uldrici nepotis annuatim et tercium de terra de Contez annuatim et i fis. fabarum s. quartum messibus de Montorjo de quartis quas recipit in campo dol Cresteyt et in campo Adeleyn.
Berta vxor Lamberti de Cumba i fisch. fabarum annuatim de domo sua et de olca.
Lambertus filius Marie de Lacuua ij fis. annuatim de terra Durandi de Aniuyes.
Apud Neynda. Arembors uxor Abraam ij fisch. fabarum, quorum unus est capituli et alius ad mandatum decani de Leuca, in cena Dni Ricardus dol Uerney et confratres eius i fis. fabarum annuatim de olca que jacet sub ecclesia.
Andreas de Bassa Neynda i fisch. fabarum annuatim de i frusto prati quod jacet ol Cruoes sub ecclesia.
Census piperis capituli.
Apud Alio ecclesia iij libr. Johannes filius Mauricii de Ardu i lib. Ibidem Boso de Ecclesia i libr. de prato Alisie de Nouilla ij seccors. Walandus de Clacsenchi de Bars i libr. de prato de Pasqueret ad pedem de Aspro. Martinus de Misyrye i lib. et /448/ v s. pl. super quodam prato apud Aspro. Ecclesia de Grimisol ij lib. Casamentum Uldrici militis de Grimisuels i lb. et iij s. pl. Uldricus Faber de Contez et Anneta uxor Petri Pelliparii de Sensina i lib. Petrus de Pratis et Valandus de Planuez de Comblola i lib. de terra que jacet a la Planuery. Johannes dictus Surdus de Bramoys dimidiam lib. messibus de Plata. Casamentum Folconis de Mala curia i lib. Aymo de Mulignyon i lib. super uinea de Nanz.
Apud Lenz. Petrus Lenget et confratres eius i lib. Petrus Forners, Martinus Bondueri et Giroldus Bondueri i lib. Giroldus, Uldricus et Johannes Baries filii Marie i lib. Ludoicus de Uineis de Sirro i lib. piperis, alteram cimini de prato de Lanoschi. Rodulphus miles de Moniouet et G. frater eius dimid. lib. piperis de decima campi de Bans. Anselmus sacerdos de Granges dimid. lib. super eadem decima.
Apud Sedunum. Johannes de Chemey i mod. silig. annuatim de grangia ciuitatis : Juena de Saxo ij mod. et vj fi. annuatim in natiuitate et in letania et vi d. de seru. annuatim.
Apud Martiniacum. vij mod. ad mensuram Sedun.
Apud Granges. Henricus Albi ij mod. in decima de Sirro ad mensuram Sedun. Ro. miles de Monjouet ij mod. ad mensuram Sed. Ja. de Bluuignoch xx fi. in decima de Bramoys.
Apud Leucham. W. frater Thome iiij mod. ad mensuram de Leucha.
Apud Vesbiam. Jo. de Torbi vj mod. de acquisitione Ja. decani ad mensuram Sedun. Idem Jo. xvij mod. de gageria ad mensuram Sed. Item Ro. de Cresta et confratres x mod. de gageria Ja. decani ad mensuram Sedun. Decanus de Ualeria ix fi. pro domo Guidonis … In molendino de Maragnina i mod. silig. et i meneydes in natiuitate Dni. /449/
In hoc uolumine continentur census et redditus ecclesie Sedun.
Apud Aragnyon. Casamentum Lodoici filii Falcoi, de Buyg v s. Petrus de Mulynbach xx s. in festo S. Martini.
Apud Morgy. De chiuriz vj d. Ecclesia c s.
Apud Narres. Petrus filius Walteri de Narres militis dedit unum pratum de quo Warnerus Roderii debet x s. seruicii et v sol. placiti. Idem xv s. ser. et v d. pl. Illi de Palude, s. Petrus filius Toscanan et confratres xvj s. de helemosina Manegoldi et pl. et hominium ligium.
Item de acquisitione Walteri maioris lxx s. De helemosina W. sacerdotis x s. Matheus clericus ij d. s. et vj d. pl. de domo Jacobi auunculi sui sacerdotis. De emptione Jacobi de Granges lxij s. De emptione Willermi Ottonis lij s.
Apud Uesbiam. Jacobus miles v sol. et pl. Idem iij s. et ix d. de helemosina Rodulphi de Aragnon. Filii Johannis de Lalays v s. et pl. Quidam coloni de Termignyon l s. de terra Gonradi Fabri. Matheus capellanus xxiiij s. pro quadam uinea.
Willermus et Johannes filius quondam Johannis militis v s. de eadem helemosina. Petrus Warneri miles xv d. de eadem helemosina.
Apud Millaschar. iiij s.
Apud Torbi. xij s. in festo S. Laurencii.
Apud Ladonam. iij s. seruicii et v s. de pl. in festo S. Laurencii.
Apud Oiselz. x s. iiij d. minus qui sic diuiduntur : illi de Ecclesia iij s., li Grissinga iij s., Willermus de Oitres xij d., Petrus salterus xij d., Petrus sub Saxo ij s. iiij d. minus.
Apud Calstellyon. Homines capituli xx s. qui sunt casarii et v s. de pl. in festo S. Laurencii, xij s. et viij sol. in festo S. Martini. Anselmus miles de Castellyon iij s. seruicii et pla. /450/
Apud Argessa. Ludoicus filius Romani ix s. seruicii i d. minus annuatim et v s. pl. Petrus Rapinel et Willermus de Cumba gener Martini Wiber xiiij s. seruicii et v s. pl. Johannes dol Chipelet v s. seruicii de helemosina Giroldi de Ayent et iij s. de pl. Johannes filius Walbor xiij s. ser. et v d. pl. Johannes de Aniuesyo et fratres eius xvij s. de seruicio et v s. pl. Willermus dol Chablo xiiij d. seruicii et iij s. pla. Lodoicus de Crista xj s. seruicii et v s. pl. de helemosina Guidonis canonici. Petrus Achiers x s. de ser. et v s. pl.
Apud Togmagny. xv s. et ij d. de helemosina Gregorii sacerdotis et canonici.
Apud Togmagny. iij s. et ij d. in festo S. Nicolai quidam Brunus.
Apud Leucham. Pro censu ecclesie, iiij lib. in festo omnium Sanctorum, in Natali, in Pasca. Feodum Andree et Giroldi Forners de Molendino xxxiiij s. et pl. v s. in festo agusti et in festo Ni. Tomas canonicus x s. Vldricus de Curia xvj d. de prato alpis de Dorbinis pro helemosina patris sui in festo S. Ni. Raymundus de Yndes iiij d. seruicii de helemosina Petri clerici in festo S. Ni. Anselmus filius Annetis de Magy xij d. super quodam molendino in festo S. Ni. Petrus capellanus de Neynda x s. quos debent filii P. Ouçon de terra comitis de Tortemagny in festo S. Ni. Magister Johannes rector ecclesie xx s. de uineis B. episcopi. Idem lxv s. pro uineis Jacobi de Granges. Petrus frater maioris de Leucha canonicus Sedun. iiij s. annuatim super hereditatem suam. P. Wetiers vj s. W. Faber xxx s. W. de Drona. vj d. de casamento de Drona per vij annos.
Pro helemosina Thome canonici heredes eius iij s.
Apud Sirro. Willencus de Prato et confratres eius ix s. annuatim et pl. xx s. et hominium ligium in festo septembris. Rodulfus lapicida de Randogny x d. ser. annuatim de campo unius iugeris de la Cumba de Lecera apud Ragdogny et pl. in /451/ festo septembris. Petrus Sutor de Laques maritus Aymonete, Johannes et Hemericus fratres et Martinus Sutor de Gior et confratres eius iiij d. de seru. annuatim et pl. in festo septembris.
Apud Cordona. Willermus de Campis et confratres eius xij s. annuatim et pl. x sol. et hominium ligium in festo augusti et in Natali. Item Willermus xij d. annuatim de helemosina cuiusdam mulieris.
Apud Uentona. Jocelmus dol Noyer et confratres eius xij d. de helemosina Willermi Arember et pl. iij s. Li Guers xij d. super hereditatem suam. Anselmus Girermi ij s. super campum de Eyroles et super campum de Arenel.
Apud Montana. Petrus et Johannes filii Vldrici xij d. de seruicio et pl. Aymo de Montana ij d. de ser. et xij d. de placito de plantata de Oez, quos Chono filius Vldrici Minuzo.
Apud Ansech. Homines capituli xxx s.
Apud Lenz. Johannes Tauerners ij d. de ser. et vj d. de pl. de olca de Sileinci.
Apud Ayent. De terra de Chauornay iij s. de ser., de quibus Jacobus miles de Bluuignoch debet ij s. et iij d. et Martinus de Reyles v d. et Petrus Carpentarius de Sessona iiij d. Johannes dol Soler ante castrum v d. de ser. et pl. Willermus de Bachs ij d. ser. et pl.
Apud Alba. Johannes molendinarius de Petra pro helemosina Clerembaldi xviij d. serui. et pl. xij qui non sunt soluti.
Apud Grimisua. Rodulphus Gombers et fratres eius viij d. ser. annuatim et xij pl. Rodulphus de Curtily iiij d. de ser. annuatimi, quos dederunt Aymo et Martina de Sancto Leonardo super prato de Lacua, xv s. annuatim de helemosina Willenci decani de Uentona. Cassamentum dne Emme xij d. ser. et iij d. pl., quos debet Menegoldus filius eius de uno iugere terre quod jacet sub Ourona et de dimidio iugere quod jacet en la Raueyry. Vldricus filius Willermi militis de /452/ Grimisuel ij d. de ser. annuatim et vj pl. de terra que jacet apud ulmum de Comera. Vldricus Martini vij d. seruicii annuatim de uinea prebende Willermi scriptoris.
Apud Sanctum Leonardum. Nicolaus filius Vldrici diaconi ij d. de ser. et de pl. de pratulo de les Oches. Ecclesia vj lib. Cere.
Apud Drona. Casamentum Willermi militis et filiorum eius ij s. de ser. et pl. Johannes de Lasoneri ij s. de ser. de uinea de Arest et pl. iij s. Mabilia vxor Andree Balistarii xij d. de ser. Johannes de Lapide et fratres eius i fis. frumenti et ij d. annuatim. Willermus de Bonz ij d. de ser. de iij frustis terre que jacent apud Granuech. Andreas filius Nicolai et Petrus dol Pasquer de Granuech i d. de ser. de i rassi de Wautgirbunt messibus de Plata.
Apud Sauyesy. Martinus de Temporiua et Petrus de Prato dictus Aliez et Giroldus Pelliparius de Sancto Germano vj d. de ser. Petrus de Crista de Cheyney et fratres eius v s. de ser. de quodam prato quod jacet subtus Ruinam.
Durandus de Chosuech iij d. de helemosina Petri Lusyer de ij frustis prati que jacent apud Cosuech et in pratis sub Escandulyns i frustum uinee et xij d. de pl. Idem Durandus ii d. de ser. de helemosina Obbel Manygn de i fossorata uinee que jacet et xij d. de pl.
Apud Conteyz. Jacobus uicedominus de Contez iiij s. annuatim de terra de Sassons. Petrus dol Uanel iiij s. de eadem terra annuatim. Item Jacobus uicedominus de Contez iij s. annuatim de helemosina Bertolel et aliorum. Filii Clemencie de Neyns de Fonte iij d. de ser. annuatim et pl. de uinea de Dorbeyns. Raymundus de la Grangi iij d. de ser. et vj d. pl. de i frusto campi quod jacet en Argentina.
Apud Herdes. Martinus de Furno, Vmbertus frater eius et Arembor soror eorum xiiij s. iij d. minus et hominium ligium et pl. xv s. Anselmus de Torrente vj d. de uirgulto de /453/ Uertro. Item de helemosina Petri de Herdes x s. et viij d., quos debet Aymo de Herdes et hominium et pl. x s.
Apud Uertro. Willermus nepos Berte de Uertro et Johannes de Laplaci x d. de ser. et iij s. de pl. de campo dol Rafor i iugeris et dimidio sector in prato longo et de ij fossores in planis uineis. Parisoz Grimier iij s. de ser. de olca que jacet citra Uertro supra et iuxta uiam et hominium et pl. v s. et decimam ipsius olce. Johannes de Bor Warner et Petrus dol Publo iiij d. de ser. de i sector prati et pl.
Apud Magnoch. Borcardus filius Willermi ij d. de seru. et ij den. pl. de prato des Sauges de Uertro.
Apud Ardun. Casamentum Borcardi de Ecclesia ij s. pro meynaydes.
Apud Chamoson. Anselmus de Mart et Agnes uxor eius x s. de ser. in natiuitate B. M. et in Natiuitate et hominium ligium et pl. Rodulfus miles de Mart vj d. de ser. et c ferratas de pl. de quodam uirgulto quod jacet infra Chamoson. Maior v s. Filii Petri ol Sauio iij d. de ser. annuatim de una uinea de Magnoch et pl. Egidius de Pomer iiij s. de ser. et iij s. de pl. et hominium ligium.
Apud Sallons. Jacobus minister xij d. annuatim de helemosina Willermi ministri.
Apud Alio. Ecclesia sancti Jacobi xij s. Ibidem ecclesia sancti Mauricii iij lib. piperis.
Apud Bayz. Ecclesia xl s.
Apud Wvriey. Ecclesia duos turtures ualentes x s.
Apud Massongie. Jacobus cantor Sedun. x s. pro decima.
Apud Martigniacum. Petrus Lamberti xiiij s. annuatim et xij d. de pl. pro decimis. Vldricus filius Turumberti carnificis et confratres eius xij scutellas.
Apud Neynda. Legerius dol Curtina] colit i olcam, pro qua debet viij d. annuatim et pl. xij d. Petrus li Don Oselent v s. de ser. et hominium et pl. v s. Petrus de Laloy iij d. de ser. /454/ annuatim et pl. Amizos de Eys xij s. ser. in natiuitate B. M. et v s. pl. Simon de Uesona xv d. de ser. de terra de Misyrie que jacet in Cumba Acelini s. iij sector prati et i campus. Item Admidzos de Eis et confratres eius iij s. de ser. super cassalibus, pratis et campis que jacent in monte de Heys. Petrus dol Uanel vj s. de helemosina Ponget de Uertro et de roma sua ij s. et vj d. Martinus et Boso dol Uerney et confratres eorum xx s. et ix d. de helemosina Ay. decani de Leucha et xv s. de pl. Willermus de Glais dol Uerne et confratres eius xxvij s. et iiij d. et v s. de pl. Borcardus dol Uilar xij d. de ser. de prato Salayer quod jacet supra Neyndam superiorem et ij s. pl. Brunus de Contamina de Neynda iij s. et vj d. de ser. Martinus de Classenchi vj d. Petrus de Arbeley xij d. de ser. et vij s. de tailia et v s. de pl. et hominium ligium. Martinus dol Castelar et confratres eius xij d. de ser. et xij d. de menaydes et ij s. de recepto et v s. pro tallia in festo beati Andree et x s. de pl. Giroldus dol Coldrey xij d. de ser. in festo beati Andree et iij s. de pl. Wicars de Neynda alta viij d. annuatim supra culturam cuiusdam prati.
Apud Ves. Warnerus de Puteo et confratres eius v d. de ser. de terra que jacet apud Ves et pl. Item de helemosina Petri majoris de Ves Upadus Walandi et Benedictus de Pratis xij. d. annuatim de i iugere quod jacet en La Cumba sub lo Castelar. Item de helemosina Willeremet maioris xij d. annuatim pro pascuis, maior vij s. de ser., pro tallia xlv s. pro alpe de Miribel v s. pro sex caseis. Willermus capellanus Sedun. xij d. de ser. pro grangia sua. Petrus dol Bioley de Ves v d. de ser. Benedictus de Pratis filius Petri Bruidi ex una parte iiij d. de ser. et ex altera v d. annuatim. Johannes dol Crestondier et confratres eius iiij d. de ser. annuatim. In parata episcopi scilicet in iiijo anno debet maior de placito xxx s. Willermus de Sancto Paulo assignauit lampadem ardentem quaque nocte in ecclesia inferiori super tribus /455/ iugeribus terre que colit Durandus Forners et filii eius et super duobus iugeribus terre que colit Petrus de Pedeuille, quorum unum jacet sub domo sua, alterum uero ab ista parte ecclesie. Matheus Ricars viij d. annuatim et v s. de pl. Boso de Sancto Paulo et filii eius Henricus, Willermus et Bruna nepta eiusdem Bo. assignauerunt lampadem ardentem quaque nocte et in festo principali die ac nocte in ecclesia inferiori super iij iugeribus terre que colit Durandus Fornerius et filii eius et super duobus iugeribus terre que colit Petrus de Pedeuille, quorum unum jacet sub domo sua et alterum uero ab ista parte ecclesie, interfuerunt testes Boso decanus, Willermus capellanus, Johannes Passer, Boso de Grimisuel et Johannes de Chamoson et Willermus Otos fecit scriptum desuper.
Ecclesia Sancti Stephani de Granges v s.
Ecclesia de Grona iij s. annuatim.
Apud Granges. Henricus Albi iij s. de ser., quos reddit Willermus de Lacort homo eius. Wochisez de Loy xij d.
Apud Ressi. Henricus Albi v s. Idem Henricus iiij d. de ser. de quodam pratulo.
Apud Chaler. Jacobus Bernardi xviij d. de ser. et hominium ligium et xij d. de pl.
Apud Aniuesyum. Martinus Tardys de Escandulyns xij d. de ser. annuatim de helemosina Lodoyci dol Larsey. Casamentum Willermi de Sancto Johanne et confratrum eius vij s. et vj d. et de pla. et hominium ligium et auxilium. Casamentum Jacobi capellani et Willermi militis et confratrum eorum et casamentum Johannis maioris de Pratis ij s. et vi d. de ser. et hominium ligium et pl. Giroldus dol Rochey xij d. de ser. et hominium ligium et auxilium et pl. Gillamundus de Wyssoy iiij s. de helemosina donni de Granges. Gillamundus Forners xij d. et pl. Wigerius de Grimenchy xij d. et pl. Salomea de Grimenchi soror eiusdem Wigerii iij d. de ser. uel iiij et pl. Marchisa de le Yreta iiij d. de ser. et pl. /456/ Willermus miles de Aniues iij s. de helemosina donni Petri de Anyues super terra Petri de Lacresta cognominati Agassi. Idem Willermus et Jacobus capellanus v s. pro lampade ministranda.
Apud Comblola. xl s.
Apud Heremenciam. Cassamentum Petri de Ecclesia xij s. et ij d. et pl. Willermus clericus filius Martini Armengeri xviij d. et pl. Ecclesia xx s. Petrus Ricars iij s. de helemosina Martini sacerdotis. Petrus dol Mayench xij d. annuatim super hereditate Christine sororis sue de helemosina eiusdem.
Apud Nas. Ecclesia viij s. Pro tallia siue pro seruicio homines nostri xxx s. Brunus de helemosina a la Forneri ij d. et ob. de ser. de terra Charbonel messibus de Plata et iiij d. de ser. messibus de Montorjo.
Apud Magy. Neroy nepos ol Marugler vj d. de ser. messibus de Plata de quodam frusto campi quod jacet sub uilla de Magy et pl. Johannes nepos Rechonis xij d. Item Rechos vj d. de prato de Morignion et de campo de Lafollateri sub uilla de Magy et v s. pl.
Apud Eroens. Pro helemosina donni Giroldi et donni Rodulphi dnorum de Ayent iiij s., quos debent isti subnominati : Petrus dol Croset filius Ysabelle et confratres eius debent ij s. et Christina dol Croset xij d. et Willerma filia Belessent uxor Brunot de Uoluuron xij d. de ser. de terra que jacet ol Croset et de alpe que dicitur Laces. Pro helemosina Petri de Langyns Petrus dol Melery vj s. et iij s. de helemosina Petri de Turre. Idem Petrus dol Meler iij d. de seruicio super uineola de Chandoro pro helemosina dne de Bayz uxoris Ay. de Turre. Johannes Anumez de Martemo vj s. et de helemosina Petri de Turre iij s. Martinus de Trogny vj s. et iiij s. de helemosina supradicti Petri de Turre. Item de helemosina ol Gay Johannes de Uoluuron et Stephanus li Rays xij d. Ludoicus filius Jacobi de Lagyeti ij s. et vj d. de ser. et v s. de /457/ pl. et hominium ligium. Johannes de Escandulyns de Crista et Johannes filius Walandi de Escandulins ij d. de ser. de helemosina Bertoldi de Saura et vj d. de pl.
Isti sunt homines ligii qui debent xxiiij s. ser. et unusquisque debet v s. pl., quorum hec sunt nomina : Johannes Michol de Breona, Petrus de Prato Johannis, Torencus de Euuelina, Johannes Colons de Sancto Martino. Item de helemosina Willerme matris Ay. et Willermi dnorum de Turre Benedictus filius Wetan de la Saugy et confratres eius scilicet Brunet et Maria xvj d. de ser. Johannes de Euuelina et confratres eius viij d. Borcardus de Laual filius Uenatoris iij s. et iij d.
