CHRONIQUE DE MARIUS.

MARII AVENTICENSIS SEU LAUSANNENSIS EPISCOPI CHRONICON,

a tempore, quo Prosper Aquitanus desinit, usque ad annum vulgaris æræ 581.

Cum appendice incerti auctoris.

Ex pervetusto cod. ms. Petri Francisci Chiffletii, societatis jesu, nunc primum editum. Parisiis, 1636.

Nunc vero denuo cum integris reverendiss. patris Dom Bouquet ineditisque Ruchati, Waltheri ac Philippi Bridelii ex ipsis autographis accurate transcriptis animadversionibus vulgatum.

Quarta Editio.

AVERTISSEMENT.

Bien que la Chronique de Marius ait été déjà publiée deux fois à Paris, et une fois à Venise ¹ elle est néanmoins d’une extrême rareté. Elle se trouve renfermée dans trois collection de grand format, volumineuses, tirées à petit nombre, /24/ d’un prix fort élevé, et très rares, surtout dans notre pays: rari nantes in gurgite vasto.

Dans le but de rendre cette Chronique accessible à un plus grand nombre d’amateurs de l’histoire de la patrie, le professeur Abr. Ruchat, et après lui, à en juger par les apparences, le professeur Walther, de Berne, se proposèrent l’un et l’autre, dans le courant du siècle passé, de faire paraître séparément en un volume portatif, d’une facile acquisition, ce précieux document avec quelques autres pièces analogues, le tout enrichi de leurs annotations.

Grâce aux soins de la Société d’histoire de la Suisse romande, qui m’a invité à lui fournir une copie correcte et du texte de ce chroniqueur et des diverses notes inédites, pour ainsi dire perdues; à l’obligeance de M. Frédéric de Gingins, docteur en philosophie, le fondateur et le Nestor de la dite Société d’histoire, qui s’est empressé de mettre à ma disposition Du Chesne; et à la prévenante serviabilité de M. Charles-Louis de Steiguer, bibliothécaire en chef de la bibliothèque de la ville de Berne, qui m’a facilité, autant que cela dépendait de lui, les recherches que j’avais à faire, le projet qu’avaient formé Ruchat et Walther de popnlariser en quelque sorte Marius chez nous, obtient enfin sa pleine et entière exécution.

Faite sous de tels auspices, la présente publication contient les pièces suivantes:
1° La préface de Dom Bouquet; page 26.
2° Celle de Pierre-François Chifflet; page 27.
3° Le texte de la Chronique ¹ tel que Du Chesne l’a /25/ donnée d’après le seul et unique manuscrit connu, qui lui fut communiqué par le P. Chifflet ¹; page 29.
4° Le supplément à cette Chronique, par un anonyme, aussi d’après Du Chesne; page 42.
5° Le passage de Grégoire de Tours concernant l’éboulement du mont Tauredunum, extrait de l’édit. publiée par Guadet, à Paris, 1836-38, 2 vol. in-8° ²; page 45.
6° Les notes de Dom Bouquet, les remarques inédites de Ruchat, de Walther et de Phil. Bridel, tirées des manuscrits originaux ³; page 47.

Berne, le 26 octobre 1851.

Jn. Rickly, anc. bibl. cant.

/26/

PRÉFACE DE DOM BOUQUET.

La Chronique de Marius est un monument très précieux et sert beaucoup à illustrer les commencements des rois des Francs, des Bourguignons et des Goths. Elle pèche quelquefois contre la chronologie. La mort, par exemple, de Theudebert et celle de Thibaut son fils, y sont mal placées; et c’est ce qui a jeté dans l’erreur la plupart de nos écrivains. Marius étoit évêque d’Avenche ou de Lausanne; il souscrivit en cette qualité au second concile de Mâcon, tenu en 585. Le P. Chifflet, Jésuite, qui a publié le premier cette chronique ¹, remarque que Marius étoit Eduen, né de parents nobles et qu’il passa vingt ans et huit mois dans l’épiscopat ². L’auteur du supplément est inconnu, mais il est fort ancien; il écrivoit dans la 40^e année du règne de Clotaire I, la 624^e de Jésus-Christ. /27/

PETRUS FRANCISCUS CHIFFLETIUS LECTORI.

