CHARTES INÉDITES

RELATIVES AU

FIEF DE L’ARCHEVÊQUE DE BESANÇON

SUR LA VILLE DE NYON

copiées aux archives de Turin et communiquées
par M. le comte de Foras.

Mandatum Archiepiscopi bisuntunensis factum subditis Nyviduni quod obediant comiti Sabaudie cui infeudavit.

22 octobre 1272.

Oddo miseratione divina Bisuntunensis archiepiscopus Universis suis hominibus et fidelibus ratione feudi castri et ville de Nyons gebennensis diocesis et appendenciarum eorumdem castri et ville salutem in Domino. Cum nos una cum capitulo nostro bisuntunensi concesserimus feudum supradictum et in feudum dederimus illustri viro Philipo Sabaudie comiti et burgundie palatino et ipsius successoribus in comitatu Sabaudie qui dictum comitatum tenebunt et nomine Comitis habebunt, vobis mandamus universis et singulis et firmiter precipimus quathenus homagia et fidelitates in quibus ratione dicti feudi et ipsius appendenciarum nobis teneritis eidem Philipo comiti faciatis. Nos vero a predictis homagiis et fidelitatibus … ea predicto Philipo comiti /198/ feceritis vos absolvimus penitus et avamus (sic). Datum undecim kalendas novembris anno Domini millesimo ducentesimo septuagesimo secundo.

Investitura facta per Archiepiscopum bisuntunensem domino Amedeo comiti Sabaudie de Castro et Villa de Nyons.

3 septembre 1289.

Nos Oddo miseratione divina Bisuntinensis archiepiscopus, Notum facimus universis presentes licteras inspecturis quod cum nos olim pro evidenti utilitate nostra et nostre ecclesie Bisuntine expresso consensu capituli dicte nostre ecclesie Bisuntine interveniente ius quod habebamus et habere poteramus pro nobis et dicta ecclesia nostra bisuntina in castro et villa de Nyons cum eorum appendentiis et pertinentiis universiis dedissemus in feudum inclite memorie domino Philipo quondam Sabaudie Comiti recipienti premissa in feudum a nobis et successoribus nostris nomine dicte nostre ecclesie bisuntine pro se et successoribus suis perpetuo habenda tenenda et possidenda vel quasicumque dominum Philipum Sabaudie Comitem de dicto feudo nomine predicto prestita nobis fidelitate investiendo et retinendo prout in talibus fieri consuevit. Qui dominus Philipus ex causa predicta ipsum feudum predictum diu tenuit ac etiam possidebat vel quasi tempore mortis sue. Nos illustrem et inclitum principem dominum Amedeum predicti domini Philipi successorem in eodem comitatu Sabaudie pro nobis et successoribus nostri consensu etiam predicti nostri Capituli interveniente de dicto feudo retinuimus pro se heredibus ac successoribus suis et etiam retinemus prestita nobis fidelitate pro dicto feudo que iure feudi nobis facere tenebatur. Quemque /199/ dominum Amedeum Sabaudie comitem pro se et dictis successoribus ac heredibus suis de ipso feudo in signum possessionis vel quantum ipsi feudi translati investivimus et investiverimus per presentes eidem de ipsius predicti capituli nostri voluntate expressa ex causa legitima et etiam ipsis meritis exigenda. Si quod ius nobis et successoribus nostris contra ipsum et successores suos competerat et competere poterat ex mora sua eo quod ipsum tempus legitimam recognitionem nobis non fecerat de dicto feudo nec ipsum feudum nobis usagiaverat vel investituram eiusdem feudi a nobis receperat prout facere tenebatur tenore presentium dantes in mandatis pro nobis et nomine dicti nostri Capituli et ecclesie bisuntine Aymoni de Prangins ut super dicto feudo dictorum Castri et ville de Nyons cum eorum appendentiis et pertinentiis eidem domino Amedeo Comiti Sabaudie pro nobis et nomine nostro et dictorum Capituli nostri et ecclesie Bisuntine sicut domino obediat dictum feudum ab eodem recognoscendo et usagiando et investituram ab ipso recipiendo de serviendo ipsum feudum ad requisitionem prefati domini Amedei Comitis Sabaudie in omnibus et per omnia sicut vassallus domino jure feudi feudum deservire tenetur. In cuius rei geste testimonium presentes licteras fieri fecimus et sigillo nostro muniri. Actum et datum in palacio nostro Bisuntino, presente dicto nostro capitulo, anno domini millesimo ducentesimo octuagesimo nono die sabatti ante nativitatem beate Marie virginis.