Apud Bramosium. Dna Raymunda de Torpatons iiij d. de ser. annuatim cum blado messibus de Plata de recepto ij s. et iiij den. de menaydes ij s. et viij d.; quicunque debent receptum debent et meynedes. Anselmus filius Willenci xvj d. de ser. et xij s. pl. pro i sector de prato quod jacet apud Torpaton, que dedit Anselmus de Ayent post decessum Johannis Rodulphi et xij d. de terra de Granges. Michael de Torrente vj d. de ser. de helemosina Matelde de Ewian super prato de Opoenzon de Vertro. Jacobus Clauel et confratres eius xviij d. de ser. de prato de Ladereysi. Trimez nepos quondam Ludoici de Torpatons v s. de ser. et x s. pl. et hominium ligium. Li Blans et Borcardus de Eremenci xij d. de terra de Granges.
Apud Dorbi. Habemus xij s. ex una parte de ser. qui non sunt de obediencia. Chomo Faber et confratres sui debent de illis v s. et habetur super feodum ecclesie v casamenta que debent li chiminajo 1 , quorum idem Chono tenet unum et filii sui tenent duo, Petrus Mimus i et Johannes filius Adelethe i. Item Giroldus de Ultra aquam, Anselmus, Matheus, Johannes et confratres sui de illis xij s. debent iiij s. et vj d. et habent /458/ vj casamenta super feodum ecclesie que debent lo chiminajo. Item aliud est ibi feodum quod spectat ad xij s. et debet iiij s. et vj d. de ser. et sunt ibi iiijor domus que debent lo chiminajo. Nicolaus et frater suus et confratres sui debent de illo feodo ij s. et vj d. de ser. Walterus et Willermus de Campo aufer(un)t nobis ij s. de ser. et lo chiminajo. Item habemus feoda in Dorbi que sunt de obediencia et debent xx s. de ser. Feodum es Blas super quod sunt v domus, scilicet Giroldi de subtus Fura et Willermi et Giroldi de Ultraaquam, Petri et Chononis et debent lo chiminajo. Item filii Henrici et confratres eorum habent super aliud feodum ecclesie quod est similiter de obediencia v domus que debent lo chiminajo. Item pater Giroldi de subtus Fura uendidit quoddam bonum pratum quod est de feodo ecclesie pro duobus modiis bladi Borcardo de Staldona. Petrus Salteri canonicus Sedun. debet capitulo hominium ligium et iiij lib. pl.
Apud Sedunum. De helemosina Gregorii sacerdotis vj s. Psalterus iij s. et vj d. ex una parte de terra dol Byole et ex altera viij d. de terra de Neynda messibus de Plata et ex altera v d. de uinea de Lamina annuatim. Johannes de Fans vj d. Falco de Neynda iij s. et hominium ligium et pl. Petrus de Chosua et uxor eius de terra Uldrici de Magy et confratres xij d. de ser. de terra de Magy et de i frusto prati de Martemo ex altera parte i quartus arietis de ser. et v s. de pl. de terra que jacet apud Nas ex altera parte. Idem xij d. de ser. et v s. de pl. et hominium ligium pro la cuastri. Casamentum Willermi de Lacuua et filie sue Rufe v s. de helemosina eius dem Willermi annuatim. Johannes et Albertus dicti Passerat v s. super uinea sua de Lentina de helemosina Renaldi auunculi sui. Johannes Marchis de helemosina Prisce super terra de Neynda, quos debet Petrus de Neynda. Benedictus de Chauams xij d. de helemosina Gillaberti Cortinel. Perreta li Cospodessa ij s. messibus de Plata de ser. de terra de Fontaneles /459/ pro Willermo de Lacuua quondam marito suo et pl. Perrussiers vj d. Aymo de Lyon minister xij d. de ser. messibus de Plata de terra de Comera et pl. Vldricus Cocus et nepos eius filius Petri vj s. annuatim de helemosina parentum suorum super terra sua de Eroens. Dna Margareta de Sancto Paulo ij s. et vj d. de helemosina Petri uicedni super superiori parte uirgulti de Glauiney. Albus de la Chauana vj d. annuatim super grangia. Illi de la Leschieti ij s. et vj d. de eadem helemosina supradicti Petri uicedni. Casamentum Johannis Bona crosta de Saleyn iij s. de ser. super prato de Arboribus et campo de Runuers et pratis aliis et campo sub domibus de Saleyn. Nicolaus Branchiers vj s. et hominium et pl. de terra de Neynda et de Uertro. Maiores de Heremencia ij d. de ser. super uinea de Mulignon. Jacobus de Bluuignoch xij d. de domo lapidea de Plano campo. Vtilia de Mostruelz i ferraturam equi de ser. pro stabulo domus sue et pl. Willermus li Gruyaz i d. de ser. pro uineis de Nanz. Jordanus Mugners vj d. de ser. pro grangia Benedicti de Chauams. Willerma de Grimisuel xvj d. de ser. et vj s. de pl. de helemosina Petri Quarter leprosi. Item de eadem helemosina Benedictus li Estrepians viij d. ser. et iiij s. de pl. Vicednus Sedun. x s. pro anima Guerrier. Odelina Chalot xij d. annuatim super domo sua et post decessum suum v s. de ser. Boso de Lona filius Bornon xij d. de ser. ex censu super uinea sua de sub Saxo et de terra de Torins, quos dedit Petrus filius Bosonis de Lacuua. Egidius Caroli vj d. de ser. super uinea sua de Chaudro. De clauso de Vesbia xv s. Nangos et Johannes frater eius viij d. de helemosina Uiuete annuatim. P. presbiter de Granges ij s. de domo sua de helemosina Arnulfi sacerdotis pro feno lx s. Willermus de Uilla de Sirro xv d. de ser. et iiij s. pl. Litor Curuna x s. pro oblationibus lv s. Borcardus de La cuua xij d. pro matre sua super tota hereditate sua. Azo ij s. super domo sua, quos dedit Cristoblet. Perreta li Parisa dedit /460/ in helemosina pro anima sua et matris sue super domo sua ij s. seruicii in uita sua xij d. et post decessum ejus predictos ij s. P. de Saxo x s. super hereditatem suam. De obediencia de Rarognia ix lib. Lodouicus Hubolt iij s. pro helemosina Willermi de Aragnon militis. Li Montaners iij s.
Hoc est feodum quod tenet Nicolaus Branchies a capitulo apud Neyndam, videlicet pratum de Bornec iiij fenissecarum, pratum Escurader ij sectorum, pratum de la Cumba unius sectoris et quoddam frustum terre super illud pratum, item duo iugera terre sub lo Castelar. Item de eodem feodo sunt les oches quas tenet Willermus de Crista ab Vldrico de Aueyn, scilicet vj iugera terre, item apud Uertro unum iuger terre et dimidium virgultum i sector prati et iij frusta uinee.
Hoc est feodum quod tenet Willermus Rodiers de Mala curia a capitulo apud Sauiesy. Wilbertus de Escandulins et Willermus frater eius colunt duo iugera terre que jacent iuxta castrum de Seya. Willermus Decimator de Ruina et fratres eius colunt et tenent ab eo i iuger en Chambotes. Anselmus Maruglers dimidium sector prati et i campum. Johannes dol Montellier tenet ab eodem dimidium iuger de nostro feodo. Durandus de Chosua tenet ab eodem ij sector prati et iij iugera terre. Petrus de Pascuis ij iugera terre et i sector prati. Item apud Chaudro unam uineam. Item apud Magnoch est quedam terra que est de illo feodo. Apud Muram sancti Johannis iij iugera terre. De quo feodo predictus Willermus debet xxx s. pl. et libram piperis seruicii et hominium ligium. /461/
537
Le pape Innocent IV confirme l’accord conclu entre l’évêque de Sion et le prévôt du Mont-Joux au sujet des églises qui dépendent de ce dernier.
Lyon, 1251, 10 janvier.
Archives de l’hospice du Grand-Saint-Bernard, copie du XVIe siècle.
Innocentius episcopus, seruus seruorum Dei, dilectis filiis preposito et capitulo ecclesie Montisiouis, ordinis Sancti Augustini, Sedun. diocesis, salutem et apostolicam benedictionem. Ea que judicio vel concordia terminantur firma debent et illibata persistere, et ne in recidiue contentionis scrupulo relabantur, apostolico conuenit presidio communiri. Sane vestra petitio nobis exhibita continebat quod inter vos, ex parte vna, et venerabilem fratrem nostrum episcopum et capitulum Sedun., ex altera, super eo quod iidem episcopus et capitulum asserebant quod vos ad vestras parrochiales ecclesias Sedun. diocesis, in quibus facitis per vestros canonicos deseruiri, debebatis canonicos ipsos eidem episcopo presentare, qui ab ipso animarum cura recepta sibi de spiritualibus et vobis de temporalibus responderent, orta materia questionis fuit tandem super hoc in Joannem priorem Sancti Benigni Augusten., Nycolaum canonicum Sedun. et magistrum Rodulphum de Octans clericum a partibus tamquam in arbitros sub certa pena concorditer compromissum, qui tale protulerunt arbitrium inter partes, videlicet quod tu fili preposite ac successores tui recipiatis ab eodem episcopo et successoribus suis curam animarum ecclesiarum ipsarum ac postmodum eam aliquibus de vestris canonicis committatis. Nos igitur vestris ac ipsius episcopi supplicationibus inclinati, quod super hoc factum est, ratum et gratum habentes, id auctoritate apostolica confirmamus et presentis scripti patrocinio /462/ communimus. Nulli ergo omnino hominum liceat hanc paginam nostre confirmationis infringere vel ei ausu temerario contraire. Si quis autem hoc attemptare presumpserit, indignationem omnipotentis Dei ac beatorum Petri et Pauli apostolorum eius se nouerit incursurum. Datum Lugduni, quarto idus januarii, pontificatus nostri anno octauo.
538
Philippe de La Tour, de Vevey, vend à Pierre de Savoie l’avouerie de Port-Vallais, la pêcherie du Rhône, etc.
1250 (1251), janvier.
Wurstemberger, Peter der Zweite, IV, 141.
Philippus de Turre juxta Viviacum vendit Petro de Sabaudia partem suam dicte turris de Viviaco cum dependentiis, quas tenet in feodum a comitibus Gebenn.; et ultro vendit Petro homines de Chesia, advocatiam Portus Valesiæ, piscariam Rhodani et teloneum salis juxta turrem Viviaci, que omnia tenet in feodum comitum Gebenn., et hæc omnia vendit pretio triginta lb. Lausan. Actum mense januario, anno Dni MCCLo.
539
Werner, chevalier de Bex, vend tous ses droits sur le château de Châtillon à Gérold, chevalier de Langin, qui les lui remet en fief.
1250 (1251), 6 février.
An. Jos. de Rivaz, Opera hist. XI, 468, ex arch. Agaun., Majus minut. fol. LXIX.
Noverint universi, etc., quod dnus Warnerus miles de Bacio, de consensu et voluntate Agnetis uxoris sue, vendidit, dedit, cessit in perpetuum dno Giroldo militi de Langins omne jus, omne dominium, omnem actionem quod et quam habebat /463/ in territorio et potestate castri de Chastellon, Sedun. diocesis, tam in hominibus quam in terris, possessionibus et vsagiis, pascuis, cultis et incultis cum appendiciis, pro XL lb. Maur., quas dictus Walnerus confessus est se recepisse in integrum et in utilitatem suam versas esse. Ipsum dnum G. de predictis rebus inducens in possessionem tam naturalem quam civilem. Renuncians, etc. Exceptis rebus quas possidet de albergo de Leuca. Predictus vero dnus G. miles premissam venditionem dedit in feudum jam dicto dno W. et suis heredibus; pro quo feudo dictus dnus Walnerus et ille ad quem dominium feudi deveniet, tenentur premisso dno G. et suis heredibus, salva fidelitate unius dni, hominium exhibere et usagium tanquam miles et centum sol. de placito in mutatione dni et tenentis. Quod si forte contingeret quod dictus dnus G. dominium dicti feudi, vel dictus dnus Walnerus ipsum feudum vellent alienare, non possunt nisi prius unus ab altero super hoc requiratur et velit tantam pecuniam vel minorem (majorem ?) parti alienanti solvere, quantam ab alio solveretur. Et si forte super pretio in aliquo discordarent, utraque pars debet eligere duos viros bonos et ydoneos ad predictam discordiam sopiendam. Si autem illi quatuor discordarent, debent convocare unum virum bonum, cum quo super isto pretio concordabunt, et partes quod illi amicabiliter statuerint, studebunt illi inviolabiliter observare. Et hoc totum actum est salvo jure ecclesie Agaunensis. Inde rogaverunt utraque pars cartam fieri et testes apponi qui sic vocantur : Dnus N(antelmus) abbas Agaun., dnus Ja. Bochi canonicus Agaun., dnus Willelmus dAent, dnus Rod. de Marc, dnus Remundus de Marc, dnus Rod. dArbignon, dnus Jo. de Columberiis, dnus Jo. de Turre, dnus Henr. de Bacio, milites. De consensu et voluntate supradicte dne Agnetis sunt testes dnus Anselmus miles de Baleyson, Willelmus de Servenz, P. dictus de Geneveys et ego dnus P. cantor Agaun. per totum, qui hanc cartam levavi et scripsi /464/ nomine ecclesie Agaun. Cui si quis, etc. Actum est hoc anno Dni Mo.CCo.Lo, octavo idus februarii. In cujus rei testimonium appositum est sigillum capituli Agaun.
540
Jacques du Champ vend des vignes et un tiers de maison à Guillaume de la Fontaine.
Moerel, 1251, 6 avril.
Archives de Valère, Cartul. du XIIIe siècle, fol. X.
Notum, etc., quod ego Jacobus de Campo uendidi et in feudum concessi pro IX lb. et nomine acquisitionis et pro VI den. seruicii et pro XII placiti Willermo de Fonte seniori et heredibus suis octauam partem vinee que iacet ante domum patris mei, et vineam quam Willermus frater meus emerat a saltero de Leuca, et terciam partem domus Cononis Rimestein, et medietatem vinee que iacet iuxta domum eamdem, que vocatur Huba. Que omnia ego et heredes mei et hereditas mea tenemur sibi et heredibus suis contra quemlibet imperpetuum garentire. Inde rogaui cartam fieri et testes apponi qui sic vocantur : Anselmus maior, Anselmus et Anselmus de Borguna et Conradus clericus, qui hanc cartam leuauit, uice Normandi cantoris et cancellarii Sedun., vice cujus ego Willermus notarius eam scripsi. Cui si quis, etc. Actum Morgie, anno Dni MoCCoLIo, VIII idus aprilis, Willermo regnante, Henrico episcopante.
541
Jean Cuélez vend un cens à Pierre au Murer.
Sion, 1251, 27 avril.
Archives de Valère, Cartul. du XIIIe siècle, fol. 49.
Notum, etc., quod ego Johannes dictus Cuelez, laudatione Reuillon vxoris mee et Petri filii mei, alii pueri mei erant /465/ impuberes, vendidi et finaui pro IIIIor sol. Petro ol Murer de Ves et suis heredibus II den. seruicii et VI placiti, quos michi debebant Martinus dol For de Salein et Johannes de Meiserie de feodo quod a me tenebant. Inde rogaui cartam fieri et testes apponi qui sic uocantur : Petrus de Ciuitate, Johannes de Lenz, Petrus de la Cuua, et ego Willermus notarius, qui hanc cartam scripsi, uice Normandi cantoris et cancellarii Sedun. Cui si quis, etc. Actum Seduni, anno Dni Mo.CCoLoIo, Vo kl. maii, Willermo regnante, Henrico episcopante.
542
Pierre de La Tour de Sion, chevalier, remet à Pierre de Vullierens un fief près de Moudon.
Lausanne, 1251, 30 novembre.
Archives d’Etat, à Turin. — Wurstemberger, IV, 151.
Viro nobili karissimo dno suo Petro de Sabaudia et Petro dno de Grancon Petrus de Turre Sedunen. miles salutem et honorem. Significo vobis quod feodum quem tenebam a vobis, dne Petre de Sabaudia, infra et circa Meldunum guerpivi dno Petro militi, filio quondam dni Willielmi de Willeris militis, et heredibus suis, supplicans vobis quatenus ipsum Petrum de dicto feodo investiatis. Datum Lausanne, anno Dni millesimo ducentesimo quinquagesimo primo, in festo sancti Andree.
543
Agnès, veuve de Rodolphe d’Arbignon, donne 13 livres en dot à sa fille Catherine.
1251 (1252), février.
An. Jos. de Rivaz, Opera hist. XI, 446, ex archivo Agaun., Majus minut. fol. LXI.
Noverint universi, etc., quod dna Agnes uxor quondam dni Rodulphi de Arbignon dedit et concessit Katherine filie sue /466/ in dotalitium XIII lb. Maur. datas et solutas ad opus Jacobi dicti Flamen filii Jacobi psalterii de Sancto Mauricio. Istas tresdecim lb. dictus Jacobus psalterus posuit super hominibus suis de Seiz, tali conditione quod quando solvet dictam pecuniam dicto Jacobo Flamen filio suo, dicti homines revertentur ad albergamentum dicti Jacobi psalterii. Inde sunt testes dnus Johannes miles de Columberio et Giroldus frater ejus, dnus Johannes de Turre miles, Willelmus Jollens, et plures alii. Ego autem dnus P. cantor Agaun. hanc cartam scripsi nomine ecclesie Agaun. Cui si quis, etc. Actum est hoc anno Dni M.CC.LI, mense februarii. In cuius rei testimonium appositum est huic carte sigillum capituli Agaun.
544
Accord entre Boson, major de Monthey, et Ulric de Bagnes.
1251 (1252), février.
An. Jos. de Rivaz, Opera hist. XI, 484, ex archivo Agaun., Majus minut. fol. LVII.
Noverint universi, etc., quod cum discordia verteretur inter dnum Bosonem majorem de Montez, ex una parte, et Uldricum filium dni Martini militis de Bagnes, ex altera, super hiis que ipse possidebat vel alius nomine ipsius inter montes de casamento dni Martini supradicti, que omnia ab eodem dno Martino noscitur acquisiisse, coram judicibus a sede apostolica deputatis, mediantibus bonis viris taliter est sopita. Uldricus recognoscens errorem ex certa scientia confessus est se injuste et calumpniose, temere et propria malitia dictum dnum Bosonem ad judicium auctoritate apostolica infestasse, cum dnus Boso de consensu suo supradicta a patre suo dno Martino in integrum acquisiisset, et pecuniam pro dicta acquisitione inter partes conventam plene eidem dno Martino et integre persolvisset. Ne igitur in recidive questionis /467/ scrupulum quod actum est fideliter relabatur, idem Hudricus, de consensu et voluntate Annetis uxoris sue et Annete filie sue et Jocelini mariti ejus, solvit et quittavit eidem Bosoni majori omnia supradicta et promisit per stipulationem juramento prestito se vel uxorem suam vel filios suos vel aliquem nomine eorumdem non contravenire, nec dnum Bosonem vel heredes ejus super dicta acquisitione de cetero molestare, etc. Dictus vero Boso, pro bono pacis et ut vexationem suam redimeret, dicto Uldrico dedit XXV lb. Maur. in pecunia numerata, quas confessus est in integrum recepisse. Renuncians, etc. Preterea dictus Boso assignavit et dedit perpetuo eidem Uldrico et ejus heredibus XX sol. quos debet communitas ville de Sancto Pancratio annuatim percepturos. Item venditionem quam Johannes frater Udrici fecit dicto B. majori de Montez laudavit … Inde sunt testes vocati et rogati dnus Nantelmus abbas Sancti Mauricii, dnus Jo. miles de Columber, Jo. de Turre miles, W. de Columberio, Udricus mistralis Villenove, P. Carterii, etc. Hi sunt testes de consensu et voluntate Annetis uxoris predicti Udrici et Annete filie sue et Jocelini mariti ejus : P. diaconus de Bannes, dnus Martinus miles de Bannes, Jo. filius ejus, etc. et plures alii. Ego autem P. cantor ecclesie Agaun. hanc cartam scripsi nomine ecclesie Agaun. Cui si quis, etc. Actum est hoc anno Dni M.CC.LI, mense februarii.
545
Aymon du Pascher donne en fief le quart de la grande dîme de Bramois à Jacques de Malborget.
1252, 7 avril.
Archives de Valère.
* Aymo dol Pascher de Nas, laudatione Walbor uxoris sue et Rechonis de Bornuech et Auete uxoris eius et Rodulphi de /468/ Chauel dni sui, in feodum concedit pro LVIII sol. acquisitionis et II modiis siliginis annis singulis et II den. seruicii et XII placiti Jacobo de Malborget quartam partem magne decime de Bramois, quam habebat dictus Aymo in feodum a predicto Rodulpho, qui hoc laudauit. Datum anno Dni MCCLII, Willermo regnante, Henrico episcopante.
546
Guillaume de La Tour vend une vigne à Pierre Joculator.
Sion, 1252, 12 avril.
Archives de Valère.