Desideratus est hactenus antiquus Scriptor, qui occidenti Romano veteri Imperio funus duceret; qui Barbarorum illa tempora Provincias Romani juris armis arbitris inter se dividentium, illustraret; qui Francorum, Burgundiorum, Gothorumque Regum veterum exordia, res gestas, obitusque optimis temporum characteribus consignaret. Et nescio quid in hoc genere libaverat Auctor Appendicis ad Marcellinum Comitem: sed is huc usque ita deformatus in publicum prodiit, ut cum trium dumtaxat Franciæ Regum exitus perstrinxerit, Childeberti quidem senioris obitum anno uno; Chramni vero cædem, tum etiam Theodebaldi interitum, hiennio antevertat. Plura id genus et diligentius in hoc Opusculo adnotata leges, quæ si cum Gregorio Turonensi, ejusdem ævi Scriptore, contuleris, intelliges, illius Historiæ a Chronologicis notis satis destitutæ, eoque obscuriori quantam lucem affundant. Thesaurum hunc ad hanc usque diem defossum, ac ne quæsitum quidem, forte membranæ vetustissimæ mihi objecerunt, inscriptum MARIO EPISCOPO. Quem ut in persequendis Burgundionum rebus accuratiorem vidi, ac nominatim in Vallensis agri ad lacum Lemannum, finitimorumque Agaunensium describendis casibus; expensis rerum omnium, nominis, conditionis, locorum, temporumque adjunctis, non dubitavi, quin is ipse esset Marius Aventicensis, seu Lausannensis Episcopus, /28/ quem anno Gunthramni Regis 24, æræ Dionysianæ 585, Concilio Matisconensi secundo subscriptum legimus: quem ex antiquis Lausannensium tabulis cognovi, stante Burgundiæ Regno, in Æduis nobili genere natum, in Aventicensi, seu Lausannensi Regni ejusdem Episcopatu annos viginti, menses octo exegisse: ad hæc claruisse integritate morum, et sanctitudine insigni: vixisse omnino annos 64: obiisse pridie Calendas Januarias, qua die ejus nomen sacris festis adscriptum est: sepultum Lausannæ in aede Sancti Thyrsi, quæ exinde ob novi hospitis celebritatem, S. Marii nuncupata est. Tui erit arbitrii, Lector, non minus illius apud Deum juvari suffragiis, quam scriptis recreari. Quod spectat ad Marii Appendicem, quam ex iisdem antiquis membranis excerpsimus, contractior illa quidem est quam optandum esset, nec certum Auctoris nomen præfert. Suum tamen pretium habebit apud Eruditos, vel ob res, ex quibus constat, vel propter Auctoris antiquitatem, qui videlicet Heraclii Imperatoris anno 14, Clotarii porro secundi Francorum Regis anno 40 (hoc est anno Christi 623 aut 624) eam se conscripsisse significat. Fruere, Lector, et vale. /29/

MARII AVENTICENSIS SEU LAUSANN. EPISCOPI CHRONICON.
[D(uchesne), t. I, p. 210. D(om) B(ouquet), t. 2, p. 12.]

