LES DYNASTES DE MONT SOIT DES MONTS
SECONDE MAISON
/163/
QUELQUES PIÈCES JUSTIFICATIVES
1
Ebal, seigneur de Mont, notifie la donation faite en faveur du couvent de Romainmotier, par Hugues, miles d’Arnex, et sa femme Alays, de la dîme de la vigne de Bougers, appelée par plusieurs clos de Bougers et qui appartient au dit couvent.
Anno 1237, novembre.
Inv. vert, paquet 115, No 22.
Universis in Christo fidelibus ad quos presentes litteras pervenire contingerit, Humbertus, abbas humilis de Lacu Jurensi, Premonstratensis ordinis, Lausannensis diocesis, et Ebalus, dominus Montis, Gebennensis diocesis, rei geste noticiam cum salute. Ad universitatis vestre noticiam per presentem paginam volumus pervenire quod Hugo, miles de Arnay, et Alays, uxor ejus, Gebennensis diocesis, in remedio animarum suarum et antecessorum suorum dederunt et concesserunt Deo et ecclesie beati Petri Romani monasterii et fratribus ibidem Deo servientibus, Lausannensis diocesis, in perpetuam helemosinam decimam vinee de Bougers, ad jus et proprietatem ecclesie Romani monasterii pertinentis, que vinea a pluribus clausus de Bougers nuncupatur, et quicquid juris habebant et habere debebant in perceptione decime supradicte. Quod siquidem factum fuit me Ebalo, domino Montis, et uxore mea Beatrice et Enrico milite et Ebalo armigero et aliis heredibus meis benigniter et devote laudantibus et concedentibus et expresse /164/ in hoc consencientibus ad humilem requisitionem Hugonis militis et Alays uxoris ejus, cum predicta decima de feodo meo esset et prefatus Hugo et Alays uxor ejus de me illam decimam tenerent et haberent. Preterea sciendum est quod ego Ebalus, dominus Montis, et heredes mei dictam helemosinam ecclesie Romani monasterii et fratribus ibidem Deo servientibus factam tenemur observare fideliter ac defensare et expresse imperpetuum contra dominum de quo decimam predictam teneo et contra omnes garentiam portare, et proter hoc dictus Hugo et Alays uxor ejus a Renardo, priore Romani monasterii, viginti libras Lausannenses receperunt. In cujus rei testimonium ad maiorem rei geste noticiam in posterum faciendam presentes litteras sigillorum nostrorum munimine ad preces dictorum Hugonis militis et Alays uxoris sue fecimus roborari. Actum anno Domini millesimo ducentesimo tricesimo septimo, mense novenbri.
2
Henri, sire de Mont, du consentement de ses fils Ebal et Jean, Rodolphe, chanoine de Lausanne, et Ebal, chevalier, frères du dit Henri, donnent à l’abbaye de Bonmont une vigne située à Bougel.
Anno 1254, 15 juillet.
Inv. bleu, 2e partie, Bonmont. No 25.
Noverint universi presentes litteras inspecturi quod ego Henricus, dominus de Monte, de laude et concessu Hebali et Johannis, filiorum meorum, et nos Rodulphus, canonicus Lausannensis, et Hebalus, miles, fratres eiusdem Henrici, ad humilem et devotam peticionem et voluntatem domini Hebali, boni patris nostri, monachi Bonimontis, Cisterciensis ordinis, Gebennensis diocesis, dedimus et concessimus in liberam et perpetuam elemosinam pro salute animarum nostrarum et anime dicti patris nostri et antecessorum nostrorum Deo et monasterio Bonimontis et fratribus Deo ibidem servientibus vineam quam Luciana de Bougez, quondam uxor Benedicti et mater Humberti de Bougez, tenet et colit, pertinentem ad nostrum dominium et sitam apud Bougez. In qua vinea abbas et fratres Bonimontis debent percipere singulis annis /165/ tempore vindemiarum sicut dictus pater noster percipiebat medietatem clari musti. In quo si quidem tempore vindemiarum dicta Luciana et quicunque fuerit cultor ipsius vinee debet tenere duos custodes de Bonomonte, unum ad vineam et alterum ad tinam, et dare illis ad manducandum panem et caseum et vinum sive mustum, et postquam ipsa vinea vindemiata fuerit, non tenetur cibare custodem vinee, sed tantummodo custodem vindemie, qui debet remanere donec mustum dividatur. Hanc autem elemosinam sponte, liberaliter et devote fecimus et assignavimus tali conditione a nobis et ab eodem patre nostro apposita et a dictis religiosis approbata quod de ipsa elemosina fiat singulis annis pitancia conventui Bonimontis in festo beate Katherine in memoriam nostri et ipsius patri nostri et antecessorum atque successorum nostrorum. Item elemosinam memoratam vinee supradicte fecimus laude et concessu Jacobi de sancto Eugendo et Jordane, uxoris sue. In cuius rei testimonium et confirmationem nos prefati Henricus, dominus de Monte, Rodulphus et Hebalus, fratres, tradidimus abbati et conventui Bonimontis per manum prenominati patris nostri presentes litteras sigillorum nostrorum appositione roboratas. Datum anno Domini millesimo ducentesimo quinquagesimo quarto, idus julii.
Les sceaux des frères Henri et Ebal de Mont; celui de Rodolphe est endommagé.
3
Ebal, sire des Monts, cède à Pierre de Savoie une propriété appelée Bonne, située dans le voisinage de Genollier, au comté Equestre, et il la reprend de lui en fief.
Anno 1256, 9 octobre.
Cessio cujusdam boni nuncupati Bonne prope Genoglier in comitatu equestri, facta Petro de Sabaudia per Ebalum, dominum de Montibus, et reinfeodatio illius de dicto bono per prefatum Petrum. In die b. Dionysii, A. D. MCCLVI.
(Wurstemberger, Peter der Zweyte, Graf von Savoyen, Markgraf in Italien, etc., IV, Probationes, No 434. a, pag. 215.)
/166/4
Nicolas des Monts, chevalier, vend à Pierre de Savoie son clos du château des Monts et d’autres biens, et celui-ci les lui rend à titre de fiefs, en augmentation des autres fiefs qu’il tient déjà de lui.
Anno 1260, 7 mai.
Nicolaus de Montibus, miles, vendit Petro de Sabaudia pretio viginti librarum Gebennensium, septum suum infra castrum de Montibus situm, cum aliis quibusdam bonis, cum reinfeodatione dicti Nicholai de supradictis bonis venditis, sibi facta a Petro de Sabaudia, in augmentationem aliorum feodorum, quæ tenebat antea Nicholaus a predicto Petro. Actum die veneris post festum Philippi et Jacobi apostolorum, anno Dom. Mo CCo LXo.
(Wurstemberger, Peter der Zwyte, Graf von Savoyen, Markgraf in Italien, etc., IV, Probationes, No 537, pag. 270.)
5
Ebal, sire des Monts, fait donation en faveur de Pierre, comte de Savoie, de la propriété dite Bone (Bonne), sous Genollier, en soumettant à ce prince son château des Monts et s’obligeant à faire pour lui la guerre et la paix. Le comte Pierre de Savoie lui rend, à titre de fiefs, les biens cédés.
Anno 1265, 9 octobre.
Eubalus, dominus de Montibus, donat Petro, comiti Sabaudiæ, prædium dictum Bona, subtus Genoglier, cum submissione castri sui de Montibus et obligatione faciendi guerram et pacem pro dicto comite, a quo reinfeodatur de predictis bonis cessis.
(Wurstemberger, Peter der Zweyte, Graf von Savoyen, Markgraf in Italien, etc., IV, Probationes, No 695, pag. 384.)
6
Ebal, sire des Monts, cède à Pierre, comte de Savoie, tous ses droits à la grande dîme de Bière, et le dit comte investit de cette dîme Jean, fils du prénommé Ebal, lequel lui prête hommage lige pour ce fief.
Anno 1266, 31 mai, à Chillon.
Cessio, guerpitio et remissio Ebali, domini de Montibus, Petro, /167/ comiti Sabaudiæ facta, omnis juris quod habebat dictus Ebalus in magna decima loci dicti Berri (Bieri). De qua decima dictus comes Petrus investit Johannem, filium prædicti Ebali, qui illi fecit homagium ligium de dicto feodo. Actum apud Chillon, pridie kalend. Junii, anno Dom. Mo CCo LXo sexto.
(Wurstemberger, Peter der Zweyte, Graf von Savoyen, Markgraf in Italien, etc., IV, Probationes, No 710, pag. 394.)
7
Testament de Rodolphe des Monts, chanoine de Lausanne.
Anno 1269, 4e férie, après la fête de la Trinité.
Inv. vert, paquet 261, No 5.
Nos Johannes, Dei gracia Lausannensis episcopus, totumque capitulum eiusdem loci notum facimus universis quod nos vidimus quoddam instrumentum de verbo ad verbum testamenti sive ultime voluntatis quondam domini Rodulphi de Montibus, canonici Lausannensis, sigillatum sigillo dicti Rodulphi una cum sigillo curie Lausannensis, cuius tenor talis est : In nomine patris et filii et spiritus sancti, amen. Ego Rodulphus de Montibus in infirmitate corporis constitutus, sanus tamen mente, sciens quod nichil est cercius morte et nichil incercius hora mortis, ita ordino de rebus meis et meam insinuo ultimam voluntatem sollempnitate legali pretermissa : In primis do et lego domino episcopo Lausannensi viginti solidos, capitulo Lausannensis ecclesie cum hiis que ante dedi et sigillavi decem libras ad emendum decem solidos in augmentum anniversarii mei. Do etiam dicto capitulo vineam quam emi, que est aput Eschanens et est contigua vinee quam teneo a capitulo. Volo quod distribuatur dimidius modius vini in anniversario meo pro dicta vinea. Volo quod de bonis meis ematur modius frumenti censualis ad opus dicti capituli in augmentum anniversarii mei : ita quod valeat anniversarium meum modium frumenti et decem et octo sextaria vini et viginti solidos censuales. Operi ecclesie Lausannensis in qua meam eligo sepulturam do et lego ad faciendum claustrum viginti libras. Do etiam et lego matriculariis quatuor libras ad emendum quatuor solidos censuales, sacerdotibus sancte trinitatis quadraginta solidos ad emendum /168/ duos solidos, cuilibet parrochiali ecclesie Lausannensi quadraginta solidos ad emendum duos solidos, leprosis de Espesses quadraginta solidos ad emendum duos solidos et unam refectionem, canonicis qui interfuerint sepulture mee cuilibet duodecim denarios, sacerdotibus qui interfuerint sepulture mee cuilibet sex denarios, aliis autem clericis secundum quod executoribus meis videbitur expedire; duobus clericis meis scilicet domino Johani et Richardo cuilibet quadraginta solidos, Jacobo de Escublens, nepoti meo, centum solidos, bastardo quadraginta solidos, duobus garcionibus meis cuilibet quadraginta solidos, fratribus predicatoribus quadraginta solidos, fratibus minoribus quadraginta solidos; clericis de choro do decem libras ad emendum decem solidos cum aliis sex solidis quos ante dederam eis. Volo quod sacerdotes parrochiales qui personaliter intererunt vigiliis et misse anniversarii mei tantum percipiant quilibet eorum quantum unus de canonicis de hiis que distribuentur pro anniversario meo. Volo et requiro humiliter quod clamores mei sine strepitu cause integre emendentur, quibus emendatis si quid residuum fuerit per manus executorum meorum in pios usus distribuatur. Hec autem omnia et singula assignavi et assigno super omnibus bonis meis mobilibus et immobilibus que habeo vel habere debeo seu habiturus sum in episcopatu Lausannensi et in regno Anglie, salva prima helemosina tam vini quam denariorum in episcopatu Gebennensi, quam elemosinam volo et precipio sine diminutione annuatim reddi. Huius autem ultime voluntatis mee super omnibus premissis exequendis instituo executores meos dominum B. Mastini et Johannem de Montibus, nepotem meum, concanonicos meos, et dominum Willermum, dapiferum Lausannensem, nepotem meum. Do etiam eisdem potestatem recuperandi omnia debita mea ex quacunque causa mihi debeantur et ubicunque sint, et distribuendi pro anima mea prout eis videbitur expedire. Volo etiam quod si aliquem executorum meorum decedere contingerit uel abesse ex quacunque causa, quod possit alium constituere loco sui. Et si ultima mea voluntas non valet racione testamenti, valeat tamen racione codicillorum vel racione cuiuslibet ultime voluntatis, prout melius poterit valere secundum canonicas sanctiones. In huius rei testimonium sigillum curie Lausannensis una cum sigillo meo rogavi /169/ apponi huic scripto. Datum anno Domini millesimo ducentesimo sexagesimo nono feria quarta post trinitatem. In huius rei testimonium nos dictus episcopus et capitulum sigilla nostra apposuimus huic scripto. Datum anno Domini millesimo ducentesimo sexagesimo nono in festo beati Luce evvangeliste.
Les sceaux endommagés du dit évêque et du dit chapitre.
8
Ebal (III), sire de Mont, prête hommage lige à Humbert, sire de Thoire et de Willars, à cause du château d’Aubonne, pour des possessions à Bière et à Bérolles.
Anno 1278, décembre.
Grosse Fonjaletti, fol. 4.