Notum sit omnibus Christi fidelibus quod ego Willermus de Turre, filius quondam Uldrici domicelli de Turre, laudatione Perrete uxoris mee, pueri mei erant impuberes, vendidi et finaui pro centum sol. V sol. minus Petro Joculatori et heredibus suis uineam iacentem iuxta pratum dni Amedei, quam colit idem Petrus ex parte Borgese uxoris sue, que uinea post decessum eiusdem Borgese ad me deuolui debebat, que uinea debet michi duos sol. seruicii et V placiti, pro quo seruicio et placito ego Willermus et heredes mei et hereditas mea dictam uineam tenemur eidem Petro … garentire. Inde rogaui cartam fieri et testes apponi qui sic uocantur : dnus Henricus Dei gratia Sedun. episcopus, magister Willermus de Augusta, Nicholaus de Grimisuel canonicus Sedun., Rodulphus de Cruce, Aymo de Herdes frater eius et ego Willermus notarius qui hanc cartam scripsi, uice Normandi cantoris et cancellarii Sedun. Cui si quis, etc. Actum Seduni, in curia episcopali, anno Dni Mo.CCo.LII, II idus aprilis, Willermo regnante, Henrico episcopante. /469/
547
Statut de l’évêque et du chapitre de Sion au sujet des bénéfices des chanoines défunts.
Sion, 1252, 1 mai.
Archives de Valère, G, 9.
Henricus Dei gracia Sedun. episcopus omnibus presentes litteras inspecturis eternam in Dno salutem. In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. Quoniam omnia que sub certis terminis statuuntur, dubietatem expellunt, nos ad instanciam capituli nostri Sedun. una cum capitulo eodem statuimus tam de personatibus quam de prebendis et canoniis quod anno incipiente in Circumsione Dni canonicus residenciam faciens in Valeria, si a vigilia beati Johannis Baptiste ulterius uiam uniuerse carnis fuerit ingressus usque ad finem illius anni, uel aliquo alio racionabili uel ineuitabili modo ipsum abesse contigerit, fructus beneficiorum suorum placitis exceptis libere et integre percipiat anno illo. Si uero citra dictum terminum sublatus fuerit de medio, pro rata percipiat de fructibus memoratis. Eodem modo quatuor canonici inferiorem ecclesiam officiantes, quando de ipsis uel aliquo ipsorum humanitus acciderit, percipiant fructus suos, constitucione tamen eiusdem ecclesie residencie uidelicet faciende in omnibus et per omnia inuiolabiliter obseruata. Facta itaque perceptione fructuum beneficiorum defuncti canonici anno dicto, anno subsequenti dnus episcopus percipiet fructus tam canonie quam personatus nullo sibi preiudicio generato; fructus siquidem prebende ad fabricam Valerie cui deputati sunt plenarie deuoluantur; et deinceps canonicus cui beneficium siue beneficia illa assignata fuerint, percipiet quiete et pacifice fructos suos. Testes sunt Johannes et Aymo decani, Boso sacrista, magister Willermus, Jacobus de Sallon, Nicholaus de Grimisuel, sacerdotes, Willermus de Morgia, Rodulphus de Leuca, diaconi, /470/ Petrus de Moniouet, Petrus de Uentona, subdiaconi et alii canonici in capitulo residentes. In cuius rei testimonium fecimus presentem paginam sigilli nostri et capituli munimine roborari. Actum est hoc Seduni, in aula episcopali, anno Dni Mo.CCo.LIIo, kl. maii, capitulo existente pleno.
Sceaux pendants de l’évêque et du chapitre.
548
Accord entre Seguin, chevalier de Bex, et Aymon, métral de Sion.
Saint-Maurice, 1252, 23 mai.
Archives de l’abbaye de Saint-Maurice.
Sciant omnes presentes et posteri quod cum discordia uerteretur inter dnum Seguinum militem de Bacio, ex una parte, et Aymonem ministralem Sedun., ex altera, tandem per bonos uiros dicta discordia in presencia dni N. abbatis Agaun. et dni Nantelmi de Aent et dni Aymonis de Turre militum et plurium aliorum sopita est in hunc modum, quod dictus dnus Seguinus miles dictum Aymonem ministralem heredem suum constituit et eciam eundem corporaliter inuestiuit de omnibus que habebat in plano de Bacio et en la Possi et en Grion et in Ualesio cum omnibus appendiciis suis que sibi debebant contingere nomine hereditatis. Dictus autem Aymo ministralis siue heredes ipsius nati uel nascendi ab uxore sua filia dicti dni Seguini tenentur annis singulis persoluere eidem dno Seguino, quamdiu uixerit, octo lb. Lausan. et domui hospitalis Uille noue centum sol. eiusdem monete in octabis beati Martini. Predicta autem iurauerunt ad inuicem predictus dnus Seguinus et dictus Aymo ministralis bona fide attendere et inuiolabiliter obseruare. Item sciant omnes quod dictus Aymo ministralis dicto dno Seguino omnes homines de Grion et /471/ terragium eiusdem loci, quamdiu uixerit, concessit et commendauit, tali modo quod dictus dnus Seguinus aliquod impedimentum non debet nec potest inferre uel facere, quin post ipsum ad dictum Aymonem et ad heredes suos natos uel nascendos ab uxore sua filia dicti dni Seguini predicta libere et quiete et pacifice reuertantur. Ad hoc interfuerunt testes conuocati et rogati : dnus N. abbas Agaun., dnus Aymo de Turre, dnus Nantelmus dAent, dnus Rodulfus de Montiouet, dnus Petrus de Martignie, dnus Johannes de Turre Sti Mauricii, milites, donnus Petrus de Mustignie, Petrus Vichars, Willermus domicellus de Turre, Stephanus de Turre, W. de Bacio, Bruno de Bacio et plures alii, et ego dnus Petrus cantor Agaun., qui hanc cartam leuaui et scripsi nomine ecclesie Agaun. Cui si quis, etc. Actum est hoc in uiridario Agaun., anno Dni Mo.CCo.Lo.IIo, feria Va post Pentecostes. In cuius rei testimonium appositum est huic carte sigillum capituli Agaun., saluo iure eiusdem ecclesie.
Sceau pendant.
549
Accord entre les frères Rodolphe et Girold d’Arbignon et Agnès, veuve du chevalier Rodolphe d’Arbignon.
1252, 25 mai.
An. Jos. de Rivaz, Opera hist. XI, 488, ex archivo Agaun., Majus minut. fol. LX.
Notum sit, etc., quod cum discordia verteretur inter Rodulphum et Giroldum fratres de Arbignon, ex una parte, et dnam Agnetem uxorem quondam dni Rodulphi de Arbignon militis et heredes suos, ex altera, tandem per bonos viros, in presentia dni Aymonis de Turre et dni Rodulphi de Mar militum, dicta discordia sopita est in hunc modum, quod dicta /472/ dna Agnes et heredes ejus remanent et remanere debent in perpetuum eisdem fratribus de hominio faciendo pro feudo de Nernye; vice versa dictus Rodulphus et heredes ejus tenentur esse garentes eidem dne Agneti et heredibus suis de hominio faciendo pro feudo dni episcopi Sedun. Predicta autem dna Agnes dedit predictis fratribus R. et G. pro bono pacis IV lb. Maur., de quibus confessi sunt plenam solutionem habuisse. Inde rogaverunt cartam fieri et testes apponi qui sic vocantur : dnus Aymo de Turre, dnus Rodulphus de Mar, dnus W. vicednus de Columberiis, dnus Reymundus de Mar, milites, Jacobus Psalterius, Petrus Quarterii, W. dictus Cornutus et ego P. cantor Agaun. qui hanc cartam levavi et scripsi nomine ecclesie Agaun. Cui si quis, etc. Actum est hoc anno Dni M.CC.L.II, sabbato post Pentecosten. In cujus rei testimonium appositum est sigillum capituli Agaun.
550
Accord entre Pierre, donzel d’Arbignon, et Agnès, veuve du chevalier Rodolphe d’Arbignon.
Saint-Maurice, 1252, 2 juin.
An. Jos. de Rivaz, Opera hist. XI, 295, ex archivo Agaun., Majus minutar. fol. LX.
Noverint universi, etc., quod Petrus dictus Magnus domicellus de Albignon illam chevenciam quam promiserat quondam dnus Rodulphus miles de Albignon eidem Petro, quando reverteretur de ultramarinis partibus, et illos XXX sol. quos debebat eidem solvere, quando iret in illis partibus transmarinis, et ministraliam quam habebat ex parte casamenti Marie de Albignon super hominibus dicti dni Rodulphi de Albignon, solvit et quictavit in perpetuum bona fide dne Agneti uxori quondam ejusdem dni Rodulphi et Johanni filio ejus et ejus /473/ heredibus. Pro hiis autem omnibus dicta dna Agnes et Johannes filius ejus dederunt et concesserunt predicto P. domicello et heredibus ejus vel natis vel omnibus quibus dare vellet, casamentum dicte Marie, excepta ministralia, in rectum feudum; ita quod heredes dicti Petri qui dictum casamentum tenebunt, tenentur facere hominium ligium dicte dne Agneti et Johanni filio ejus et ejusdem heredibus, etc. Predictum autem feudum tenetur dicta dna Agnes et Johannes filius ejus contra omnes defendere et garentire. Ad hoc interfuerunt testes convocati et rogati : dnus Nantelmus abbas Agaun., dnus N. prior ejusdem loci, magister W. de Chillon, dnus P. capellanus de Vertro et dnus Johannes de Columberio miles, per quem etiam supradicta sunt composita, Johannes filius dni B. majoris de Montez, Rodulphus de Novilla, P. de Mustignie et P. Bonetz filius ejus. Ego autem dnus P. cantor Agaun. hanc cartam scripsi nomine ecclesie Agaun. Cui si quis, etc. Actum est hoc apud Sanctum Mauricium, anno Dni M.CC.L.II, IV nonas junii. In cujus rei testimonium appositum est huic carte sigillum capituli Agaun.
551
Confédération conclue pour dix ans entre l’évêque de Sion et la communauté de Berne.
Louèche, 1252, 17 juillet.
Archives du canton de Berne. — Soloth. Wochenblatt, 1828, pag. 515. — Cibrario e Promis, Doc. 189.— Zeerleder, I, 430.
Henricus Dei gracia Sedun. episcopus omnibus presentes litteras inspecturis rei geste noticiam cum salute. Noueritis quod inter nos et nostros homines dicioni nostre subiectos, ex una parte, et ciues Bernenses cum omni ciuitate eorum confederationem et pacis vinculum a festo beati Michaelis /474/ proximo uenturo usque ad decem annos consequentes firmiter duraturum iniuimus, jurauimus et seruandum promisimus bona fide, sicut in subsequentibus explicatur. In primis dictum est quod nos et nostri homines juuare tenemur fideliter cummunitatem Bernensium contra omnes homines, excepto Romano pontifice, archiepiscopo Tharentasiensi et comite Sabaudie; ac predicta cummunitas Bernensium per debitum sacramentum tenetur juuare nos et nostros homines per se et per suos contra omnes homines fideliter, excepto rege Gonragdo, siue imperatore; conditione uel modo huiusmodi apposito quod si inter nos uel nostros et prefatam cummunitatem aliqua discordia oriretur, nos et ipsi in personis propriis uel per procuratores ydoneos tenemur ipsam causam siue discordiam in plano de Curmilz siue in Senenz in primo termino qui fuerit propter hoc assignatus, concordia uel judicio terminare. Preterea si inter aliquem nostrorum hominum et aliquem predicte cummunitatis discordia forsitam oriretur, ciuis Bernen. coram nobis et homo noster coram aduocato Bernen. primo debet querelam deponere, et coram quo querela fuerit deposita ibi conquerens jus suum, si poterit, pro sequatur. Si uero non posset prosequi propter defectum judicis qui deberet causam in procinctu terminare, nos et predicta cummunitas in personis propriis uel per sollempnes nuntios debemus ipsam causam in predictis locis, quemadmodum premissum est in primo termino, diffinire. Item adiectum est quod si quisquam de nostris hominibus uel de cummunitate predicta pacta siue conuentiones seu obligationes contractuum ad inuicem forte habuerit, et homo noster aliquem de predictis ciuibus et ipsi ciues aliquem de nostris hominibus uadiare non debent nec aliquatenus molestare, nisi eum qui est sibi in pacto uel debito personaliter obligatus, et ob hoc caueat sibi quilibet de credamtia facienda. Item de cummuni consilio inter nos et predictos ciues statutum est /475/ quod si nos uel ipsi de predictis articulis uoluerimus interim aliquid diminuere uel augere, illud de cummuni uoluntate et consilio debemus facere et post modum que huic confederationi addita fuerint, tenemur per sacramentum prestitum fideliter obseruare, et que diminuta fuerint, non tenemur per illud sacramentum aliquatenus custodire. Interfuerunt testes magister Johannes de Ast, dnus Aymo de Turre, Hen. Albus, Rodulfus de Moniouet, W. de Aniuesio, Petrus de Ventona, Johannes de Aran(ion), Petrus de Sirro, Vldricus de Curia, Rodulfus de Alwedenges, milites, Petrus ciuis Bernensis, Gonradus filius aduocati de Friburgo, Aymo Mistralis, Johannes Marchis, maior et salterus de Leucha et plures alii. Actum Leuche, anno Dni Mo.CCo.L. secundo, die mercurii ante festum beate Marie Magdalene. In huius rei testimonium presentes litteras nos et dicta cummunitas de Berna fecimus sigillorum nostrorum munimine roborari. Item adiectum est quod quicumque homines nostri in districtu dicte cummunitatis et juratorum eius amiserint et quicquid ciues Bernenses in dicione nostra perdiderint, per dnos illorum in quorum terra res amisse fuerint, predictis hominibus probatione rerum amissarum coram ipsis dnis prius facta legitime, uidelicet coram nobis uel coram aduocato Bernensium, totaliter restaurentur. Actum eadem die ut supra.
Il ne reste que le sceau de l’évêque, sceau d’office, avec la légende : † S. HENRICI DI GRA EPI SEDVNENS.
552
Vente faite par Aymon de Chablo à Aymon, métral de Sion.
Louèche, 1252, 16 août.
Archives de Valère, Cartulaire du XIIIe siècle, fol. XIII.
Notum, etc., quod ego Aymo dou Chablo de Varona, laudatione Matelde sororis mee, uendidi et finaui pro centum sol. /476/ Aymoni ministro Sedun. et suis heredibus domum meam cum casamento eius et omnes possessiones quas habeo apud Varonam et omnes ususfructus meos, tam in aquis et pascuis quam in nemoribus, eodem modo quo habebam, et assignaui in garentationem hereditatem dicte Matelde sororis mee, laudatione eius, uidelicet unum frustum campi de campo Ruomont et vineam que iacet sub uinea de Aent et unum frustum uinee ad torcular et unum frustum campi retro Cherner et unum frustum prati ad Cristam et unum pratum es Creueiz et domum suam apud Varonam et ususfructus meos in aquis. Inde rogaui cartam fieri et testes apponi qui sic vocantur : Anselmus Pelliparius, Aymo de Varona, Stephanus cementarius et Johannes de Dalleto qui hanc cartam leuauit uice Normandi cantoris et cancellarii Sedun., vice cujus ego Willermus notarius eam scripsi. Cui si quis, etc. Actum Leuce, anno Dni Mo.CCo.LoIIo, XVII kl. septembris, Willermo regnante, Henrico episcopante.
553
Werner du Puits donne en fief deux pièces de terre à Mathieu de Vex.
Sion, 1252, 17 août.
Archives de Valère, Cartul. du XIIIe siècle, fol. 49.
Notum, etc., quod ego Warnerus de Puteo, laudatione Arembor vxoris mee, filia mea impuber erat, vendidi et in feodum concessi pro XXV sol. nomine acquisitionis et pro sexta parte vnius fischilini siliginis seruicii in secundo anno persoluenda et pro II den. placiti Matheo de Ves et suis heredibus duo frusta terre que iacent ad Petram Bechi. Que duo frusta terre ego et heredes mei tenemur sibi et heredibus suis contra quemlibet, omni alia exactione remota, imperpetuum garentire. Inde rogaui cartam fieri et testes apponi qui sic /477/ vocantur : Seguinus clericus, Willermus maior de Sueng, Petrus frater eius et ego Willermus notarius qui hanc cartam scripsi, uice Normandi cantoris et cancellarii Sedun. Cui si quis, etc. Actum Seduni, anno Dni Mo.CCo.LoIIo, XVIo kl. septembris, Willermo regnante, Henrico episcopante.
554
Legs d’Amédée IV, comte de Savoie, en faveur de la maison du Grand Saint-Bernard.
La Rochette, 1252, 19 septembre.
Guichenon, Hist. de Savoie, IV, 69. — Wurstemberger, IV, 159. (Extrait.)
Ego Amedeus comes Sabaudie facio testamentum meum nuncupativum, etc. Item dono et lego pro remedio anime mee et parentum meorum domui Montisiouis mille sol.; domui Sancti Mauricii in Chablasio mille sol. Actum est hoc apud Rupeculam, anno Dni millesimo ducentesimo quinquagesimo secundo, indictione decima, die jouis decimo nono mensis septembris.
555
Anselme d’Urtica vend un cens de deux muids de seigle à Annette de Subsaxo.
Rarogne, 1252, 20 septembre.
Archives de Valère.
Notum sit omnibus Christi fidelibus quod ego Anselmus de Urtica, laudatione Salomee uxoris mee, uendidi et finaui pro VI lb. Annete de Subsaxo et Anfelise filie sue quam suscepit a Johanne de Briens domicello, et heredibus eius duos modios siliginis receptibilis seruicii in festo sancti Michaelis /478/ persoluendos, quos ego emeram a Willermo Werra, sicut continetur in carta exinde confecta, et assignaui eis in garentationem eandem garentationem que continetur in eadem carta. Inde rogaui cartam fieri et testes apponi qui sic uocantur : Matheus plebanus, Vldricus miles, Petrus Poilz, Willermus filius Aymonis et Nicholaus Maioris, qui hanc cartam leuauit, uice Normandi cantoris et cancellarii Sedun., uice cuius ego Willermus notarius eam scripsi. Cui si quis, etc Actum Rarognie, anno Dni MoCCoLIIo, XII kl. octobris, Willermo regnante, Henrico episcopante.
556
Werner Rodier vend des cens à l’hôpital du Simplon.
Gliss, 1252, 9 novembre.
An. Jos. de Rivaz, Opera hist. XI, 530, ex arch. communitatis Sarqueni.
Notum sit omnibus Christi fidelibus quod ego Warnerius Rodier, laudatione Margarete vxoris mee, vendidi et finaui pro XVIII sol. et dedi etiam pro remedio anime mee et parentum meorum fratri Bernardo et hospitali Sti (Jacobi) de Semplum et seruitoribus eiusdem hospitalis VII den. seruicii in festo beati Laurentii persoluendos et unum modium siliginis seruicii in festo beati Martini persoluendum super Matheldam de Nemore et super Girardum filium Gillar de Nemore et super totam terram quam a me tenent in feudum, etc. Dedi etiam et concessi quidquid juris et dominii habebam super ipsos, nichil michi in eis retinendo. Inde rogaui cartam fieri et testes apponi qui sic vocantur : Henricus sacerdos, Wermundus (ou Buemundus) de Battam, Johannes Fritach et Willermus capellanus qui hanc cartam leuauit, vice Normandi cantoris et cancellarii Sedun., etc. Actum apud Glisam, anno Dni MoCCoLIIo, V idus nouembris, Willermo regnante, Henrico episcopante. /479/
557
Pierre, chevalier de Sierre, vend un pré à Aymon, métral de Sion.
Louèche, 1252, 6 décembre.
Archives de Valère, Cartul. du XIIIe siècle, fol. XIII.
Notum, etc., quod ego Petrus miles de Sirro, laudatione Rodulphi canonici Sedun. et Petri, Johannis et Vldrici filiorum meorum, uendidi et in feudum concessi pro XX lb. nomine acquisitionis et pro XX den. seruicii et placito Aymoni ministro Sedun. et heredibus suis pratum meum apud Aert, cultum et incultum, et aquam eidem prato pertinentem et grangiam supra sitam et uicum uersus Rodanum. Que omnia supradicta et eciam pratum quod ipse emit a Petro filio meo ibidem contiguum, ego et heredes mei pro predicto seruicio cum placito omni alia exactione remota tenemur sibi et heredibus suis contra quemlibet imperpetuum garentire. Inde rogaui cartam fieri et testes apponi qui sic vocantur : Jacobus de la Cresta, Aymo Quintins, Anselmus Pelliparius et Johannes de Dalleto, qui hanc cartam leuauit, uice Normandi cantoris et can. Sedun., vice cujus ego Jacobus iuratus super hoc eam scripsi. Cui si quis, etc. Actum Leuce, anno Dni Mo.CCo.LIIo, VIIIo idus decembris, Willermo regnante, Henrico episcopante.
558
L’abbé d’Ainay assigne, sur le prieuré de Saint-Pierre de Clages, une redevance de 12 sols dus par l’église de Saint-Jacques d’Aigle au chapitre de Sion.
1253, mars.
Arch. de l’abb. de Saint-Maurice, Livre de la Val d’Illiés, pag. 142.
Fr. Aymo abbas Athanacensis. Etsi ecclesia S. Jacobi de Allio debeat capitulo Sedun. 12 sol. Maur., eosque remiserit /480/ soluendos per capitulum Agaunense, tamen nunc reuocat et eos assignat super prioratu de Clages.
559
Jean Rodulphi, chanoine de Sion, vend un pré au doyen Aymon de Venthône.
Sion, 1253, 19 avril.
Archives de Valère, Cartulaire du XIIIe siècle, fol. XVI.