A. C.	Usque hic Prosper; quæ sequuntur, Marius Episcopus.
455	Consule ⁽¹⁾ suprascripto levatus est Avitus ⁽²⁾ Imperator in Gallias: et ingressus est Theodoricus ⁽³⁾ Rex Gothorum Arelato cum fratribus suis in pace.
456	Joanne et Varana. [D. p. 211.]
	His Consulibus dejectus est Avitus ⁽⁴⁾ Imperator a Majoriano et Ricimere Placentia: et factus est Episcopus in civitate. Eo anno ⁽⁵⁾ Burgundiones partem ⁽⁶⁾ Galliæ occupaverunt, terrasque cum Galliis ⁽⁷⁾ Senatoribus diviserunt. [D. B. p. 13.]
457	Constantino et Rufo.
458	Majoriano et Leone.
459	Ricimere et Patricio.
460	Magno et Apollonare ⁽⁸⁾.
	His Consulibus Majorianus Imperator profectus est ad Hispanias. Eo anno captæ sunt naves a Vandalis ad Elecem, juxta Carthagine Spartaria ⁽⁹⁾.
461	Severino et Dagalaifo.
	His Consulibus dejectus est Majorianus de Imperio in civitate Dertona ⁽¹⁰⁾ a Ricimere Patricio, et /30/ interfectus est super Ira fluvio ⁽¹¹⁾ et levatus est Severus Imperator Ravenna.
462	Leone II et Severo.
463	Basilio et Bibiano ⁽¹²⁾.
	His Consulibus pugna facta est ⁽¹³⁾ inter Ægidium et Gothos, inter Ligere ⁽¹⁴⁾ et Ligerecino, juxta Aurelianis ⁽¹⁵⁾ ibique interfectus est Frediricus () Rex Gothorum ⁽¹⁶⁾. () Fredericus (Dom Bouquet.)
464	Olybrio et Rusticio.
465	Ermenerico ⁽¹⁷⁾ et Basilisco.
466	Leone III et Tassiano ⁽¹⁸⁾.
467	Poseo ⁽¹⁹⁾ et Joanne.
	His Consulibus levatus est Anthemius Imperator. Eo anno interfectus est Theodoricus ⁽²⁰⁾ Rex Gothorum a fratre suo Euthorico ⁽²¹⁾ Tholosa ⁽²²⁾.
468	Anthemio Augusto.
469	Marciano et Leone ⁽²³⁾.
470	Severo et Jordano.
471	Leone IV et Probiano.
472	Festo.
473	Leone V.
	Hoc Consule ⁽²⁴⁾ levatus est Glycerius Imperator Ravenna ⁽²⁵⁾.
474	Leone Juniore.
	Hoc Consule depositus est Glycerius de Imperio, et levatus est Nepos Imperator.
475	P. C. Leonis Junioris Augusti ⁽²⁶⁾.
476	Basilisco et Armato.
	His Consulibus ⁽²⁷⁾ levatus est Odouacer Rex ⁽²⁸⁾. /31/
477	P. C. ⁽²⁹⁾ Basilisci et Armati.
478	Illone ⁽³⁰⁾.
479	Zenone⁽³¹⁾.
480	Basilio Juniore.
481	Placido.
482	Severino Juniore.
483	Fausto ⁽³²⁾.
484	Venantio et Theodorico ⁽³³⁾.
485	Symmacho ⁽³⁴⁾.
486	Decio et Longino.
487	Boëtio ⁽³⁵⁾. [D. B. p. 14.]
488	Dinamio ⁽³⁶⁾ et Sifidio.
489	Probino et Eusebio.
	His Consulibus ingressus est Theudoricus Rex Gothorum in Italia ponte Isonti ⁽³⁷⁾.
490	Longino et Fausto ⁽³⁸⁾.
491	Olybrio.
492	Anastasio ⁽³⁹⁾ et Rufo.
493	Albino et Eusebio.
	His Consulibus occisus est Odouacer Rex a Rege Theuderico () in Laureto. () Theudorico. D. B.
494	Asterio et Præsidio. [D. p. 212.]
495	Viatore ⁽⁴⁰⁾.
496	P. C. Viatoris ⁽⁴¹⁾.
497	P. C. Viatoris anno II ⁽⁴²⁾.
498	Paulino ⁽⁴³⁾.
499	P. C. Paulini ⁽⁴⁴⁾.
500	Patricio et Hypatio.
	His Consulibus pugna facta est Ditione ⁽⁴⁵⁾ inter /32/ Francos et Burgundiones, Godegeselo hoc dolose contra fratrem suum Gundobagaudum ⁽⁴⁶⁾ machinante. In eo prælio Godegeselus cum suis adversus fratrem suum cum Francis dimicavit: et (post) fugatum fratrem suum Gundobagaudum, regnum ipsius paulisper obtinuit: et Gundobagaudus Avinione latebram dedit ⁽⁴⁷⁾. Eo anno Gundobagaudus resumptis viribus Viennam cum exercitu circumdedit, captaque civitate fratrem suum interfecit; pluresque Seniores ⁽⁴⁸⁾, ac Burgundiones, qui cum ipso senserant, multis exquisitisque tormentis morte damnavit: regnumque quod perdiderat, cum eo quod Godegeselus habuerat, receptum usque in diem mortis suæ feliciter gubernavit. Eo anno interfectus est Odoind Romæ.
501	Abieno ⁽⁴⁹⁾ et Pompeio.
502	Abieno juniore et Probo.
503	Volusiano.
504	Cethego.
505	Saviniano ⁽⁵⁰⁾ et Theudoro.
506	Messala et Ariobinda.
507	Venantio et Celere ⁽⁵¹⁾.
508	P. C. Venantii ⁽⁵²⁾.
509	Importuno ⁽⁵³⁾.
	Hoc Consule ⁽⁵⁴⁾ Mammo dux Gothorum partem Galliæ deprædavit.
510	Boëtio.
511	Felice et Secundino.
512	Paulo et Musciano.
513	Clementino et Probo.
514	Senatore ⁽⁵⁵⁾. /33/
515	Florentio et Anthemio.
	His Consulibus Monasterium Acauno ⁽⁵⁶⁾ a Rege Sigismundo constructum est.
516	Petro.
