Accueil

Mémoires et documents de la Société d’histoire de la Suisse romande

Edition numérique

François FOREL

Régeste soit
Répertoire chronologique de documents relatifs à l’histoire de la Suisse romande :

Pièces annexes

Dans MDR, 1862, tome XIX, pp. 547-567

© 2022 Société d’histoire de la Suisse romande

 

PIÈCES ANNEXES

/547/

1

Privilége du roi Rodolphe II en faveur d'Urso, doge de Venise.

28 février 925.
Privilegium factum a Rodulfo Imperatore, Urso secundo Participatio, duci Venetiæ.

In nomine Domini nostri Jesu Christi Dei Eterni: Dignum est ut celsitudo regalis quantum cæteros honoris et potestatis fastigio antecellit, tantum erga fideles omnes pietatis suæ munus impendere satagat; Igitur omnium fidelium Sanctæ Dei Ecclesiæ scilicet, nostrorum que præsentium videlicet ac futurorum, comperiat solertia, quia Ursus Veneticorum Dux per Legatos suos Dominum scilicet venerabilem Madamaucensem Episcopum atque Stephanum Coloprimum, nostram deprecatus est clementiam, ut cum ex rebus sui Ducatus, quamquam etiam ex sua proprietate, quam in Venetia obtinere videtur, vel quæ infra ditionem Regni Nostri sitæ esse noscuntur ei confirmationis nostræ præceptum fieri juberemus per quod ipse suique hæredes ac Patriarcha, Pontifices quoque, et Abbates, atque populus illi subjectus, proprietates suas, sibi debitas res, absque cujuspiam contrarietate seu refragatione retinere securiter queant, quemadmodum temporibus D. Caroli per decretum cum precibus sancitum possederunt. /548/ Petiit etiam celsitudinem nostram, ut in quibuscumque patrijs ac provincijs Regni Nostri quispiam Veneticus esset, suæ potestati maneret subiectus, atque omni fide vel obedientia submissus. Cujus petitionibus (ut nobis cælestis affragatio copiosior adsit) libenter acquiescentes, hos excellentiæ nostræ apices decrevimus fieri, quos statuentes decrevimus ut nemo ex nostro Regno in finibus civitatis novæ vel Milidissæ, sive in Villa quæ dicitur Caputaggeris, vel in finibus atque possessionibus ejus, vel etiam vineis, terris, pascuis, silvis atque piscationibus ipsius, aut in certis locis, de quibus in pacto eorum relegitur, vel ubi infra ditionem regni nostri proprietates habere videntur vel invenire potuerint aliquam venationem aut pabulationem exerceant, unde homines ejusqui in eo ambitu circumhabitant aliquam substineant molestationem vel contrarietatem, sed securiter atque in pace vivere queant, immo per loca et flumina cuncto nostro in Regno libere sua peragant negocia, ita tamen ut nullum gravamen sentiant populus eius vel ejus negociatores, nullo in loco persolvant de quacumque re, sed ex nostra largitate quieto more ubique sua perficiant. Statuimus etiam ut nullus in territorijs, locis pecularibus aut ecclesijs, domibus seu rebus et reliquis possessionibus præsignati Ducatus a sua proprietate, quam in Venetiis obtinere videtur, vel quæ in potestate Regni Nostri sita esse noscuntur, un quam ingerere præsumat inquietudinem vel diminutionem seu calumniosam contradictionem aut substractionem nefandam, sed liceat eas præfato Duci ac Patriarchæ, Episcopis, Abbatibus vel populo sibi subjecto seu successoribus eorum ac hæredibus quiete absque cujus piam insultantis machinationem aut sinistram quamquam tergiversationem regubernare et gubernando prout liquidius in præsignato continere legitur legaliter. Itemque præcipimus de proprietatibus sive de possessionibus prædicti Ducis quas in territorijs Regni nostri habere videtur, ut si de eis aliqua contentio orta fuerit, et ad juramentum causæ pervenerit, secundum seriem pacti diffiniatur per electos duodecim Juratores, et cujuscumque generis sit homo ille cum quo prædictus Dux contentiones habuerit Juratores de illo Comitatu tamen eligantur ubi causa requiritur. Concessimus quoque sanctæ Metropolitanæ ejus Ecclesiæ vel Episcopatibus subjectis atque Monasteriorum Cenobiis justitiam requirendam de suis rebus in annos legales secundum quod Sancta Romana habet Ecclesia, sed et hoc constituimus /549/ atque per hoc nostrum præceptum inviolabiliter mansurum confirmamus, et in quacumque Patria Regni Nostri quislibet Veneticorum fuerit, ejus sit potestate distinguendus ejusque per omnia debeat obedire præceptis, adeo ut nulla major vel minor persona contra quempiam Veneticum defendere præsumat. Insuper etiam concedimus per hoc Regiæ Auctoritatis præceptum, ut tam Nos, quam nostri successores nihil amplius eos cogamus pacti causa persolvere, nisi tantum annualiter denariorum libras 22; simulque eis nunciis monetam concedimus secundum quod eorum Provinciæ Duces a priscis temporibus consueto more habuerunt, ita ut nullo umquam tempore repetantur aut exigantur per aliquem, neque ab ipso Urso Duce neque a successoribus ejus, sed in ea quam in præsenti concedimus perpetualiter donatione consistant. Si quis autem contra hoc, quod in præsenti, per hujus edicti temorem, Venetiarum Duci, populoque ipsius concessimus, agere præsumpserit, ut instituta nostra violet aut infringat, ne quod tentavit proficere possit, sciat se compositurum auri obrici libras centum, medietatem Cameræ nostræ et medietatem Duci Veneto qui per tempora fuerit. Et ut hoc certius credatur et ab omni bus inviolabiliter conservetur, manu propria roboravimus, et annuli nostri impressione subter jussimus insigniri.