Notum, etc., quod ego Johannes Rodulphi canonicus Sedun. uendidi et finaui dno Aymoni decano de Ventona et cuicumque dare uoluerit uel uendere uel legare, pro XIII lb. Maur., quas ab eodem me fateor recepisse, pratum quod acquisiui des Jais, quod iacet in Campo sicco et habetur in feodum a canonia de Rarognia pro II sol. seruicii et pro III sol. placiti. Quod pratum ego et heredes mei tenemur sibi et cuicumque dare uoluerit uel uendere uel legare, omni alia exactione remota, contra quemlibet imperpetuum garentire. Inde rogaui cartam fieri et testes apponi qui sic uocantur : Aymo capellanus Sedun., Nanczo canonicus Sedun., Rodulphus de Chauez, Willermus de la Cleua et ego Willermus notarius, qui hanc cartam scripsi, uice Normandi cantoris et cancellarii Sedun. Cui si quis, etc. Actum Seduni, anno Dni Mo.CCo.LoIIIo, XIIIo kl. maii, Willermo regnante, Henrico episcopante.
560
Pierre d’Ollon cède ses droits sur le vidomnat de Sion au vidomne Jocelin, pour 100 sols de cens.
Sion, 1253, 9 mai.
Archives de la ville de Sion.
Notum sit omnibus Christi fidelibus quod dnus Jocelinus vicednus Sedun. et dnus Petrus de Oulons super vicedominatu /481/ per manum dni Henrici Dei gracia Sedun. episcopi et aliorum proborum virorum inter se taliter conuenerunt. Idem dnus Petrus remisit et finauit imperpetuum pro centum solidis censualibus eidem dno Jocelino et heredibus suis quicquid habebat in vicedominatu videlicet in bannis, iusticiis, fraueriis et escheitis, in quibus omnibus accipiebat terciam partem, excepta porcione sua vicedominatus ciuitatis Sedun. et vicedominatus de Chousun. Quos centum sol. idem dnus Jocelinus assignauit eidem dno Petro et heredi suo super porcione sua tallie de Chousun annuatim percepturos. Insuper idem dnus Jocelinus et heredes eius dictos centum sol. tenentur eidem dno Petro et heredibus suis contra quemlibet imperpetuum garentire. Inde rogauit utraque pars cartam fieri et testes apponi qui sic vocantur. Henricus Dei gracia Sedun. episcopus, Aymo de Turre, Nanthelmus de Ayent, Henricus Albus, Jacobus de Bluuignoch, milites, Jocelinus de Rarognia domicellus et Willelmus notarius, qui hanc cartam leuauit, vice Normandi cantoris et cancellarii Sedun., et ego Jacobus iuratus super hoc hanc cartam scripsi, vice eiusdem Willelmi notarii. Cui si quis, etc. Actum Seduni in curia episcopali anno Dni Mo.CCo.LIIIo, VII ydus maii, Willelmo regnante, Henrico episcopante. Quam cartam postmodum ego Nycholaus de Aragnon clericus iuratus cancellarie Sedun. eam de verbo ad uerbum fideliter transcripsi, vice capituli Sedun. cancellariam tenentis. Actum Seduni, III nonas aprilis, anno Dni Mo.CCCo. quinto, Alberto regnante, Bonifacio episcopante. /482/
561
En présence du comte Thomas de Savoie et d’autres témoins, Jean, prieur de Saint-Bénigne d’Aoste, en son nom et en celui de la maison du Mont-Joux, invite Jacques de Vallaise et son neveu Ardicion à formuler les réclamations qu’ils peuvent élever contre ces deux maisons. Comme ils gardent le silence, le prieur en fait dresser un acte public.
1253, 23 août.
Historiæ patriæ monum. Ch. II, 1520. Dall’ originale. Archivio del Reale Collegio d’Aosta.
Anno Dni millesimo ducentesimo quinquagesimo tertio, indictione undecima, decimo kalendas septembris, in presencia dni Thome de Sabaudia comitis et aliorum testium subscriptorum, dnus Johannes prior Sancti Benigni Augustensis, nomine suo et dicte domus Sancti Benigni et nomine et ex parte domus siue ecclesie et prepositi atque capituli Montis Jouis, presentauit et contulit, dixit atque denunciauit domno Jacobo de Ualeysia et Ardicioni nepoti ipsius, quod ipse erat paratus stare iuri eis et consortibus ipsorum et facere iusticie complementum coram dicto domno Thoma comite uel coram quolibet alio quod deberet pro se et domo Sancti Benigni et ecclesia siue domo atque … (preposito) et capitulo Montis Jouis, si dicti dnus Jacobus de Ualeysia et Ardicio nepos … consortes ipsorum uellent se conqueri et aliquo de dicto priore, domibus siue ecclesiis Sancti Benigni et Montis Jouis atque preposito et capitulo supradictis, et hoc obstulit et presentauit, dixit et denunciauit idem prior pluries ibidem Jacobo supradicto et Ardicioni nepoti ipsius. Qui dnus Jacobus et Ardicio nepos eius tunc dictum priorem, domos et ecclesias Sancti Benigni et Montis Jouis et prepositi atque capitulum supradictos non appellauerunt de aliquo. Super quibus omnibus dictus prior a me Uillelmo notario infrascripto /483/ presens instrumentum et plura, si opus est, sibi fieri postulauit, presentibus dicto domno Thoma comite et dicto Jacobo de Ualeysia et Ardicione nepote ipsius. Actum in curia Sancti Benigni Augustensis, subtus lobiam. Testes fuerunt uocati et rogati Johannes de Sancto Protasio canonicus Montis Jouis, Johannes … Montis Jouis, domnus Jacobus de Boza, domnus Petrus de … domnus Uillelmus Rozolini, domnus Uillelmus Falastrus, magister Petrus Lumbardi iudex, … (domni Thome) de Sabaudia comitis, Uillelmus de Sancto Martino et plures alii.
Et ego Uillelmus de Ulcio imperialis aule publicus notarius hanc cartam rogatus scripsi et tradidi feliciter.
562
Lucienne Montanéri donne en fief à Henri de Griniroez le domaime d’un champ à Bramois.
Sion, 1253, 19 novembre.
Archives de Valère.
* Luciana dicta Montaneri, filia quondam Willermi de Lacuua, laudatione Willermi mariti sui et Torencii et Arentii fratrum suorum et Willermete sororis sue, dat in feudum pro III den. seruicii in secundo anno et II sol. placiti Henrico de Griniroez, pastori dni Henrici Sedun. episcopi, dominium unius campi apud Bramois, quem Willermus de Borni ab ipso tenebat. Testes : Warnerus et Martinus asinarii de Curia. Normandus cantor et cancellarius Sedun. Actum Seduni, anno Dni M.CC.LIII, XIV kl. novembris, Willermo regnante, Henrico episcopante. /484/
563
Reymunde, veuve de Jean Garbil, vend une chambre à son beau-frère Etienne.
Sion, 1253, 28 novembre.
Archives de Valère.
* Reimunda uxor quondam Johannis Garbil, laudatione Johannis filii sui, vendit pro X lb. Stephano fratri dicti mariti sui cameram dictam ouvrior, sitam juxta celarium de Lassouneri, quam dictus maritus eius emerat ab Acçone pellipario. Quam cameram heredes eiusdem Acçonis habent in feodum a Willermo de Drona. De qua camera dictus Stephanus debet facere usagia erga dnum a quo habetur in feodum. Normandus cantor et cancellarius. Actum Seduni, anno Dni M.CC.LIII, IV kl. decembris, Willermo regnante, Henrico episcopante.
564
Henri, évêque de Sion, promet de maintenir la confrérie du Saint-Esprit, qui se fait à Anniviers le jour de la Pentecôte et les deux jours suivants.
Valère, 1254, 1er février.
An. Jos. de Rivaz, Opera hist. XI, 366, ex archivio ecclesiæ et communitatis Vallis Anivisiensis.
Notum sit omnibus Christi fidelibus quod nos Henricus Dei gratia Sedun. episcopus, laudatione capituli nostri, confitemur quod nos et successores nostri episcopi tenemur manutenere confraternitatem Sancti Spiritus, que fit apud Aniuesium in die sancto Pentecostes et in duobus diebus subsequentibus, et omnia acquisita que confratres eiusdem confraternitatis usque nunc fecerunt, et etiam omnia acquirenda que de cetero justo modo facient; que omnia suprascripta nos et /485/ successores nostri episcopi tenemur eidem confraternitati contra omnes in perpetuum garentire. Inde rogauimus cartam fieri et testes apponi qui sic vocantur : Aymo decanus, Boso sacrista, magister Willermus de Augusta, Jacobus de Sallon, Willermus de Morgi, Rodulphus de Leuca, Nicolaus de Bagnes, canonici Sedun. et alii canonici in capitulo residentes. Et ego Willermus notarius, qui hanc cartam scripsi, vice Normandi cantoris et cancellarii Sedun. Cui si quis, etc. Actum Valerie, in capitulo, anno Dni Mo.CCo.LIIIIo, kl. februarii, Willermo regnante, Henrico episcopante.
565
Accord entre le chapitre et les citoyens de Sion, d’une part, et Louis Hubold, de l’autre, au sujet de l’eau de la Sionne.
Sion, 1254, 5 mars.
Liber instrumentorum de Seduno, Bramosio, etc., fol. 44 verso.
Notum sit omnibus Christi fidelibus quod discordia que vertebatur inter capitulum Sedun. et omnes ciues siue habitatores Sedun., ex una parte, et Ludoycum Huboldi, ex altera, super aqua que descendit de Seduna, per manum venerabilis patris Henrici Dei gratia Sedun. episcopi, de consensu et uoluntate utriusque partis, taliter est sopita. Ludoycus Huboldi debet habere et de cetero pacifice possidere ipse et heredes sui totam aquam que descendit de Seduna ab aqueductu dni episcopi inferius a vesperis sabbati per totam noctem illam et per totam dominicam usque ad uesperas. In aqueductu nouo dni episcopi et ab illa superius nichil debet habere uel accipere. Illi autem qui ducunt aquam in aqueductu dni episcopi et abinde superius, non debent diminuere aquam que descendit in uillam a vesperis sabbati usque ad uesperas diei dominice, nisi sicut consueuerunt facere communiter in aliis /486/ diebus totius ebdomade, quando aqua descendit per villam. Et hec aqua est membrum feudi quod ibidem Lodoycus habet ab eodem dno episcopo; de qua aqua idem Ludoycus potest facere penitus uoluntatem suam. Inde rogauit utraque pars cartam fieri et testes apponi qui sic uocantur : dnus Henricus Dei gratia Sedun. episcopus, Aymo decanus, Normandus cantor, Jocelmus vicednus, Aymo maior de Turre, Giroldus de Turre, Rodulphus maior de Aragnon, Jacobus de Vespia, milites, Aymo magister Sedun., Johannes Huboldi et ego Willermus notarius, etc. Cui si quis, etc. Actum Seduni, in curia episcopali, anno Dni Mo.CCo.LIIIIo, IIIo nonas marcii, Willermo regnante, Henrico episcopante.
566
Les frères Arducion et Riboldin de Vallaise renoncent, pour le prix de 100 sols, au droit de gîte qu’ils avaient dans la maison de Saint-Bénigne d’Aoste, et promettent de ne plus inquiéter à ce sujet ni cette maison ni celle du Mont-Joux.
1254, 2 avril.
Historiæ patriæ monum. Ch. II, 1525. Dall’ originale presso il signor prof. Gal, canonico di S. Orso d’Aosta.
Anno Domini natiuitatis millesimo ducentesimo quinquagesimo quarto, indictione duodecima, die iouis, secunda die intrante aprilis, coram testibus infrascriptis confessi et contenti fuerunt Ardutio et Riboldinus de Ualesia fratres pro se et suorum fratrum abuisse et recepisse centum solidos Susinorum (sic) bonorum ueterum a priore Sancti Benigni et a dno Jacobo sacerdoti siue rectori ecclesie Sancti Petri de Donatio, qui dedit et soluit predictis fratribus occasione herbergerie quam dicebant abere in domo Sancti Benigni de Augusta, renunciando omni exceptioni non habite preter qos (sic) eis /487/ predictis fratribus debebat ad Pasca proxima ueniente predictus prior Sancti Benigni. Unde predicti fratres, scilicet Ardutio et Riboldinus recipientes predictos denarios pro se et suorum fratrum pacem et finem et iuris remissionem et pactum de non ulterius petendo pro se ipsis nec per aliquam personam pro ipsis submisam fecerunt dno Jacobo sacerdoti ecclesie Sancti Petri de Donatio, recipienti nomine et uice dni prioris Sancti Benigni; promittentes adhuc predicti fratres item illos Montis Jouis nec illos Sancti Benigni non placitabunt nec molestabunt nec inquietabunt, nec placitare nec molestare nec inquietare causa illius herbergerie facient. Et si aliquot melioramentum in his possent facere, item facere promiserunt. Actum in Donatio in domo Wlence Casteris. Testes fuerunt Amedeus de Domino Suriano et Furiandus filius Rulfi quondam et dominus Rodulfus sacerdos et Jacobus clericus Sancti Petri et plures alii.
Et ego Lodouicus domini comitis Sabaudie notarius hanc cartam scripsi.
567
Guillaume le Panetier vend un pré à Aymon de Venthône, doyen de Sion.
Sion, 1254, 13 mai.
Archives de Valère, Original et Cartulaire du XIIIe siècle, fol. XV.
Notum, etc., quod ego Willermus li Panaters, laudatione Hermeline uxoris mee, vendidi et finaui in alodium pro IIIIor lb. et IIIIor sol. dno Aymoni de Ventona decano Sedun. et heredibus suis uel cuicumque dare uoluerit uel uendere uel legare, pratum meum quod habebam apud Insulam rotundam, inter pratum Guidonis fratris mei et pratum Jacobi de Claustro. Inde rogaui cartam fieri et testes apponi qui sic uocantur : Petrus de Corduna, Willermus de Aula, Daz de Sirro, Vldricus de Laques, Petrus Margueron et Willermus qui hanc /488/ cartam leuauit, uice Normandi cantoris et cancellarii Sedun., et ego Jacobus iuratus super hoc hanc cartam scripsi uice eiusdem Willermi notarii. Cui si quis, etc. Actum Seduni, anno Dni Mo.CCo.LoIIIIo, IIIo idus maii, Willermo regnante, Henrico episcopante.
568
Gui Panetier vend un pré à Aymon de Venthône, doyen de Sion.
Sion, 1254, 8 juin.
Archives de Valère, Cartul. du XIIIe siècle, fol. XV.
Notum, etc., quod ego Guido dictus Panatarius, laudatione Bertoldi filii mei et Willermi fratris mei, uendidi et finaui in alodium pro VII lb. dno Aymoni de Uentona decano Sedun. et heredibus suis uel cuicumque ipse dare uoluerit uel uendere uel legare, totum pratum quod habebam apud Insulam rotundam, quod est IIIIor sectorum et iacet iuxta pratum Falquete. Inde rogaui cartam fieri et testes apponi qui sic uocantur : Petrus filius quondam Lionet de Granges, Petrus de Leuca, clerici, Petrus Faber gener Willermi Panater, Vldricus de Laques et ego Willermus notarius, qui hanc cartam scripsi, uice Normandi cantoris et cancellarii Sedun. Cui si quis, etc. Actum Seduni, anno Dni Mo.CCo.LoIIIIo, VI idus junii, Willermo regnante, Henrico episcopante.
569
Henri Albi, chevalier, de Granges, cède à la prévôté d’Interlaken les droits que lui-même, ainsi que Pierre de La Tour, son frère, et Guillaume de La Tour, son neveu, avaient sur l’église de Goldswyl.
Sion, 1254, 12 juin.
Archives du canton de Berne.
In nomine Patris et Filii et Spiritus Sancti, Amen. Heinricus Dei gratia episcopus Sedun. omnibus presentem paginam /489/ inspecturis salutem in omnium Salvatore cum noticia rei geste. Quoniam labente tempore labitur et eorum memoria que in tempore fiunt, ideo que a prudentibus actitantur, ne per oblivionem a memoria elabantur, stili officio recordationi hominum imprimuntur. Noverint igitur quos nosse fuerit oportunum, quod Heinricus Albus miles de Granges, laudatione Aymonete uxoris sue, pueri eius erant impuberes, remisit, dedit et finavit in perpetuum preposito et conventui Interlacensi et successoribus eorum, Lausannen. dyocesis, quicquid juris et actionis ipse et dnus Petrus de Turre frater suus et Willermus de Turre nepos eius habebant et habere debebant vel sperabant habere in ecclesie de Goldeswile 1 , et omnes actiones et querelas quas habebant contra eos. Quam donationem et finationem prefatus Heinricus et heredes sui, nomine suo et heredum suorum et nomine dni Petri fratris sui et etiam nomine Willermi nepotis sui predictorum et heredum eorum, tenentur eisdem preposito et conventui Interlacensi et successoribus eorum contra omnes in perpetuum garentire. Inde prepositus et conventus prefati has nostras litteras a nobis super predicto negotio sibi dari pro testimonio postulantes, impetrando quod petebant, testes huius facti presentibus imprimi preoptabant, quorum ista sunt nomina : ego Henricus Dei gratia Sedun. episcopus, magister Willermus de Augusta, Billabertus, canonici Sedun., Jacobus Bochi canonicus Sancti Mauritii, magister Giroldus de Lausanna, Petrus de Frutingen miles, et Willermus notarius et alii quam plures. Si quis, etc. Actum Seduni, in curia episcopali, anno Dni MoCCoLoIIIIo, indicione XII, pridie idus junii, Willermo regnante. /490/
570
Werner de Kien donne tout ce qu’il possède entre Straetlingen et l’évêché de Sion, à Henri, évêque de Sion, qui le lui remet en fief.
Louèche, 1254, 6 juillet.
Archives de Valère, B, 44.
Vniuersis presentem paginam inspecturis Warnerus domicellus de Kyna subscripte rei noticiam cum salute. Noueritis quod ego Warnerus prenominatus, confitens me maiorem esse XXV annis, laudacione et consensu expresso Alisie uxoris mee, pro necessitate et utilitate mea donaui et dono, finaui et fino, pleniori modo quo possum tam consuetudinario Vallesiensium quam jure scripto seu alio, reuerendo patri ac dno meo Henrico Dei gratia Sedun. episcopo et successoribus suis nomine suo et ecclesie Sedun. quicquid habebam uel habeo et habere debebam uel debeo seu progenitores mei habuerint uel habere debuerint, in hominibus, terris, possessionibus, cultis et incultis, jure, jurisdicione ac districtu et in omnibus aliis a Stratelinges superius usque ad episcopatum Sedun. Que omnia suprascripta idem dnus meus episcopus nomine suo et ecclesie Sedun. dedit et concessit michi Warnero et heredibus meis a me legitime descensuris in feodum pro hominio ligio quod ego Warnerus teneor facere et eidem dno meo feci personaliter, et post me heres meus ydoneus et legitimus, ut premissum est, facere teneatur, et pro uno ancipitre receptibili et decem sol. nomine placiti in mutacione dni et uassalli seu alterutrius ipsorum, et pro seruicio hominis ligii impendendo juxta consuetudinem Sedun. Super premissis uero donacione ac receptione in feodum rogaui confici publicum instrumentum. Et in omnium prescriptorum certitudinem et testimonium presentem paginam sigillo proprio /491/ confirmaui et subscriptione testium qui sic uocantur : Magister Johannes de Ast plebanus de Leucha, dnus Vldricus et dnus Anselmus capellani dni episcopi, dnus Thietelinus plebanus de Woruo, magister Giroldus de Lausanna, Nicholaus incuratus de Liech, dnus Aymo de Turre, Johannes de la Choldana, Vldricus de Curia, Petrus de Fructinges, Borcardus de Siarnactal, milites, maior de Leucha, Willermus de Chaler, Aymo de Aent, Aimo Risiers, Petrus salterus de Leucha, Johannes Marchis, Petrus de Syarnactal, Henricus Mueystine, Willermus Faber et plures alii. Actum apud Leucham, in curia dni episcopi memorati, anno Dni Mo.CCoLIIIIo, IIo nonas julii.
Sceau : deux bois de cerf croisés : † S DNI WERNHERI DE CRIENA.
571
Ulric de Blouvignoux donne plusieurs tenanciers à Nantelme d’Ayent, chevalier.
Ayent, 1254, 20 octobre.
Copia litterarum de Ayent, fol. XXVII verso.
Notum, etc., quod ego Uldricus de Bluuignoch, laudatione Bosonis et Vldrici filiorum meorum, dedi et concessi imperpetuum dno Nantelmo dAyent militi cognato meo et heredibus suis Martinum Amaldri et Humbertum Amoudry fratres et Petrum nepotem eorum filium quondam Petri de Sancto Romano et Vullermum Escolar cum omnibus feodis et casamentis eorum et omnibus vsagiis eorum, que omnia michi et meis heredibus debebant pro predictis casamentis eorum excepto Martino Escolar et casamento eius. Testes : Petrus dAyent miles, Vullermus mistralis dAyent … et Petrus capellanus dAyent, qui, etc. Actum in castro dAyent, anno Dni MoCCoLIIIIo, XIII kl. nouembris. /492/
572
Donation de Nanço de Grimisuat, chanoine de Sion, à ses fils.
Sion, 1255 (1254), 31 décembre.
Archives de Valère, Original et Cartul. du XIIIe siècle, fol. 52.