Anno Domini millesimo ducentesimo septuagesimo octavo, mense decembris, Eballus, dominus de Monte, confessus fuit se tenere in feudum ab illustri viro domino Humberto, domino de Thoyry et de Villar, et suis in perpetuum feudum res infrascriptas, videlicet omne feudum quod ab ipso tenebat Johannes quondam Dechanens alte et basse in territoriis et fenagiis de Beria, et quicquid alia persona a dicto Johanne tenebat de dicto feudo, excepto casali et abbergamento Stephani dou Terrauz : de quo feudo est abbergour Johannis de Mollens et abbergamentum Johannis de Cruce et liberorum suorum et abbergamentum Petri, filii Humberti, et fratrum suorum, et abbergamentum Petri de Saubra quondam et liberorum suorum et abbergamentum Challeti et abbergamentum Johannis Servent et abbergamentum Michaelis Joet et abbergamentum liberorum quondam Girardi Papet; et insuper quicquid ly Gras, de Esclipens, tenebant a dicto Johanne, excepto dicto casali Stephani dou Terrauz. Item recognovit idem dominus de Monte se tenere in feudum a dicto domino Humberto quicquid liberi domini Petri de Beria, militis, tenent ab ipso in fenagiis de Beria, pro quo feudo eidem domino de Monte debent duas reddere ligitates, videlicet Stephanus et Vulliermus. Item de dicto feudo domini de Villars recognovit idem dominus de Monte abbergamentum Johannis Bassins, abbergamentum Petri Bassins, abbergamentum /170/ Stephani Rumuex, abbergamentum Auberti Fabri, quicunque teneat abbergamentum Hugonis de Berola, quicunque teneat abbergamentum a la Verassy. Item quicquid dominus Henricus, major Lausannensis, tenet vel tenere debet alte et basse in fenagiis de Beria et in villa a dicto domino de Monte, et specialiter molendinum. Item quicquid meri vel misti imperii vel juridicionis vel avoerie vel cuiuslibet alterius dominii habet vel habere debet idem dominus de Monte vel quod quelibet alia persona ab ipso possidet in villa de Beria et eius finagiis in terris, pratis, hominibus, censibus, nemoribus, in aquis et cursibus aquarum, in pascuis et in aliis rebus et juribus universis quocumque nomine et vocabulo censeantur. Item quicquid habet idem dominus de Monte apud Birola, videlicet abbergamentum Jaqueti de Birola, quicunque teneat abbergamentum Johannis Buschet, quicunque teneat Vulliermum Birolat et abbergamentum suum, abbergamentum ouz Breydis, quicunque teneat abbergamentum Johannis de Canali, et omnem aliam juridicionem qualitercunque censeatur quam habet apud Birola vel quam alia persona tenet ab ipso. Pro qua quidem recognicione feodi predicti dictus dominus Humbertus dedit et solvit dicto domino de Monte sexaginta et septem libras monete bone Gebennensis, etc.
9
Composition entre le couvent de Romainmotier et Jean de Mont, donzel, fils de feu Nicolas de Mont, chevalier, au sujet de l’avouerie de Mollens.
Anno 1285, octobre.
Titr. du bailliage de Morges, No 22.
Noverint universi presentes et futuri quod cum discordia seu contencio verteretur inter religiosos viros priorem et conventum Romani monasterii ex una parte et Johannem, domicellum, filium quondam domini Nicholai de Monz, militis, ex altera, super avoieria de Mollens et super juribus et pertinenciis dicte avoierie, que jura et pertinencias dictus Johannes sibi petebat declarari : tandem viris probis et discretis mediantibus inquisita diligenter veritate super juribus et pertinenciis eiusdem avoierie, super dicta discordia inter dictas partes de consensu dictarum parcium ordinatum /171/ extitit in hunc modum : videlicet quod dictus Johannes et ejus heredes habeant imperpetuum avoieriam in villa de Mollens, scilicet in hominibus dictorum religiosorum habitantibus in villa et territorio de Mollens, et ratione dicte avoierie percipiant in eisdem hominibus et heredibus eorundem imperpetuum banna, clamores, saisinas et omnes leges tam fraueriarum quam latronum quam aliarum rerum, exceptis clammis seu clamoribus omnium hereditatum que movent et movebunt in futurum a dictis religiosis, de quibus hereditatibus dicti homines debent litigare seu causidicare apud Romanum monasterium vel ubi voluerint coram dictis religiosis vel eorum mandato, super quibus hereditatibus et clammis dictarum hereditatum dictus Johannes et heredes sui non debent se aliquatenus intromittere nec aliquam cognitionem facere vel habere; et exceptis clammis debitorum, de quibus debitis dicti homines vel eorum heredes possunt facere clammam, si inter ipsos contenderint, at invicem cui magis voluerint, sive dictis religiosis seu dicto Johanni, ita tamen quod si homines clammam fecerint dictis religiosis racione aliquorum debitorum dicti religiosi dictam clammam debent habere et determinare apud Romanum monasterium. Item inquisita veritate diligenter et reperta de latronibus et dampnatis in corpore ordinatum extitit inter partes quod de mobilibus bonis latronum, homicidarum et aliorum predictorum hominum qui in corpore seu corporibus dampnarentur seu dampnari deberent, quorum bona remanere et excidere deberent domino pro delictis ipsorum, dicti religiosi debent habere medietatem et dictus Johannes et heredes sui aliam medietatem, quorum vero hereditates debent remanere dictis religiosis pacifice et quiete. Item fuit ordinatum quod dictus Johannes et heredes sui habeant et percipiant in hominibus supradictis racione dicte avoierie annuatim bis in anno corvatas corporum suorum et bestiarum suarum, scilicet in automno et primavera, videlicet corporum cum expensis dicti Johannis, bestiarum vero sine aliquibus expensis dicti Johannis. Item ordinatum extitit quod dictus Johannes et heredes sui ponant annuatim in villa de Mollens lo messelier sub hac forma quod debent presentare et ponere in voluntate dictorum hominum usque ad tres messeliers de villa de Mollens, et dicti homines debent eligere et habere quem voluerint de illis tribus prenotatis. Preterea /172/ fuit ordinatum inter partes quod dictus Johannes habeat et percipiat annuatim in tercia die Natalis Domini super quemlibet hominum predictorum tementem suum conduyt in dicta villa unam cupam avene a oubloz (combloz ?) ad mensuram de Albona; Girardus vero de Monz, frater dicti Johannis, habet similiter medietatem cuiusdam panis super quemlibet conduyt hominum predictorum. Item dictus Johannes et heredes sui debent habere furnum suum in villa de Mollens, sine alio furno quem ibi possint facere dicti religiosi vel homines prenotati. Item ordinatum fuit quod si dictus Johannes vel heredes sui viare voluerint pascua dicte ville, ipsi non possunt nec debent viare super tenementa dictorum hominum, nisi viaverint similiter super tenementa omnium aliorum hominum de Mollens, nec de pascuis viatis sibi possunt aliquid appropriare vel tenere en demeynoz. Hiis autem supradictis contemptus dictus Johannes vel heredes sui nichil amplius exceptis rebus superius declaratis possunt vel debent habere, percipere, petere vel eciam reclamare in hominibus supradictis vel tenementis eorum seu dictis religiosis aliquo modo seu aliqua racione. Item fuit ordinatum quod dictus Johannes et heredes sui racione dicte avoierie debent custodire, juvare et deffendere dictos homines et eorum heredes contra omnes nisi contra dictos religiosos, contra quos religiosos dictus Johannes et heredes sui non possunt nec debent ipsos homines deffendere, nec juvare, nec custodire, neque in corporibus, neque in bonis eorum, cum dicti homines sint tailliabiles dictorum religiosorum; dictos vero homines potest consulere dictus Johannes si voluerit in curia dictorum religiosorum contra ipsos. Item ordinatum fuit quod si forte aliquis in futurum molestaret seu in causam traheret dictos religiosos super dicta avoieria et pertinenciis eiusdem, quod dictus Johannes et heredes sui ferant bonam guerenciam dictis religiosis imperpetuum contra omnes quod dicti religiosi non trahantur in causam nec aliquatenus molestentur super avoieria, juribus et pertinenciis supradictis. Hanc autem concordiam et ordinationem supradictam jure et rationabiliter factam per probos viros et discretos et inquisita diligenter veritate et reperta nos dictus Johannes et Jordama, ejus uxor, Stephanus et Girardus, eorum liberi, laudamus, consentimus et approbamus. Promittentes pro nobis et heredibus nostris stipulatione sollempni et /173/ juramento super sancta Dei evangelia corporaliter prestito supradicta omnia prout superius est expressum tenere et attendere bona fide et inviolabiliter observare et contra dictam ordinationem seu contra presens instrumentum seu contra aliquid de premissis non venire in futurum nec consentire alicui contravenienti. In cuius rei testimonium sigillum curie Lausannensis una cum sigillo religiosi et venerabilis viri domini Rodulphi, abbatis de Lacu Jurensi, apponi rogavimus et fecimus huic scripto in testimonium veritatis. Datum anno Domini millesimo ducentesimo octuagesimo quinto, mense octobris.
Les sceaux endommagés de l’Official de Lausanne et de l’abbé du Lac-de Joux.
Le double du présent acte, émané du couvent de Romainmotier (Titres du bailliage de Morges, No 171), contient, vers la fin, les variantes suivantes :
Hanc autem concordiam et ordinationem … nos dicti religiosi, scilicet prior et conventus, laudamus, consentimus et approbamus. Promittentes … Item sciendum est quod supradictus Johannes et heredes sui habent et habere debent super homines predictos justiciam et condempnacionem latronum, omnium homicidarum et omnium aliorum in corpore condempnatorum seu condempnandorum. In cuius rei testimonium nos dicti religiosi sigilla nostra apposuimus huic scripto una cum sigillo Girardi de Compeis, domicelli, castellani Cletarum, qui ad preces nostras sigillum suum duxit presentibus apponendum. Datum anno Domini millesimo ducentesimo octuagesimo quinto, mense octobris.
9 bis
Jean, sire du château des Monts, renonce, en faveur de l’abbaye de Bonmont, à l’usage des pâturages auquel lui et les habitants de la paroisse de Perroy prétendoient dans toute la terre, châtaigneraie, côte et bois de Mortamulier.
Anno 1288, 5 des nones de mars.
Titr. de Bonmont. No 85.
Ego Johannes, dominus castri de Montibus, filius quondam Yblonis, domini de Montibus, notum facio universis presentibus et futuris quod com ego moverem questionem seu controversiam /174/ contra viros religiosos abbatem et conventum Bonimontis super usagiis pascuorum totius terre, castanarie, rispe et nemoris de Mortamolier, dicens quod ego et omnes illi de parrochia de Perruys habebamus usagia pascuorum pro animalibus nostris in predictis, dictis religiosis contrarium affirmantibus et prohantibus, tamen in bona pace perpetua et concordia devenimus, videlicet quod ego predictus Johannes spontaneus non coactus, non seductus confiteor et recognosco me nullum jus, nullum usagium pascuorum in predictis habere, et si forte haberem, penitus quitto et do in puram elemosinam dictis religiosis pro me et heredibus meis, maxime com ego bene certus sim transfundum et proprietatem omnium predictorum esse prediciorum abbatis et conventus Bonimontis. Promittens ego predictus Johannes pro me et heredibus meis et successoribus per juramentum meum super sancta Dei evvangelia corporaliter prestitum omnia predicta com decima dicti loci de Mortamolier predictis religiosis attendere firmiter et bona fide garentire, manutenere et deffendere contra omnes in judicio et extra et in contrarium non venire nec alicui contravenienti consentire in futurum, sed contravenienti me obponere. Concedens quod predicti religiosi vel alii pro ipsis possint in omnibus predictis et singulis edificare vineas et alia sibi necessaria et facere per omnia suam voluntatem. Et pro bono pacis et dimidio modio vini quod petebam ab predictis religiosis ego predictus Johannes confiteor me habuisse et recepisse a predictis religiosis quadraginta solidos bonorum Gebennensium in bona pecunia numerata et conversa in utilitatem meam. Renuncians ego predictus Johannes in hoc facto pro me et heredibus meis et successoribus omnibus exceptionibus, juri omni, omnibus consuetudinibus, usibus et rationibus que possent obici contra presens instrumentum, et specialiter juri dicenti generalem renuntiationem non valere nisi precedat specialis. In cujus rei testimonium ego predictus Johannes sigillum meum presentibus apposui. Et ego Aymo de Pringins, dominus de Nyons, ad preces predicti Johannis sigillum meum ad majus robur duxi presentibus apponendum. Datum anno Domini millesimo ducentesimo octogesimo octavo, quinto nonas martii.
Les sceaux un peu endommagés des dits Jean des Monts et Aymon de Prangins. /175/
10
Jean (I) des Monts notifie et confirme les donations faites par ses prédécesseurs en faveur du Chapitre de Lausanne, et en fait lui-même de nouvelles.
Anno 1293, octobre.
Titr. du bailliage de Morges, No 57.