Signum Domini Rodulphi serenissimi Regis.

Data II. Kal. Mart. Anno Dominicæ Incarnationis DCCCCXXIIII, D. Rodulphi invictissimi Regis hic in Italia IIII, Indictione tertia decima.

Actum Papiæ in Christi nomine feliciter. Amen.

L'original de ce document n'existe plus, mais il s'em trouve une copie dans le recueil manuscrit connu sous le nom de Codice diplomatico Trevisaneo. Ce recueil, composé au XVIIe siècle par Bernardo Trevisano, est conservé à la bibliothèque de St.-Marc, à Wenise. La copie que nous publions nous a été transmise par les soins obligeants de M. Victor Cérésole, et nous croyons faire plaisir à nos lecteurs en publiant cette pièce, qui complète la série des chartes italiennes du roi Rodolphe II.

L'acte porte la date de l'an 924 de l'incarnation. Mais comme cette année ne concorde ni avec l'indiction ni avec l'année du règne, qui se rapportent l'une et l'autre à l'année 925, nous croyons qu'il vaut mieux adopter cette dernière date. La formule employée par le chancelier s'expliquerait parfaitement en supposant qu'il commengait l'année le 25 mars, suivant le style Burgonde.

 

/550/

2

Le roi Conrad donne à son chapelain Ermentheus la chapelle de St. Genis, au territoire de Wienne.

18 mai 943.
Champollion-Figeac, Chartes latines, françaises et en langue romane, 4e et 5e fascicules. — Collationné sur l'original à la bibliothèque impériale de Paris.

In nomine sancte et individue trinitatis. Chuonradus gratia omnipotentis dei serenissimus rex. Quicquid in nostro commisso regno juste ac recte agere videtur, satis possumus corroborare ac confirmare. Quapropter notum sit omnibus fidelibus nostris presentibus ac futuris, qualiter Carolus comes consanguineusque noster reddit nobis quendam capellam que est constructa in honore sancti Jenesii terramque erga illam sitam et pertinentem ex comitatu Wienensis, ac adiit ipse et humiliter petens ut quendam capellanum nostrum nomine Ermentheum per preceptum illi concederemus, quod et volontarie fecitnus. Volumus ac firmiter decernimus per hunc nostrum preceptum ut dictus Ermentheus hoc insuper sertum, extra hoc quod dicit Boso suum esse, omnem optineat vigorem commutandi et potestatem vendendi, absque ullo obsistente vel contradicente. Ut autem hoc nostrum preceptum ab omnibus observetur et a nemine unquam violetur manu nostra firmavimus ac de sigillo nostro consignare jussimus.

Signum domni Chuonradi piissimi regis.

Einricus notarius ad vicem Amonis episcopi recognovi.

Data XV kalendas junii, anno ab incarnatione domini DCCCCXLIII, anno VIIII regnante domno Chuonrado piissimo rege, indictio III.

Sigillum: CHWONRADVS GRATIA DEI REX. /551/

L'année du règne et l'indiction se trouvant en contradiction avec l'année de l'incarnation, nous avons prié M. H. Bordier de vouloir bien vérifier le tout sur l'original. M. Bordier a trouvé que les mots qui expriment le jour du mois, l'année du règne et l'indiction, sont tracés avec une encre beaucoup plus noire que le reste de l'acte. Il est donc permis de supposer que les contradictions signalées plus haut ne proviennent que d'une surcharge opérée postérieurement sur l'acte. Le sceau de ce diplôme est remarquable, en ce qu'il porte au centre l'empreinte d'une tête de profil, provenant d'une pierre gravée du bas empire. On y voit aussi les traces de l'anneau qui servait à suspendre le sceau.

 

3

Donation de la terre de St. Gervais faite par le roi Conrad au prêtre Gérold.

16 août 962.
Extraite du cartulaire du chapitre de Vienne, pag. 14; ap. P. de Rivaz, Diplom. du roy. de Bourgogne, II, N° 80.

In nomine æterni Dei, Chonradus nutu omnipotentis Dei pius Rex. Quicquid juste ac legaliter in nostro commisso regno agere videtur satis possumus corroborare et confirmare. Idcirco notum sit omnibus fidelibus nostris qualiter noster Geroldus petiit regalem magnitudinem nostram ut quoddam campum per præceptum concederemus illi, quod ei ita et fecimus. Hoc est in pago Viennensi in loco nuncupante sancti Gervasii 1 quod desinit ex una parte monte Crappo 2 , de alia parte monte judaico 3 , de alia terra sancti Joannis, de alia via publica quo descendit ex sancto Marcello. Volumus ut dictus clericus Geroldus quemadmodum insupersertas habet, omnem de nostra parte obtineat vigorem ac potestatem sine aliquo inquietante vel contradicente. /552/ Ut autem hoc nostrum præceptum ab omnibus observetur et a nemine unquam violetur, manu propria firmavimus et de sigillo nostro subtus consignare mandavimus.