Item quedam alia littera duplex proxime precedentis investiture eiusdemque date et sigillature signata per sex.

Item quedam alia littera duplex predicte investiture eiusdemque date et sigillature signata per octo.

Item quedam littera dicti Capituli bisuntunensis continens /200/ consensum eiusdem Capituli dicte investiture per ipsum archiepiscopum facte data anno et die proxime dictis sigillo dicti capituli pro maiori parte fracto sigillata que est corrosa partim et signala per novem.

Atto col quale il decano del Capitolo della Chiesa di Besançon dichiara al Conte Amedeo di Savoja che nell’infeudazione del Castello di Nyons fatta dall’Arcivescovo Oddone a Filippo Conte di Savoja non si è potuto derogare ai diritti che ha sul detto feudo il Signore di Cossonay. Segue altra dichiarazione simile dell’Arcivescovo Oddone 1307.

1293.

Vidimus duarum litterarum archiepiscopi et decani ac capituli Bisuntunensis per quas notifficabant dicto comiti Sabaudie qualiter dominus de Cossonay fidelitatem fecerat dicto archiepiscopo Bisuntunensi de Castro et villa Nyviduni quas tenebat ab eodem domino de Cossonay dominus de Nyons et de Pringins in feudum rogando quod eum reciperent in hominem.

Datum pro copia sub sigillo curie Bisuntunensis.

Illustri viro nobili potenti domino Amedeo Comiti Sabaudie Theobaldus de Faucoigne decanus et capitulum ecclesie Bisuntunensis salutem cum plenitudine servitii et honoris. Cum Reverendus in Xristo pater et dominus Oddo Dei gratia archiepiscopus Bisuntunensis bone memorie Philipo quondam Sabaudie Illustri Comiti patri et predecessori vestro feudum de Nyons cum pertinentiis et appendentiis dicti feudi de consensu nostro contulit et nobis constet certissime quod Jacobus dominus de Cossonay pater Johannis nunc domini de Cossonay et dominus Humbertus quondam pater dicti Jacobi de dicto feudo de Nyons fidelitatem et homagium domini archiepiscopi Bisuntunensis et predecessorum suorum qui /201/ pro tempore fuerunt intuerunt et ab archiepiscopis qui pro tempore fuerunt dictum castrum et villam de Nyons cum pertinentiis et appendentiis dicti feudi ab antiquo in feudum tenuerunt et dominus de Pringins et de Nyons a domino de Cossonay dictum castrum et villam de Nyons cum pertinentiis et appendentiis dicti feudi in feudum tenebat et tenere debebat sublimitati vestre tenore presentium intimamus quod non fuit intentionis nostre nec esse debuit per dictam collationem dicto comiti Philippo patri vestro … juris domini de Cossonay quod habet et ipsum scimus habere in dicto feudo de Nyons cum pertinentiis et appendentiis in aliquo derogari. Sed jus suum illesum in omnibus et singulis conservari. Quare dominacionem vestram requirimus rogamus quathenus dictum Johannem nunc dominum de Cossonay de dicto feudo de Nyons et de pertinentiis et appendentiis ipsius feudi recipere dignemini in vestrum hominem et vassalum tantum inde facientes quod dicte ecclesie et dicto Iohanni nullam iniuriam inferatis. In quorum omnium testimonium sigillo nostro presentibus litteris duximus apponendum. Datum die Sabatti ante festum ¹ beate marie virginis anno domini millesimo ducentesimo nonagesimo tertio.