Ego Johannes, quondam filius Ebali, domini de Montibus, notum facio universis quod cum dominus Henricus de Montibus, avus meus, dederit et concesserit venerabilibus viris capitulo Lausannensi pro remedio anime sue tria sextaria vini, ac nobilis vir dominus Ebalus, dominus de Montibus, sex cupas vini annui redditus : Ego considerans et attendens honores et beneficia que habuit quondam Johannes, avunculus meus, ab ecclesia Lausannensi, ac beneficia mihi impensa a dicto domino Johanne, avunculo meo, pro dictis quatuor sextariis vini et duabus cupis et pro remedio anime dicti domini Johannis, promitto fide data solvere et reddere ad mensuram Lausannensem dicto capitulo Lausannensi annis singulis in vindemiis in perpetuum pro me et heredibus meis novem sextaria boni vini et puri de vino vinee que dicitur clausum de Romanel site in territorio de Germanye : assignans eidem capitulo dicta novem sextaria vini percipienda et habenda annis singulis super dictum clausum sine omni exceptione. Item cum venerabilis vir dominus Rodulphus de Montibus, quondam canonicus Lausannensis, dederit et concesserit pro remedio anime sue dicto capitulo unum modium vini, quem assignavit eidem capitulo percipiendum et habendum super quadam vinea quam plantavit prope domum Amedei de Romanel in territorio de Germanye, cuius vinee medietatem possideo, ego donationem et concessionem approbo et ratifico, una cum donatione viginti solidorum censualium quam fecit idem dominus Rodulphus capitulo et clericis ecclesie Lausannensis, quos assignavit singulis annis percipiendos super tenementum Amedei de Romanel : promittens fide qua supra annis singulis soluere dicto capitulo medietatem dicti modii vini ad mensuram de Germanye de vinea quam plantavit idem dominus Rodulphus. Item laudo at approbo donationem, concessionem et /176/ assignationem quam fecit dictus dominus Johannes de Montibus dicto capitulo de medietate unius modii frumenti annui redditus ad mensuram Lausannensem super abergamentum Willermi dicti de Autracort pro dicto domino Rodulpho, Laudans etiam et approbans omnes donationes, concessiones et assignationes quas fecerunt predecessores mei eidem capitulo. Promitens fide qua supra quod ego contra predicta non veniam vel aliquid de predictis. Supponens me jurisditioni domini officialis Lausannensis qui nunc est et pro tempore fuerit, quod ipse me et heredes meos possit compellere per censuram ecclesiasticam ad observationem omnium predictorum. In cuius rei testimonium sigillum meum presentibus apposui et rogavi sigillum curie Lausannensis presentibus apponi in testimonium omnium premissorum. Et nos officialis curie Lausannensis sigillum dicte curie ad preces et requisitionem predicti Johannis apposuimus una cum sigillo suo presentibus in testimonium veritatis. Datum mense octobris anno Domini millesimo ducentesimo nonagesimo tercio.
Fragment du sceau de l’official de Lausanne.
11
Jean (I), seigneur des Monts, entre dans l’hommage de Pierre, évêque élu de Lausanne, pour la dime de Germagny, dite des chevaliers.
Anno 1313 (de l’Incarnation), 10 janvier, à Lausanne.
Titr. du bailliage de Morges, No 137.
Ego Johannes, dominus de Montibus, Gebennensis diocesis, miles, notum facio universis quod ego intravi homagium reverendi in Christo patris ac domini domini Petri, Dei gracia Lausannensis electi, recipientis nomine suo et ecclesie Lausannensis pro se et suis successoribus in ecclesia Lausannensi, et accepi ab ipso domino electo nomine quo supra in feudum decem libratas terre annui redditus, quas assigno ex nunc pro me et meis heredibus eidem domino electo et ecclesie Lausannensi predicte super decimam meam vini et bladi quam habeo in territorio de Germagnye, que vulgariter appellatur decima des chevalers. Promittens pro /177/ me et meis heredibus dicto domino electo, presenti sollempniterque stipulanti pro se et ecclesia Lausannensi suisque successoribus in eadem, juvare et deffendere dictum dominum electum et successores suos ac ecclesiam Lausannensem predictam, dictumque feudum deservire et manutenere per allodium bona fide contra omnes sicut homo nobilis in tali casu debet et facere consuevit. Et hoc salvis tantum dominis meis infrascriptis, videlicet domino de Gayo, domino Johanne de Cabilone, domino de Arlaco, domino Ludovico de Sabaudia et domino comite Sabaudie. Confitens et publice recognoscens me habuisse integre in bona pecunia numerata a prefato domino electo ducentas libras Lausannenses bonorum pro homagio, feudo, auxilio et servicio supradictis. Promittens bona fide et stipulacione sollempni predicta omnia et singula perfecte actendere et servare nec contra venire vel facere in judicio neque extra per me vel alium in futurum. Supponens me jurisdictioni venerabilis viri officialis curie Lausannensis qui nunc est et qui pro tempore fuerit, ut me possit per censuram ecclesiasticam compellere et heredes meos, monitione unica octo dierum tantum premissa, ad observandum firmiter omnia et singula supra dicta. Renuncians ex certa sciencia in premissis exceptioni non numerate pecunie, fori privilegio, promissioni indebite et omnibus aliis exceptionibus et deffensionibus juris, facti et consuetudinis per quas predicta possent in aliquo impediri. Et juro super sancta Dei evangelia a me corporaliter tacta me contra predicta in futurum per me vel per alium non facere vel venire. In cujus rei testimonium sigillum meum apposui huic scripto et apponi rogavi, una cum sigillo meo sigillum curie Lausannensis et sigillum venerabilis viri domini Willermi, decani Lausannensis, una cum signo notarii publici infrascripti. Datum Lausanne, anno Domini millesimo trecentesimo decimo tercio, die jovis post festum epiphanie Domini.
Et ego Johannes Cononis, de Orba, Lausannensis diocesis clericus, imperiali auctoritate notarius publicus, premissis omnibus et singulis presens fui et inde hoc presens publicum instrumentum confeci, scripsi, publicavi meoque signo consueto signavi rogatus presentibus viris discretis dominis Jacobo de Mentone decano de Aventhica, Stephano de Albona, decano de Ultra Venopiam, nobili /178/ viro Girardo, condomino Viviaci, ac Johanne, Psaltero Lausannensi, domicellis, testibus vocatis et rogatis. Actum anno et die quibus supra, indicione undecima, in revestiario ecclesie Lausannensis.
Le sceau de l’Official de Lausanne avec le paraphe du dit notaire.
Annexe : Reverendo in Christo patri ac domino domino Petro, Dei gracia episcopo Gebennensi, Johannes, dominus de Montibus, miles, reverenciam debitam cum honore. Cum ego intraverim homagium reverendi in Christo patris ac domini domini Petri, Dei gracia Lausannensis episcopi, nomine suo et ecclesie Lausannensis, et ab ipso in feudum acceperim decem libratas terre, assignatas et assetatas per me dicto domino episcopo et ecclesie Lausannensi predicte super decimam meam vini et bladi ville et territorii de Germagnye, vestre diocesis Gebennensis, que quidem decima vocatur decima des chevaliers, paternitati vestre supplico quatenus in predictis dignemini assentire, si super hoc a dicto domino episcopo Lausannensi vel mandato suo fueritis requisitus. Datum Lausanne sub sigillo meo anno Domini millesimo trecentesimo decimo tercio, die martis post festum beate Scolastice virginis.
12
Jean (I), seigneur des Monts, fait donation en faveur de l’abbaye de Bonmont d’un homme de Germagny, nommé Nicolas.
Anno 1314, 11 mai, à Genollier.
Inv. bleu, 2e partie, Bonmont, No 46.
Nos officialis curie Gebennensis notum facimus universis presentes litteras inspecturis quod coram mandato nostro, videlicet coram Johanne de Genollie, curato de Cuynsins, curie predicte jurato, a nobis quoad hoc specialiter deputato, cui quantum ad hoc commisimus et totaliter committimus vices nostras et fidem plenariam adhibemus, propter hoc personaliter ac specialiter constitutus dominus Johannes, dominus de Montibus : predictus dominus Johannes non vi non dolo nec metu aliquo ut asserit inductus nec ab aliquo circumventus, sed ex certa sciencia et ex /179/ spontanea voluntate dat, donat, cedit et concedit prout melius et verius intelligi potest religiosis Bonimontis in elemosinam pro remedio anime sue et antecessorum suorum Nicholaum, filium quondam Perrini dicti Guera de Leya, de Germagnier, hominem suum, et quicquid habet et habere potest in eumdem; quitans penitus et solvens dictus dominus Johannes nomine suo et heredum suorum dictum Nicholaum et heredes suos qui non essent de legitimo matrimonio procreati ac eciam assignatos et assignandos suos de omne homagio, pilicheria et servicio quod et quam habet et habere debet et potest in eundem, et de omni jure, actione et ratione quod et quam habet et habere potest et debet in dictum Nicholaum et in universis et singulis bonis suis tam mobilibus quam immobilibus que nunc habet et habere et aquirere seu habere poterit in futurum. Hoc adito quod dictus Nicholaus penes dictum dominum Johannem nec eciam de feudo ipsius nichil nisi de mandato et expressa voluntate ipsius domini aquirere teneatur. Et contra predicta vel aliquid de predictis promittit dictus dominus Johannes nomine suo et heredum suorum bona fide et in verbo veritatis sollempni stipulacione interposita aliquatenus non venire nec contravenienti in aliquo consentire, sed omnia et singula prenotata rata habere perpetuo et tenere. Faciens dictus dominus Johannes cum dicto jurato, vice nostra nomine et ad opus dicti Nicholai recipiente, pactum expressum sollempni stipulacione vallatum de ulterius non petendo ab eodem Nicholao racione dicti homagii nec in rebus suis quicquam juris vel eciam actionum. Renunciat … Universa autem et singula supradicta prout superius sunt expressa coram dicto jurato laudant, approbant, ratificant et confirmant Johannes et Henricus, fratres, filii predicti domini Johannis. Promittentes dicti fratres nomine suo et heredum suorum presencium et futurorum de cetero non venire contra predicta vel aliquid premissorum et renunciant omnibus juribus per que possent venire contra predicta vel aliquid de predictis. In cujus rei testimonium nos predictus officialis ad preces et requisicionem dicti domini Johannis et dictorum filiorum suorum nobis oblatas per dictum juratum fidelem nostrum nobis referentem predicta omnia esse vera et in sui presencia sic fuisse celebrata sigillum curie predicte presentibus duximus apponendum. Datum apud /180/ Genollie die sabbati ante festum ascensionis Domini anno Domini millesimo trecentesimo quatuordecimo. Ut autem presens littera majorem obtineat roboris firmitatem, nos predictus dominus Johannes pro nobis et dictis filiis notris et ad ipsorum requisicionem sigillum nostrum una cum sigillo curie predicte presentibus duximus apponendum in memoriam rei geste. Datum ut supra.
Ita expeditum est coram me predicto jurato.
Les sceaux endommagés de l’Official de Genève et de Jean, sire des Monts.
13
Jean (I), sire des Monts, prête hommage lige à Guillaume Alamandi comme mari d’Agnès de Villars, dame d’Aubonne, pour ses possessions à Bière, Bérolles et Bougy-Millon.
Anno 1315, 17 avril.
Volume de reconnaissances nobles et rurales et autres actes rière Aubonne, Bavois, Coppet et autres lieux du Pays de Vaud, 1324, fol. 9.
De homagio et feudo Johannis, domini de Mont. Item est lictera manu Petri de Alberosa, notarii, confecta sub data decimo septimo mensis aprilis anno Domini millesimo trecentesimo quindecimo, inditione tertia decima, quod predictus dominus Johannes, dominus de Monte, fecit homagium nobili Guillermo Alamandi, domino Albone, recipienti nomine suo, Agnetis de Willario, ejus uxoris, et suorum heredum, salvis fidelitatibus quatuor dominorum, videlicet domini Ludovici de Sabaudia, domini Johannis de Scabilione, domini de Gaio et domini comitis Sabaudie, et se tenere in feudum a dicto domino Guillermo et Agnete, nomine homagii predicti, videlicet quidquid idem dominus Johannes tenet et possidet per se vel per alium apud Bieri, apud Bougie, apud Birola in feudis et retrofeudis, quecunque sint et quocunque nomine censeantur. /181/
14
Jean (II), sire des Monts, chevalier, et son frère Henri confirment l’assignation faite par leur père Jean (I), sire des Monts, chevalier, en faveur de l’abbaye de Bonmont, de 30 sols annuels légués à ce couvent par leur aieule Alexie.
Anno 1317, septembre.
Inv. bleu, 2e partie, Bonmont, No 49.
Nos Johannes, dominus de Montibus, miles, et Henricus, fratres, notum facimus universis quod cum karissima domina domina Alix, avia nostra quondam, dederit et legaverit in perpetuam elemosinam monasterio et religiosis Bonimontis, Cysterciensis ordinis, pro Deo et remedio anime sue et predecessorum suorum triginta solidos gebennenses annui redditus; qui quidem triginta solidi per karissimum patrem nostrum dominum Johannem, dominum de Montibus quondam, militem, assignati fuerunt et assetati dictis religiosis super Henricum de veteri Grangia et fratres eius, Nicholetum de veteri Grangia, Hugonetum Dardel, Janinetum Chambar, Jaquetum Flocardat, Willermetum fratrem eius, Perretum Bochar de Leya et fratres eius, homines nostros : quod nos volumus et concedimus pro nobis, heredibus et successoribus nostris, quod dicti homines nostri et successores sui dictam elemosinam solvant et reddant perpetue dictis religiosis anno quolibet pacifice et quiete. Et ipsos homines super predictis triginta solidis cense sue in qua nobis et nostris tenebantur perpetue, cum dictis religiosis ex parte nostra anno quolibet solverint, absolvimus pro nobis et nostris perpetue et quittamus. Volumus etiam et concedimus quod intente nostre et scripta nostra in quibus dicti homines nostri vel predecessores conscripti erant eis nec successoribus suis non noceant nec nocere valeant in futurum. Mandantes et precipientes tenore presentium pro nobis, heredibus et successoribus nostris dictis hominibus nostris et successoribus suis, ut ipsi de dicta elemosima predictis religiosis satisfaciant anno quo libet et eisdem respondeant, nullo alio mandato a nobis et nostris super hoc expectato vel etiam expectando. Ratum et gratum habentes quicquid per dictam dominam nostram et predictum /182/ karissimum patrem nostrum factum fuerit seu etiam ordinatum. In cujus rei testimonium nos dicti fratres sigillum nostrum quo in negociis nostris communibus utimur presentibus litteris concorditer duximus apponendum. Datum anno Domini millesimo trecentesimo septimo decimo, mense septembris.