Signum Domini Guvnraddi Piissimi regis.

Einricus ad vicem Keroldi episcopi recognovi.

Data XVII kal. septembris, anno regnante Gunrano XXV feliciter amen.

Actum Vienna civitate.

 

4

Le roi Rodolphe donne à son chancelier Anselme le mas de Periola et d'autres propriétés situées à Lutry.

Anno 997.
Archives du canton de Vaud, Lausanne, N° 1, parchemin original, d'une écriture analogue à celle du fac-simile de l'an 1011.

In nomine sanctæ et individuæ trinitatis. Rodulfus divina pietate favente rex: Dum igitur nobis rite famulantibus aliquid preceptali auctoritate conferimus,eos procul dubio nobis fideliores fore credimus, idque non tantum anime verum nostri regni statui omnino prodesse minime ambigimus — Quocirca omnium nostrorum tam presencium quam futurorum comperiat industria fidelium, qualiter Anselmus nostram supplex clementiam est aggressus, postulans quo ei suisque heredibus concederemus quandam terram, hoc est unum mansum in Periola situm cum suis pertinenciis, atque unam vineam in Lustriaco coniacentem, scilicet quam laborat Constabilis, et quicquid habet inter pinum et amabilem fontanam seu canalem et in Badesi campos cum silva — Cuius peticionibus aures accomodantes prout iuste ac legaliter possumus, donamus tam ipsi quam eius heredibus supra scriptam /553/ terram infra comitatum 1 … coniacentem hac videlicet ratione ut omni tempore sit ei licitum aut cui ipse ad habendum ipsam terram promiserit faciendi de ea secundum quod decreverit animus. — Si quis vero, quod futurum minime credimus, predictum Anselmum aut eius heredes de iam nominata terra molestaverit sciat se compositurum centum libras optimi auri, medietate videlicet ipsi Anselmo aut eius heredibus et medietate Kamere nostre. Verum ut hoc credatur cercius ac imposterum maneat firmius, presens preceptum firmavimus nostroque sigillo insigniri iussimus.

Signum preclari ac serenissimi regis Rodulfi.

Amizo cancellarius ad vicem domni Anselmi archicancellarii hoc scripsit preceptum, anno dominice incarnationis nongentesimo nonagesimo VII, regni vero regis Rodulfi quarto, indicione autem V — Acta in Agauno feliciter.

Sigillum deest.

 

5

Adalbero, prévôt de l'église de Lausanne, affranchit un serf nommé Burchard.

1059.
Archives du canton de Vaud, Inv. vert, A, 31.

Notum esse volo omnibus fidelibus christianis natis et nascendis, qualiter ego Adalbero prepositus sancte Marie Lausonnensis ecclesie, per manum huius rei advocati mei nomine Rodulfi, sumpsit mihi amor et bona voluntas, cogitans deum et remedium anime mee, patris ac matris seu parentum meorum viventium ac mortuorum, inspirante pietate divina, ut proprii mei juris servum nomine Burchardum liberum ex omni parte servili funditus dimitto, ita ut liberam omnino ac /554/ firmissimam habeat potestatem ire in quatuor mundi partes ubicun que ipse voluerit seu ipsi placuerit sane nullo contradicente, et ubi eligere voluerit semetipsum eum omni possessione sua auxiliante Deo permaneat. Siquis autem heredum aut proheredum meorum est, seu ulla umquam emissa persona fuerit, qui hanc cartam libertatis infrangere voluerit, non valeat evindicare quod repetit, sed sit culpabilis et impleturus XX auri uncias et in camera regis persolvat.

Sig. Adalberonis et Rodulfi huius rei advocati sui, qui hanc cartam dextra levantes et scribere et firmare rogaverunt.

Sig. ipsi Ruodulfi test. S. Adalberti fr. eius test. S. Adalberti filius Lanberti t. S. Ovdalrici t. S. Keroldi fr. eius t. S. Engizonis, test. S. Salaconis fr. eius t.

Actum Lausonne regnante rege Heinrico filius Heinrici imperatoris III. anno. Ego Odidmus cancellarius scripsi, datavi die Veneris.

 

6

Le chevalier Léotard, sur le point de mourir, fait une donation au couvent de Romaimmotier.

Octobre 1108.
Archives du canton de Vaud, Inv. vert, A.

Notum sit omnibus in ecclesia dei commanentibus quod Leotardus miles, preventus morte gladii, dedit Deo et sancto Petro et patribus Romani monasterii terram quam habebat in wademonium de fratribus suis, eo tenore ut si aliquis ex fratribus eius vel heredibus terram ipsam redimere vellet, wademonium ipsum prius persolveret. Est summa peccunie ipsius wademonii sexaginta quatuor solidi, duo modii vini et novem modii et dimidius frumenti ad mensuram castelli de Wolflens. Hanc donationem post interfectionem eius, Manierius frater eius presbyter laudante ante altare beati Petri. Testes fuerunt Namtelmus, Sichardus, Amico, Mamierius levita, Gislardus cum /555/ Bornone nepote suo, et alii plures, tempore Stephani prioris, anno ab incarnatione domini MCVIII, in mense octobri. Qui hanc donationem sancto Petro auferre voluerit a paradiso dei alienus existat.