Notum, etc., quod ego Nanco de Grimisuel canonicus Sedun. pro remedio anime mee et parentum meorum dedi et concessi et legaui post decessum meum filiis meis Ade et Felici et heredibus eorum descendentibus legitime ab eisdem quicquid habeo et habere deinceps potero in feodo quod teneo a Jacobo de Sallon canonico Sedun. nomine canonie sue et domum meam sitam iuxta Sedunam inter domum Petri Anthonii de Chauana et domum Willermi Fabri de Temporiua cum appendiciis eiusdem domus ante et retro, que predicte domus sunt de feodo supradicto, et quicquid acquisiui ab Anselmo Fabro retro domum meam et quicquid acquisiui a Petro Fabro genero quondam Willermi Panaterii, facturis usagia feodorum erga dnos feodorum et II sol. in anniuersario meo capitulo Sedun. Si autem alteruter predictorum filiorum meorum absque prefatis heredibus decesserit, ad superstitem predicta donatio deuoluatur. Si uero ambo predicti filii mei sine iamdictis heredibus post decessum meum decesserint, capitulum Sedun. predictam donationem habeat et inde in anniuersario meo et predictorum filiorum meorum et Alasie matris eorum pro remedio animarum nostrarum XXXo sol. annuatim distribuere uel magis, si potest fieri, pro fructibus teneatur. Post decessum vero meum predicta Alasia cum dictis filiis, quamdiu vixerit sine uiro, predictam donationem plene possideat et ibidem libere suam habeat mansionem. Retinui tamen quod si predicti filii mei me uiuente decesserint, de predicta donatione plene possim meam facere uoluntatem, /493/ excepta donatione et mansione quam superius dedi Alasie supradicte. Item michi retinui quod supradictum donum siue legatum factum capitulo Sedun. possim, quandocumque uoluerim, penitus reuocare. Inde rogaui cartam fieri et testes apponi qui sic vocantur : Abel Salterus, Johannes Huboldi, Pe. Billonis, Willermus frater dicte Alasie, Borcardus de Mostruel et Willermus notarius qui hanc cartam leuauit, uice Normandi cantoris et cancellarii Sedun., vice cujus ego Henricus iuratus super hoc eam scripsi. Cui si quis, etc. Actum Seduni, anno Dni Mo.CCo.LoVo, II kl. januarii, Willermo regnante, Henrico episcopante.
573
Par sentence arbitrale, Pierre de Savoie obtient les châteaux de Chillon, de Conthey et de Saillon et tout ce qui dépend du comté de Savoie dans le Chablais et le Vallais.
1254 (1255), 16 février.
Datta, Storia de Principi d’Acaja, II, Doc. 13. — Hist. patriæ monum. Chart. II, 1521. — Wurstemberger, Peter der Zweite, IV, 187. (Extrait.)
* Vniuersis presentes litteras inspecturis J. Dei miseracione sancte Viennensis ecclesie vocatus archiepiscopus, et A. Maurianensis et J. Bellicensis eiusdem gratia episcopi rei geste noticiam cum salute. Vniuersitati uestre facimus presentibus manifestum quod, cum inclite recordationis dnus Amedeus comes Sabaudie in sua vltima uoluntate ordinasset ut super discordia quam illustris vir dnus Petrus de Sabaudia frater suus movebat et movere intendebat contra eundem comitem, et eo non extante contra eius heredem, super bonis, rebus et iuribus que fuerunt felicis memorie dni Thome comitis Sabaudie patris communis eorumdem, emenda fieret et satisfactio /494/ amicabiliter ad dictam diffinicionem siue arbitrium nostrum, tandem supradicto comite Amedeo sublato de medio et dicto dno Petro de Sabaudia contra dnum Thomam de Sabaudia comitem, fratrem suum, tutorem testamentarium Bonifacii pupilli filii et heredis dicti comitis Amedei, nomine tutorio questionem mouentem in hunc modum. Petit si quidem, etc. Nos supradicti archiepiscopus et episcopi, quorum ordinacioni et amicabili arbitratui se supponunt dicte partes, etc., sic dicimus et ordinamus, quod dictus dnus Petrus de Sabaudia habeat et teneat pro emenda et satisfactione dictarum omnium querelarum castrum de Chyllon et castrum de Conteis et castrum de Saillon cum suis pertinenciis vniuersis et uniuersa que aput Chablais, aput Valais ab hospitali Montis Jouis usque ad Viueys ad comitatum vel comitem Sabaudie modo aliquo pertinebant cum mandamentis suis, accessoriis et appendiciis uniuersis, excepto tantum feodo quod episcopus Sedun. tenet a comite Sabaudie et homagio quod inde debet dictus episcopus, quoniam penes comitem Sabaudie remanet cum dicto homagio feodum supradictum … Ordinamus etenim quod comes Sabaudie possit recipere et facere recipi in terra quam assignamus predicto dno P., propria pedagia que consueta sunt alibi leuari et que sunt antiquitus approbata … Pro hiis autem et aliis que de bonis comitatus Sabaudie tenet et possidet vel quasi dictus dnus P., ipse et successores eius in predictis comiti Sabaudie qui pro tempore fuerit homagium et fidelitatem faciant et facere teneantur, et inde debent valere comiti et prestare tanquam boni vassalli dno consilium et iuvamen, etc. Dictum autem sive diffinicionem siue arbitratum huiusmodi dictis partibus recitatum ipse partes scienter approbant et acceptant. In cuius rei testimonium tam nos quam partes predicte sigilla nostra presentibus duximus apponenda. Actum XIIII kl. marcii, anno Dni M.CC. quinquagesimo quarto. /495/
574
Vente faite par Jacques de Blouvignoux au boucher Anselme.
Sion, 1255, 28 février.
An. Jos. de Rivaz, Opera hist. XI, 534, ex arch. Valerie.
Notum sit, etc., quod ego Jacobus de Bluvignoch miles, laudatione Anselmi fratris mei, vendidi et finavi pro XXX sol. Anselmo Macellario usque ad decem annos fructus quos accipiebam in prato quod a me colit et jacet in pede Contaminarum, videlicet quod dicitur en Ordener, et tertiam partem salicum ibidem crescentium et medietatem feni et salicum quas accipiebam in prato … Willelmi Bochu. Que omnia supradicta ego et heredes mei tenemur eidem Anselmo et heredibus ejus usque ad decennium contra quoslibet garentire. Omnia supradicta ad me et heredes meos libere devolvantur. Actum Seduni, anno M.CC.LV, II kl. martii.
575
Werner Maréchal vend la moitié d’une maison à Rodolphe de Valère.
Sion, 1255, 6 mars.
Archives de Valère.
Notum sit omnibus Christi fidelibus quod ego Warnerus Marescalcus, laudatione Willermete uxoris mee et Johannete filie mee, uendidi et finaui pro XL sol. Rodulpho de Valeria et Annete uxori ejus et heredibus eorum medietatem domus Joculatoris, qui dicitur Auentura, sicut domus recte per domam que dicitur fresta diuiditur; que medietas domus debet III den. seruicii et VI placiti dno Aymoni de Turre, a quo /496/ tota domus habetur in feodum … Inde rogaui cartam fieri et testes apponi qui sic uocantur : Nicholaus de Grimisuel canonicus Sedun., Aymo de Turre miles, Nicholaus de Leuca clericus et Petrus Billonis, qui hanc cartam leuauit, uice Normandi cantoris et cancellarii Sedun., et ego Henricus iuratus super hoc eam scripsi, uice Willermi notarii eiusdem Normandi cantoris. Cui si quis, etc. Actum Seduni, anno Dni MoCCoLoVo pridie nonas marcii, Willermo regnante, Henrico episcopante.
576
Agnès des Places vend un cens d’un fichelin de seigle à Jean de la Chassela.
Sion, 1255, 31 mars.
Archives de Valère, Cartul. du XIIIe siècle, fol. XIIII.
Notum, etc., quod ego Agnes des Places, laudatione Martini et Laurencii filiorum meorum, alii pueri mei erant impuberes, vendidi et finaui pro IX sol. Johanni de la Chassela et heredibus suis vnum fischilinum siliginis censualem usque ad dedicationem Sedun. persoluendum et assignaui sibi in garentationem unum frustum terre quod iacet supra ecclesiam de Ves, ou Chastelar, iuxta frustum Petri dou Neisot, et super aliud frustum quod iacet inter villam et lo Uilar, iuxta frustum terre Borcardi de la Chassela. Que duo frusta terre tamdiu possideat, quousque dictus census sibi fuerit in integrum persolutus; quamdiu ea possederit ego et heredes mei tenemur sibi et suis heredibus contra quemlibet in alodium garentire. Inde rogaui cartam fieri et testes apponi qui sic vocantur : Rodulphus de Nares presbiter, Petrus Roz, Petrus de Granges et ego Willermus notarius, qui hanc cartam scripsi, uice Normandi cantoris et cancellarii Sedun. Cui si quis, etc. /497/ Actum Seduni, anno Dni MoCCoLoVo, II kl. aprilis, Willermo regnante, Henrico episcopante.
577
Jean Alaris vend un fief aux enfants d’Hupold de la Sauge.
Sion, 1255, 5 avril.
Archives de Valère.
* Johannes Alaris de Euueleina, laudatione Mariete uxoris sue, Martini filii sui et Galicie filie sue, in feodum concedit, pro XX sol. acquisitionis et I den. seruicii et VI placiti, Jacobo, Willermo, Johanni et Petro filiis Hupoldi de la Saugi feodum quod Bercez de Prato prius ab ipso habebat apud lo Chastelar. Actum Seduni, anno Dni M.CC.LV, nonis aprilis, Willermo regnante, Henrico episcopante.
578
Guillaume Alays vend la dot de sa mère à son aïeul Ulric de la Cour.
Sion, 1255, 18 avril.
An. Jos. de Rivaz, Opera hist. XI, 534, ex arch. Valer.
Notum, etc., quod ego Willelmus filius Petri Alays, laudatione ejusdem Petri patris mei et Agnetis et Perrete sororum mearum, vendidi et finavi pro XVI lb. Uldrico de Curia de Leuca, meo avo, militi, et heredibus suis totam dotem quam idem Uldricus de Curia miles contulit Mathelde filie sue, matri mee, apud Leucam, videlicet molendinum de la Chinal et vineam dou Ruviney. Testes : Henricus Albus de Granges, P. de Ayent. P. de Oulon, milites, Anselmus de Chouson et Jo. dOttans, qui hanc cartam levavit, etc. Actum Seduni anno (Mo.CCo.) LVo, XIIIIo kl. maii. /498/
579
Mathilde d’Aoste vend une terre à l’hôpital du Simplon.
Naters, 1255, 19 avril.
An. Jos. de Rivaz, Opera hist. XI, 528, ex archivo communitatis Sarqueni.
Notum sit omnibus Christi fidelibus quod ego Mathelda de Augusta, laudatione Petri filii mei et Salomee vxoris sue, pueri eorum erant impuberes, pro remedio anime mee et progenitorum meorum vendidi, dedi et finaui in allodium pro XIV sol. fratri Girardo ad opus hospitalis de Semplon et seruitoribus eiusdem hospitalis totam terram quam habebam apud Massona in suprema parte, que terra est annexa vinee dicti hospitalis et protenditur vsque ad aqueductum directo tramite. Remisi etiam eisdem omnem actionem et querelam quam ego et antecessores mei habebamus super eadem terra; quam terram ego et heredes mei et hereditas mea tenemur eidem hospitali et seruitoribus eius contra quemlibet in perpetuum garentire. Inde rogaui cartam fieri et testes apponi qui sic vocantur : Gotofredus rector ecclesie de Nares, Marchus de Saxo miles, Warnerius Rodier, Johannes dictus Clerici et Willermus capellanus, qui hanc cartam leuauit, vice Normandi cantoris et cancellarii Sedun. Et ego Jacobus iuratus super hoc hanc cartam scripsi, vice Willermi notarii eiusdem Normandi cantoris. Cui si quis, etc. Actum apud Narres, anno Domini Mo.CCo.LVo, XIII kal. maii, Willermo regnante, Henrico episcopante.
580
Etienne Garbilz déclare avoir reçu neuf livres de Rodolphe de Magi, à qui il les avait prêtées.
Sion, 1255, 13 juin.
Archives de la ville de Sion.
Notum sit omnibus Christi fidelibus quod ego Stephanus Garbilz fateor me recepisse plenam solutionem IX lb. a /499/ Rodulpho de Magi, quas michi accommodauit super camera que uocatur ouurior iuxta celarium de la Sonneri. Inde rogaui cartam fieri et testes apponi qui sic uocantur : Willelmus de Drona, Willelmus dErmencia, Rechos de Vernameisi et Willelmus notarius, qui hanc cartam leuauit, uice Normandi cantoris et cancellarii Sedun. Et ego Jacobus iuratus super hoc hanc cartam scripsi. Cui si quis, etc. Actum Seduni, anno dni MoCCoLVo, idus junii, Willelmo regnante, Henrico episcopante.
580 bis.
Jacques, vidomne de Conthey, donne en fief plusieurs hommes avec leurs ténements, à Pierre Quartéry.
Sion, 1255, 9 septembre.
Archives de la famille de Torrenté.
Notum sit omnibus Christi fidelibus quod ego Jacobus vicednus de Contez domicellus, laudatione Anfelisie vxoris mee, dedi et in feodum concessi pro una libra piperis XV unciarum nomine seruicii in assumptione beate Marie annis singulis persoluenda et pro XX sol. placiti Petro Quarter de Sancto Mauricio et heredibus suis Ludouicum de Magi et casamentum eius, Cristinum Brunicari et casamentum eius, Widonem dol Pissot et casamentum eius, Cristinum dictum Claret et filium Mabilie dol Pissot et casamentum eius, Andream Morant filium Petri Carpentarii et casamentum eius, Domeinio et casamentum eius et porcionem suam quam percipit in casamnento Petri Magni dol Pissot et Johannem de Lachinal de Magi qui debet tantummodo duos fisch. siliginis censuales et duos den. seruicii et XII placiti de quartis. Dedi eciam eidem Petro et heredibus suis quicquid iuris et dominii ego /500/ habebam et habere debebam super predictis hominibus et feodis eorum et in monte et parochia de Magi, uidelicet octauam partem dominii tocius montis de Magi. Item dedi eidem Petro et heredibus suis XX fisch. ordei quos habebam apud Leyserablo, quos reddere debet Comitissa de Magnoch annuatim. Que omnia ego et heredes mei pro predicto seruicio cum placito, omni alia exactione remota, tenemur eidem Petro Quarter et heredibus suis contra quemlibet in perpetuum garentire. Inde rogaui cartam fieri et testes apponi qui sic uocantur : Giroldus de Columberio miles, Willelmus de Uentona, Reymondus de Contez, domicelli, Aymo de Erdes, Willelmus Rodiers, Clarez de Sancto Mauritio, Jacobus Fatta et Petrus de Erdes clericus, qui laudationem predicte Anfelisie in castro de Contez recepit, et ego Willelmus notarius, qui hanc cartam scripsi, uice Normandi cantoris et cancellarii Sedun. Cui si quis, etc. Actum Seduni, anno Dni Mo.CCo.LVo, Vo idus septembris, Willelmo regnante, Henrico episcopante.
581
Jacques, vidomne de Conthey, donne un cens en gage à Nicolas, chanoine de Sion.
(Vers 1255.)
An. Jos. de Rivaz, Opera hist. XI, 535, ex arch. Valer.
Notum, etc., quod ego Jacobus domicellus, vicednus de Contez, laudatione Amphelise uxoris mee, titulo pignoris obligavi Nicholao canonico Sedun. pro XVIII lb. Maur. quas ab eodem Nicholao me fateor recepisse … modios siliginis annuales in decimis de Bramosio. Hanc autem gageriam ego possum redimere.
La fin de l’acte manque. /501/
582
Mariette Amandola vend un cens de deux fichelins de seigle au doyen Aymon de Venthône.
Sion, 1255, 20 septembre.
Archives de Valère, Cartulaire du XIIIe siècle, fol. XVIII.
Notum, etc., quod ego Marieta dicta Amandola de Ves uendidi et finaui imperpetuum Aymoni de Uentona decano et cuicumque dare uoluerit uel uendere uel legare, pro XX sol. quos ab eodem me fateor recepisse, duos fischilinos siliginis receptibiles censuales ad mensuram Sedun. in festo omnium Sanctorum persoluendos, et assignaui sibi in garentationem duo iugera terre que iacent ab ista parte dol Verney, vnum supra uiam et aliud sub uia, iuxta campum duorum fratrum dol Neisot, et unum frustum quod uocatur Creueyz de paruo Verney, super quo ipse potest augmentare unum iuger terre, et duo sectoria prati que iacent in prato Cristini, iuxta domum Giroldi de la Lais, quorum unum iacet sub uia et aliud supra uiam. Insuper ego et heredes mei tenemur sibi uel cui dare uel uendere uoluerit, omnia supradicta contra quemlibet imperpetuum garentire. Inde rogaui cartam fieri et testes apponi qui sic uocantur : Petrus maior de Ves, Martinus de Ves, Vldricus clauiger dicti decani et Jacobus Dotans clericus, qui hanc cartam leuauit uice Normandi cantoris et cancellarii Sedun., et ego Benedictus iuratus super hoc hanc cartam scripsi, uice Willermi notarii eiusdem Normandi cantoris. Cui si quis, etc. Actum Seduni, anno Dni Mo.CCo.LoVo, XII kl. octobris, Willermo regnante, Henrico episcopante. /502/
583
Jean de Grange et son frère Albert vendent à Guillaume, vidomne d’Anniviers, une maison située à Sierre.
Villa, 1255, 1er octobre.
Archives de Valère, fragment d’un registre notarial.
Notum, etc., quod ego Ja. clericus dictus de Grangia et Albertus frater meus uendidimus et finauimus pro IIII lb. dno Willermo uicedomino de Anniuesio et heredibus suis domum nostram de castro de Syrro cum casalibus nostris circum adiacentibus. Testes Ludouicus Albus de Uineis, Brunus de Gr. …, Stephanus de Uilla et Ja. plebanus de Uilla, qui hanc cartam leuauit. Actum apud Uilam, anno (Mo.CCo.) LVo, kl. octobris.
584
Jean l’Engagiez vend une redevance d’un demi-muid de seigle à Aveta de Bornu.
Sion, 1255, 24 octobre.
Archives de Valère.
* Ego Johannes li Engagiez, laudatione Agnetis uxoris mee, vendidi pro VI lb. et VI sol. Auete de Bornu et Johanni et Petro et Willermo filiis eius dimidium modium siliginis seruicii, quem ipsa michi debebat. Testes : Jacobus de Sallon canonicus Sedun., Petrus minister et Jacobus de Euians, qui cartam leuauit, uice Normandi cantoris et cancellarii Sedun. Actum Seduni, anno Dni M.CC.LV, IX kl. novembris, Willermo regnante, Henrico episcopante. /503/
585
Jacques, vidomne de Conthey, donne en hypothèque ses possessions en amont de la Morge à Henri, évêque de Sion, qui l’a cautionné pour une somme de 500 L.
Naters, 1255, 13 novembre.
Archives de Valère, fragment d’un registre notarial.
Notum, etc., quod reuerendus in Christo pater Henricus Dei gracia episcopus Sedun., ad preces et instanciam Jacobi uicedomini de Conteiz, in quingentis libris imperialium et earum accessionibus, uidelicet IIII sol. imperialium annuatim pro qualibet libra, nec non in omnibus expensis, dampnis et interesse propter hoc superuenientibus, se pro eodem Ja. fideiussorem et principalem debitorem constituit erga dnum Pe. et dnum Ottonem de la Garda et Zuguellam de Domo Oxole, a quibus predictas quingentas libras imperialium nomine mutui sub premissis accessionibus idem Ja. se confessus est recepisse, promittens dno He. episcopo supradicto per stipulacionem solempniter interpositam ipsum fideiussorem et principalem debitorem a predicto Ja. datum et ipsius successores ac ecclesiam Sedun. seruare indempnem siue indempnes tam super sorte predictarum quingentarum lb. quam omnibus accessionibus, expensis, dampnis et interesse, super quibus omnibus idem Jacobus tenetur credere simplici uerbo prefati dni He. episcopi uel successorum eius. Super hiis autem omnibus attendendis fideliter et seruandis obligauit dictus Ja. uicedominus de Conteiz iam dicto dno episcopo et ecclesie Sedun. omnia bona sua mobilia et immobilia, presencia et futura, et specialiter quicquid iuris seu iuriditionis in possessionibus cultis et incultis, hominibus et eorum homagiis, exactionibus limitatis et non limitatis et quibuslibet /504/ rebus aliis predictus Ja. habet et habere debet ab aqua que dicitur Morgi superius usque ad fines dyocesis Sedun., de quibus omnibus dictus Jacobus statim corporaliter inuestiuit dnum episcopum superius nominatum, mittens sibi eorum possessionem liberam et quietam. Hoc adiecto quod si forsan processu temporis dictum dnum episcopum contingeret cum dicto Ja. uel dno eiusdem guerram habere, quod absit, uel eciam cum alio quocunque cui modo dictus Ja. teneatur uel eciam tunc teneretur seu teneri deberet obnoxius, res prout supra dictum est eidem dno episcopo supradicte specialiter obligate cedant durante guerra totaliter in ius memorati dni episcopi, et nichilominus supradictus Ja. tenetur plenarie facere usagia ratione feodorum quo habet ab eodem dno episcopo et ecclesia Sedun., ita quidem quod cetera bona sua super dicta fideiussione et principali redditoria cum sorte, accessionibus, expensis, dampnis et interesse et in forma predicta totaliter indempnes seruare debeant iam dictum dnum episcopum et ecclesiam Sedun. et dictus Jacobus, si necesse sibi fuerit, possit habere recursum apud Sedunum, apud Granges et Leucam, quorum immunitatem locorum seruare firmauit proprio iuramento. Cessante uero guerra cum indempnitate omnimoda predictorum dni episcopi et ecclesie Sedun. a dicto Jacobo plenaria satisfactione facta super premissis quingentis lb. imperialium cum omnimodis accessionibus, expensis, dampnis et interesse redeant ad predictum Ja. singula bona sua, sicut prius libere ac pacifice possidenda. Inde rogauit predictus Ja. cartam, etc. Testes : Jo. decanus de Valeria, Nor. cantor, Jocel. uicedominus Sedun., Pe. frater eius maior de Vesbia, Ja. de Vesbia, Wa. de Vesbia, Pe. Rodier, milites. Ego autem Hen. iuratus super hoc hanc cartam scripsi, uice dicti Normandi cantoris et cancellarii Sedun. Actum apud Nares anno (Mo.CCo).LoVo, idus nouembris. /505/
586
Simon de la Tour, donzel, donne en gage le tiers des langues des bœufs et des vaches de la boucherie de Sion.