Le sceau endommagé des frères Jean et Henri des Monts.
15
Prononciation amiable rendue entre Jean (II), sire de Mont, et son frère Henri, d’une part, et le couvent de Bonmont, de l’autre, par Jaquet de Dullit, châtelain de Rolle, et Perret, mestral de Mont, au sujet de deux pièces de vigne, léguées au dit couvent par le clerc Jean de Germagny, dit du Four.
Anno 1318, mars.
Inv. vert, paquet 151.
Nos Johannes, dominus de Monz, miles, et Henricus, fratres, notum facimus universis presentes litteras inspecturis quod cum Johannes de Germagnie, clericus, dictus de Furno, dedisset, legasset et concessisset religiosis Bonimontis perpetue et irrevocabiliter pro remedio anime sue et parentorum suorum duas pecias vinee, quarum una sita est in territorio et confinio de Perruys versus lou Rupalex, justa vineam Roleti dicti de Porta ex parte boree, et vineam Aymonis dicti Moudon, de Perruys, ex parte ventus, et justa vineam Petri dicti Vilain ex parte lacus, et torcular Vualnerii de Perruys ex parte jurie : quam vineam colunt liberi Aymonis dicti Gambex, de Bougez, a tot partir; alia vero pecia vinee sita est versus Bollamber, justa vineam Cononis de Pentala, burgensis de Cossonay, ex parte jurie, et pratum Aymonis de Quercu, ex parte lacus, et justa vineam Petri dicti de Crou, de Perruys, ex parte boree, et vineam liberorum Nychodi de Quercu ex parte ventus; quam vero donationem et legationem turbabamus ipsis religiosis et dicebamus et asserebamus quod ipse Johannes de Furno, clericus, dictam donationem seu legationem ipsis religiosis nec aliis facere non poterat nec debebat pro eo quod ipse et Amedeus, pater suus, erant homines nostri taliabiles : tandem nos Johannes miles /183/ et Henricus fratres predicti ad requisicionem fratris Stephani, humilis abbatis Bonimontis, compromisimus nos ex una parte in amicos amicabiles compositores et dominus abbas predictus ex altera nomine suo et conventus sui Bonimontis, videlicet in Jaquetum de Dulyz, domicellum, castellanum de Rotulo, et in Perretum, mistralem de Monz, a nobis et a domino abbate nomine suo et conventus sui communiter electis. Qui amici prius inquisita veritate hinc et inde concordaverunt in hunc modum de consensu nostro, quod cum nos teneremur ipsis religiosis in centum solidatas terre pro elemosinis et anniversariis parentum et predecessorum nostrorum, videlicet in triginta solidatas ratione elemosine domine Alexie, matris quondam domini Johannis, patris nostri; in decem solidatas pro elemosina domine Clemencie, matris nostre, et in sexaginta solidatas ratione elemosine domini Johannis, patris nostri : pronunciaverunt autem dicti amici quod dicti religiosi pacifice et quiete, pure, perpetue et irrevocabiliter teneant, habeant et possideant dictas duas vineas cum omnibus juribus, fructibus, exitibus et pertinenciis earundem prout superius limitantur pro predictis centum solidatis terre, quas eisdem assettasse debuissemus. Nos vero Johannes miles et Henricus fratres predicti … dictas duas pecias vinee cum fondo terre, fructibus, exitibus, juenciis et pertinenciis earundem ipsis religiosis damus, tradimus et donatione pura, perpetua et irrevocabilis concedimus prout melius et sanius intelligi potest in perpetuam elemosinam, videlicet pro elemosinis supradictis et pro elemosina dicti clerici. Devestientes nos et heredes nostros de dictis duabus vineis … dictosque religiosos et eorum successores investimus de eisdem et in possessionem ponimus corporalem per presentes. Mandantes et precipientes heredibus Aymonis Gambex, de Bougez, qui unam de dictis vineis colunt a tot partir, quod ipsi ex nunc in anthea et in perpetuum respondeant de dicta vinea ipsis religiosis prout dicto clerico respondere consueverunt. Et promittimus insuper nos Johannes miles et Henricus fratres pro nobis et heredibus nostris quilibet nostrum in solidum dictas duas vineas prout superius limitantur ipsis religiosis et eorum cuilibet perpetue manutenere, deffendere et garentire contra omnes in judicio et extra nostris propriis laboribus et expensis juramento nostro super sancta Dei evangelia corporaliter a /184/ nobis prestito in manu dictorum amicorum presencium et recipiencium nomine et ad opus dictorum religiosorum et sub ypotheca rerum et bonorum nostrorum, et contra predicta vel aliquid de predictis per nos vel per alium in futurum non venire nec alicui contra venienti vel venturo consentire, sed facere quicquid in causa evictionis fieri debet et prestari. Et ego Maot de Sarrata, domina de Monz, uxor dicti militis, omnia predicta laudo, ratiffico et approbo ipsis religiosis pro sex libris Lausannensibus quas a dicto domino abbate habui et recepi in bona pecunia numerata. In cujus rei robur et testimonium sigillum nostrum quo utimur in communi una cum sigillis Jaqueti de Dulyz et Perreti de Monz, mistralis, apposuimus huic scripto. Et nos Jaquetus et Perretus amici predicti ad requisitionem dictorum fratrum sigilla nostra una cum sigillo communi eorundem presentibus duximus apponendum in testimonium omnium premissonum. Datum mense marcii anno Domini millesimo trecentesimo octo decimo.
Le sceau des frères Jean et Henri de Mont, ainsi que celui de Perret, mestral de Mont; le sceau de Jaquet de Dullit est un peu endommagé.
16
Jean, sire des Monts, chevalier, reconnaît en faveur de Guillaume Alamandi et d’Agnès de Villars, sa femme, seigneur et dame d’Aubonne, la généralité de ses possessions, à Bière, Bérolles et Bougy-Millon.
Anno 1322, indict. 5e.
Titres du bailliage de Morges, No 595. Extrait.
Deinde dominus Johannes de Montibus, miles, fecit homagium nobili Guilliermo Allamandi, recipienti nomine suo et Agnetis de Villariis, ejus uxoris, salvis certis aliis homagiis, et recognovit tenere in feudum racione homagii supradicti quicquid per se vel per alium tenet apud Byeriam et apud Bougiez et apud Byrolaz, sive sint in feudo sive retro feudo : de anno Domini millesimo tercentesimo vigesimo secundo, indictione quinta. /185/
17
Louis de Savoie, sire de Vaud, inféode à Jean, seigneur des Monts, et à Jean, son neveu, fils de son frère Henri, le vidomnat et la mestralie de la ville de Rolle.
Anno 1330, 15 février, à Lausanne.
Titres du bailliage de Morges, No 451.
Infeudatio facta domino Montis magni.
Nos Ludovicus de Sabaudia, dominus Vuaudi, notum facimus universis quod cum nos edifficare et fundare inceperimus villam novam, liberam et francam prope castrum dictum de Ruelloz, et nobilis vir dominus Joannes, dominus de Montibus, nomine suo et nomine Joannis, nepotis sui, filii quondam Henrici de Montibus, fratris dicti domini Joannis, diceret et assereret haec facta in sui prejudicium et suorum, cum in loco praedictae villae juridicionem diceret se habere : tamdem super praedictis ad finalem concordiam inter nos et dictum dominum Joannem nomine suo et quo supra devenimus in hunc modum, videlicet quod dominus Joannes et ejus nepos praedicti et eorum haeredes debent habere perpetuo vicedonatum et mistraliam dictae villae de Rotulo cum omnibus juribus et pertinenciis suis per modum et consuetudines quibus vicedonus et mistralis de Melduno uti consueverunt et debent habere in villa et castellania de Melduno. Item debet dominus Joannes et ejus nepos praedicti et eorum haeredes perpetuo habere medietatem furnorum et molendinorum construendorum per nos in dicta villa vel bampnis ipsius villae, medietatemque habere redituum, exituum et provenientium furnorum et molendinorum praedictorum cum omnibus suis juribus et pertinentiis universis. Et debemus aedifficare, construi facere prima aedifficia eorumdem nostris sumptibus et expensis; quibus factis, si extunc ad refecionem, meliorationem vel utilitatem ipsorum aliqua fuerint facienda, nos tenemur solvere medietatem sumptuum et expensarum praedictarum, et dominus Joannes et ejus nepos praedicti et sui haeredes aliam medietatem. Et tenemur dictis domino Joanni et mepoti suo et suis haeredibus guerentiam erga illustrem virum /186/ dominum comitem Sabaudiae et suos de cursu aquae molendinorum praedictorum et de ipsis molendinis. Item promittimus et tenemur dare et assignare dictis domino Joanni et ejus nepoti et eorum haeredibus decem libratas terrae ex vi concordiae supradictae quas cum omnibus supradictis sibi per nos divisis infra dictam villam tenere debent ipsi dominus Joannes et ejus nepos ac eorum haeredes a nobis in feudum virtute compositionis et concordiae praedictarum in augmentum feudi antiqui, et tenentur nobis facere duo homagia tam pro feudo antiquo quam pro rebus superius declaratis, et de bonis eidem domino Joanni et ejus nepoti ratione homagii non faciendi nobis ad dictum duorum amicorum per nos et ipsos elegendorum facere quod fuerit et viderint faciendum. Volumus autem quod dicti amici bamna et juramenta dictae villae limitent et terminent prout dixerint ordinandum. Sciendum autem est quod dominus Joannes, ejus nepos praedicti et haeredes eorum debent habere omnimodam juridicionem et dominium extra limites et juramenta dictae villae, prout hactemus habere et exercere consueuerunt ante tempus constructionis dictae villae. Hoc addito in praemissis quod si contingeret aliquem ex hominibus domini Joannis et nepotis sui praedictorum aliquod maleficium perpetrare infra villam de Rotulo seu limites et bamna dictae villae, de quo puniri deberent in corpore, pecunia vel in bamnis, nos debemus punitionem dicti maleficii et bamna, et eo casu dictus Joannes et ejus nepos praedicti et eorum haeredes habere debent tertiam partem ratione vicedomatus una cum jure mistraliae debito, ut superius est expressum. Item volumus quod si aliqui habitantes dictae villae vel castellaniae de Rotulo delinquerent extra dictam villam vel extra limites dictae villae infra domum et limites castri dicti domini Joannis, domini de Montibus, dictus dominus Joannes, ejus nepos et eorum haeredes debent habere punitionem dictorum delictorum in corporibus, pecuniis et in bamnis absque eo quod nos aliquod jus sive partem in praedictis percipere debeamus. Item volumus quod dictus dominus Joannes et ejus nepos possint infra dictam villam edificare unam domum fortem vel non fortem in casali sibi assignato; et quod dominus Joannes et nepos suus praedicti possint jura sua et debita consueta ab hominibus et subditis suis habitantibus in dicta villa /187/ recuperare et exigere prout ipsi et praedecessores sui exigere et levare consueverunt ac percipere ante constructionem dictae villae, salvo dominio quod debemus habere in habitantibus in dicta villa et infra termina et juramenta dictae villae prout supra est expressum, et salva avenaria, panateria, chapponeria quas homines et subditi domini Joannis et nepotis sui praedictorum, quas nunc debent percipere ab eisdem ipsi dominus Joannes et nepos suus quamdiu habitabunt in villa supradicta. Ego vero Joannes de Montibus praedictus nomine meo et nomine Joannis, nepotis mei, confiteor praedicta fore vera et de consensu meo fore facta, et ea laudo, ratiffico, approbo et confirmo. Promittens, etc. Renuncians, etc. Datum et actum Lausannae die quatuordecima mensis februarii anno Domini millesimo tercentesimo tricesimo.
Observation. — La lecture de cette charte nous montre que nous avons fait erreur lorsque nous en avons indiqué la date, dans motre texte (pag. 51), d’après le style de la Nativité, tandis que ce document est daté du 14 février de l’an du Seigneur 1330.
18
Macelide, veuve de Jean, sire des Monts, chevalier, tutrice de ses enfants, Richard et Jean des Monts, vend à l’abbaye de Bonmont un demi-muid de vin, de cens, assigné sur une vigne à Germagny, pour le prix de 15 livres.
Anno 1332, 17 novembre, et 1333, 25 septembre, à Germagny et au château des Monts.
Inv. vert, paquet EEE.