 

7

Gérald, évêque de Lausanne, confirme la fondation de l'abbaye du Lac de Joux faite par Ebal de Grandson.

Circa 1127.
(Ex annalibus Ordinis Præmonstratensis, tom. II, probat. col. 3 et 4.)
Charta Geraldi confirmans fundationem Lacus Jurensis sive Domus Dei.

In nomine sanctæ et individuæ Trinitatis.

Ego Geraldus Dei gratia sanctæ Lausanensis Ecclesiæ Episcopus, Quia pontificali cathedræ, Deo auctore, licet indigni præsidemus, etsi omnibus nostræ diœceseos fidelibus prout facultas suppetit… , prodesse debemus, circa illos tamen, qui abjecta hujus mundi sarcina, felici naufragio ad placidum et tranquillum contemplationis portum enataverunt, præcipue vigilare decrevimus, quatenus pia vicissitudine, eorum rationibus, aliquod nostræ imperfectioni subsidium comparemus. Notum igitur esse volumus tam præsentibus quam futuris, qualiter annuente Domino Ebelone cum uxore sua et liberis suis, locum ipsum, qui domus Dei nuncupatur, cum omnibus ad eundem locum pertinentibus, in manu Domini Abbatis Laudunensis cœnobii, nostro assensu tradiderunt, hoc interposito, ut quando nobis et ipsi Abbati opportunum visum fuerit, Abbas in eodem loco constituatur, qui cum subjectis sibi fratribus secundum regulam S. Augustini, ad tenorem Laudunensis cœnobii vivat. Si vero Abbas de domo Dei ab ordine et instituto Laudunensis cœnobii deviaverit, Abbas Sancti Martini super correctione sua bis, tertiove eum commonebit; quodsi incorrigibilis apparuerit, accersito sibi uno vel duobus ejusdem /556/ ordinis abbatibus, Abbas Laudunensis coram Episcopo et Ecclesia Lausannensi reum de transgressione ordinis sui convincet, convictum vero illum Episcopus Lausannensis ad Ecclesiam B. Martini remittet, et alium idoneum de canonica fratrum electione et consilio Abbatis Laudunensis e vestigio subrogabit. Abbas autem et Ecclesia S. Martini, de qua prædictus locus religionis sumpsit exordium, ab omni illum temporalis commodi exactione, tam in præsenti quam in futuro absolvet, necnon ibi ordo invigilabit, et ad laboris sui mercedem juges ibidem orationes habebit … quia ad eumdem locum pro salute animæ suæ convenerint, sine omni inquietudime, soli Deo vacare possint, ab omni exactione tam nostra quam ministrorum nostrorum illum absolvimus, canonicam vero abbatum professionem et filialem obedientiam, ac in Synodo nostra, illorum præsentiam, et assiduas orationes, tres libras quoque ceræ quas habet nostra Ecclesia, tam nobis quam successoribus nostris in eodem loco retinemus. Concedimus etiam fratribus ejusdem loci decimas omnium quas ibi possidere … cum omnibus agriculturis, quas in eadem sylva extra terminos circa jacentium parochiarum videmus. Ad hæc adjicientes decernimus ut universa quæ nunc ibi commanentes fratres possident vel quæcunque inferius concessione ecclesiastica, largitione principum, vel oblatione fidelium, juste et canonice poterunt adipisci illis et illorum successoribus illibata permaneant. Hæc autem ut rata et inconvulsa in perpetuum permaneant, hoc scriptum fieri jussimus et sigilli nostri impressione et testium subscriptione roborari præcipimus, et ne quis in contrarium venire præsumat, anathematis sententiam interposuimus. Sig. Artusii Præpositi 1 , Lurandi Dechani, Lodoici Dechani, Alamarici Dechani, Aymerardi Dechani, S. Guillelmi Sacerdotis.

Et sigillatum figura cerea Episcopi pedum et mitram gestantis, cum hoc lemmate, Geraldus Lausanensis episcopus.

Nous croyons rendre service à notre histoire nationale en reproduisant de nouveau cette charte, qui n'a été publiée jusqu'ici que dans un ouvrage assez rare. On voit dans une notice sur l'abbaye du Lac de Joux, qui se trouve dans ce même ouvrage, que la charte a été tirée de l'original conservé aux archives de St. Martin de Laon. /557/

 

8

Affranchissement de la famille Thiebor par Gauthier de Blonay.

1147, 24 juin.

Cette pièce a été publiée dernièrement par M. de Gingins, dans l'Avouerie de la ville de Vevey (M.D.R., XVIII), page 93. M. de Gingins a placé cette pièce sous la date du 14 juillet 1147.

 

9

Hommage prêté par Willelme, seigneur de Wufflens, et ses fils, en faveur de Roger, évêque de Lausanne.