Sion, 1255, 18 novembre.
An. Jos. de Rivaz, Opera hist. VIII, 45; Archives de Valère, ex quodam fragmento cujusdam registri, Normando cantore cancellariam Sedunensem regente.
Notum sit, etc., quod ego Symon de Turre domicellus, laudatione Rodulphi filii mei, titulo pignoris obligaui et etiam in feodum concessi dno Petro 1 … pro IIIIor lb. quas ab eodem me fateor recepisse, tertiam partem linguarum bouinarum et vaccarum de macello Sedun … tali tamen conditione adiecta quod ego Symon vel heredes mei eamdem terciam partem tempore quadragesimali … Quamdiu vero dictus Petrus ipsam tertiam partem tenuerit, ego et heredes mei pro predicto pretio, seruicio et placito, omni alia exactione remota, tenemur sibi et heredibus suis garentire. Testes : Willermus de la Cleva, Rodulfus frater Symonis, Georgius Faccoz et Petrus Billionis, qui hanc cartam leuauit. Actum Seduni, anno Mo.CCo.LVo, XIIII kl. decembris.
587
Inféodation faite par Gérold de la Tour à Brunet, son métral d’Ollon.
1255, 19 novembre.
An. Jos. de Rivaz, Opera hist. XI, 717, ex arch. Agaun., Majus minut., fol. XXIX.
Notum sit, etc., quod dnus G. de Turre dedit et concessit in augmentum feodi sui Bruneto mistrali suo de Olono et /506/ heredibus ejus in perpetuum tale feodum et tale tenementum quale Martinus mistralis de Olono tenebat ab ipso, pro LX sol. Maur. numeratis et receptis. Ita quod si quis predicta causa propinquitatis repeteret ad … ipsius Bruneti expensas quas propter hoc fecerit vel faceret, eidem Bruneto solveret integre, si tenementum vellet habere. Promisit dnus G. pro se et heredibus suis Bruneto et heredibus ejus se guarentire. Actum XIII kl. decembris, anno M.CC.L. quinto. Testes : P. sacrista, Brunus psalterus, Giroldus Chaffar, P. mistralis de Chastellon, P. cantor, etc.
588
Christin, marguillier de Vex, vend un cens de huit fichelins de seigle à Aymon de Venthône, doyen de Sion.
Sion, 1255, 12 décembre.
Archives de Valère, Original et Cartulaire du XIIIe siècle, fol. XVII.
Notum, etc., quod ego Cristinus Matricularius de Ves, laudatione Wete uxoris mee et Bosonis et Johannis filiorum meorum et Wete filie mee, uendidi et finaui imperpetuum dno Aymoni de Uentona decano Sedun. et cuicumque dare, uendere uel legare uoluerit, pro IIIIor lb., quas ab eodem me fateor recepisse, VIII fischilinos siliginis receptibilis annuatim reddendos in festo omnium Sanctorum, quos si tunc non redderem, post festum teneor reddere duplos. Pro quibus assignaui sibi in garentationem dimidium iuger campi quod iacet iuxta terram Maioris en Curtilli, et dimidium iuger campi situm es Chatoneres iuxta terram es Libons, et duas pecias campi iuxta terram Michaelis dou Peret in Comba, et dimidium iuger campi super contamina Salteri ante ecclesiam, et duas pecias campi scilicet dimidium iuger sub eadem contamina, et duas pecias campi ol Sotor super quadam alia /507/ contamina Salteri que dicitur en Larsilleys, scilicet duas partes unius iugeris, et duo iugera apud Petram Olli, et unum iuger es Preez super domo Giroldi de la Lays, et totum casamentum meum et totam porcionem meam des Maenchez et omnia bona mea. Que omnia supradicta ego et heredes mei et hereditas mea tenemur sibi et cuicumque dederit, uendiderit uel legauerit, in garentationem contra capitulum Sedun. et contra omnes alios garentire. Inde rogaui cartam fieri et testes apponi qui sic uocantur : Girardus clericus, Willermus de Syrro, Petrus maior de Ves et Petrus Billonis, qui hanc cartam leuauit, uice Normandi can. et cancellarii Sedun., uice cuius ego Henricus iuratus super hoc eam scripsi. Cui si quis, etc. Actum Seduni, anno Dni Mo.CCo.LoVo, IIo idus decembris, Willermo regnante, Henrico episcopante.
589
Martin du Curtinal vend un cens de deux fichelins de seigle à Aymon de Venthône, doyen de Sion.
Sion, 1255, 12 décembre.
Archives de Valère, Original et Cartulaire du XIIIe siècle, fol. 50.
Notum, etc., quod ego Martinus dol Curtinal de Ves uendidi et finaui dno Aymoni de Ventona decano Sedun. et cuiconque dare, uendere uel legare uoluerit, pro XX sol. quos ab eodem me fateor recepisse, duos fischilinos siliginis censuales annuatim soluendos in festo omnium Sanctorum, quos si tunc non redderem post festum teneor reddere duplos; pro quibus assignaui sibi in garentationem dimidium iuger campi situm ol Sotor, iuxta contaminam Salteri, ei dimidium iuger a Larsillays, iuxta eamdem contaminam, et dimidium iuger in Campo longo et dimidium iuger es Espinetes, ante ecclesiam, super uia, et quasdam pecias es Espinetes, sub uia, scilicet dimidium iuger et dimidium iuger apud Fabricam. Quos duos /508/ fischilinos supradictos ego et heredes mei tenemur sibi et cuicumque dederit, uendiderit uel legauerit, contra capitulum Sedun. et contra quemlibet alium super premissis omnibus firmiter garentire. Inde rogaui cartam fieri et testes apponi qui sic vocantur : Girardus clericus, Petrus de la Balma, Benedictus nepos eiusdem Petri et Petrus Billonis, qui hanc cartam leuauit, uice Nor. cantoris et cancellarii Sedun., vice cujus ego Henricus iuratus super hoc eam scripsi. Cui si quis, etc. Actum Seduni, anno Dni Mo.CCo.LoVo, II idus decembris, Willermo regnante, Henrico episcopante.
590
Nicolas Branchiers vend un cens d’un muid de seigle à Pierre le Noir, de Conthey.
Sion, 1255, 13 décembre.
Archives de Valère.
* Ego Nicolaus Branchiers, laudatione Guigonete uxoris mee, vendidi pro IX lb., V sol. minus, Petro Nigro de Contez unum modium siliginis censualem. Testes : magister Willermus de Augusta, Nicholaus de Grimisuel, canonici Sedun., Chono de Ayent domicellus, Willermus ministralis de Sinsina et Petrus Billonis, qui hanc cartam leuauit, uice Normandi cantoris et cancellarii Sedun. Actum Seduni, anno Dni M.CC.LV, idus decembris, Willermo regnante, Henrico episcopante.
591
Guillaume Quartéry vend à Pierre Quartéry la sixième partie de la dîme de Lavey et de vignez.
1255.
An. Jos. de Rivaz, Opera hist. XI, 409, ex arch. Agaun., Majus minut., fol. XV.
Notum sit, etc., quod W. Karterii filius donne Johanne dicte Karterisse, consensu et voluntate Avrillon uxoris sue et W. /509/ filii sui et Johannete filie sue, ceteri autem pueri ejus erant impuberes, vendidit, solvit penitus et quictavit Petro Karterii et suis heredibus sextam partem decime de Laveto et de Vigniez a ponte et ulterius usque ad ruinam de Morcles, et quidquid pertinet vel in futurum pertinere potest sibi et suis heredibus in tota hereditate sua et predecessorum suorum quolibet jure, pro VII lb. Maur. integre persolutis. Hec omnia vendidit supradicto Petro, prout prescriptum est, salvis illis possessionibus et exchetis quas olim vendidit donne Johanne matri sue, de quibus ipsa haberet cartam confectam … Testes : dnus Jacobus Bochy, dnus P. sacrista, canonici Agaun., Johannes de Turre miles, Rufus de Ledes, Petrus Bonet, Johannes de Lausanna et ego dnus P. cantor Agaun., qui hanc cartam levavi, etc. Cui si quis, etc. Actum anno Dni Mo.CCo.LVo. In cujus rei, etc.
592
Aymon frère de Gérold de La Tour donne en hypothèque un cens de quatre muids de seigle à Nicolas de Bagnes, chanoine de Sion.
Sion, 1255.
An. Jos. de Rivaz, Opera hist. XI, 533, ex arch. Valer.
Notum sit, etc., quod ego Aymo frater dni Giroldi de Turre titulo pignoris obligavi Nicholao de Bagnes canonico Sedun. pro XX lb. Maur. numerate pecunie, quas ab eodem me fateor recepisse, IIIIor modios siliginis receptabilis ad mensuram Sedun. annis singulis solvendos usque ad festum beati Martini, quos debet reddere annuatim Petrus decimator de Magi, ita quod quandocumque idem Nicholaus, nuntiatione tamen mihi per duos menses prius facta, potest recuperare predictas XX lb. in integrum persolvendas. Ego quidem anno altero in festo beati Andree apostoli usque ad festum /510/ Assumptionis beate Marie Virginis, si michi suppetant facultates, predictos IIIIor modios siliginis possim redimere ab eodem, eidem dicta pecunia persoluta. De reddendis vero IIIIor modiis siliginis annuatim et de recuperandis XX lb., si idem Nicholaus voluerit, sicut premissum est, sunt in manu ejus redditores et obsides apud Sedunum dnus Aymo et dnus … de Columberio, milites, Ja. filius Aym. ministralis, Jo. Huboldi, quilibet eorum in solidum redditor et obses. Testes R … Nanzo canonicus Sedun., W. de la Clevaz, Ja. filius ministralis et Petrus Billionis, qui hanc cartam levavit. Actum Seduni, anno M.CC.LV.
/511/
SUPPLÉMENT
593
Concessions faites à l’église de Saint-Nicolas du Mont-Joux par Amédée III, comte de Maurienne.
1125.
Archives du Grand-Saint-Bernard, copie.
In nomine sancte et individue Trinitatis. Ego Amedeus Maurianensis comes et marchio, pro remedio anime mee et patris mei atque parentum meorum, dono et concedo rogatu Bozonis Alingiensis et Petri de Porta Sancti Ursi et Gofredi et Aliexedi et Galterii Crassi et Ocherii Rosset, laudantibus istis, ecclesie Sancti Nicolai Montis Jouis et fratribus ibidem Deo famulantibus totum quod a me habebant predicti milites a Fontana cooperta usque ad pedem de Valle Noria, quidquid ibi a viatoribus remanet in via uel extra viam, omnem casuram ubicunque remaneat, predicte ecclesie in perpetuum manere concedo. Atque insuper quicunque homo vel femina terram meam habuerit, si terram illam prefate ecclesie dare voluerit, ecclesia illa per allodium in perpetuum firmiter /512/ possideat. Huius doni atque concessionis testes sunt Henericus vice comes Tarentasiensis, Rodulfus de Fuciniaco, Vuillelmus Flamensis, Martinus Pontanarius. Tum reuoluto tempore Bozo Alingiensis et Giroldus frater eius concessione mea dederunt ecclesie Montis Jouis quidquid a me habebant a pede Vallis Norie usque ad Burgum Sancti Petri, omnem casuram in via vel extra viam, quidquid a viatoribus remanet. Huius concessionis testes sunt Joannes de Stipulis, Vldricus de Orseriis, Gotefredus de Stata. Preterea Amedeus Alingiensis, dum moraretur in ciuitate Augusta, pro remedio anime sue, me concedente, dedit prefate ecclesie Montis Jouis quidquid habebat a me, omnem casuram a Fontana cooperta usque ad Burgum Sancti Petri in perpetuum possidendam. Testes sunt Aymo vice comes de Castellione, Guyfredus Boensis, Boso Piscis. Regnante Henrico imperatore, anno ab incarnatione Dni Mo.Co.XXVo, ind. X, feria IIII. Hec omnia ne obliuioni tradantur et ut firmiter in posterum habeantur, hanc chartam scribere precepi atque impressione sigilli mei signare curavi.
Cette charte se trouve déjà au commencement du présent volume, pag. 77, no 120 bis, mais d’après une copie incomplète.
594
Henri de Troyes, comte palatin, donne à l’église de Saint-Bernard du Mont-Joux la moitié du péage des toiles de Provins et un serf.
(1159-1177.)
Archives du Grand-Saint-Bernard.
Ego Henricus Trecensis comes palatinus uniuersis presentibus et futuris notum facio quod Deo et ecclesie Sancti Bernardi de Monte Jouis medietatem telonei de telis que Pruuini uenduntur, in elemosina perpetuo possidendam donaui. Dedi etiam eidem ecclesie Ingonem Cornessel cum prole sua et /513/ tenemento suo, liberum ab omni iusticia et consuetudine ad me pertinenti. Quod ut ratum permaneat, litteris annotatum sigilli mei impressione firmaui. Sunt autem huius rei testes : Manasses Trecensis archidiaconus, Manasses de Pugiaco, Johannes Hauetot, Drogo de Pruuino, Artaldus Camerarius, Josbertus Camerarius, Garnerus Cocus, Girardus de Catalauno. Actum est hoc Trecis. Data per manum Willelmi cancellarii.
Grand sceau équestre en cire rouge, en mauvais état.
Henri Ier de Troyes, comte de Champagne, succéda à son père, Thibaut le Grand, en 1152, et mourut en 1181. La présente donation doit être placée entre les années 1159 et 1177. A la première de ces dates, le pape Adrien IV confirme une autre donation faite par le même comte (pag. 94, no 143), sans parler de celle-ci, qui, ainsi, n’était pas encore faite; en revanche, elle est mentionnée dans la bulle d’Alexandre III, de 1177. (Pag. 102, no 156.)
595
Donation faite à l’hôpital du Mont-Joux par Jacques fils de Jean Brun.
Ivrée, 1165, 6 août.
Archives du Grand-Saint-Bernard.
Anno ab incarnatione Dni nostri Jhesu Christi millesimo centesimo sexagesimo quinto, sesto die intrante mense augusti que est dies ueneris, indicione tercia decima, pressencia illorum nomina quorum subtus leguntur. Ego Jacobus filius quondam Johannis qui dictus fuit Brunus de uilla Palacii, pro remedio anime mee meorumque parentum, iudico dno Olderico ospitalis de Monte Jouis preposito ad partem ipsius ospitalis peciam unam tere que est uinea et buscus insimul tenente, quam habeo et possidere uissus sum in teritorio predicte uille Palacii, ad locum qui dicitur Cornaleum, sub tali condicione ut a die mee mortis in antea usque in /514/ perpetuum Albertus 1 … et Adelaxia iugales et soror mea et eorum communes filii et filie et ex his descendentibus teneant predictam peciam tere, qualiter superius in integrum et faciant in ea tam superiore quam inferiore seu cum finibus et accessionibus suis in integrum quicquid facere uoluerint in dando, et anno isto iugales et eorum communes filii et filie et eorum descendentes prenominato Olderico preposito eiusque subcessoribus in isto ospitale exsistentibus botesinum unum uini, si tantum contingerit esse in anno, et si tantum non contingerit esse usque ad illud tantillum quantum fuerit debeant dare pro ficto seu censo. Hoc volo et statuo iure saltem codicilorum firmiter ualeat, et sic decreuit mea bona uoluntas, si in hac infirmitate in qua patior, mortuus fuero. Actum Yporegie … predicti Jacobi qui hoc ut supra fieri rogauit. Ibi … Jenuarius et Paginus de Lanpex et Benedictus atque Mainardus Mulinarius, Bartolomeus rogati testes. Ego Wido notarius sacri palacii interfui et rogatus hoc, ut supra, tradidi et scripsi.
Ego Oldeprandus notarius sacri palacii interfui, autenticum huius exempli uidi et legi et sicut in eo continebatur sic scripsi extra literam nec plus minusue.
Ego Aimo notarius sacri palacii hautenticum huius exempli uidi et legi et sicut in eo continebatur sic firmaui preter literam plus minusue.
596
Fondation de l’hôpital de Châtillon, dans le Val d’Aoste.
1165.
Archives du Grand-Saint-Bernard, ancien inventaire.
Donation faite par Boso, vicomte, en faveur d’Ulric, prévôt du Mont-Joux, d’un champ, dit Champ-Calvet, pour la construction /515/ d’un hôpital à la direction des chanoines de Saint-Bernard, du droit de mainmorte sur ceux qui mourront en passant à Châtillon, de plus une vigne en Coyli, tous ses droits sur les hommes et biens du village de Berzino, en outre le pré rond et la maison coexistante, enfin la montagne du Champ-Cornicio avec pâturages dépendants. — 1165.
597
Convention entre Ulric, prévôt du Mont-Joux, et Gunter, prieur de Saint Ours d’Aoste.
(1165-1172.)
Archives du Grand-Saint-Bernard.
Quoniam quidem sepe quod hodie fit cras non erit, uel etiam ex longa successione temporum obliuio accidit preteritorum, quod in posterum firmum esse uolumus scripte pagine testimonio commendamus. Sciant igitur omnes qui bonum amant nec eis lateat qui filii pacis sunt, quod Vldricus prepositus Montis Jouis et Gunterus prior Sancti Ursi et fratres eorum omnibus querelis que inter eos emerserant finem imponentes, speciali federe caritatis uniti sunt in Dno ac pactam amiciciam successoribus suis seruandam in perpetuum statuerunt. Sane canonici Sancti Ursi fratres Montis Jouis calumpniabantur, quia peregrinos et transeuntes de parrochia sua subtraherent et elemosinas suas uindicarent, vnde pacem sibi inuicem in futurum prouidentes, concordiam quam infringi non liceat, communi consilio ex utraque parte inter se firmauerunt. Statuunt quidem et confirmant quatinus unaqueque eorum ecclesia in pace habeat elemosinas que sibi in uilla Augustensi uel alibi facte fuerint. Si uero quandoque contigerit de uilla Augustensi ad ecclesiam Sancti Ursi uel ad aliquam domum Montis Jouis peregrinos uel transeuntes causa hospitandi recedere et ibi obierint, elemosinas quas idem infirmi, dum in uilla erant, alicui ecclesie predictarum /516/ concesserant, ecclesia cui prius concesse fuerant, in pace recipiat ac si eos in uilla defungi contigisset. Quod si in aliqua ecclesia eorum hospitas infirmos susceperint uel in parrochiis habuerint, alii monasterio aliorum infirmos benefacere persuadeant, et si benefecerint, alios scire faciant, et sic isti illorum et illi istorum, quantum ordo ipsorum et honestas permiserint, bonum ubique querant. Ne uero statutam concordiam in eternum contingat rescindi uel uiolari, decernunt et concedunt quatinus si aliqua, quod absit, inter eos querela aliquibus de causis emerserit, prepositus Montis Jouis duos de fratribus suis et prior Sancti Ursi duos de suis uiros utique discretionis et sani consilii eligant, qui utrosque ad pacem uiolatam reforment, nec dictis ipsorum quatuor liceat contraire.
Sceau pendant du prévôt du Mont-Joux.
598
Le pape Alexandre III confirme les droits de l’archevêque de Tarentaise sur les évêchés de Sion et d’Aoste.
Tusculum, 1171, 15 février.
Besson, Mémoires, 365. — Recueil de mémoires et documents de l’Académie de la Val d’Isère, Série des documents, I, 235. (Extrait.)
Alexander episcopus, servus seruorum Dei, venerabili fratri Petro Tarentasiensi archiepiscopo ejusque successoribus canonice substituendis in perpetuum. In apostolicæ sedis specula, disponente Dno, constituti fratres nostros tam vicinos quam longe positos fraterna debemus charitate diligere et eorum quieti ac tranquillitati salubriter, auxiliante Dno, providere. Hujus itaque rei consideratione, venerabilis in Christo frater archiepiscope, tuis justis postulationibus clementer annuimus et præfatam ecclesiam, cui, Deo auctore, præsides, /517/ sub beati Petri et nostra protectione suscipimus et præsentis scripti privilegio communimus, statuentes ut quascumque possessiones, quæcumque bona eadem ecclesia impræsentiarum juste et canonice possidet, etc., in quibus hec propriis duximus exprimenda vocabulis : Augustensem et Sedunensem episcopatus, etc. Datum Tusculani, decimo quinto kl. martii, indictione quinta, incarnationis dominicæ anno millesimo centesimo septuagesimo primo, pontificatus dni Alexandri papæ III anno decimo tertio.