Anno domini millesimo trecentesimo tricesimo secundo, indicione quindecima, quinto decimo kalendas decembris, per hoc presens publicum instrumentum cunctis appareat evidenter, quod in presencia mis notarii publici juratique curie domini officialis Gebennensis et testium subscriptorum constituti nobilis domina domina Macelidis, relicta viri nobilis domini domini Johannis quondam de Montibus, militis, et vir venerabilis et religiosus dominus Nycholaus, abbas Bonimontis, nomine suo et conventus sui dicti loci, ex altera : Com predicta domina teneretur dictis religiosis, domino abbati et conventui suo Bonimontis in quindecim libris /188/ Lausannensibus intentione oblationum sepulture predicti domini domini Johannis, viri sui, et rerum plurium aliarum : sciens et spontanea voluntate, non vi non dolo nec metu inducta, sed ex certa sciencia, suo et tutorio nomine liberorum dictorum conjugum, vendit et titulo pure perfecte et perpetue venditionis tradit et concedit pro se et suis pro dictis quindecim libris dicto domino abbati, presenti et stipulanti suo et dicti conventus sui nomine, dimidium modium vini seu musti boni et puri ad legitimam mensuram de Germagnier annuatim vindimiarum tempore persolvendum. Quod quidem vinum assignat, ponit et assetat predicta domina suo momime et quo supra annis singulis percipiendum per dictos religiosos vel eorum mandatum dicto termino super quandam peciam vinee, fondum et ejusdem pertinencias, sitam in territorio de Germagnier in loco dicto Succa, juxta vineam liberorum Hugueti de Treseres ( ?) a parte jurie, et vineam quam excolit Francesia, filia Jaqueti Arduini, de Germagnier, a parte lacus. Devestientes se predicta domina et eiusdem filii Richardus et Johannes et suos heredes de predicto demidio modio vini, et predictum dominum dominum abbatem, presentem et suo et conventus sui nomine stipulantem, investiunt de eodem et ponunt in possessionem corporalem vel quasi per concessionem et traditionem presencium literarum, nichil juris, rationis, actionis, proprietatis, possessionis, usagii seu dominii in dicto vino de cetero retinentes. Et fuit actum quod de vino dicte vinee non possunt nec debent predicta domina nec ejusdem filii quicquam percipere seu alteri tradere quousque de ipso vino sit dictis religiosis plenarie satisfactum. Promittentes … Datum ex parte dicte domine et Richardi, filii sui, apud Germagnier in domo Vuillermi de Romanel, presentibus testibus domino Aymone de Monz, monacho Romani monasterii, domino Johanne, curato de Cuynsins, et Johanne de Dyvona, domicello, anno die inditione quibus supra; et ex parte dicti Johannis, filii predicte domine, in castro de Montibus, presentibus testibus domino Symondo, celerario Bonimontis, et Jaqueto Arduini, de Germagnier, die sabbati ante festum beati Michaelis anno Domini millesimo trecentesimo tricesimo tercio.
Et ego Johannes de Gilier, clericus, auctoritate imperiali publicus notarius juratusque predicte curie domini officialis, premissis /189/ omnibus presens interfui et ea in forma publica scribere diligenter feci signoque meo rogatus fideliter consignavi coram dictis testibus, anno inditione et die quibus supra.
Et ut presens publicum instrumentum majoris roboris obtineat firmitatem, nos dictus officialis ad preces et requisitionem dictarum parcium nobis oblatas per dictum juratum fidelem nostrum, cui super hiis commisimus vices nostras, sigillum nostrum presenti instrumento duximus apponendum. Datum anno inditione et die quibus supra.
19
Alexie, veuve d’Henri, coseigneur des Monts, et Jean, son fils, vendent à l’abbaye de Bonmont un cens de trois setiers de vin, assigné sur la Longue vigne à Germagny, pour acquitter un cens de 20 sols qu’ils devaient à ce couvent.
Anno 1332, 17 novembre, et 1333, 25 septembre, à Germagny et au château des Monts.
Inv. bleu, Bonmont, No 1302, prov.
Anno Domini millesimo trecentesimo tricesimo secundo, inditione XVa quinto decimo kalendas decembris. Per hoc presens publicum instrumentum conctis appareat evidenter quod in presencia mis notarii publici juratique curie domini officialis Gebennensis et testium subscriptorum constituti Alesia, relicta viri nobilis Henrici, condomini de Montibus, domicelli, et Johannes, eorundem conjugum filius, ex una parte, et vir venerabilis et religiosus dominus Nycholaus, abbas monasterii Bonimontis, suo et conventus sui nomine, ex altera : Com predicta Alesia et Johannes ejus filius tenerentur predicto domino abbati nomine suo et quo supra in viginti solidis Lausannensibus annue pensionis ratione oblationum, sepulture et elimosine predicti Henrici, viri sui, predicta Alesia et Johannes, eius filius … vendunt, tradunt et concedunt titulo pure, perfecte et perpetue venditionis pro se et suis pro dictis viginti solidis censualibus predicto domino abbati presenti et stipulanti suo et quo supra nomine tria sextaria vini seu musti boni et puri ad legitimam mensuram de Germanyer annuatim tempore vindimiarum persolvenda. Que quidem tria sextaria vini assinant, ponunt /190/ et assetant predicti Alesia et Johannes eius filius super vineam suam dictam longa vinea, sitam in finagio de Germanyer, juxta vineam liberorum Petri de Furno a parte laci et vineam liberorum Petri de Cresto a parte jurie. Devestientes … Promittentes … Et fuit actum inter partes quod si ovale futuris temporibus contingeret in dicta vinea evenire quod illo anno quo casus accideret, predicti religiosi teneantur accipere a dicta Alesia, Johanne ejus filio et suis heredibus nomine dictorum trium sextariorum vini predictos viginti solidos Lausannenses, et pro tanto sint dicti mater, filius et heredes illo anno quiti penitus et immunes. Renunciantes … Datum ex parte dicte Alesie apud Germagnyer in domo Willermi de Romanel, presentibus testibus quibus infra; et ex parte dicti Johannis, filii dicte Alesie, in castro de Montibus, pre sentibus testibus domino Symondo, celerario Bonimontis, et Jaqueto Arduini, die sabbati ante festum beati Michaelis anno Domini millesimo trecentesimo tricesimo tercio. Testes in facto Alesie predicte dominus Aymo, monachus Romani monasterii, dominus Johannes curatus de Cuynsins, et Johannes de Dyvona, domicellus.
Ed Ego Johannes de Gilier, clericus, auctoritate imperiali publicus notarius juratusque predicte curie domini officialis, premissis omnibus presens interfui et in forma publica scripbere diligenter feci signoque meo rogatus fideliter consignavi coram dictis testibus, anno inditione et die quibus supra.
Et ut presens publicum instrumentum majoris roboris obtineat firmitatem, nos dictus officialis ad preces et requisicionem dictarum parcium nobis oblatas per dictum juratum fidelem nostrum, cui super hiis commisimus vices nostras, sigillum nostrum presenti instrumento duximus apponendum. Datum anno inditione et die quibus supra. /191/
20
Richard, sire de Mont, donzel, assigne, en faveur du couvent de Bonmont, un demi-muid de vin, de cens, légué à ce monastère par le sire Jean de Mont, son père, et 10 sols annuels, légués au dit couvent par sa défunte mère Maot.
Anno 1346, 24 janvier, à Rolle.
Inv. bleu, Bonmont, No 1320, prov.
Nos officialis curie Gebennensis notum facimus universis quod in presencia Nycholeti de Vessier, clerici, notarii publici, curie nostre jurati, a nobis ad hoc missi : cum vir nobilis dominus Johannes, dominus Montis quondam, miles, diu est legaverit in elymosinam perpetuam religiosis Bonimontis dimidium modium vini ad mensuram de Germagnier anno quolibet perpetuo tempore vindemiarum persolvendum per eius heredes; necnon et domina Maot, ejusdem militis uxor quondam, decem solidos Gebennenses in elymosinam perpetuam ipsis religiosis legaverit in festo beati Michaelis persolvendos, ut asseritur inter partes : hinc est quod Richardus, dominus Montis, filius dictorum conjugum, volens elymosinas dictorum parhentum suorum ad implere, sciens et spontaneus motu suo proprio ipsas pecunie et vini quantitates census ponit, assignat et obligando assetat pro se et heredibus suis domino Symondo, abbati, et domino Symondo, celerario Bonimontis, recipientibus ad opus sui et tocius conventus abbacie Bonimontis, et successorum suorum, videlicet dictum vinum in et super quadam pecia vinee quam colunt a dicto Richardo ad totum partirum Perronetus et Richardus dicti Besson, fratres, de Germagnier, sita in territorio de Germagnier loco dicto de cruce, juxta viam publicam a parte lacus, et domum heredum Hugueti de Treseres ( ?) a parte jurie; ita tamen quod si plus creverit in dicta vinea ultra dictum dimidium modium vini, illud plus remaneat dicto Richardo, et si dictum dimidium modium vini ibidem anno quolibet non creverit, illud quod defecerit in illo anno tunc dictus Richardus reficere teneatur religiosis antedictis. Item dictos decem solidos Gebennenses super censu in quo dicti fratres Besson eidem Richardo tenentur, et super dicta vinea et hereditate fratrum eorundem. /192/ Promictens dictus Richardus pro se et suis omnia predicta actendere et dictum assetamentum manutenere et tueri dictis religiosis et successoribus suis ab omnibus, contra omnes et ubique suis sumptibus et expensis. Et ibidem dicti Perronetus et Richardus Besson, fratres, de expresso mandato dicti Richardi, domini Montis, promictunt dictam vineam bene et fideliter colere prout decet et vinum ipsis religiosis tradere et partire sine fraude et dictos decem solidos solvere sibi in festo beati Michaelis anno quolibet perpetuo et ipsis religiosis notificare anno quolibet per duas dies antequam dictam vineam voluerint vindemiare ad eo quod custos ipsorum religiosorum ibidem valeat interesse sumptibus dictorum fratrum in victualibus ut moris est. Que inquam omnia et singula in presenti lictera contenta promictunt … Datum apud Rotulum, presentibus testibus et rogatis domino Francisco de Visencier, monacho Romani monasterii, Jaquerio Arduini Dautracort, Perreto et Henrico, filiis suis, die vicesima quarta mensis januarii, anno a nativitate Domini millesimo trecentisimo quadragesimo sexto, una cum dicto notario nuper defuncto, qui dum viveret premissa in notulas recipit requisitus et in prothocollo suo redegit et notavit. Post cuius obitum contractuum memoria ne pereat, Jaquetus … de Perrueys, clericus, notarius publicus, curie nostre predicte juratus, ex commissione sibi facta per nos prefatum officialem, hanc presentem licteram de dicto prothocollo levavit juxta notata manu sua signatam. Ad cujus relationem sigillum curie nostre predicte duximus presentibus apponendum. Datum de hujusmodi grossatione die XIII aprilis anno Domini millesimo trecentesimo quinquagesimo secundo.
Ita repertum est coram me et per me Jaquetum de Perrueys juratum predictum, in prothocollo.
21
Richard, sire des Monts, lègue par testament 6 setiers annuels de vin au couvent de Bonmont.
Anno 1349, 30 juillet, au château des Clées.
Inv. bleu, Bonmont, No 1312, prov.
In nomine patris et filii et spiritus sancti, amen. Ego /193/ Richardus, dominus de Montibus, domicellus Gebennensis dyocesis, filius quondam domini Johannis, domini de Montibus, militis, nuncque castellanus Cletarum, notum facio vniversis per presentes quod ego sanus mente licet eger corpore in mea bona memoria et sana mente constitutus notum facio vniversis presentes licteras inspecturis seu audituris quod ego sanus mente et spontanea voluntate feci et ordinavi testamentum meum seu ultimam voluntatem meam sub pluribus et diversis condicionibus et contractibus, et inter cetera in ipso testamento contenta est et continetur clausula que sequitur de verbo ad verbum, videlicet quod ego do et lego perpetue in elemosinam perpetuam pro remedio anime mee abbacie Bonimontis seu monachis ipsius abbacie et suis successoribus, Cisterciensis ordinis, Gebenmensis dyocesis, sex sestaria boni vin et puri annui perpetuique redditus censualia ad mensuram de Germagnie; que quidem sex sestaria vini assigno et assecto annuatim percipienda ac recuperanda tempore vindemiarum super quandam vineam meam sitam in vinoblio de Germagnie desuper dictam villam de Germagnie, juxta stratam publicam tendentem de Germagnie versus castrum de Monz a parte boree et juxta semitam tendentem versus lo Peluet a parte jurie et a parte venti juxta vineam heredum Johannis, condomini de Monz, et a parte lacus juxta cultile quod est situm juxta domum Johannis de Germagnie, domicelli. Quam quidem donationem volo valere eo jure seu consuetudine quibus melius valere poterit et debebit. Obligans nichilominus ego dictus Richardus pro me et meis heredibus dictam vineam in manibus dictorum religiosorum et successorum suorum pro et ex causa dictorum sex sestariorum vini annuatim perpetue et censualiter percipiendorum tempore vindemiarum ut dictum est, et volo quod tantum valeat et valere possit et debeat in hoc facto presens clausula seu lictera quantum valeret seu valere posset et deberet testamentum meum seu ultima voluntas mea inde facte. In quorum omnium testimonium premissorum nos officialis curie Lausannensis ad preces et requisitionem dicti Richardi nobis relatas fideliter et oblatas per Petrum Auberti, de Cletis, clericum, juratum curie Lausannensis, cui super hiis vices nostras commisimus et eidem fidem plenariam adhibemus, sigillum dicte curie Lausannensis duximus presentibus apponendum. Datum in castro /194/ Cletarum trigesima die mensis julii, anno Domini millesimo trecentesimo quadragesimo nono.
Signé : Petrus Auberti, de Cletis, clericus.
Le sceau endommagé de l’official de Lausanne.
22
Testament de Jean, coseigneur de Mont, fils du donzel Henri et d’Alexie d’Aubonne, en faveur de son fils Henri, avec substitution en faveur de sa fille (du testateur) Nichole.