1178 à 1212.
Registre des fiefs mobles de l'évéché de Lausanne, aux archives du cantom de Vaud, folio 41, verso.

Rogerius dei gratia Lausaunensis episcopus, omnibus scire volentibus rei geste memoriam presentibus et posteris innotescat, quod Willelmus dominus de Wolflens et filii sui Raboldus et Raymundus, laudantibus uxoribus eorum, totum alodium suum quod habehant circa Rodanum, sive in castro de Wolflens, tam in plano quam in popia, sive in tota castellania, sive ubicumque jacebat citra Rodanum ut prediximus, tam indominicatum quam infeodatum, in casalibus, in agris, in vineis, pratis, nemoribus, pascuis, et in omni jure ac dominio quod ad eos pertinebat, donaverunt deo et beate Marie lausannensi et vendiderunt in manu nostra pro LX libris, firma et stabili et imperpetuum valitura tam donatione quam venditione. Ea interposita conditione, quod neque ipsi neque heredes eorum de cetero possint aliquid quod pertineat ad hanc donationem et venditionem /558/ alicui donare, vendere, infeodare aut qualicunque modo ab ecclesia alienare vel chengare, eo excepto quod de predicto alodio, extra terminos castelli ab antiquo determinatos, possint elemosinam facere assensu et consilio nostro seu successorum nostrorum. Facta vero donatione ista et venditione nos infeodavimus jam dictum Willelmum tam de veteri feodo quam de omnibus que pertinebant ad hanc donationem et venditionem, firma interposita promissione, quod neque nos neque successores nostri possimus hoc feodum in quamcumque personam transferre, preterquam in sepedictum Willelmum et legitimos heredes eius; de hac igitur venditione et emptione fuimus in possessione per magistrum Baudinum procuratorem et ministrum nostrum, qui tenuit castrum de Wolflens per tres ebdomadas. Sciendum vero quod, tam per nos, quam per clericos rostros, milites ac burgenses, promisimus sepedicto Willelmo et successoribus eius, quod eos bona fide manutenebimus ac deffendemus contra adversarios et oppressores suos, eo tenore quod faciamus per homines nostros jurare deffensionem castelli. Ipse vero dominus castelli nobis et hominibus nostris et ecclesie nostre tutamen ac receptaculum castri jurare teneatur. Jurabit etiam quod bona ecclesie scienter nec opprimet nec inquietabit, sed eis pro viribus opitulabitur. Supradicte vero LX. libre sic debent expendi. L. dabuntur pro redemptione terre sepedicti Willelmi, de X. fiet honorabilis mantellus uxori ejusdem Willelmi. Reliquum mantelli habebunt Petrus de Gumuens et Lodoycus de Chavornay, milites, consiliarii ipsius Willelmi. Huius rei testes sunt magister Baudinus, canonicus Lausaunensis, Ebalus de Grançon, Willelmus de Mona, Petrus de Gumuens, Lodoycus de Chavornay, milites.

Cette pièce est mentionnée dans l'inventaire des archives de l'évéché dressé en 1394 (folio XVI, verso). On lit à la fin de l'article qui la concerne: Quequidem littera sigillata est sigillo domini Rogerii Laus. episcopi, et sciendum est quod in dicta littera nulla est data. /559/

 

10

Composition au sujet de l'avouerie de Payerne, accordée à Aymon et Wullelme de Montagny.

10 juillet 1220.
Archives du canton de Vaud, layettes Payerne, N° 11.