Cette confirmation fut renouvelée par le pape Honorius III, le 1er mai 1226. — Besson, 380.— Recueil de l’Académie de la Val d’Isère, l. c. 244.
599
Le pape Clément III confirme la donation de la forêt de Ferrex, faite par Thomas, comte de Maurienne, à la maison du Mont-Joux.
Latran, 1190, 15 mars.
Archives du Grand-Saint-Bernard, copie.
Clemens episcopus, seruus seruorum Dei, dilecto filio Petro preposito domus de Monte Jouis salutem et apostolicam benedictionem. Que Dei ecclesiis a fidelibus pia concessione donantur, vel circonferentium salutem proficiendi et ecclesie ex bonis collatis fructuum utilitatem capiant, et que proinde acta sunt, progressu temporis irritari non possint, sed perpetua gaudeant firmitate, decet donationes huiusmodi auctoritate apostolica roborari. Cum autem nobilis vir comes Maurianensis, de consensu et auctoritate nobilis viri B. marchionis Montisferrati tutoris sui et B. matris sue, nemus de Ferray pro remedio anime patris sui domui Montis Jouis contulerit, nos idem nemus, sicut rationabiliter donatum est tibi et per te ecclesie tue, iuste et pacifice possides, auctoritate apostolica /518/ confirmamus et presentis scripti patrocinio communimus. Nulli ergo omnino hominum liceat hanc paginam nostre confirmationis infringere vel ei ausu temerario contraire. Si quis autem hoc attemptare presumpserit, indignationem omnipotentis Dei et beatorum Petri et Pauli apostolorum eius se nouerit incursurum. Datum Laterani, idus martii, Pontificatus nostri anno tertio.
600
Ordre de Thomas, comte de Savoie, au sujet du transport des bois de la forêt de Ferrex au Mont-Joux.
(1190—1191.)
Archives du Grand-Saint-Bernard, copie.
Thomas comes Maurianensis, (marchio) Italie, et B. comitissa mater eius, atque Bonifacius marchio Montis ferrati filius comitati Sabaudie Tarentasiensi vniuersis tam vicedominis quam ministralibus et aliis hominibus dOrseriis et Intermontium cum omnimoda dilectione salutem.
Cum in diuina pagina reperiatur non est amicus nisi post mortem, et cum dnus Humbertus comes bone memorie nos semper sua sincera dilectione sit amplexatus, miramur semel et pluries nec admirari sufficimus nostri rustici dOrsieres ac audacia, quod scilicet in iis que pro remedio anime ipsius concessimus quidquid molesti inferre presumant. Accedentes enim ad nos viri religiosi de Monte Jouis conquesti sunt lacrimabiliter quod viam quam de mandato nostro facere conabantur per quam ligna a nemoribus de Ferray ad calefaciendos et vivificandos pauperes ducerentur, ipsis violenter prohibere non erubuerint. Nos vero istud plurimum et plus quam possit excogitari moleste ferentes, sub obtentu nostre fidelitatis et benevolentie vobis firmiter precipimus quatenus /519/ et nemora cedere et viam facere et sine impedimento deferre permittatis. Si quis vero istud violare presumpserit instar dignitatis et persone incurrerit indignationem et penam tam corporis tam operum eorum sustinebit et continere licet, viam autem eius expensis domus Montis Jouis facere iuvetur.
601
L’empereur Henri VI donne une rente annuelle de vingt marcs d’argent à l’hôpital de Saint-Bernard du Mont-Joux.
Rome, 1191, 16 avril.
Archives du Grand-Saint-Bernard.
Henricus Dei gracia Romanorum imperator et semper augustus. Etsi vniuerse Dei ecclesie et loca religiosa maiestati imperatorie generaliter esse debeant commendata, ea tamen loca specialiori affectione diligere et beneficiis uberioribus respicere decreuimus in quibus in pauperes Christi peregrinos et aduenas ampliora caritatis opera iugiter exercentur. Hanc itaque circa hospitale Sancti Bernardi de Monte Jouis considerationem habentes, notum facimus vniuersis imperii fidelibus tam presentibus quam futuris quod nos, pro remedio peccatorum nostrorum et salute anime nostre ac parentum nostrorum, eidem hospitali omni anno in perpetuum XX marcas argenti puri ad pondus camere nostre concessimus, quas a nuncio nostro quicumque pro tempore procurationem castri Sancti Miniatis habebit, annuatim in Pascha Dni certo hospitalis misso uolumus integre et sine diminutione persolui. Si quis autem, quod absit, siue nuncius noster siue alius huic nostre concessioni contrarius extiterit, grauem maiestatis nostre indignationem cum pena condigna se nouerit incursurum. Ad cuius rei perpetuam euidentiam presentem paginam /520/ conscribi et sigilli nostri impressione iussimus insigniri. Datum in plano Romane Vrbis, anno Dni Mo.CoXCoIo, indictione VIIIIa, XVI kl. maii.
Il ne reste que les cordons du sceau.
602
L’empereur Henri VI prend sous sa protection l’hôpital de Saint-Bernard du Mont-Joux.
Geilenhusen, 1193, 13 mai.
Archives du Grand-Saint-Bernard.
Heinricus Dei gracia Romanorum imperator et semper avgustus. Omnium protegentium protectori Domino quantum nos speramus exhibitos obsequium, si locis religiosis pariter et personis tutionis subsidium clementer impertimur, eorumque saluti intendimus et quieti. Ad noticiam itaque uniuersorum presentem paginam intuentium peruenire uolumus, quod nos karitatis opera que in refectione pauperum Christi et peregrinorum in domo hospitalis Sancti Bernhardi in monte Jovis constitutis (sic), ubi Dno seruientibus adque possessionibus et prouentibus quos nunc habent uel in posterum prestante iusto adeptos titulo poterunt adipisci, in defensione nostra recepimus, statuentes et imperiali auctoritate precipientes ut nulla omnino persona ea aliquo inquietacionis modo grauare presumat aut perturbare. Quod qui fecerit, in ulcionem temeritatis sue decem libras auri pro pena componat, medietatem camere nostre, partem residuam predicte domui et eius preposito. Datum apud Geilerhusen, anno ab incarnacione Dni Mo.Co.XCo.III, indictione decima, tercio idus magi.
Fragment du sceau. /521/
603
Nantelme, évêque de Sion, prend sous sa protection les troupeaux de l’abbaye de Hauterive pendant qu’ils séjournent dans les alpes d’Omène.
Sion, 1200.
Archives canton. de Fribourg, Hauterive, A, 47.
N. Dei gracia Sedunensis episcopus omnibus presentem paginam inspecturis uel audituris salutem in omnium Saluatore. Vniuersis igitur tam futuris quam presentibus huius scripti testimonio innotescat, quod nos piis precibus abbatis et humilis conuentus domus Alteripe deuote annuentes quod animalia ipsorum cum eorum rebus ac apendiciis omnibus que ad eos esse dinoscuntur pertinere, quamdiu in Alpibus de Almina et per circumadiacentia pascua fuerint, sicut usus ad ipsorum vtilitatem competit, demorati, eos sub proteccione nostra ac gracia omnibus ab hominibus nostre juridicionis in omni foro pariter et loco suscepimus plenarie protegendos, tanquam essent homines nostri ligii. Quapropter omnis qui de omnibus ad prefatos spectantibus aliquid ausu temerario usurpare presumpserit, iram Dei et omnium Sanctorum, nostramque offensionem se cognoscat incursurum. In quorum omnium robur et firmiorem certitudinem et nostre confirmacionis testimonium, ipsorum ad humiles preces respicientes, presentem litteram fieri voluimus desuper et benigne fecimus sigilli nostri munimine firmiter roborari. Datum apud Sedunum, anno Dni M.CC.
Au revers du parchemin :
Littera salue garde Seudunen. episcopi pro hominibus, bestiis et rebus religiosorum Alteripe.
Haulmena. /522/
604
Pierre de Covédo, camérier de Thomas, comte de Maurienne, du consentement de ce dernier, affranchit l’église du Mont-Joux de tout droit de sceau pour les lettres qui seraient accordées à cette église par le comte.
Villeneuve, 1221, 8 avril.
Archives du Grand-Saint-Bernard, Copie.
Notum sit omnibus tam presentibus quam futuris quod ego Petrus de Covedo, camerarius dni Thome Maurianensis comitis et marchionis in Italia, presentibus et volentibus jam dicto comite et Aymone eius filio, do et concedo in puram et perpetuam elemosinam per me meosque heredes pro salute anime mee et predecessorum meorum præposito Montis Jouis et fratribus ibidem morantibus nomine eiusdem ecclesie, quod ab omni exactione sive prestatione seu seruicio aliquo faciendo nomine sigilli dni comitis Maurianensis sint in perpetuum liberi et immunes, quotienscunque prefatus comes concederet litteras suas esse faciendas domui Montis Jouis. Ut autem ista donatio rata et firma in posterum et perpetuum habeatur, presentem paginam prelibati dni comitis sigillo et sigillo jam dicti Aymonis filii eius feci roborari, meumque sigillum perpetuo ibidem apponendo. Huius rei testes fuerunt Anselmus de Miolans, Petrus de Amasis, Rolandus de Torens, Johannes Blancardus de Lugduno, Marcellinus e Thoris, Bertrandus de Monte Meliano, Girardus de Gros et multi alii. Actum apud Villam novam, presentibus testibus supradictis, in porticu Gilabeni, anno Dni M.CC.XXI, VI idus aprilis. Ego Jacobus de Monte Meliano notarius prefati dni comitis interfui et rogatus scripsi et tradidi. /523/
605
Thomas, comte de Savoie, charge le châtelaim de Chillon de sauvegarder les droits de la maison du Mont-Joux dans la forêt d’Orsières.
(Vers 1224.)
Archives du Grand-Saint-Bernard, copie.
Thomas, comes Sabaudie et in Italia marchio, dilecto fideli suo Vdrico castellano de Chillon salutem et sinceram dilectionem. De munere toto tibi grates referimus, sed super hoc quod nobis significando mandasti per Petrum Burgensem et per W. de Sancto Brancherio et per Johannem Fabro et Lotonoe Allamandi de nemore Orseriarum, mandamus tibi et firmiter precipimus ut domui Montis Jouis et personis ibi remanentibus primum in nemore dOrsiere habere in pace facias et tam ipsi domui manuteneas, confoveas et custodias, ita quod si aliquis dOrsiere aliquem nuntium predicte domus leserit uel aliquod damnum intulerit occasione prefati nemoris, condemnetur rebus et persona et extra terram expelletur. Item mandamus tibi rogando ut domum quam tibi diximus apud Chillon facere non differat, taliter quod sit utilis et idonea et nos grates tibi referre tenemur.
606
Ordonnance du prévôt et du chapitre du Mont-Joux au sujet des redevances à payer par les prieurs et les administrateurs dépendant de cette maison en Lombardie.
Mont-Joux, 1225, 24 août.
Archives du Grand-Saint-Bernard.
Vniuersis Christi fidelibus presentem paginam inspecturis Petrus pauperum Montis Jouis minister humilis totumque /524/ eiusdem loci capitulum salutem in Dno. Ad noticiam uestram volumus peruenire quod cum essemus in … Montis Jouis constituti, in festo beati Bartholomei, de vtilitate domus nostre diligenter tractauimus et habito consilio vnanimes et concordes talem constitutionem fecimus, quod omnes fratres nostri in Lombardia constituti prioratum vel administrationem habentes, qui debent domui Montis Jouis annuatim bladum et porcos, non reddant bladum de cetero nec porcos, sed pro quolibet modio bladi reddent XX sol. Secusien. veterum, et pro quolibet porco octo sol. eiusdem monete; statuentes quod predictam pecuniam dicti fratres certo nuncio Montis Jouis in festo beati Martini integraliter persoluant. Si quis vero predictam pecuniam in prefixo termino certo nuncio Montis Jouis persoluere neglexerit, ipsum ab officio et beneficio suspendimus, nec misericordiam suspensionis consequatur, nec ad domum Montis Jouis personaliter accedat, ad arbitrium prepositi grauiter puniendus. Et ut hec constitutio rata et inconcussa imperpetuum remaneat, eam sigillorum nostrorum munimine duximus roborandam. Actum est hoc anno Dni millesimo ducentesimo vigesimo quinto, in festo beati Bartholomei.
607
Délimitation du territoire et de la juridiction d’Orsières et de Liddes.
Orsières, 1228, 27 mars.
Archives de la cure de Liddes, copie.
Notum, etc., quod nos Hudricus clericus, Petrus Bolen et Johannes Bellex, nomine communitatis Orseriarum, de consilio dni Johannis Richier militis et Bernardi de Gourra, tractatu dni Alauardi castellani Chillionis, militis, Falqueti de Villanoua condni Burgi Vualnery, pro parte ipsorum de Orseres, /525/ necnon Martinus de Fornez, Vullelmus Requey et Petrus de Aleues, nomine communitatis de Leddes, tractatu dni Vullelmi de Bagnies, dni Reynaldi de Martigniaco, Vullelmi de Plantata, alias Seufreyt et dni Petri vicedompni de Martigniaco, militis, pro parte ipsorum de Leddes, necnon dnus Jacobus dnus de Quarto et Petrus dnus de Sarroz in valle Augusta, pro utraque parte electi, venerunt ad concordiam de locis, territoriis et dominiis per modum qui sequitur. Et primo dicti dni pronunciauerunt quod territoria de Orseres et de Liddes sunt et diuiduntur per frestam de Prato rotundo per saxum de lenuers de la dent, tendens en Lespiners vsque ad Dranciam, et subtus saxum et exinde tendendo inferius vsque ad torrentem aque de Ponte sico, et vltra Dranciam a parte de Fornez parrochie de Liddes, a Lapidibus albis perueniendo per cabulum dou Gra Jorey et Perrini Jorey vsque ad Dranciam, et super eundo per frestam vsque ad summum de Bauons, et sic semper per frestam inter parrochias de Liddes et Burgi Montis Jouis et parrochiam de Orseres a parte de Exert et de Ferrex. A quibus terminis homines de Orseres vtuntur pascuis, aquis et nemoribus, excepta quadam agyecy sita versus Prauz ryont de feudo Petri Goudrani de Sancto Brancherio, quam tenet ab eo Johannes Testaz. Et a dictis terminis in vltra homines de Liddes vtuntur nemoribus, aquis et pascuis. Et dnus comes Sabaudie habet receptum super eisdem hominibus de Liddes et de Orseres. Dnus Rodulphus de Alingio, vicedompnus Intermontium et Saxonis habet omne dominium ratione vicedompnatus a dictis terminis versus Orseres. Dnus Aymo dux (sic) de Alingio, dnus Hugo de Alingio miles, Reymondus eius frater, filii dicti dni Aymonis, necnon Vouterius mistralis de Liddes, Henricus et Jacobus fratres dicti Vouterii, filii dicti dni Hugonis de Alingio, a dictis terminis in vltra a parte de Liddes habent omne dominium et vsque ad torrentem de Ponte sico super extraneos. Item /526/ homines de Liddes debent facere et manutenere iter publicum vsque ad torrentem de Ponte sico a parte ipsorum de Liddes. Item si aliquis errans equester uel pedester moriatur a loco torrentis de Ponte sico insuper, tunc omnia que sunt penes dictum errantem mortuum, pertinent curato de Liddes, excepto auro. Que omnia dicti homines tenentur obseruare suis et nominibus quibus supra et alter vtrum manutenere ab omni vi et violencia. Inde rogauerunt cartam fieri et testes apponi quorum hec sunt nomina : Aymo de Turre, Jotermus de Cormayour, Petrus Nigri de Sancto Brancherio et plures alii; et ego Martinus clericus, qui, vice Jacobi de Monte cantoris et cancellarii Sedun., hanc cartam scripsi. Cui si quis, etc. Datum apud Orseres, ante ecclesiam beati Nycolay dicti loci, anno Dni millesimo CCo.XXVIIIo, sexto kl. aprilis, Friderico imperante et Bosone Sedun. episcopo existente.
608
Le pape Grégoire IX confirme les possessions de l’hôpital du Mont-Joux.
Latran, 1231, 5 mai.
Archives du Grand-Saint-Bernard.
Gregorius episcopus, seruus seruorum Dei, dilectis filiis rectori hospitalis sanctorum Nicolai et Bernardi de Monte Jouis, eiusque fratribus tam presentibus quam futuris regularem uitam professis in perpetuum. Pie postulatio uoluntatis effectu debet prosequente compleri, quatenus et deuotionis sinceritas laudabiliter enitescat et utilitas postulata uires indubitanter assumat. Ea propter, dilecti in Dno filii, vestris iustis postulationibus clementer annuimus et hospitale sanctorum Nicolay et Bernardi de Monte Jouis, id quo diuino mancipati estis obsequio, ad exemplar felicis recordationis predecessorum nostrorum Eugenii, Alexandri et Lucii Romanorum pontificum sub beati Petri et nostra protectione suscipimus et /527/ presentis scripti priuilegio communimus statuentes, etc. (comme dans la bulle d’Alexandre III, pag. 103, jusqu’à) cellam de Tassairi cum decimis et aliis pertinentiis suis, cellam de Sainfecdos cum decimis et aliis pertinentiis suis, hospitale sancte Agathe cum decimis et aliis pertinentiis suis, capellam beati Michaelis in Eporea, ecclesiam sancti Saluatoris de Bulgres cum decimis et aliis pertinentiis suis, cellam de Cimenna cum appenditiis suis, pascua de Larbareia, etc. (jusqu’à) Domum Dei apud Trecas in foro sitam cum appenditiis suis, domum Dei de Sezannia cum appendiciis suis, domum de Baro super Secanam cum appenditiis suis, locum de Valle Susum cum appenditiis suis, locum de Saxis Fontanis cum appenditiis suis, domum de Brumels cum appenditiis suis, cellam de Asclens cum appenditiis suis, hospitale de Salins cum appenditiis suis, grangiam de Sancto Ferello, cellam de Aqua bella, hospitale in Lausanna cum appenditiis suis, domum de Romiliaco cum omnibus pertinentiis suis, grangiam de Viniaco cum omnibus appenditiis suis, casale de Camereta cum omnibus pertinentiis suis, ecclesiam de Fesci cum omnibus appenditiis suis. In Sicilia domum Sancti Petri de Capiz cum appenditiis suis, in Apulia domum Sancte Marie de Sanctis cum appenditiis suis, item in Sicilia ecclesiam Sancti Petri de Corona. Sane noualium uestrorum, etc. (comme dans la méme bulle, jusqu’à) Amen.
Ego Gregorius catholice ecclesie episcopus SS.
† Ego Johannes Sabinensis episcopus SS.
† Ego Jacobus Tuschulan. episc. SS.
† Ego Johannes tt. Sancte Praxedis presbiter cardinalis SS.
† Ego Guifredus tt. Sancti Marci presb. card. SS.
† Ego Sigembaldus tt. Sancti Laurentii in Lucina presbiter card. SS.
† Ego Octauianus Sanctorum Sergii et Bachi diaconus card. SS. /528/
† Ego Rainerius Sancte Marie in Cosmidin diac. card. SS.
† Ego Romanus Sancti Angeli diac. card. SS.
† Ego Aegidius Sanctorum Cosme et Damiani diac. card. SS.
Datum Laterani, per manum magistri Martini sancte Romane ecclesie vicecancellarii, tertio nonis maii, indictione IIII, incarnationis dominice anno Mo.CCo.XXXoIo.
Bulla plumbea : GREGORIVS. PP. VIIII.
609
Aymon de Blonay confirme en faveur de la maison du Mont-Joux les possessions de l’hôpital de Vevey.
1231.
Arch. du Grand-Saint-Bernard.
Ego Haymo de Blonay notum facio omnibus presentem paginam inspecturis quod ego quitaui et concessi Thome hospitalario et domui Montis Jouis omnes inuestituras et possessiones tam in molendino quam in aliis possessionibus de quibus domus hospitalis Uiuiaci inuestita existit imperpetuum pacifice possidendas. Promisi enim bona fide contra omnes pro posse guarentiam portare legitimam. Et ut hoc firmum et ratum permaneat, sigilli mei munimine presentem paginam roboraui. Huius rei testes sunt : Lambertus presbiter de Uiuiaco, magister Andreas de Chardona, Jacobus Rex, Johannes minister de Uiuiaco. Actum est hoc anno Dni MoCCoXXXoI.
Original accompagné d’un vidimus de P., évêque de Sion, fait à Vevey, mai 1283.
A l’original pend le sceau un peu endommagé, représentant un homme avec un genou en terre et les bras en avant, la droite tenant un objet informe. † … DE BLONAY. /529/
610
Pierre de La Tour vend une maison à l’hospice du Mont-Joux.
Sion, 1233 (1234), 25 février.
Archives du Grand-Saint-Bernard.