Anno 1349, 3 août, à Aubonne, dans le château de Jean, coseigneur de ce lieu.
Inv. vert, paquet E, No 4185.
Anno Domini millesimo trecentesimo quadragesimo nono, indicione secunda, tercia die mensis augusti, infra castrum nobilis viri domini Johannis, condomini Albone, militis, coram me notario publico et testibus subscriptis : Cum hoc sit quod Johannes, filius quondam nobilis viri Henrici, condomini de Monz, sanus mente per Dei graciam, licet eger corpore, suum testamentum nuncupativum fecerit de bonis suis a Deo sibi collatis, receptum per me notarium subscriptum : inter ipsa que in ipso testamento continentur, tale fecit legatum per hec verba expressa : Item dat et legat perpetue religiosis abbacie Bonimomtis qui nunc sunt in dicta abbacia et qui pro tempore fuerint, decem solidos Lausannenses annuatim solvendos dictis religiosis per heredes suos subscriptos in die anniversarii dicti testatoris. Et in ipso testamento dictus testator jussit et precepit clamores suos sedari debitaque persolvi per heredes et executores suos subscriptos. Instituens et ordinans dictus Johannes testator in omnibus bonis suis universis et singulis heredem suum universalem, primo legatis et debitis ipsius testatoris clamoribusque sedatis, videlicet Henricum, filium suum dilectum; et si contingeret quod absit dictum Henricum decedere ab humanis absque herede seu heredibus a suo corpore legitime procreandis, in eo casu heredem suum universalem substitivit in omnibus bonis suis Nycholam, filiam suam dilectam; item quod si contingeret quod absit dictam Nycholam decedere ab humanis absque herede seu heredibus a suo corpore legitime /195/ procreandis, heredem suum universalem substituit in omnibus bonis suis Humbertum, filium predicti domini Johannis, consanguineum suum karissimum, et heredes ipsius Humberti masculos a suo corpore legitime procreandos; item si contingeret quod absit dictum Humbertum decedere ab humanis nullis relictis heredibus masculis a suo corpore legitime procreatis, in eo casu heredem suum substituit in omnibus bonis suis Bonifacium, filium predicti domini Johannis, et heredes suos masculos a corpore suo legitime procreatos; et in eo casu quo Humbertus et Bonifacius predicti subcederent heredes dicti testatoris, dicti Humbertus vel Bonifacius teneantur assettare religiosis Bonimontis bene et decenter centum solidatas terre. Item vult et ordinat dictus testator quod si contingeret quod absit Humbertum et Bonifacium predictos decedere ab humanis absque herede seu heredibus masculis a suis corporibus legitime procreandis, in eo casu dictus testator heredem suum universalem substituit in omnibus bonis suis illum vel illos qui fuerint dominus de Monz, in hoc quod ipse dominus de Monz teneatur assettare bene et decenter religiosis Bonimontis decem libratas terre. Item jussit et esse voluit executores suos et dicti sui testamenti commissarios, videlicet viros nobiles dominum Johannem, condominum Albone, militem, Hugonimum de Woufflens, dominum de la Mota, et religiosum virum et honestum dominum Hugonem de Duym, priorem sancti Benigni Augustensis, quemlibet eorum insolidum, in manibus quorum executorum et cuilibet ipsorum ponit et relinquit predictus testator omnia bona sua mobilia et immobilia quecunque sint ad exequendum suam presentem ultimam voluntatem et omnia contenta in eadem. Dans et concedens dictis executoribus suis et cuilibet eorundem plenam et liberam potestatem ac mandatum speciale possessionem dictorum bonorum suorum apprehendendi, occupandi et ad manus suas reducendi sua propria auctoritate et omnia et singula exequendi in dicto suo testamento contenta ad eorum omnimodam voluntatem usque ad completam et congruam executionem omnium et singulorum in dicto suo testamento contentorum : quorum consciencias, videlicet heredum et executorum intendit super hoc onerare. Revocans et annullans quamlibet ordinationem eius ultime voluntatis factam huc usque premisse ordinationi contrariam vel diversam. /196/ Et hanc ordinationem vult valere jure testamenti nuncupativi seu jure codicillorum; quod si non valet hoc jure vel illo, valeat jure donationis causa mortis seu cuiuslibet ultime voluntatis, et eo jure et juribus quo et quibus melius valere poterit et debebit tam secundum jus scriptum quam consuetudinem approbatam. Ad hoc autem fuerunt testes vocati et ore proprio dicti testatoris rogati super ferendo testimonio si necesse fuerit de predictis, videlicet Roletus Vorbertus de Augusta, Nycholaus Tavelli, clericus Gebennensis, Reymondus de Glant, domicellus, Jaquetus, filius quondam Johannis Rosset, de Villar subtus Yens, Franciscus, filius quondam dicti Jallyet, de Givrins, Johannes de Avenchoz, clericus, habitator Albone, Jaquetus de Chens, de Estuez. Et ego Mermetus dictus de Montherot, de Albona, clericus, auctoritate imperiali publicus notarius, omnibus hiis interfui presensque instrumentum publicum rogatus scripsi signoque mihi solito signavi.
Ad majorem autem firmitatem et securitatem habendam omnium premissorum nos officialis curie Gebennensis ad preces dicti testatoris nobis oblatas per predictum Mermetum de Montherot, clericum, curie nostre juratum, cui ad hoc commisimus vices nostras, qui nobis retulit omnia predicta esse vera et sic coram ipso et testibus predictis fore facta, sigillum dicte nostre curie presenti publico instrumento duximus apponendum. Datum anno die indicione loco et testibus quibus supra.
Ita expeditum est coram me dicto jurato.
22 bis.
L’abbaye de Bonmont remet en emphytéose perpétuelle à Jonod, fils de feu Jaquet, dit du Johant, une pièce de pré au territoire de Pisy, limitant le pré de Jeannette, veuve de Jean, coseigneur de Mont, du côté de Joux.
1351, 4 novembre, à Bonmont.
Inve. vert, paquet O.
Nos frater Rodolphus, abbas, et conventus monasterii Boni montis, Cysterciensis ordinis, Gebennensis dyocesis, Notum facimus universis quod nos ex certa sciencia et spontanea voluntate tradimus in empheteosem perpetuam pro nobis et successoribus nostris /197/ Jonodo, filio Jaqueti dicti douz Johant, de Bougie Milon quondam, unam peciam prati sitam in territorio de Pisyz, juxta pratum Johannete, relicte Johannis, condomini de Monz, a parte jurie, et juxta stratam publicam tendentem de Essertines versus Albonam, a parte venti, sub annuo censu duodecim denariorum Lausannensium nobis soluendorum anno quolibet perpetue per dictum Jonodum et suos apud Bougez in festo beati Michaelis.
Promittentes … Datum et actum apud Bonum montem quarta die mensis novembris anno Domini millesimo trecentesimo quinquagesimo primo.
Observation. La provenamce de cette charte est indiquée dans notre texte (pag. 67 note 3), mais la charte même n’y est pas citée comme faisant partie de nos Pièces justificatives.
23
Alexie, veuve de Henri, coseigneur de Mont, donzel, et sœur de Jean, coseigneur d’Aubonne, chevalier, teste en faveur de son petit-fils Henri, fils de son défunt fils Jean, avec substitution en faveur de Nicholette, sœur du dit Henri.
1349, 15 septembre, à Mont.
Invent. vert, paquet 140, Bonmont.
In nomine Domini, amen. Anno eiusdem millesimo trecentesimo quadragesimo nono, quindecima die mensis septembris, apud Monz infra domum quondam nobilis viri Henrici, condomini de Monz, in presencia mei notarii et testium subscriptorum constituta nobilis domina Alexia, condomina de Monz, relictaque dicti Henrici : Con hoc sit quod dicta Alexia suum fecerit testamentum nuncupativum de bonis suis sibi a Deo collatis : inter cetera que in ipso testamento continentur tale fecit legatum : Item dat et legat perpetue religiosis Boni montis decem solidos Lausannenses perpetuos pro amniversario dicte testatricis quolibet anno die anniversarii dicte testatricis faciendo soluendos quolibet anno dictis religiosis dicta die anniversarii sui per heredes suos infrascriptos. Qui dicti decem solidi possint reemi quolibet anno per heredes suos subscriptos, videlicet pro decem libris bonorum Lausannensis monete. /198/ Que dicte decem libre ponantur in acquisitione aliorum decem solidorum Lausannensium census pro remedio dicte testatricis. Et in dicto suo testamento jussit et precepit clamores suos sedari debitaque legata persolui per heredes suos infrascriptos. Heredes autem suos universales in dicto suo testamento instituit, videlicet in omnibus bonis suis quibuscunque, Henricum, filium quondam Johannis, filii sui karissimi. Et in eo casu in quo contingeret dictum Henricum ab humanis absque herede a corpore suo legitime procreato, instituit sibi substituendo heredem suum universalem videlicet Nycholetam, filiam quondam dicti Johannis, filii sui karissimi, excepto quod medietas dotis sue perpetue remaneat viro nobili domino Johanni, condomino Albone, fratri suo karissimo. Et in eo casu in quo contingeret dictam Nycholetam ab humanis decedere absque herede a corpore suo legitime procreato, vult dicta testatrix quod tota dos sua remaneat dicto domino Johanni, fratri suo karissimo. Executores autem suos predicti sui testamenti commissarios suos fecit et esse voluit et precepit, videlicet discretum virum dominum Petrum, curatum de Genolyer, et Johannem de Divona, domicellum, ad exequendum et conplendum omnia in dicto suo testamento contenta. Revocans et annullans dicta testatrix omnes alias ordinationes si quas fecit in scriptis vel extra scripta, sed dictum suum testamentum seu ultimam suam voluntatem vult valere jure testamenti nuncupativi aut jure codicilli, et si non valeat jure testamenti nuncupativi aut jure codicilli, vult quod valeat jure donationis causa mortis seu cuiuslibet ultime voluntatis; et si non valet hoc jure vel illo, vult quod valeat eo jure vel juribus quo vel quibus melius valere poterit et debebit tam secundum jus scriptum quam secundum consuetudinem approbatam. Ad hec fuerunt testes vocati et ore proprio dicti testatoris rogati, videlicet Guigonetus dictus … de Givrins, Aymonetus, filius quondam Johannodi dou Piluyt, Roletus … de Monte, Berthetus, filius quondam Vincencii Fornerii, de Albona, Anthonius dictus Peschet, de Genollier, Perronetus dictus Neir, de la Planta subtus Monz, et Johannodus, filius quondam Valcherii dicti de Layderrer, de Bignyns, super ferendo testimonio si necesse fuerit de predictis.
Et ego Jaquetus de Xertines, publicus auctoritate imperiali /199/ notarius, premissis omnibus una cum testibus predictis presens fui presensque publicum instrumentum propria manu mea scripsi et in formam publicam redegi signoque meo consueto fideliter signavi inde rogatus in testimonium veritatis premissorum. Datum ut supra.
24
Composition entre Aymon de Cossonay, évêque de Lausanne, et Artaud, donzel, fils de feu le noble sire Jean, seigneur des Monts, chevalier, au sujet d’un clos de vigne, situé entre Corseaux et Corsier.
Anno 1374, 30 septembre, à Lausanne.
Registre des fiefs nobles de l’évêché de Lausanne, fol. 74.
Composicio facta inter dominum Aymonem, episcopum, et Altaudum de Montibus, domicellum, super recognicione unius clausi vinee cum torculari siti apud Corsaul, qui sunt de feodo ligio domini episcopi Lausannensis.