	Hoc Consule ⁽⁵⁷⁾ Rex Gundobagaudus obiit, et levatus est filius ejus Sigismundus Rex.
517	Anastasio et Agapito.
518	Magno ⁽⁵⁸⁾.
519	Justino et Euterio ⁽⁵⁹⁾. [D. B. p. 15.
520	Rusticio et Vitaliano.
521	Justiniano ⁽⁶⁰⁾ et Valerio.
522	Symmacho et Boëtio.
	His Consulibus Segericus filius Sigismundi Regis, jussu patris sui injuste occisus est ⁽⁶¹⁾.
523	Maximo ⁽⁶²⁾. Indictione I.
	Hoc Consule Sigismundus ⁽⁶³⁾ Rex Burgundionum a Burgondionibus Francis traditus est, et in Francia in habitu monachali perductus: ibique cum uxore et filiis in puteo est projectus ⁽⁶⁴⁾.
524	Justino II et Opilione. Ind. II.
	His Consulibus Godemarus frater Sigismundi, Rex Burgundionum ordinatus est. Eo anno contra Chlodomerem Regem Francorum ⁽⁶⁵⁾ Viseroncia ⁽⁶⁶⁾ præliavit, ibique interfectus est Chlodomeres. Eo anno interfectus est Boëtius Patricius in territorio Mediolanense.
525	Probo Juniore et Philoxeno. Ind. III.
	His Consulibus occisus est Symmachus ⁽⁶⁷⁾ Patricius Ravennæ.
526	Olybrio. Ind. IV. [D. p. 213.] /34/
	Hoc Consule defunctus est Theudoricus ⁽⁶⁸⁾ Rex Gothorum in urbe Ravenna, et levatus est Rex Atalaricus nepos ejus ⁽⁶⁹⁾.
527	Maturio ⁽⁷⁰⁾. Ind. V.
528	Justitiano II. Ind. VI.
529	Decio Juniore ⁽⁷¹⁾. Ind. VII.
530	P. C. Lampadio et Oreste. Ind. VIII.
531	P. C. Lampadii et Orestis. Ind. IX.
532	Item P. C. Lampadii et Orestis. Ind. X.
	His Consulibus Hypatius ⁽⁷²⁾ Patricius seditione populi Imperator levatus, et jussu Justiniani Augusti interfectus est; et cum eo Pompeius, et pene triginta millia hominum in Circo gladio necati sunt.
533	Justitiano Augusto III. Ind. XI.
534	Paulino Juniore ⁽⁷³⁾. Ind. XII.
	Hoc Consule Reges Francorum Childebertus, Chlotarius et Theudebertus Burgundiam ⁽⁷⁴⁾ obtinuerunt, et fugato Godomaro ⁽⁷⁵⁾ Rege, Regnum ipsius diviserunt. Eo anno Africa Romano Imperio post ⁽⁷⁶⁾ nonaginta et duos annos per Belesarium Patricium restituitur: et Gelimer Rex Vandalorum captivus Constantinopoli exhibetur, et Justiniano Augusto cum uxoribus et thesauris a suprascripto Patricio præsentatur.
535	Belesario. Ind. XIII.
	Hoc Consule, eo anno quo Consulatum dedit, Siciliam ingressus, eam Imperio Romano restituit.
536	P. C. Belesarii. Ind. XIV. [D. B. p. 16]
537	Item P. C. Belesarii. Ind. XV.
538	Joanne ⁽⁷⁷⁾. Ind. I.
	Hoc Consule Mediolanus a Gothis et Burgondionibus /35/ effracta est; ibique Senatores et Sacerdotes cum reliquis populis, etiam in ipsa sacrasancta () loca interfecti sunt; ita ut sanguine eorum ipsa altaria cruentata sint. () Sacrosancta. D. B.
539	Appione. Ind. II.
	Hoc Consule ⁽⁷⁸⁾ Theudebertus Rex Francorum Italiam ingressus, Liguriam ⁽⁷⁹⁾, Æmiliamque ⁽⁸⁰⁾ devastavit; ejusque exercitus loci infirmitate gravatus, valde contribulatus est
540	Justino. Ind. III.
	Hoc Consule Persi Antiochiam vastaverunt, universamque Syriam depopulantes. Eo anno Belesarius Patricius Wittegis Regem Gothorum, de Ravenna captivum abductum, Constantinopoli cum uxore et thesauris, Justino ⁽⁸¹⁾ Augusto presentavit.
541	Basilio ⁽⁸²⁾. Ind. IV.
542	P. C. Basilii anno I. Ind. V.
543	P. C. Basilii anno II. Ind. VI.
544	P. C. Basilii anno III. Ind.VII.
545	P. C. Basilii anno IV. Ind.VIII.
546	P. C. Basilii anno V. Ind. IX.
547	P. C. Basilii anno VI. Ind. X.
	Hoc anno Vigilius Papa Romanus Constantinopoli properavit. Eo anno Baduila ⁽⁸³⁾ Rex Gothorum Roma capta depopulavit, dejectisque muris partem civitatis incendit. Eo anno resumptis viribus Belesarius Dux civitatem Romam ad Romanum dominium revocavit. /36/
548	P. C. Basilii anno XV. Ind. XI.
	Eo anno Theudebertus ⁽⁸⁴⁾ Rex magnus Francorum obiit: et sedit in regno ejus Theodebaldus filius ipsius. Eo anno Lanthacarius Dux Francorum in bello Romano transfossus obiit.
549	P. C. Basilii anno VIII. Ind. XII.
550	P. C. Basilii anno IX. Ind. XIII.
551	P. C. Basilii anno X. Ind. XIV. [D. p. 514.]
552	P. C. Basilii anno XI. Ind. XV.
553	P. C. Basilii anno XII. Ind. I.
	Hoc anno Baduila ⁽⁸⁵⁾ Rex Gothorum ab exercitu Reipublicæ per Narsetem Chartularium Eunuchum interficitur: et Teia accepit Regnum ejus.