Sequitur Tenor alie littere lllustri viro et potenti marchion Amedeo Comiti Sabaudie et … est dicere consanguineo suo et fideli Oddo miseratione divina archiepiscopus bisuntunensis In domino sincere delectionis similiter cum salute Quamvis jam dudum de consilio nostri cappituli bone memorie Philipo quondam Comiti Sabaudie predecessori vestro feudum de Nyons ac appendentias contulissemus Qui Philippus homagium nostrum intervenit de eodem et vos /202/ post modum feliciter … Tamen non est intentionis nostre per hoc juri domini de Cossonay in predicto feudo et appendentiis competenti in aliquo derogare maxime cum nos Jacobum quondam dominum de Cossonay de predicto feudo et appendentis perpetuiis receperimus in hominem nostrum et sedis Bisuntunensis. Qui Jacobus predictum castrum tenebat a nobis in feudum et dominus de Pringins et de Nyons predictus debebat et debet tenere in feudum a domino de Cossonay. Quare dilectionem vestram requirimus rogamus et in domino exhortamus quathenus Johannem dominum nunc de Cossonay secundum quod nos patrem suum in hominem recepicimus de feudo memorato recipiatis secundum quod est recipi consuetum cum ad hoc nostri accedat consensus veraciter et voluntas tantum si placet super hoc facientes quod nobis neque Philippo predicto iniuriam inferretis sed etiam … valete in Domino. In cuius rei testimonium sigillum nostrum presentibus litteris duximus apponendum. Datum in vigilia festi conversionis beati Pauli ¹ Anno domini millesimo ducentesimo nonagesimo tertio. Datum transcripti dictarum litterarum suprascriptarum die sabatti post festum annuntiationis beate marie virginis ² anno Domini millesimo tercentesimo septimo. Pont de brits.

Item quoddam vidimus instrumentum homagii per procuratores dicti domini Amedei Comitis Sabaudie dicto Archiepiscopo Bisuntunensi prestiti pro dicto feudo castri ville et pertinentiarum nyviduni investitura prius obtenta Quod feudum eidem archiepiscopo recognoverunt ut latius cavetur instrumento dicti homagii recepto per Stephanum de Haynans notarium Anno domini millesimo tercentesimo septimo die /203/ veneris post festum annunciationis dominice ¹ inserto in dicto vidimus.

Proteste ed opposizioni fatte dal procuratore del Conte Amedeo di Savoja avanti all’arcivescovo di Besançon contro le pretese di Ludovico signore di Cossonay che chiedeva di essere investito del feudo di Nyons.

27 maggio 1308.

Quoddam instrumentum continens in effectu oppositionem factam per procuratorem domini Comitis Sabaudie adversus petitiones factas per Ludovicum dominum de Cossonay coram dicto archiepiscopo bisuntunensi a quo petebat se investiri de dicto feudo Nyviduni receptum per Reynaudum de Campo.