Presentibus et posteris innotescat quod cum Aymo dominus de Montagnie, et Willelmus frater suus moverent calumpniam contra ecclesiam Paterniacensem, dicentes advocatiam eiusdem ville ad se jure hereditario pertinere. Priore, conventu, et burgensibus eiusdem ville pertinaciter hoc negantibus, mediante venerabili patre, B. Lausannensi episcopo et quibusdam baronibus utriusque partis amicis, inspecta quoque commoditate memorate ecclesie de consensu abbatis et conventus Clugniaci, dicte discordie finis est impositus in hunc modum. Dicti siquidem fratres Ay. et W. guerpiverunt et dederunt bona fide ecclesie Paterniacensi imperpetuum in manu Petri prioris quicquid iuris vel calumpnie habebant vel habere se dicebant in dicta advocatia. Quo facto nominatus prior dictam advocatiam dedit in feodum nominatis fratribus in vita sua tantum, ita quod alter fratrum cum reliquo componat de ipsa advocatia et eam pro se possideat, et si illo decedente in cuius partem ipsa advocatia cesserit alter superstes fuerit, ille similiter possideat dictam advocatiam in vita sua tantum, nullus vero ius habeat penitus ipsam de cetero repetendi. Nullus heredum dictorum fratrum similiter post eorum decessum possit dictam advocatiam aliqua repetere ratione nec eis de gratia concederetur. Promiserunt autem dicti fratres pacto firmissimo quod villam Paterniacensem et ecclesiam eiusdem cum omnibus appenditiis, bona fide manutenebunt et defendent pro posse suo contra omnes hostiles incursus, et quod nullum de villa Paterniacense aliquo gravamine vel exactione ultra jus pro advocatia debitum molestabunt. Quod si transgressionis audacia facere presument, postquam ecclesia Paterniacensis /560/ dissimulare nollet hoc aut sustinere in monitione premissa, infra XLa dies malefactum emendarent: dederunt decem obsides qui tenebunt ostagium aut apud Meldunum aut apud Estavaiel usque ad debitam satisfactionem. Quod si ostagium tenere nollent, nobiles viri consanguinei dictorum fratrum, fide interposita priori promiserunt quod nullum darent eis consilium velauxilium contra ecclesiam et villam Paterniacensem. Quorum nomina sunt hec: Ay. dominus de Fucignie, R. comes de Gruyere, R. filius ejus, domini de Sº Martino, Petrus. R. et W. domini de Estavaie, W. et R. domini de Corberes, Jocelinus et Cono, domini de Rota, Albertus et R. domini de Ponte, Jacobus, et Rodulfus, domini de Crissie, B. et V. Cono de Prez, Preterea cum querimonia verteretur inter ecclesiam Paterniacensem et dictos fratres, super limitibus terrarum suarum et quibusdam possessionibus et redditibus earum, adjectum fuit quod per interdictum ecclesiarum et per iuramentum antiquorum secundum ius et morem patrie possessiones suas bona fide limitarent, et ad recognicionem eorum utriusque ius suum servaretur. Hec omnia juraverunt sepedicti fratres tactis sacrosanctis reliquiis, se inviolabiliter servaturos. Huius rei testes sunt C. prepositus. W. thesaurarius. R. cantor. Joseph celerarius. N. de Chavornay. A. de Novo castro. Ja. de Grallie canonici Lausann. Abbates de Alpibus, de Altaripa et Alcrest, cisterciensis ordinis. Guido prepositus Montis Jovis. Petrus de Sº Martino. R. de Rota. Vldricus de Crissie. Cono de Prez. A. dapifer. V. maior. P. de Lausauna. W. Bever. Marcho de Byeria. G. de Escublans, milites. Actum Lausanne in domo episcopi, anno incarnationis dominice. M°CC°XX°, sexto idus Julii. Quod ut ratum et firmum permaneat: rogatu utriusque partis, sigillis venerabilis patris B. episcopi et capituli Lausann. et conventus Paterniacensis et supra dicti domini A. de Montagnie fuit presens pagina roborata.

Le parchemin porte seulement les traces de l'apposition de deux sceaux. Il ne reste qu'une cordelette rouge, jaune et verte. /561/

 

11

Circa 1286.

Les franchises de Vevey, que nous nous proposions de faire connaitre, ont été publiées dernièrement par M. de Gingins, dans son histoire de l'Avouerie de Vevey (M.D.R. XVIII), page 94.

 

12

Pierre de Savoie déclare avoir recu l'avouerie de l'église de Payerne pour la défendre et la protéger pendant sa vie seulement.

23 juin 1240.
Archives du cantom de Vaud, layettes de Payerne, N° 11, pièce N° 2.

Ego Petrus frater Comitis Sabaudie notum facio omnibus presentes litteras inspecturis, quod cum viri venerabiles Stephanus prior et conventus Paterniacensis, de consensu et mandato viri venerabilis Hugonis abbatis Cluniacensis, et de voluntate et consilio Rainaudi religiosi viri prioris Romani monasterii camerarii in provincia Bisontina, michi concesserint et donaverint Avoiriam domus et ecclesie Paterniacensis et appenditiarum eius que specialiter pertinent ad domum supradictam quiete et pacifice quoad vixerim possidendam. Et ego promiserim dictis priori et conventui predictam domum et ecclesiam suam cum appenditiis omnibus in quibus habeo Avoeriam manutenere bona fide tamquam res proprias deffendere et servare, ex ipsa donatione vel concessione nullum jus ad heredes meos vel successores transmittetur cum fuerit personalis. In cuius rei testimonium ego presentes litteras dictis priori et conventui tradidi sigillorum mei, domini de Chanventz, domini de Granchon, domini Richardi de S° Martino, domini Vmberti de Fernai castellani de Romont /562/ et de Meudon munimine consignatas. Nos vero predicti de Chanventz, de Granchon, de S° Martino, dictus castellanus, ad preces utriusque partis presenti cartule sigilla nostra duximus apponenda. Actum Meuduni in domo domini Vmberti de Fernay, castellani de Meudon, anno domini M°C°C°X°L. nono kl. Julii.

Pendent tria sigilla. Desunt duo.

 

13

Diplôme de Guillaume, roi des Romains, par lequel il recoit Jean, comte de Bourgogne et seigneur de Salins, en qualité de vassal: il lui promet dix mille marcs d'argent et lui engage les revenus impériaux dans les villes de Besançon et de Lausanne.

Salins le 23 avril 1251.
Direction générale des archives à Paris, I, 247, N° 37. Transcription sur parchemin de la fin du XIII° siècle, communiquée par M. Henri Bordier.