554	P.C. Basilii anno XIII. Ind. II.
	Hoc anno Teia Rex Gothorum a suprascripto Narse interficitur.
555	P.C. Basilii anno XIV. Ind. III.
	Hoc anno Theudobaldus ⁽⁸⁶⁾ Rex Francorum obiit, et obtinuit Regnum ejus Chlothacarius ⁽⁸⁷⁾, patruus patris ejus ⁽⁸⁸⁾. Eo anno Chramnus filius Chlothacarii Regis, sollicitante Childeberto patruo suo, ad ipsum latebram dedit. Eo anno Saxonibus rebellantibus, Chlothacarius Rex cum gravi exercitu contra ipsos dimicavit; ubi multitudo Francorum et Saxonum ceciderunt: Chlotarius tamen Rex victor abscessit. Eo tempore Buccelenus ⁽⁸⁹⁾ Dux Francorum in bello Romano cum omni exercitu suo interiit.
556	P. C. Basilii anno XV. Ind. IV. [D. B. p. 17] /37/
	Eo anno ⁽⁹⁰⁾ iterum rebellantibus Saxonibus Chlotarius Rex pugnam dedit; ibique maxima pars Saxonum cecidit. Eo anno Franci totam Toringiam, pro eo quod cum Saxonibus conjuraverat, vastaverunt. Ipsis diebus Chramnus collecto exercitu regionem patris sui devastat. Eo anno exercitus ⁽⁹¹⁾ Francorum Reipublicæ Romanæ exercitum vastavit; atque effugatum devastavit; cum illis et divitiis multis abductis. Eo anno exercitus Reipublicæ resumptis viribus partem Italiæ, quam Theudebertus Rex adquisierat, occupavit.
557	P.C. Basilii anno XVI. Ind. V.
558	P.C. Basilii anno XVII. Ind. VI.
	Hoc anno Childebertus Rex Francorum transiit: et obtinuit Regnum ejus Chlotarius Rex, frater ejus.
559	P. C. Basilii anno XVIII. Ind. VII.
560	P. C. Basilii anno XIX ⁽⁹²⁾. Ind. VIII.
	Hoc anno, serenitate cœli, inter stellas splendidas obscurata est Luna XVI, ut vix conspici posset. Eo anno Chramnus post sacramenta, quæ patri dederat, ad Britannos petiit, et moliens Regnum patris invadere, adversus ipsum cum Britannis ⁽⁹³⁾ movere ausus est; multaque loca graviter deprædavit. Ad cujus insaniam reprimendam pater cum exercitu properavit, et interfecto Comite Britannorum, Chramnum vivum cepit, incensumque cum uxore et filiis, totius regionis incidit excidium.
561	P. C. Basilii anno XX. Ind. IX.
	Hoc anno Chlothacarius Rex mortuus est: et /38/ diviserunt Regnum ejus filii ipsius, id est, Charibertus, Guntegramnus ⁽⁹⁴⁾, Hilpericus et Sigibertus.
562	P. C. Basilii anno XXI. Ind. X.
563	P.C. Basilii anno XXII. Ind. XI.
	Hoc anno mons validus Tauretunensis, in territorio Vallensi ⁽⁹⁵⁾, ita subito ruit, ut castrum, cui vicinus erat, et vicos, cum omnibus ibidem habitantibus oppressisset: et lacum ⁽⁹⁶⁾ in longitudine LX millium, et latitudine XX millium ⁽⁹⁷⁾, ita totum movit, ut egressus utraque ripa, vicos antiquissimos cum hominibus et pecoribus vastasset; etiam multa sacrasancta () loca cum eis servientibus demolisset: et pontem Genevacum ⁽⁹⁸⁾, molinas et homines per vim dejecit, et Genava civitate ⁽⁹⁹⁾ ingressus, plures homines interfecit ⁽¹⁰⁰⁾. () Sacrosancta. D. B.
564	P. C. Basilii anno XXIII. Ind. XII.
565	P. C. Basilii anno XXIV. Ind. XIII. [D. p. 215.]
	Hoc anno Monachi Agaunenses ⁽¹⁰¹⁾ iracundiæ spiritu incitati, noctis tempore Episcopum suum Agricolam ⁽¹⁰²⁾, cum Clero et cives, qui cum ipso erant, occidere nitentes, domum Ecclesiæ effregerunt: et dum Episcopum suum Clerici, vel cives defensare conati sunt, graviter ab ipsis Monachis vulnerati sunt. Eo anno transiit ⁽¹⁰³⁾ Magnacarius Dux Francorum.
	P. C. Basilii anno XXV. Ind. XIV.
	Hoc anno signum apparuit in cœlo per dies LXX ⁽¹⁰⁴⁾. /39/ Eo anno mortuus est Justinianus Augustus ⁽¹⁰⁵⁾, et suscepit Justinus nepos ipsius Imperium. Eo anno hyems valentissima fuit, ut quinque aut eo amplius mensibus propter nivis magnitudinem terra videri non posset; ipsaque asperitas multa animalia necavit. Eo anno Sindeuuala () Erolus tyrannidem assumpsit, et a Narseo Patricio interfectus est. () Sindewala. D. B.
567	Anno primo Consulatus Justini Junioris Augusti. Ind. XV.
	A principio mundi usque ad hunc Consulem fiunt anni quinquies mille, DCCLXVIII.
568	Anno II Cons. Justini Jun. Aug.. Ind. I. [D. B. p. 18.