Noverint universi presentes licteras inspecturi quod cum questio seu materia questionis et discordie verteretur seu versa fuerit inter nos Aymonem de Cossonay, Dei et apostolice sedis gracia episcopum Lausannensem, seu procuratorem nostrum, nomine nostro et ecclesie nostre Lausannensis, ex una parte, et me Altaudum de Montibus, domicellum, asserentem me majorem quatuordecim annis, filium quondam nobilis viri, domini Johannis, domini de Montibus, militis quondam Gebennensis diocesis, nomine meo ac nomine nobilis domine domine Elione de Warambon, matris mee dicti Altaudi, tanquam conjuncta persona ipsius domini Johannis de Montibus, relicteque nobilis viri domini Johannis de Orons, quondam domini de Attalens, militis, Lausannensis diocesis, ex altera, super eo videlicet quod nos prefatus episcopus nomine nostro et dicte nostre ecclesie Lausannensis ad manus nostras posueramus quendam clausum vinee existentem de feudo nostro ligio et ecclesie nostre predicte situm inter Corsau et Corsie, dicte nostre diocesis Lausannensis, juxta viam publicam per quam itur a villa de Corsau versus Corsie a parte superiori, et juxta vineam Henrici Gastalleis, de Corsau, a parte orientis, et juxta vineam Perroneti Compondu, de Corsie, a parte inferiori, et juxta viam publicam tendentem a villa Viviaci versus Corsau, a parte /200/ occidentis, quem quidem clausum nos prefatus episcopus dicebamus et asserebamus nobis et nostre ecclesie Lausannensi antedicte fore commissum pariter et exchetum cum fructibus et pertinenciis suis universis ob deffectum vassalli et deservitoris; super quibus nos predictus episcopus modo loco et tempore debitis legitime informavimus quos informare debuimus, meque dicto Altaudo nomine meo et predicte domine Elione, matris mee, dicente et proponente predicta fieri non debere secundum consuetudinem patrie et loci, videlicet pro eo quod Franciscus de Orons, domicellus, olim dominus de Attalens, filius quondam predicti domini Johannis de Orons, quondam domini de Attalens, dictum clausum superius limitatum cum ejus juribus, fructibus et pertinenciis universis tradiderat et expedierat de puro et franco allodio predicte domine Elione, matri mee, nomine suo et nomine meo dicti Altaudi, filii sui, pro assignatione seu restitutione dotis ipsius domine Elione, matris mee predicte : tandem nos partes antedicte pro nobis et nostris quibus supra, mediantibus pluribus amicis nostris specialiter ad hec post multas litis altercaciones rogatis, obtentoque quodam passamento per procuratorem nostrum prefati episcopi super premissis nomine nostro et dicte nostre ecclesie Lausannensis a judice super hoc specialiter deputato, facta cognitione per nobiles, burgenses et probos homines in marchia ad cognoscendum super premissis existentes quadam die nobis partibus supradictis assignata, prout in quadam lictera super dicto passamento confecta plenius continetur, ad pacem, transquillitatem et concordiam advenimus in modum qui sequitur et in formam : Et primo videlicet quod ego dictus Altaudus sciens et spontaneus, de jure meo, matris mee predicte ac eciam de jure prefati domini episcopi et ecclesie sue predicte ad plenum certifficatus confiteor per presentes nomine meo et predicte matris mee, tanquam conjuncta persona ipsius (domini Johannis de Montibus), et in verbo veritatis recognosco de voluntate et consensu complurimorum amicorum meorum mecum pro predictis existentium predictum clausum vinee superius limitatum cum fundo, juribus, pertinenciis et appendenciis ejusdem universis fore et esse et esse debere de fondo ligio predicti domini episcopi et ecclesie sue Lausannensis predicte, una cum rebus, possessionibus, censibus, redditibus, bladis, vinis, pecuniis existentibus /201/ de predicto feudo dicti domini episcopi et predicte sue ecclesie, que et quas ego dictus Altaudus teneo, possideo et habeo in loco predicto nomine meo et dicte matris mee ex quacunque causa seu titulo. Quas quidem res, possessiones, census, redditus, blada, vina et pecunias promitto ego predictus Altaudus juramento meo ad sancta Dei evvangelia corporaliter prestito nomine meo et predicte matris mee prefato domino episcopo vel suis successoribus declarare, designare, specificare et limictare ad ejusdem domini episcopi vel suorum successorum predictorum primam requisicionem. Protestans eciam ego dictus Altaudus et promittens juramento meo quo supra et sub expressa obligacione omnium et singulorum bonorum meorum quorumcumque nomine meo et dicte matris mee, quod si alique alie res, possessiones census seu redditus vel aliqua alia bona quecumque sint reperiantur ultra predicta fore de dicto feudo ejusdem domini episcopi et ecclesie sue predicte, ipsas et ipsa recognoscere et declarare eidem domino episcopo vel suis successoribus, quam primum ad me dicti Altaudi noticiam pervenerit esse et debere esse de feudo supradicto. Et vice versa nos prefatus episcopus volentes facere, actendere et complere ordinacionem, pronunciacionem et declaracionem dictorum amicorum nostrorum et dicti Altaudi, commissionem et manumissionem predictas pro nobis et nostris quibus supra dicto Altaudo nomine suo et quo supra quittavimus et quittamus, pariter et remictimus per presentes, videlicet pro centum libris Lausannensium bonorum nobis prefato episcopo ex parte dicti Altaudi racione commissionis et exchete predictarum persolutis, traditis et deliberatis in bona pecunia numerata per manum nobilis viri domini Aymonis de Orons, domini de Bossonens, militis. De quibus centum libris dicte monete nos prefatus episcopus pro nobis et nostris quibus supra dictum Altaudum, dominam Elionem, ejus matrem et heredes eorundem quictamus totaliter per presentes racione solucionis nobis facte de eisdem, et pro tanto bona pax, concordia et amicicia de premissis sit et vigeat inter nos partes predictas. Promictentes nos partes antedicte juramentis nostris et quelibet nostrarum pro nobis et nostris quibus supra, videlicet nos prefatus episcopus bona fide nostra, manus nostras ad pectus nostrum apponendo, ut moris est prelatis, et ego dictus Altaudus /202/ juramento meo ad sancta Dei evvangelia corporaliter prestito et sub expressa obligacione omnium et singulorum bonorum meorum quorumcumque … Renunciantes … In cujus rei testimonium nos officialis curie Lausannensis ad preces et requisicionem predictarum parcium et cujuslibet earumdem nobis oblatas fideliter et relatas per Guillermum Pancie, notarium Lausannensem, dicte curie Lausannensis juratum, cui super hoc vices nostras commisimus et eidem fidem plenariam adhibemus, sigillum dicte curie nostre Lausannensis presentibus licteris duximus apponendum. Datum et actum Lausanne in camera domus episcopalis, die sabbati post festum beati Michaelis archangeli anno Domini millesimo trecentesimo septuagesimo quarto.
Observation. — Il ressort de la charte qu’on vient de lire, que nous avons fait erreur dans notre texte au sujet de l’indication d’une des dispositions de la transaction conclue entre l’évêque de Lausanne et Artaud des Monts. (Voyez ci-devant, p. 59.) En effet, c’est ce dernier qui paya à l’évêque les 100 livres indiquées par nous comme ayant été payées par l’évêque à Artaud des Monts. On peut inférer de cette circonstance que les prétentions du prélat étaient mieux fondées que celles d’Artaud des Monts.
/203/
CHARTES SUPPLEMENTAIRES.
Jean, sire de Mont, chevalier, fait donation, en faveur du couvent de Bonmont, de certaines dîmes novales, dans les paroisses de Genollier, Vic et Cuinsins.
Anno 1303, août.
Titres de Bonmont, No 256.
Nos Johannes, dominus de Montz, miles, notum facimus universis quod cum nos asseremus nos habere jus in decimis quorundam novalium existentium in perrochiis de Genollie, de Vyz et de Cuinchins ut dicitur, viris religiosis abbate et conventu Bonimontis contradicentibus et asserentibus dictas decimas novalium ad ipsos pertinere : nos ex mera voluntate nostra, pro salute anime nostre et predecessorum nostrorum et pro sexdecim libris Lausannensis monete nobis jam datis et traditis in bona pecunia numerata a religiosis supradictis, quicquid juris, proprietatis, possessionis et callumpnie habemus vel habere debemus ex quacunque causa in dictis decimis novalium tam presencium quam futurorum in quibuscunque rebus, locis et territoriis existentibus ab aqua de Vyz usque ad aquam dictam Colona et ab strata publica qua itur de Genollie per subtus Montens versus aquam dictam Sesilly usque ad stratam publicam qua itur de Trelay versus Vyz, quittamus, damus, concedimus et guerpimus pro nobis et heredibus nostris eisdem religiosis supradictis. Nos autem et heredes nostros de eisdem decimis novalium devestimus ex nunc in futurum et eosdem religiosos investimus et in possessionem inducimus per concessionem presencium litterarum. Promittentes … Et hec omnia et singula supradicta Jacobus, filius quondam Willermi Sauther, de Vyz, Perretus, Stephanus et Jaquemetus, fratres, filii quondam Johannis Sauther, de Vyz, laudant, ratificant et acceptant promittuntque per juramenta sua pro se et suis in contrarium non /204/ venire nec aliquid petere decitero in decimis novalium supradictis. Renunciantes … In cujus rei testimonium sigillum nostrum presentibus litteris duximus apponendum. Testes autem fuerunt vocati nobilis domina Alexia, mater nostra, Petrus de Trelay, domicellus, Jacobus de Montibus, tunc temporis castellanus de Montz, et magister Nicholaus de Genollye, fisicus. Datum mense augusti anno Domini millesimo trecentesimo tercio.
Fragment du sceau de Jean, seigneur de Mont.
Observation. Le témoin Jacques des Monts, châtelain de Mont, mentionné dans cette charte, est sans doute le fils, portant ce prénom, d’Ebal (III), sire des Monts. Voyez ci-devant, page 39.
Elinode (de Varembon), veuve de Jean, sire de Mont, chevalier, et épouse de Jean d’Oron, sire d’Attalens, prête hommage, au nom d’Artaud de Mont, son fils mineur, à Guillaume de Grandson, sire d’Aubonne et de Sainte Croix.
Anno 1365, 30 septembre, à Germagny.
Titres du bailliage d’Abonne, N. 680.
(Voyez ci-devant, page 57 et la suivante.)
In nomine Domini, amen. Anno ejusdem Domini millesimo trecentesimo sexagesimo quinto, indicione tercia cum dicto anno sumpta, die ultima mensis septembris, apud Germagnier, ante torcular domini de Mont, in mei notarii et testium subscriptorum presencia, per hoc presens publicum instrumentum cunctis appareat evidenter quod nobilis domina Elinoda, relicta domini Johannis, domini de Mont, militis quondam, uxorque domini Johannis de Orons, domini de Athalens, ad requisicionem viri nobilis et potentis domini Guillermi de Grandissono, domini Albone et sancte Crucis, et mei notarii, stipulantis et recipientis nomine et ad opus dicti domini Albone et causam ab eo habencium, dicta domina Elinoda, de jure suo per me notarium subscriptum certifficata, non vi non dolo nec aliqua fraude mota, deliberato consilio et maturo prehabito cum religioso viro domino Guillermo de Pysy, preposito Montis jovis tutoreque unico Arthaudi, pupilli filii dicti /205/ domini Johannis, domini de Mont quondam, et jamdicte domine Elinode, et eciam cum pluribus et propinquioribus amicis ipsius pupilli, dicta domina Elinoda, nomine ipsius pupilli et pro ipso tamquam domina et usufructuaria castri sepedicti de Mont et pertinenciarum ejusdem, fecit homagium pretenso domino Albone ore et manu pro dicto pupillo, ejus filio, et suis heredibus seu causam ab eo habentibus, junctis manibus ipsius domine et prepositi inter manus sepedicti domini Albone, et hoc de voluntate, mandato, consensu et auctoritate dicti domini prepositi tutorisque ipsius pupilli, et de mandato dicti domini Johannis de Orons, mariti sui, presencium, auctorizancium, premissa protestacione per dictum dominum Guillermum, dominum Albone, quod per prefatum homagium non intendit quictare nec aliquo modo liberare ipsum Arthaudum pupillum, cum pervenerit ad etatem legitimam quatuordecim annorum, quin eo tunc et eo tempore ipse Arthaudus teneatur dicto domino Albone homagium predictum facere, et eciam predictus dominus prepositus, tamquam tutor ipsius pupilli ex nunc in anthea durante ipsa tutela, tociens quociens per dictum dominum Guillermum, dominum Albone, fuerit requisitus, quod homagium teneatur ipse tutor facere nomine quo supra quantum fuerit racionis. Cui protestacioni expresse consenserunt ipse tutor nomine quo supra et predicti conjuges, ac eciam presentes ad hoc se obligaverunt. Et promisit dicta domina nomine suo et quo supra esse fidelem eidem domino Albone et suis heredibus et causam ab eo habentibus et fidelitatis nove et antique forme capitula per omnia eidem domino observare. Renuncians … Et super hiis peciit dictus dominus Albone a me notario infrascripto ex officio meo sibi fieri publicum instrumentum. In hoc facto fuerunt testes vocati specialiter et rogati, videlicet dominus Petrus de Bignins, canonicus Gebennensis, dominus Rodulphus Rubei et dominus Johannes, condominus Albone, milites. Et ego Mermetus Prangini, de Vinsier, Gebennensis diocesis clericus, auctoritate imperiali publicus notarius, hiis omnibus presens interfui, hoc publicum instrumentum recepi et manu mea propria scripsi signisque meis solitis signavi in testimonium veritatis. Datum anno die mense et indicione quibus supra./206/
Dispositions testamentaires d’Artaud, sire de Mont, chevalier, en faveur de l’abbaye de Bonmont.
Anno 1387, 23 mai, à Coppet.
Titres du bailliage de Bonmont, N. 349.