In nomine domini Amen Anno Incarnationis eiusdem millesimo tercentesimo octavo vigesima septima die maii inditione sexta pontificatus sanctissimi in Christo patris ac domini domini Clementis divina providentia pape quinti anno tertio, in presentia mei notarii et testium subscriptorum ad hoc specialiter vocatorum et rogatorum dominus Guillelmus de Corent miles procurator illustris viri domini Amedei Comitis Sabaudie procuratorio nomine eiusdem supplicationes protestationes oppositiones et appellationem infrascriptas proposuit in hec verba. Cum vobis Reverendo in Christo patri domino Hugoni Dei gratia archiepiscopo bisuntunensi quamdam supplicationem fecit de facto Ludovicus dominus de Cossonay inter alia substantialiter continentem ut vos eum recipiatis ad feudum de Nyons et ipsum investiatis de ipso feudo vestrum merum officium implorando Ego Guillermus de Corent miles procurator et procuratorio nomine illustris /204/ viri domini Amedei Comitis Sabaudie ad hec per vos vocati cuius interest rationibus que sequntur me dicte supplicationi opponens ad vestri officii ne ad id quod supplicat teneamur deffensionem non partem directe faciendo ad presens quo ad hoc propono et dico dictam supplicationem non procedere de jure et eam non debere admitti maxime in omnibus que sequuntur et aliis loco et tempore proponendis. Primo quia dictus dominus comes nude et immediate tenet et possidet dictum feudum ex legitimis concessione et vestitura sibi et suis predecessoribus factis inde tam a vestris predecessoribus quam a vobis nomine ecclesie Bisuntunensis ad quam dictum feudum directe pertinet ab antiquo ipsumque feudum cum suis pertinentiis et iuribus tenuit et tenuerunt ac possiderunt nudum per decem annos cum dicto titulo inter presentes quod sufficeret ymo etiam per viginti triginta et quadraginta annos et plures per quod tempus est sibi dictum feudum legitima prescriptione quesitum per quam prescriptionem etiam dictus dominus de Cossonay jus si quod unquam ibi habuerit … de jure. Item illud jus si quod habebat dimisit tam dictus Ludovicus quam predecessores sui negligentia et culpa sua in non petendo investituram infra tempus debitum et in non faciendo et non deserviendo debite tam erga vos dominos archiepiscopum et capitolum Bisuntunensem pro tempore quam erga Comites Sabaudie et eorum heredes successive qui tamquam utiles domini tenentes nude et immediate dictum feudum a vobis et ut domini proximiores quo ad dictum dominum de Cossonay si quod jus ibi habebat preferendi sunt et requirendi et in defectu ponendi antequam ad vos dominos dictos mediatos recurratur et hoc maxime secundum tenorem litterarum duarum vestri predecessoris et capituli de quibus se juvat dominus /205/ de Cossonay licet contra se faciant quantum ad hec que vos ea precipitis et jura homagium dicti Comitis et requiritis ipsum Comitem ut eum inde recipiat qui tamen non tenetur nec dictas litteras approbat in hiis in quibus facerent contra ipsam per hoc quod testifficamus, Quo credendum non sit neque verum quod predecessores dicti domini de Cossonay habebant jus in feudum et de eo fuerunt per vestros predecessores recepti quod si etiam verum esset dicta receptio non voluit nec fieri potuit ipso Comite utili domino jam investito et minime requisito et qui numquam fuit in defectu suum debitum faciendi ymo paratum se offert et ego procuratorio nomine dicti Comitis me offero dicto Ludovico facere iustitie complementum coram cui Comitis et ubi et coram quo debebit et maxime coram vobis coram quibus requiro michi nomine quo supra dari libellum a dicto Ludovico si quod vel petere aut requirere ab ipso domino Comite possessore dicti feudi ita notorio quod non potest celari ratione cuius possessionis quo parum dolemus … adversario si jus haberet habet locum via ordinaria quare dicta supplicatio que est extra ordinaria non procedit rationibus suprascriptis et aliis per me propositis et loco et tempore ex parte dicti domini Comitis proponendis per quas dico et dicetur dictam supplicationem non debere admitti per vos ad cuius et officii vestri defensionem. Ego ad hec per vos vocatus nomine procuratorio dicti domini Comitis cuius tanquam domini utilis et possessoris ut supra dicti feudi interest deffendere ne dictus Ludovicus prout petit investiatur de dicto feudo quod feudum duo simul et in solidum possidere non possunt me oppono ut supra presente Ludovico predicto verum cum dictus Ludovicus asserat me ad vestram defensionem non debere admitti et offerat se paratum vos de suis iuribus informare /206/ sine parte cum dicat se nolle partem facere contra dominum Comitem Sabaudie et ego ex veris similibus coniecturis timeant et timere habeant ne vos dictam informationem per dictam viam extra ordinariam recipiatis de facto dicto domino meo vel vocato vel ne dictam supplicationem admittatis de facto in gravamem et preiudicium dicti domini Comitis vel ne ipsum dominum Comitem huc veterius ad hoc citra quam diu guerra durabit cum inimicis suis propter quam notorium est ipsum non posse secure venire vel mittere ad vos occasione predicta meis rationibus non admissis. Idcirco in hiis et a comminationibus vestris in futurum gravamem dicti domini Comitis factis quod vos dictam informationem a dicto Ludovico reciperetis nisi vos defendissem quia tamen informationem predictam viam protestor et dicto nullomodo debere admitti a vobis et dictis gravaminibus et cominationibus vestris factis et faciendis illatis et inferendis indebite et iniuste ne contra dominum meum super hiis in aliquo procedatis de facto contra ius et contra rationes predictas si eas non admittatis nec procedatis maxime durante guerra predicta in hiis scriptis ad sedem appostolicam provoco et appello et a Vobis apostolos michi nomine quo supra dari peto et iterum peto quos si michi dare derogaveritis iterum ego sentitus me et dictum dominum meum ex hoc gravari ex hoc ad sedem predictam provoco et appello cujus protectionem ipsum dominum meum et me et dictum feudum et bona sua et mea suppono et a te Renaudo de Campo dyverso publico auctoritate imperiali notario peto michi super predictis fieri publicum instrumentum. Acta sunt hec Bisuntii in palatio archiepiscopali anno die mense inditione presentibus quibus supra, presentibus ibidem venerabilibus viris et discretis dominis Symone de Vienna archidiacono /207/ Philipo dicex cantore et Johanne de Rubeomonte thesaurario in ecclesia Bisuntunense magistris Johanne de Noysereto Bartholomeo Varini et Hugone de Salino dicto dicto de Citeaux clericis advocatis in curia bisuntunense pluribusque aliis ad premissa vocatis testibus et rogatis. Et ego Renaudus de Campo diverso clericus bisuntunensis diocesis publicus auctoritate imperiali notarius predictis supplicationibus protestationibus oppositionibus ac etiam appellationi predicte sic interposite et emisse ac omnibus et singulis ante dictis presens interfui presens publicum inde confeci instrumentum meaque manu propria scripsi et in formam publicam redegi meoque signo solito signavi a dicto milite vocatus super hiis specialiter et rogatus.