	Hoc anno ⁽¹⁰⁶⁾ Narses ex Præposito, et Patricio, post tantos prostratos tyrannos, id est, Baduilam et Teiam Reges Gothorum, et Buccelenum Ducem Francorum, nec non et Sindeualem () Erolum; Mediolanum, vel reliquas civitates, quas Gothi destruxerant, laudabiliter reparatas; de ipsa Italia a suprascripto Augusto remotus est. () Sindevalem D. B.
569	Anno III Cons. Justini Jun. Aug. Ind. II.
	Hoc anno Alboënus ⁽¹⁰⁷⁾ Rex Langobardorum cum omni exercitu relinquens, atque incendens Pannoniam ⁽¹⁰⁸⁾ suam patriam, cum mulieribus, vel omni populo suo, ut fera, Italiam occupavit: ibique alii morbo, alii fame, nonnulli gladio interempti sunt. Eo anno etiam in finitima loca Galliarum ingredi præsumpserunt, ubi multitudo captivorum gentis ipsius venundata est. /40/
570	Anno IV Cons. Justini Jun. Aug. ⁽¹⁰⁹⁾ Ind. III.
	Hoc anno morbus validus ⁽¹¹⁰⁾, cum profluvio ventris et variola, Italiam Galliamque valde afflixit; et animalia bubula per loca suprascripta maxime interierant. Eo anno mortuus est Celsus Patricius.
571	Anno V Cons. Justini Jun. Aug. Ind. IV.
	Hoc anno infanda infirmitas atque glandula, cujus nomen est pustula, in suprascriptis regionibus innumerabilem populum devastavit.
572	Anno VI Cons. Justin Juni. Aug. Ind. V.
	Hoc anno Albuënus ⁽¹¹¹⁾ Rex Langobardorum a suis, id est, Hilmegis cum reliquis, consentiente uxore sua, Verona interfectus est: et suprascriptus Hilmegis, cum antedicta uxore ipsius, quam sibi in matrimonium sociaverat, et omni thesauro, tam quod de Pannonia exhibuerat, quam quod de Italia congregaverat, cum parte exercitus, Ravennæ Reipublicæ se tradidit.
573	Anno VII Cons. Justini Jun. Aug. Ind. VI.
	Hoc anno Dux Langobardorum, nomine Cleb ⁽¹¹²⁾, gentis ipsius Rex ordinatus est; et plures seniores, et mediocres ab ipso interfecti sunt. Eo anno Væfarius Dux Francorum obiit, et ordinatus est Theodofridus in loco ejus Dux.
574	Anno VIII Cons. Justini Jun. Aug. Ind. VIII.
	Hoc anno ⁽¹¹³⁾ Clebus Rex Langobardorum a puero suo interfectus est. Eo anno iterum Langobardi in Valle ⁽¹¹⁴⁾ ingressi sunt, et Clusas ⁽¹¹⁵⁾ obtinuerunt, et in Monasterio sanctorum Acaunensium ⁽¹¹⁶⁾ diebus multis /41/ habitaverunt: et postea in Baccis ⁽¹¹⁷⁾ pugnam contra exercitum Francorum ⁽¹¹⁸⁾ commiserunt, ubi pene ad integrum interfecti sunt, pauci fuga liberati ⁽¹¹⁹⁾. Sed et Mauri, et aliæ gentes, qui in Provincia eorum ingredi præsumpserunt, ab ipsis Francis devicti sunt.
575	Anno IX Cons. Justini Jun. Aug. Ind. VIII.
576	Anno X Cons. Justini Jun. Aug. Ind. IX.
	Hoc anno ⁽¹²⁰⁾ Sigibertus Rex Francorum bellum contra fratrem suum Hilpericum movet; et cum eum jam inclusum haberet, et de ejus interfectione cogitaret, ab hominibus Chilperici per fraudem interfectus est: et suscepit Regnum ejus Childebertus filius ipsius.
577	Anno XI Cons. Justini Jun. Aug. Ind. X. [D. p. 216.]
	Eo anno mortui sunt regii atque egregii adolescentes Chlothacarius et Chlodomeris, filii Gunthegramni ⁽¹²¹⁾ Regis.
578	Anno XII Cons. Justini Jun. Aug. Ind. XI.
	Hoc anno Meroveus filius Hilperici Regis occisus est.
579	Anno XIII Cons. Justini Jun. Aug. Ind. XII.
	Hoc anno duo germani, Salonius et Sagittarius, Episcopi a Synodo, quæ Caballonno ⁽¹²²⁾ collecta est, pro diversis criminibus ab Episcopatus honore dejecti sunt. Eo anno mortuus est Justinus Augustus ⁽¹²³⁾, et successit Tiberius in loco ejus. [D. B. p. 19.]
580	Anno I Cons. Tiberii Constantini Aug. Ind. XIII.
	Eo anno, mense Octobre, ita in Vallensi territorio Rhodanus exundavit, ut copias messium denegaret: et intra Italiam ita fluvii exundaverunt, ut damna agricolæ paterentur. /42/
581	Anno II Cons. Tiberii Constantini Aug. Ind. XIV.
	Ea Indictione, mense Septembri, Austregildis ⁽¹²⁴⁾ Regina obiit ⁽¹²⁵⁾; propter cujus transitum ⁽¹²⁶⁾ interfecti sunt duo Medici, Nicolaus et Donatus ⁽¹²⁷⁾; Eo anno Mummolus Patricius cum uxore et filiis, et multitudine familiæ, ac divitiis multis, in marca ⁽¹²⁸⁾ Childeberti Regis, id est, Avinione, confugit.