Notum sit omnibus quod ego Petrus de Turre, laude uxoris mee Perrete et filii mei W. et nepotis mei W. et neptium mearum Johanne et Kristine, dedi, uendidi et finaui domui Montis Jouis, ad opus Johannis Vconis, domum in uilla dUcogni cum casali et appendiciis ejus iure perpetuo possidendam, et teneor eamdem dicto Johanni et domui Montis Jouis contra quemlibet in perpetuum pacifice garentire. Vt hoc ratum et stabile obseruetur, rogaui inde cartam fieri et testes apponi qui sic uocantur : Odo prior, R. de Monjouet, W. de Chaler, Aymo Albi, Johannes Tauerners, Aymo macellarius et Willelmus Ottonis qui, uice Henrici cantoris et cancellarii Sedun., hanc cartam leuauit. Ego autem Wal. canonicus Sedun., uice ejusdem, eam scripsi. Cui si quis, etc. Actum Seduni, V kl. marcii, anno MoCCoXXXIII, Frederico imperante, Landrico episcopante.
611
Christin Forney vend un fief à Henri de Rarogne, chantre de Sion.
Rarogne, 1233 (1234), 10 mars.
Original dans ma collection.
Notum sit omnibus Christi fidelibus quod ego Christinus Furnarius, laudatione uxoris mee Petre et filii mei Johannis et filie mee Agnetis, uendidi et finaui Henrico de Raronia cantori Sedun. et dedi in feodum totum feodum quod habebam /530/ a dno Petro de Saxo, excepto prato quod … et feodo Petri de Chomba, et excepto quod potero aquirere in feodo Chononis Subsaxo coram iudice siue emptione uel donatione, pro VI lb. et pro tota terra quam idem cantor habebat in monte qui dicitur Biehc ex parte Mathei ministri et ex parte illorum de Laproe, et ipse debet michi annuatim L. sol seruicii : in dedicacione Sancti Germani X, in dedicacione Sancti Mauricii X, in festo sancti Martini X, in festo sancti Nicolai X et in Apparitione Dni X, et XL sol. placiti tempore quo ego debeo dno Petro de Saxo, omni exactione remota. Et si forte contingeret quod predictum seruicium non redderetur in termino constituto, crastina die posset recipi duplicatum, nisi gracia dimittatur. Ipse uero cantor debet michi garentire predictam terram de Biehc quantum ad Matheum ministrum pertinet et ad illos de Laproe ac eorum heredes. Ego autem debeo eam deseruire dno fundi. Teneor etiam et heredes mei et hereditas mea iam dicto cantori prenominatam uenditionem garentire contra omnes homines pro seruicio et placito prenominato. Et ut hoc ratum et stabile imperpetuum perseueret, rogaui inde cirographum fieri et testes apponi qui sic uocantur : Michael plebanus de Raronia, Johannes domicellus, Petrus Subsaxo, Walterus Truta, Petrus de Briga, Aymo Subsaxo, Anselmus de Furno, Johannes de Cuua et Petrus de Ponte. Ego autem Matheus hunc cirographum scripsi uice Henrici cantoris et cancellarii Sedun. Quem si quis, etc. Actum publice apud Raroniam, anno ab incarnatione Dni Mo.CCo.XXXo.IIIo, VIo idus marcii, Landrico episcopante et Frederico imperante. /531/
612
Henri In der Garun, de Münster, vend sa part des chéseaux situés à An den Velde aux frères Guillaume et Henri An den Velde.
An der Hévon, 1235, 17 septembre.
Recueil du recteur Jean-Jacques de Riedmatten.
Notum sit omnibus quod ego Heinricus de Monasterio in der Garum, laudatione vxoris mee Ite et filii mei Petri et vxoris eius Gisele et filie mee Berte, vendidi et finaui Willielmo et Heinrico fratribus an den Velde et eorum heredibus partem meam casalium an den Velde pro 20 sol. acquisitionis et 1 den. seruitii reddendo annuatim in festo sancti Martini et 2 placiti, omni exactione remota. Ipsi vero Willielmus et Heinricus debent facere vsagia usus curie de predicta venditione. Inde rogaui cartam fieri et testes apponi qui sic vocantur : Henricus Alioz, Petrus capellanus, Nicolaus Maco, Henricus filius Helle et Henricus filius Walteri de Castilione clericus, qui cartam leuauit, vice Henrici cantoris et cancellarii Sedun. Ego autem Mattheus eam scripsi vice Henrici eiusdem. Quam si quis, etc. Datum an der Heuon, 15 kl. octobris, anno Dni 1235, Landrico episcopante et Frederico imperante.
613
Agnès d’Ulrichen vend trois pièces de terre à Guillaume An den Velde, de Münster.
Münster, 1235, 21 octobre.
Collection du recteur Jean-Jacques de Riedmatten.
Notum sit omnibus quod ego Agnes de Vlrighingen filia Ludouici sutoris vendidi et finaui Willelmo de Monasterio an /532/ den Velde et eius heredibus tres particulas terre que iacent apud Monasterium, ex altera parte Rodani, an den Merrencenbache, pro 15 sol. Maur. acquisitionis et 2 den. seruitii et 4 placiti; pro quibus ego Agnesa et hereditas mea tenemur ei et heredibus suis predictam venditionem firmiter garentire contra omnes homines, omni exactione remota. Inde rogaui cartam fieri et testes apponi qui sic vocantur : Waltherus de Castilione, Giroldus de Vlrighingen, Heinricus an den Velde, Waltherus de Vlrighingen et Heinricus clericus, qui cartam leuauit, uice Heinrici cantoris et cancellarii Sedun. Ego autem Mattheus eam scripsi vice eiusdem. Quam si quis, etc. Actum sub ecclesia de Monasterio, anno Dni 1235, 12 kl. nouembris, Landrico episcopante et Frederico imperante.
614
Pierre, dit Antoine, recomnaît avoir donné divers biens à la maison du Mont-Joux.
1239, 2 juillet.
Archives du Grand-Saint-Bernard.
Notum sit omnibus quibus scriptum presens innotuerit, quod Petrus dictus Antonius, constitutus in presencia dni B. Dei gracia August. episcopi, anno dnice incarnationis Mo.CCo.XXXIX, secunda die intrantis iulii, confessus est coram nobis se concessisse libere et absolute et contulisse, pro anime sue et pro animarum antecessorum suorum remedio, decem anni et eo amplius sunt transacti, domui Montis Jouis et seruitoribus eiusdem domus casamentum quod ipse habebat infra Uiuiacum, et totum illud ius quod ipse Petrus habebat et quod habere poterat in uinea de Communaux et in uinea de Clees, quas uineas idem Petrus tenebat a domo Montis Jouis, et uineam suam de Pel et insuper omnia bona que habebat mobilia et immobilia ubicumque essent et quicumque /533/ ea teneret et quecumque ea bona essent. Et ad maiorem firmitatem uoluit et petiit prenominatus Petrus ut sigillo nostro presens pagina muniretur. Interfuerunt testes : Rodulphus prior domus sancti Benigni August. et magister Petrus de Delbia canonicus August. et Petrus de Ledes et Boso, sacerdotes et canonici Montis Jouis.
615
Pierre de Saxo, chevalier, donne une vigne en fief au prévôt et au chapitre du Mont-Joux.
Sion, 1240, 3 décembre.
Archives du Grand-Saint-Bernard.
Notum sit omnibus Christi fidelibus quod Falco prepositus Montis Jouis, ex una parte, et Petrus de Saxo miles, ex altera, super quodam hominio quod idem Petrus a dicto preposito Montis Jouis sibi exhiberi petebat de quadam vinea, quam quondam Margareta mater Johannis Rodulphi canonici Sedun. pro remedio anime sue domui Montis Jouis in helemosinam contulerat, taliter inter se conuenerunt quod dictus Petrus de Saxo supradictum hominium memorato preposito Montis Jouis et eiusdem loci capitulo quiete et pacifice imperpetuum remisit et finauit. Postea uero idem Petrus de Saxo dedit et in plano feodo concessit pro XII den. nomine seruicii annis singulis persoluendis et pro V sol nomine placiti dicto preposito Montis Jouis et eiusdem loci capitulo prefatam vineam, que est de feodo suo, que iacet apud Vercoma, sub castro de Seya et sub clauso dni episcopi Sedun. Quam vineam dictus Petrus de Saxo miles et hereditas sua predicte domui Montis Jouis pro predicto seruicio cum placito, cessante qualibet exactione alia, tenentur contra quemlibet imperpetuum garentire. Inde rogauit dictus Petrus de Saxo cartam fieri et /534/ testes apponi qui sic vocantur : dnus Boso episcopus, Henricus de Rarognia decanus, Willelmus prior de Martigniaco, Petrus de Ouluno et Jacobus cantor et cancellarius Sedun., qui hanc cartam leuauit, vice cuius ego Willelmus notarius eam scripsi. Cui si quis, etc. Actum Seduni, in curia episcopali anno Dni Mo.CCo.XLo, IIIo monas decembris, Bosone episcopante, Frederico locum imperii occupante.
616
Le comte de Savoie prend sous sa protection l’hospice du Mont-Joux et les maisons qui en dépendent.
Aoste, 1242, 9 octobre.
Archives du Grand-Saint-Bernard, copie.
Cum domus Montis Jovis, prout opera nunc testantur et perhibent, sit pauperum refrigerium et summi regis palatium, nos imitantes vestigia predecessorum nostrorum, qui prefatam domum non solum pietatis visceribus decreuerunt protegere, verum etiam et eterne retributionis intuitu redditibus et aliis charitatis operibus ampliare, tam memoratam domum Montis Jovis quam ceteras domos, tam in valle Augusta quam infra montes eidem subjectas cum appenditiis et pertinentiis suis, tam in rebus quam in personis, sub clipeo nostre protectionis et defensionis recipimus et presidium nostrum pariter et subsidium ejusdem impendere promittimus et in Dno feliciter pollicemur. Adjicimus preterea ut quicunque de cetero, quamdiu prepositus Montis Jovis et domorum predictarum rectores coram nobis, si presentes fuerimus, vel si presentes non essemus, ubi debuerit, juri parere voluerit, prenominatam domum tam in capite quam in membris molestare presumpserit, non solum indignationem nostram et iram, sed et penes nos penam quinquaginta librarum se nouerit incursurum. Et ad majorem firmitatem habendam in posterum /535/ iis presentibus sigillum nostrum iussimus apponi. Datum in ciuitate Augusta, anno Dni Mo.CCo.XLIIo, VII idus octobris.
617
Vente d’un droit d’eschoite par le prieur de la maison d’Appoigny.
Troyes, 1244, 2 juillet.
Archives du Grand-Saint-Bernard.
Omnibus presentes litteras inspecturis Willelmus domus Dei Sezanne et Remigius domus Dei Sancti Bernardi Trecensis priores in Dno salutem. Noueritis quod reuerendus pater noster in Christo et dnus Falco prepositus Montis Jouis quasdam litteras, sigillis eiusdem prepositi et capituli nostri sigillatas, in quibus fit mencio de cuiusdam escasure vendicione facta a dilecto fratre nostro in Christo Stephano priore domus nostre de Apoigniaco, et eciam de cuiusdam terre commodacione facta ab eodem St. Mercatori burgensi de Villanoua Regis et eius uxori, prout in litteris officialatus archidiaconi Senon. continetur, eidem Mercatori de consensu et consilio nostro reddidit et deliberauit. In cuius rei testimonium presentibus litteris sigilla nostra apposuimus. Datum apud Trecas, anno Dni Mo.CCo quadragesimo quarto, sabbato post octabas natiuitatis beati Johannis Baptiste.
Fragment d’un sceau.
618
Boson de Sierre, sacristain de Sion, donne à son neveu Ulric une possession que ce dernier devra tenir en fief de la maison du Mont-Joux.
Valère, 1244, 29 août.
Archives du Grand-Saint-Bernard.
Notum sit omnibus Christi fidelibus quod ego Boso de Syrro sacrista Sedun. dedi et concessi post decessum meum Vldrico /536/ nepoti meo, filio Brune neptis mee, et heredibus suis quicquid habebam in casamento quod fuerat Andree de Uilla, quod a me habebat, ita quidem quod idem Vldricus II sol. seruicii in Natiuitate Dni domui Montis Jouis annuatim persoluere teneatur et V sol. placiti ab eadem domo Montis Jouis dictum donum habeat in feodum, retentis michi XII den. seruicii de eodem casamento, quos dabo cuicumque voluero, qui dicto Vldrico et heredibus suis donum istud manutenebit et contra quemlibet garentibit. Si uero garentire noluerit, idem Vldricus illos XII den. cum predictis duobus sol. prefate domui Montis Jouis persoluat annuatim, pro quibus dicta domus totum predictum feodum eidem Vldrico et heredibus suis manutenere debeat et contra quemlibet garentire. Inde rogaui cartam fieri et testes apponi qui sic uocantur : Willelmus Lambaners de Leuca clericus, Arembertus de Champilz, Petrus frater eius, Willencus de Grimisuel et Willelmus canonicus Montis Jouis, qui hanc cartam leuauit, uice Walteri cantoris et cancellarii Sedun., uice cuius ego Willelmus notarius eam scripsi. Cui si quis, etc. Actum Valerie, in domo predicti sacriste, anno Dni Mo.CCo.XLIIIIo, IIII kl. septembris, Henrico episcopante, Frederico locum imperii occupante.
619
Ordres et avertissements donnés au chanoine Guerric par le prévôt du Mont-Joux.
Moudon, 1245 (1246), 14 janvier.
Archives du Grand-Saint-Bernard.
Cum in sentencia arbitri vel ordinatione a ven. patre dno G. miseratione diuina Portuenn. et sancte Ruffine episcopo olim lata, laude sedis apostolice postmodum confirmata, contineatur expresse quod tu Guerrice domus Montis Jouis canonicus /537/ preposito tuo reuerenter hobedias et deuote, nos Falcho prepositus Montis Jouis, nolentes a dicta ordinatione recedere, tibi per ven. patrem J. Dei gracia Lausan. episcopum diem adsignauimus apud Meldunum, in crastino octabarum Epiphanie Dni, audituro et recepturo mandata nostra, prout in ordinatione predicta plenius continetur. Nos igitur de fratrum nostrorum et prudentum uirorum consilio, pro salute tua quam affectuose optamus et ne sanguis tuus a nobis ab districto judice requiratur, tibi precipimus in uirtute hobedientie et sub pena prestiti juramenti quatinus fratres et concanonicos tuos vbicumque fuerint fraterna charitate pertrectes, nec per te nec per alium procures quod bona vel persone ecclesie Montis Jouis ledantur in capite vel in membris. Habitum etiam religionis nostre deferas, prout debes. Horas canonicas singulis diebus dicere, prout poteris, non obmittas. Regulam et institutiones ordinis nostri diligenter obserues. Aues et canes ad uenandum, arma et ludum taxillorum tibi penitus inhibemus. Ordinem sacerdotalem infra octabas Pentecostes proximo venturas suscipias. Prioratum de Bieria, quem non tenes, omnino dimittas, neque per te neque per interpositam personam debeas admodo retinere, nec in eodem sub quocumque pretestu ministrare, nec aliquo modo de rebus eiusdem prioratus te intromittas absque nostra licencia speciali. Quia vero honeste tibi volumus prouidere, adsignamus tibi prebendam in domo nostra de Monteregali, precipientes tibi in uirtute hobediencie et sub pena prestiti iuramenti, quatinus infra octabas Purificationis proximo venturas iter arripias ad predictam domum Montisregalis et aubsque more dispendio perficias, ibidem moraturus, priori eiusdem loci reuerenciam debitam exhibendo. Proprium siue peculium, si quod habes, nec non cartas et instrumenta confecta de domo de Bieria inter te et dnum episcopum Lausan. et alia instrumenta pertinentia ad domum … seu ad domum Mellerie nobis infra octo dies tradere /538/ non obmittas; sigillum, si quod habes nomine tuo seu dictarum domorum, infra eumdem terminum, octo dierum scilicet, nobis tradas. Non sigillum habeas sine nostra vel successorum nostrorum licencia speciali, nec mutuum contrahas, non fideiussionem vel ostagium facias, cum id etiam sit secularibus clericis inhibitum. Inhibemus etiam tibi ne a domo ad quam te mittimus recedas, discurrendo per domos alias sine nostra vel prioris eiusdem loci licencia speciali. Hec autem omnia supradicta tam salubria quam honesta in virtute hobediencie et sub pena prestiti iuramenti per penam in dicta ordinatione dni G. Portuenn. comprehensa tibi precipimus firmiter obseruare; alia vero que in premiso arbitrio vel ordinatione dni G. Portuenn. continentur, ordinandi potestatem nobis et successoribus nostris nichilominus retinentes. In cuius memoriam rei et testimonium nos F. prepositus Montis Jouis et ad preces nostras ven. viri Nantelmus abbas sancte Augann. ecclesie, Johannes prior domus Predicatorum Lausann., G. prepositus Gebenn., Willelmus thesaurarius Lausan., O. decanus et N. prepositus Noui castri, in quorum presencia hec ordinata et facta fuit, presentes litteras sigillis nostris fecimus roborari. Interfuerunt etiam huic ordinationi G. prior de Estuy, Nicholaus de Lausanna, Thomas de Viuiaco, Petrus de Monte presbitero et P. socius eius, Johannes de Borgu, Amedeus de Silua, Gillibertus de Monterotondo, Petrus de Valle transuersa, fratres et concanonici Montis Jouis. Datum apud Meldunum, in ecclesia inferiori, in crastino octabarum Epiphanie Dni, anno Dni Mo.CCo.XLo.Vo. /539/
620
Henri, évêque de Sion, charge l’abbé de Saint-Maurice d’interroger de nouveau des témoins sur une cause pendante entre le prévôt du Mont-Joux et Guillemette, veuve de Borcard Warin.
Sion, 1248, 7 juillet.
Archives du Grand-Saint-Bernard.
Henricus permissione diuina Sedun. episcopus viro venerabili et dilecto consanguineo suo N. abbati Agaun. salutem et sinceram in Dno karitatem. Cum super causa que uertitur coram nobis inter virum religiosum F. prepositum Montis Jouis, ex una parte, et Willelmam relictam Borcardi Warini, ex altera, testes uice nostra receperitis et quedam obscuritas in ipsa receptione posita sit et discretionem vestram dignum duximus deprecandam modis omnibus, quatinus testes adhuc et diligentius examinetis et super hoc quod dicitur innouauit, quid intendant, et etiam super hoc quod dicitur quod enim proprio resig…, utrum intelligant, si se et sua dedit domui Montis Jouis et cetera, sicut uobis uidebitur expedire melius, inquiratis et super hiis que requisiti dixerint, nobis intimetis et sub sigillo uestro clausa nobis transmittatis. Datum Seduni, anno Dni MoCCoXLVIII, die martis post octabas apostolorum Petri et Pauli.
621
Guillaume, dit Borcard, de La Cuva, vend un cens d’un muid de seigle à la confrérie (du Saint-Esprit) de Sion.
Sion, 1249, 29 août.
Archives de Valère.
Notum sit omnibus Christi fidelibus quod ego Willelmus dictus Borcardus de Lacuua, laudatione Alis uxoris mee, /540/ uendidi et finaui pro XII lb. confratrie Sedun. et priori et ministralibus eiusdem confratrie unum modium siliginis receptibilis usque ad festum omnium Sanctorum annis singulis persolvendum, quem si tunc non reddiderim, assignaui sibi recuperandum super campo meo de Lentina et super grangia desuper sita et super torculari quod iacet ibidem, que omnia habentur in feodum a dno decano de Uentona pro duobus quarteriis castronis seruicii in secundo anno persoluendis et pro III sol. seruicii in parata dni episcopi similiter persoluendis. Si uero dicta confratria forte deficeret quod non celebraretur, quod Deus auertat, predictus modius siliginis annuatim pauperibus erogetur … Inde rogaui cartam fieri et testes apponi qui sic uocantur : Arbertus Passer, Stephanus de Turre, Petrus Taccos, Martinus Pacos et Petrus Billonis clericus, qui hanc cartam leuauit, uice Normandi cantoris et cancellarii Sedun., uice cuius ego Willelmus notarius eam scripsi. Cui si quis, etc. Actum Seduni, anno Dni Mo.CCo.XLIXo, IIII kl. septembris, Willelmo regnante, Henrico episcopante.
622
Girard Favre vend un cens d’un muid de seigle à la confrérie (du Saint-Esprit) de Sion.
Sion, 1250, 21 juillet.
Archives de Valère.
* Notum sit omnibus Christi fidelibus quod ego Girardus Faber, laudatione Willelmete uxoris mee, uendidi et finaui pro X lb. priori et ministralibus confratrie Sedun. unum modium siliginis censualem, quem si forte non reddiderim, assignaui sibi in garentationem unum iuger et dimidium uinee apud Dorbens, sub domo Johannis de Colueri, que colunt Jacobus de Choussuel et Johannes filius Petri dol Paschuer de /541/ Gregnuech, et quicquid habebam apud Chopuiz, supra les rees Willenci de Grimisuel, quod habebam in feodum a dno meo Sedun. episcopo, et domum meam quam emeram a Guidone lo Borrat pro XII lb. et V sol. Inde rogaui cartam fieri et testes apponi qui sic uocantur : Johannes Passer canonicus Sedun. et prior eiusdem confratrie, Rodulphus de Chauez, Willelmus de Lacleua et ego Willelmus notarius, qui hanc cartam scripsi, uice Normandi cantoris et cancellarii Sedun. Cui si quis, etc. Actum Seduni in atrio domus Jordane de Malacuria, anno Dni Mo.CCo.Lo, XIIo kl. augusti, Willelmo regnante, Henrico episcopante.