Willelmus dei gratia Romanorum rex semper augustus, universis imperii fidelibus gratiam suam et bonam voluntatem. Recognoscimus et tenore presentium publice protestamur, quod nos devocionis constanciam et fidei puritatem nobilis viri Johannis comitis Burgundie domini Salinensis regalis beneficentie oculis intuentes, ac considerantes quod sue probitatis obsequia possunt nobis et Romano imperio existere multipliciter fructuosa, ipsum de providentia nostri consilii, in nostrum et imperii fidelem recepimus et vassallum. Ipse quoque nobis prestitit fidelitatis debite juramentum, promittens nobis sub debito prestiti juramenti quod contra Conradum filium Friderici Romanorum quondam imperatoris et omnes fautores ipsius ac universos alios se nobis im negociis regni et imperii opponentes, ipse et heredes sui omni dolo excluso servient bona fide quandocumque ipsos duxerimus requirendos. Nos vero decem milia marcorum argenti sibi dare promisimus liberaliter et libenter, pro quibus quia ad presens solvendi eas non habuimus facultatem, universes proventus et jura que /563/ in Bysuntinensi, Lausannensi civitatibus ad nos ratione regni et imperii pertinere noscuntur, eidem comiti et legitimis suis heredibus titulo pignoris duximus obliganda; regalibus que familie curie nostre debentur, ac fidelitatibus in nostris manibus faciendis nobis per omnia semper salvis. Si vero archiepiscopus Bysuntinensis et Lausannensis episcopus ad generalem nostram curiam evocati non venerunt, et propter eorum contumaciam contra ipsos vel alterum eorum processum fuerit, sententia principum id dictante, volumus quod omnis utilitas que ex pena exigenda ab eis ad nostros usus pervenire deberet, cedat cum integritate qualibet comiti et suis heredibus supradictis. In cujus rei testimonium presens privilegium nostro sigillo duximus muniendum. Datum apud Salinen, VIIII kl. maii, anno Domini millesimo ducentesimo quinquagesimo primo, indictione nona.

 

14

Jean, comte de Bourgogne et sire de Salins, déclare associer Hugues, son fils, et Alix, femme de celui-ci, à la moitié des droits qui lui avaient été concédés par le roi Guillaume sur les villes de Besançon et de Lausanne.

Juillet 1253.
Direction générale des archives à Paris, I, 247, N° 37; communiqué par M. Henri Bordier.

Nous Joan cuens de Borgoigne et sire de Salins fas savoir à tous ceus qui cestes presentes lettres verront, que comme nobles hom Guillaume, par la grace de deu, rois des Romains, nous eust donné dis mille mars d'argent, pour lesquels dix mille mars d'argent il nous a baillié donné et otroié à nos et à nos hoirs toutes les droitures, les signouries, les usages et les coustumes que il par nom de l'enpire de Romme et de roialme d'Alemaigne et d'Arle doit avoir en la cité de Besancon et de Lozanne et es appartenances des dittes cités, a tenir avoir et paisiblement à pousseoir, tant que /564/ il et si successeur à nous ou à nos oir eussent paié les devant dis dis mille mars d'argent, lequel don et laquelle assize nostre saint père l'apostoille nous a confermé et otroié par ses lettres, et est à savoir que nous el dit don et en la dite asize avons acompaignié par motthié nostre chier fil Hugue conte de Borgoigne palatin et Alis sa femme et leur oirs, en tel menière que nos sans eus ne li sans nos es dites cités ne es dites droitures seignouries usages et coustummes ne devons riens faire demander ne querir l'un sans l'autre, et si avons promis à bone foy que as dites cités ne as habitans en celes ne à lor aideurs ne a aucuns d'els n'aurons pais ne truève ne acort ne negun paaige ne negune commandize l'un sans l'autre, et li dis Hugue cuens de Borgoigne palatin et Aalis sa femme ensement nos ont accompaignié nos et nos oirs en tout les droitures qu'il avoient ou pooient ou devoient avoir en la cité de Besancon, et est à savoir que nos avons proumis à bonne foy et par serement de cestes chozes aidier l'un à l'autre à grant force et à petite sans feintize et sans nule mennière dey jan ne de decevement, et toutes cestes chozes et toutes ces convenances si com il sont contenues en ces lettres nos avons proumis par nos seremens fais sus sainte evangile à tenir et à garder sans enfraindre, et que ce soit fers et estanble nos avons cestes presentes lettres fait sceler de nostre seels. Ce fu fait en l'an de l'incarnacion de nostre signeur que on conte par mil deus cens et cinquante trois el mois de julet.

 

15

Hugues, comte de Bourgogne, et Alix, sa femme, déclarent avoir reçu de leur père Jean les droits qu'il a dans les villes de Besançon et de Lausanne, et qu'en retour ils lui cèdent les droits qu'ils possèdent en la ville de Besançon.

Juillet 1253.
Direction générale des archives à Paris, I, 247, N° 37; communiqué par M. Henri Bordier.