APPENDIX AD MARII CHRONICON, AUCTORE IGNOTO , SED PERANTIQUO.

	Usque hic Marius Episcopus.
582	Anno III Tiberii Aug. Ind. XV.
583	Anno IV Tiberii Aug. Ind. I.
584	Anno V Tiberii Aug. Ind. II.
585	Anno VI Tiberii Aug. Ind. III.
586	Anno VII Tiberii Aug. Ind. IV.
	Gothi sub Ermengildo Leubegildi Regis filio bifarie divisi mutua cæde vastantur.
587	Ind. V.
	Mauriciis annis XXI Suevi a Lenbegildo Rege obtenti Gothis subjiciuntur.
588	Ind. VI.
	Gothi, Recarido Rege intendente, a fide catholica revertuntur. Avares adversus Romanos dimicantes, auro magis quam ferro pelluntur. /43/ Phocas annos novem. Iste seditione militari Imperator factus, Mauricium Augustum, nobiliumque multos ... ⁽¹⁾. Hujus tempore Prasini et Veneti per Orientem, vel Ægyptum civile bellum faciunt, ac se mutua cæde prosternunt. Prælia quoque Persarum gravissima adversus Rempublicam excitantur, a quibus Romani fortiter debellati, plurimas Provincias, et ipsam Hierosolymam amiserunt. Heraclius quinto imperii sui dum fungitur anno, Sisebotus Gothorum Rex in Spania plurimas Romanæ militiæ urbes, quarto regni sui (anno) sibi bellando subjicit, et Judæos sui regni subditos, præter eos qui fuga lapsi sunt ad Francos, ad Christi fidem convenit. Hujus Imperatoris temporibus, ad XIV usque imperii sui annum, et Chlothacarii gloriosissimi Francorum Principis, quadragesimum regni sui annum, multa Reipublicæ partibus, ubique pene a diversis gentibus dispendia inlata fuere. Hujus tempore Persi Calcidoniam usque pervenerunt: Huni murum longum interrumpentes, et ad mœnia Constantinopolis peraccedentes, cum prædicto Imperatore, [D. p. 217.] mutuo in muro stante conlocuntur; qui acceptum ab eo pacis pretium, ad tempus recedunt. Per idem tempus divisa in tribus olim regnis Francia, in uno a præfato Rege Francorum regnum conjungitur: atque persequente Theuderico Rege germanum suum Austrasiorum Regem Theudebertum, vincentes Franci in Burgundiam moventes Austrasios, ad extremum ipsum occiderunt. Nec mora, victor Theudericus Mettis cum obiisset, Sigoberto filio parvulo cum avia sua Brunihilde regnum male usurpatum reliquit: qui vivente adhuc germano suo, nepotem proprium ad petram in albis elidi jussit. Per idem tempus /44/ victi filii sui a Rege præfato Chlotacario () capiuntur: ac præfata Regina, prædictorum avia, ab eo capta, diversoque pœnarum genere afflicta, deinde camelo imposita, multis suis spectaculum præbuit: postremo ferocissimo conligata pedibus equi tergo, extremum spiritum exhalavit. Cujusque deinceps corpusculum incendentes populi, sepulchrum ignis [D. B. p. 20.] fuit; ac deinceps judicium paternum sine misericordia in germano et nepote quondam datum, in filiis redundavit: eosque a quibusdam, ut aiunt, interemptos, Monarchiam prænuncupatus Rex in tribus regnis obtinuit; quam feliciter religioseque gubernans ⁽²⁾ quadragesimo nunc cum prioribus regni sui anno vitam ducit. () Chlothacario. D. B. Fiunt igitur ab exordio mundi usque in horam ⁽³⁾ præsentem, i. e. XIV Heraclii et XL Chlothacarii Regis annum, anni quienquies mille DCCCXXII ⁽⁴⁾.