Dichiarazione del Conte Amedeo di Savoja di tenere in feudo dall’Arcivescove di Besançon il Castello et Villa di Nyons.

10 marzo 1368.

Vidimus ab officiali bisuntunensi emanatum cuius caret sigillo in quo est inserta quedam littera domini Amedei Comitis Sabaudie per quam idem dominus Amedeus Comes confessus fuit se tenere in feudum paternum et perpetuum a dicto archiepiscopo Bisuntunensi feudum Castri et ville nyviduni diocesis Gebennensis cum eorum pertinentiis sub pactis et conditionibus contentis in quibusdam litteris datis et concessis dicto domino archiepiscopo super dicto feudo et homagio per dictum dominum Philipum Comitem Sabaudie et debere homagium in dictis licteris declaratum.

Nos Officialis Curie Bisuntunensis Notum facimus universis Quod nos vidimus et de verbo ad verbum legimus quasdam literas sanas et integras sigillo nobilis et potentii /208/ principis principis domini Amedei Comitis Sabaudie ut prima facie apparebat sigillatas Quarum litterarum tenor sequitur in hec verba. Nos Amedeus Comes Sabaudie dominus Chablaisii et Auguste in Italia marchio et princeps, Notum fieri volumus tenore presentium universis quod nos nostro et nostrorum successorum nostrorum nomine in Comitatu predicto confitemur nos tenere in feudum paternum et perpetuum a Reverendo in Xristo patre domino archiepiscopo Bisuntunense feudum Castri et ville Nyviduni in diocesi Gebennensi cum eorum pertinentiis et appendentiis universis sub pactis conventionibus et conditionibus contentis in quibusdam licteris datis et concessis dicto domino archiepiscopo super dictis feudo et homagio provide debite per inclite recordationem dominum Philippum Comitem Sabaudie et proinde sibi debere confitemur homagium in dictis licteris declaratum quod facere et prestare debere confitemur cuilibet archiepiscopo bisuntunensi infra quindecim dies post decessum cuilibet archiepiscopi Bisuntunensis vel Comitis Sabaudie in palatio civitatis bisuntuni Nisi impedimentum legitimum haberemus quo possemus a loco vel termino legitime excusari; Datum burgi die decima mensis martii Anno domini millesimo tercentesimo sexagesimo octavo et erant sic signate per dominum presentibus dominis G. de Gran^co (sic, Girard d’Estrés?) et cancellario. Reddantur littere portitori. Nos vero officialis predictus huic presenti transumpto a vero originali sumptis sigillum dicte Curie Bisuntunensis duximus apponendum Datum bisuntuni visionis nostre quindecima die mensis aprilis anno domini millesimo tercentesimo septuagesimo septimo, Johannis de Amyn.

Item quedam littera a domino Theobaldo de Rubeomonte archiepiscopo Bisuntunensi emanata continens investituram /209/ per eum factam domino Amedeo duci Sabaudie de feudo Nyinduni cum homagio per ipsum ducem dicto archiepiscopo prestito. Data Lausanne die decimaquarta mensis januarii anno domini millesimo quatercentesimo vigesimo primo sigillo dicti archiepiscopi impendenta sigillata signate per tredecim.