Nos Hugue, cuens de Borgoigne palatins, et Aalis, contesse de Borgoigne palatine, fame dou dit Hugue, facons savoir à toz ces qui ces /565/ presentes lettres verront et orront, que cum nobles honz Guillames par la grace de Deu, rois des Romains, aust doné à nostre chier père Jehan conte de Borgoigne et sires de Salins dix mile mars d'ergent, por les quex dis mile mars d'argent li diz Guillames rois des Romains li ai doné et outroié totes les droitures, les seignories, les usaiges et les costumes que il par nom de l'ampère de Rome et dou reaume de Alemaigne et d'Arle doit avoir en la cité de Besancon et de Losanne et es apertinances des dites citez, à tenir, avoir et paisiblemant aporseoir tant que il ou sui successour à lui ou a ses hoirs haussient paié les devant dites dis mile mars d'argent, lou quel don et la quel asise nostre sainz peres l'apostoiles ai confermé et outroié au dit Jean conte de Borgoigne et seignor de Salins par ses lettres. Et est asavoir que il ou dit don et en la dite asise nos ai acompaigné par moitié, et noz hoirs, en cele meniere que il sanz nos et nos sanz lui es dites citez ne es dites droitures, seignories, usaiges, costumes, ne davons faire riens ne demander ne querir l'un sanz l'autre. Et si avons promis a bone foi que es dites citez ne es habitanz en celes ne à lour aideors ne aucuns d'aux n'aurons pais ne trieve ne acort ne negun paaige ne negune comandise l'un sanz l'autre. Et nos au dit Jehan, conte de Borgoigne et seignor de Salins, nostre chier pere, avons outroié la moitié de totes les droitures que nos avons ou poons avoir ou davons et à ses hoirs en la cité de Besancon. Et est à savoir que nos avons promis à bone foi et par sairement de cestes choses aidier l'un à l'autre à grant force et à petite sans fointise et sans nule memore de hayne ne decevement. Et totes ces choses et totes ces covenances, si cum il sunt contenues en ces presentes lettres, nos avons promis par noz sairemanz faiz sus sainz evangiles à tenir et à garder sans enfoindre, et que ce soit fers et estanble, nos havons cestes presentes lettres fait saeller de nostres sces. Ce fu fait en l'an de l'incarnation de nostre seignor que on conte par mil et CC. et cinquante et trois, ou mois de juilloit. /566/

 

16

Hommage fait à l'archevêque de Besançon par Amé, comte de Savoie, pour le château et la ville de Nyon, au pays de Vaud.

26 avril 1289.
Mss. Guichenon, à la bibliothèque de Montpellier, tom. XXII, N° 28.

Nos Amedeus, comes Sabaudiæ et marchio in Italia, notum facimus universis presentes litteras inspecturis, quod nos tenemus et nos debemus tenere, pro nobis et hæredibus nostris Comitibus Sabaudiæ, et certa scientia confitemur, a Reuerendo in Christo patre domino O. Dei gratia Archiepiscopo Bisuntino, castrum et villam de Nyons, Gebennensis diocesis, cum appenditiis et pertinentiis eorumdem; pro quo feudo ipsi Archiepiscopo homagium debemus eodem modo quo supra confitemur debere ac debere facere ipsum cuilibet Archiepiscopo Bisuntino post ipsum in palatio suo Civitatis Bisuntinæ infra XL dies post decessum Archiepiscopi Bisuntini vel comitis Sabaudiæ, quoties ipsum dominum decedere contigerit vel vaxallum, nisi impedimen tum habeamus legitimum, quo possemus in loco vel termino excusari. In quorum omnium testimonium sigillum nostrum duximus presentibus apponendum. Datum Burgi in Brexia, die martis post festum Beati Georgii, anno domini MCCLXXXIX. /567/

 

17

Déclaration de Louis de Savoie, en faveur de Richard de Duin, seigneur de Vuflens, relativement aux offices et appartenances de la ville de Morges.

Septembre 1290.
D'après un ancien fac-simile.

Nos Loys de Savoie, sires de Vaut, faisons assavoier atoz ceus qui veyront cestes presenz letres, que nos auons promis et prometons pour nos et pour nostres hoiers loyalment a mosse Richart de Duin, seignor de Vuflens, et a ses hoiers, que nous ne voudrons ne soffrerons pour nos ni pour autre a nostre poeier, que Giras de Chablie ne Nicol de Disi ne lor hoier ne nus del alber de Dysi ne de Chablie ayent ni puissent avoier ne tenir en la vile de Morges nieules appertenances nul office qui appertiengne a nule seignorie, se ce nestoit par le conseil et par la volonté au devant dit mosse Richart, en tesmoingnage de la quel chose nos avons mis nostre seel en cest present en tesmoignage de verité. Donees a Moudon en lan de l'encarnacôn. M. CC. XXIIII. X. el moies de settembre.


 

NOTES:

Note 1, page 551: Saint-Gervais dans la banlieue de Vienne. (Note de la main de M. F. de Gingins.) [retour]

Note 2, page 551: Saint-Just. (Note de la main de M. F. de Gingins.) [retour]

Note 3, page 551: Coupejarret. (Note de la main de M. F. de Gingins.) [retour]

Note 1, page 553: Il y a ici une lacune volontaire dans le parchemin original. Le nom du comté n'a été ni effacé, ni gratté. Il a été laissé volontairement en blanc par le chancelier. [retour]

Note 1, page 556: 0n pense qu'il faut lire: Sig. Arducti præpositi. [retour]

Accès direct par numéro de page: indiquez ici le numéro de page (entre 547 et 567) puis touche [Enter]