In momine Domini, amen. Per hoc presens publicum instrumentum cunctis fiat liquide manifestum quod anno a nativitate eiusdem sompto millesimo trecentesimo octuagesimo septimo, indicione decima cum eodem anno sompta, die vicesima tercia mensis maii, in mey notarii publici et curiarum domini nostri Sabaudie comitis et domini officialis Gebennensis jurati et testium subscriptorum presencia propter infrascripta personaliter constitutus vir nobilis et potens dominus Arthaudus, dominus de Monte, miles : idem dominus Arthaudus, sciens et spontaneus, volens et cupiens a patria absentare sanusque mente et corpore et intelectu perfecto cogitansque in extremis et quod homo sanus mente et corpore majorem memoriam habet testandi et ordinandi quam sy infirmitate gravaretur, actendensque quod melius est prevenire quam preveniri, volens etiam de bonis suis sibi a Deo collatis disponere et ordinare, propter que suum condidit testamentum nuncupativum licet in scriptis redactum et quidquid de se et bonis suis post ipsius obitum et decessum voluit fieri et ordinari fecit et ordinavit, rogavitque me dictum notarium et juratum, ut dictum suum testamentum receperem. Et inter cetera in dicto suo testamento contenta idem dominus Arthaudus, dominus de Monte, fecit et ordinavit clausulam subsequentem ad opus monasterii Bonimontis; que quidem clausula est in dicto suo testamento contenta et declarata per modum infrascriptum : corporis vero sui sepulturam elegit in claustro monasterii Bonimontis, Cysterciensis ordinis, Gebennensis dyocesis, in tumulo et sepultura patris sui et predecessorum suorum, in quo tumulo vult corpus suum, cum a carnis nexibus contingerit separary, deponi et sepelliry; cuy quidem abbacie et monasterio Bonimontis et fratribus ibidem Deo et beate Marie servientibus dat et legat idem dominus Arthaudus testator pro remedio anime sue et predecessorum suorum et pro /207/ elymosina sua quinquaginta florenos boni aury et ponderis semel solvendos dictis religiosis per heredes suos et super bonis ipsius testatoris. Item dat et legat idem dominus Althaudus testator predictis religiosis et monasterio Bonimontis totam decimam et partem quam ibidem percipit, percipere consuevit et sibi competit in tota decima de Bougier Milons et de Bougez, videlicet a ryvo sive nanto vocato dou Rupalex tendendo verxus boream et usque ad viam tendentem de Germagnier verxus Albonam et usque ad montem desuper, ita tamen quod dicti religiosi Bonimontis ratione dicti legati singulis ebdomadis celebrare teneantur unam missam in dicto monasterio pro remedio animarum dicti testatoris et predecessorum suorum. Item ratificat et approbat idem dominus Arthaudus testator dicto monasterio Bonimontis et fratribus religiosis dicti monasterii Bonimontis omnia et singula legata et elymosinas quascumque olim facta et factas dicto monasterio Bonimontis et religiosis dicti monasterii per quondam patrem suum ipsius testatoris et per quoscumque predecessores suos, et vult et precipit idem testator quod quidquid reperiretur aut informary posset fuisse legatum, datum vel ordinatum dicto monasterio et relygiosis Bonimontis per quoscumque predecessores ipsius testatoris quod illud dictis religiosis plenarie et integre solvatur et adimpleatur somarie et de plano per heredes suos et super bonis ipsius testatoris. Item vult et ordinat idem testator sepulturam et beneficium suum fieri in dicto monasterio Bonimontis, ita quod in dicta sua sepultura convocentur et intersint quatuor abbates et centum tam relygiosi quam capellani, ita quod cuilibet abbati ibidem vinienti dentur tres floreni et cuilibet religioso tres solidi cum uno denario et cuilibet capellano triginta denarii, et quod ipsi abbates, religiosi et capellani ibidem existentes in cibariis debite serviantur. Item vult et ordinat quod in dicta sepultura apponantur quinquaginta cyrey et quinquaginta torchie pro lyminario condecentes, que dictis religiosis post ipsius sepulturam remaneant. Que predicta legata et omnia alia per dictum testatorem ordinata voluit et precepit idem testator solvi et adimplery per heredes et executores suos in dicto suo testamento ordinatos et nominatos et de et super bonis ipsius testatoris. Et de predictis voluit et precepit idem dominus Althaudus testator fieri licteram /208/ sive publicum instrumentum per me dictum notarium et juratum sub sigillo curie domini officialis Gebennensis roboratum, et clausulam levary ad opus dictorum religiosorum Bonimontis et omnium et singulorum quorum interest aut intererit in futurum. Acta fuerunt hec apud Copetum in domo mis Stephani de Germagnier, dicti loci, ubi ad hec fuerunt testes presentes vocati et rogati per dictum testatorem, videlicet Jaquemetus Quoquini, de Cilignier, clericus, Jaquetus Jalyet, de Gyvryns, Hugonetus, nuctritus Girardi de Grylier, domicelli quondam, Johannes Salterii, de Cilignier, Hugonetus dou Syex, de Copeto, Johannes dictus de Pary et Jaquetus Bastardi, de Copeto, et plures alii. Et ego Stephanus de Germagnier, de Copeto, auctoritate imperiali notarius publicus et curiarum domini nostri Sabaudie comitis et domini officialis Gebennensis juratus, premissis omnibus, dum sic agerentur, una cum dictis testibus rogatus et requisitus per dictum testatorem presens fui, hoc presens publicum instrumentum recepi, scripsi signoque meo michi consueto signavi meque subscripsi et fideliter tradidi et expedivy in testimonium veritatis. Datum ut supra.
Et ut autem hoc presens publicum instrumentum majorem obtineat firmitatem et habeat vim et effectum, nos officialis curie Gebennensis, ad preces et requisitionem dicti testatoris nobis fideliter oblatas et relatas per dictum notarium et juratum nostrum, qui nobis predicta retulit esse vera et coram ipso sic fuisse celebrata, et ad ipsius jurati nostri relationem, sigillum dicte curie nostre presentibus litteris duximus apponendum. Datum ut supra.
(Signé avec paraphe : ) Idem Stephanus de Germagnier.
/209/
CHARTES SE RAPPORTANT A LA MAISON D’AUBONNE.
Jacques (III), coseigneur d’Aubonne, vend à Jean Davyd, bourgeois de ce lieu, un cens de dix sols genevois, dû sur le chésal de Longirod.
Anno 1267.
Archives cantonales, registre d’actes divers rière Aubonne, Coppet, etc., de l’an 1324, etc., fol. 34.
(Voyez ci-devant, page 150 et la suivante.)
De decem solidis census venditis per Jacobum, condominum de Albona, Johanni Daviz.
Item est lictera sub data anno Domini millesimo ducentesimo sexagesimo septimo, quod Jacobus, condominus de Albona, domicellus, de consensu et de voluntate expressa domine Jordane, sororis sue, Aymonis et Jaquete, liberorum suorum, vendidit perpetue Johanni dicto Davyd, burgensi Albone, et suis decem solidos monete Gebennensis, qui sibi debentur annis singulis racione partagii et hereditagii in casali que sit apud Longirot in hominibus quondam domini de Albona, nunc existentibus in manu illustris viri domini Petri, comitis Sabaudie, pro septem libris et decem solidis bone monete Gebennensis habitis. Promisit manu tenere, etc.
Jean, coseigneur d’Aubonne, reconnaît tenir divers biens d’Agnès de Villars, dame du dit Aubonne, en augmentation du fief à raison duquel il est son homme lige avant tous seigneurs.
Anno 1322, 6 août.
Grosse Fonjaletti, fol. 1.
(Voyez ci-devant, page 155 et la suivante.)
Anno Domini millesimo CCCo XXIIo die VIo mensis augusti ad interrogationem nobilis domicelle Agnetis de Vilariis, domine de /210/ Albona, Johannes condominus de Albona confessus fuit et etiam recognovit se esse hominem ligium ipsius domicelle, domine sue pre universis, pro certo feudo quod ab ea tenere noscitur, ut inde aliis litteris continetur preterquam anticum feodum et alias confessum : idem Johannes, pro sexaginta libris Lausannensibus quas idem Johannes habuit a dicta domina, accepit et in augmentationem ipsius feudi se tenere agnovit ab ipsa Agnete res inferius declaratas, videlicet vineam suam de Bayez … item vineam suam de Moraz … item vineam suam de Crusilly … item vineam quam ab ipsso tenet Hugo dou Costel in loco prati Berteti … item vineam atque terram arabilem quas possidet subtus quercum de Moris … Pro quo quidem feudo et toto alio idem Johannes, cumdominus Albone, fecit homagium ligium eidem Agneti et promisit juramento suo et sub omnibus renunciacionibus assuetis contra non venire presentibus testibus domino Johanne de Rossellione, canonico Gebennensi, Vuillermo de Greysiaco, Johanne de Monte, Richardo et Stephano de Montibus et Roleto de Lavignye, domicello.
/211/
APPENDICE
On trouve un Jean de Mont (de Monte) dans le nombre des témoins de la ratification faite, le 18 des kal. de juillet de l’année 1126, à Orbe, par Humbert (III) de Salins, de la donation qu’Anséric, archevêque de Besançon, avait faite en faveur du couvent de Romainmotier, de l’église de Saint-André, de Bannens, et de la concession du même Humbert de Salins, en faveur du couvent précité, des investitures de celui-ci dans la vallée Qlen et le désert du Mont des Fours. Jean de Mont est nommé l’avant-dernier parmi ces témoins, entre Pierre, clerc de Bannens, et Amisard 1 .
Jean de Mont apparaît encore, entre les années 1139 et 1148, au château de Grandson, dans le nombre des témoins d’une donation de divers serfs des deux sexes, faite en faveur du couvent de Romainmotier, par le sire Falcon de Grandson et ses frères. Il prend place, parmi ces témoins, entre Elie (Helias) d’Agiez et Erluin, miles d’Essertines. (Celui-ci est le dernier des témoins nommés 2 .)
Nous avons rapporté dans notre texte (pag. 11) qu’un Jean de Mont apparaissait parmi les témoins d’un accord, fait aux environs de l’année 1160, entre Conon de Grandson et Witfred, prieur de Romainmotier.
Jean de Mont, nommé dans les trois circonstances que nous venons d’indiquer, nous paraît être un seul et même personnage et nous nous en référons, pour ce qui peut /212/ le concerner, aux conjectures que nous avons émises sur lui dans notre texte. (Voyez à la pag. 11, citée plus haut.)
Au mois de décembre de l’année 1324, un accord a lieu entre les marguilliers de l’église cathédrale de Lausanne et Agnesson, veuve de Jacques, fils de feu Girard de Gumoëns-le-Châtel, fille du feu seigneur Jean des Monts, chevalier, et leurs enfants Jean et Jordane, au sujet de la receverie de la dîme de Bioley 1 . Ce seigneur Jean des Monts, chevalier, est Jean (I), sire des Monts, qui n’était plus vivant au mois de septembre de l’année 1317.
En l’année 1325 (jeudi, après la fête de saint Vincent), Jordanette de Mont, veuve de Perrod de Blonay, coseigneur de Vevey, et leurs fils Jean et Aymon vendent à l’abbaye de Hautcrêt un cens annuel de 5 coupes de froment et de 7 setiers de vin 2 .
Nous présumons que la prénommée Jordanette était aussi une fille de Jean (I), sire des Monts, chevalier.
Perret de Mont, donzel, fait cession, le 27 mars 1357, en faveur de Guillaume de la Baume, seigneur de L’Abergement (et d’Aubonne), des droits qu’il a sur sept livrées, trois solidées de terre et dix deniers, de cens, à Corcelles sur Chavornay, le tout jadis constitué en dot par Hugues Alamandi, seigneur d’Aubonne, en faveur de Marguerite, fille de feu Humbert Alamandi, seigneur du dit Aubonne, et épouse de Rodolphe de Gruyère 3 . (Voyez ci-devant, à l’égard du donzel Perret de Mont, pag. 106 et la suivante.)
Jeanne de Mont, veuve du noble Pierre de Prez, de /213/ Bulle, lègue, par son testament daté du 14 mars 1497, entre autres, cent florins d’or de Savoie, de petit poids, qui lui sont dus pour reste de sa dot, par le noble Jean de Mont, de Payerne, son frère, à la chapelle de Saint-Nicolas, fondée dans l’église paroissiale de Bulle, pour la célébration d’une messe hebdomadaire. Son héritier universel est Pierre de Prez, qu’elle a eu de son dernier mari 1 . (Voyez ci-devant, quant à Jean de Mont, de Payerne, pag. 110 et 111.)
Un document, daté du 5 février 1400, rappelle la défunte Jaquemine, fille de feu Richard, seigneur de Mont, donzel, et épouse de feu Pierre de Vuillens. A la date que nous venons d’indiquer, les frères Ottonin et Girard, fils de feu Jean de Bonvillars, donzel, étaient les héritiers du prénommé Pierre de Vuillens, leur oncle 2 .
Nous n’avons pu faire l’indication de la dite Jaquemine dans notre tableau généalogique des sires de Mont ou des Monts.
Lorsque, en l’année 1288 (5 des nones de mars, v. st.), Jean (I), sire du château des Monts, renonça en faveur de l’abbaye de Bonmont à l’usage des pâturages auquel lui et les habitants de la paroisse de Perroy prétendaient dans toute la terre, châtaigneraie, côte et bois de Mortamulier, Aymon de Prangins, sire de Nyon, apposa son sceau à l’intrument de cet abandon, et cela à la prière du sire des Monts et pour plus grande force de cette concession. (Voy. /214/ Pièces justif., No 9 bis.) Cette sigillation d’Aymon de Prangins avait sans doute sa raison d’être, et nous trouvons celle-ci dans la circonstance que, d’après le cartulaire de Montfaucon (à la bibliothèque de Besançon), dont nous avons publié un extrait dans nos Recherches sur les dynastes de Cossonay, etc., (pag. 273), « tout seigneur du château de Prangins était homme de l’archevêque de Besançon pour vingt livrées de terre (d’annuelle rente), tenues à Etrelle, proche (juxta) Mont. » Le nom d’Etrelle a disparu, mais il y avait sans doute quelque connexion entre la localité qui le portait et la terre précitée de Mortamulier, dont une partie était située entre les deux ruisseaux de Rupalai, vers la grange de Bougel qui appartenait à l’abbaye de Bonmont, le tout dans la proximité du château de Mont. La raison de la sigillation d’Aymon de Prangins est sans doute celle de l’approbation donnée par Pierre, sire de Prangins, et Jean, son fils, à la donation faite en l’année 1189, par Etienne de Bière, en faveur du couvent de Bonmont, de ce qu’il possédait dans la proximité des vignes de Balgels (Bougel). Et aussi la raison de la présence du même sire de Prangins lorsqu’Ebal de Grandson approuva la donation des dîmes des vignes de Baugels (Bougel), faite en faveur du même couvent, par Louis de Mont et sa femme Amblare.