/45/

S. GREGORII EPISCOPI TURONENSIS

HISTORIA FRANCORUM LIB. IV, CAP. 31.

DE TAURETUNENSIS MONTIS LAPSU

hæc exhibet:
(v. supra pag. 38)

Igitur in Galliis magnum prodigium de Taureduno castro [D. p. 318 D. B. p. 218.] apparuit, quod super Rhodanum fluvium in monte collocatum erat. Qui cum per dies amplius sexaginta nescio quem mugitum daret, tandem scissus atque separatus mons ille ab alio monte sibi propinquo, cum hominibus, ecclesiis, opibusque ac domibus in fluvium ruit, exclusoque amnis illius littore, aqua retrorsum petiit. Locus etenim ille ab utraque parte montibus conclusus erat, inter quorum angustias torrens defluit. Inundans ergo superiorem partem, quæ ripæ insidebat, operuit ac delevit. Adcumulata enim aqua erumpens deorsum, inopinatos reperiens homines, ut /46/ desuper fecerat, ipsos enecavit, domos evertit, jumenta delevit, et quæ cuncta littoribus illis insidebant, usque ad Genevam civitatem violenta atque subita inundatione diripuit atque subvertit. Traditur a multis tantam congeriem inibi aquæ fuisse, ut in ante dictam civitatem super muros ingrederetur. Quod dubium non est, quia, ut diximus, Rhodanus in locis illis inter angustias montium defluit, nec habuit in latere, cum fuit exclusus, quo se diverteret; commotumque montem, qui descenderat adsemel erupit, et sic cuncta delevit. Quod cum factum esset, triginta monachi, unde castrum ruerat, advenerunt, et terram illam, quæ monte diruente remanserat, fodientes, aes sive ferrum reperiunt. Quod dum agerent, rugitum (*) montis, ut prius fuerat, audierunt. Sed dum a sæva cupiditate retinentur, pars illa, quæ nondum ruerat, super eos cecidit, quos operuit atque interfecit, nec ultra inventi sunt.
* mugitum. D. B.

Voici la traduction de ce fragment par M. Taranne, professeur à l’Académie de Paris:

En Gaule un grand prodige eut lieu au fort de Tauredunum, situé sur une montagne qui dominait le Rhône. Après avoir fait entendre pendant plus de soixante jours une espèce de mugissement, cette montagne se détachant et se séparant d’un autre mont contigu, avec les hommes, les églises, les terres et les maisons qui la couvraient, se précipita dans le fleuve, et, lui barrant le passage entre ses rives qu’elle obstruait, refoula ses eaux en arrière; car en cet endroit le terrain, fermé de part et d’autre par des montagnes, ne laisse qu’un étroit défilé par où s’échappe le torrent. Alors le fleuve, inondant la partie supérieure de son cours, couvrit et dévasta tout ce qui était sur ses rives. Puis cette masse d’eau, se précipitant dans la partie inférieure, surprit les habitants comme elle avait fait plus haut, les tua, renversa les maisons, détruisit les animaux, et le long des rivages jusqu’à Genève emporta et entraîna tout par la violence de cette inondation subite. Plusieurs racontent que là les eaux s’amoncelèrent au point d’entrer dans cette ville par dessus les murs. Ce qui est croyable, parce que, comme nous l’avons dit, le Rhône en cet endroit coule resserré entre deux montagnes, et qu’arrêté dans son cours, il ne trouva pas sur ses rives d’ouverture pour écouler ses eaux. Puis, quand il eut une fois débordé par dessus la montagne abattue, il submergea tout le pays. Après cet événement, trente moines vinrent au lieu où s’était écroulé le fort, et, en fouillant la terre qui était restée après la chute de la montagne, ils y trouvèrent de l’airain et du fer. Tandis qu’ils étaient occupés à ce travail, ils entendirent la montagne mugir comme elle avait fait auparavant; mais ils furent retenus par un excès d’avarice, et la partie restée intacte tomba sur eux, les engloutit, les tua, et les fit disparaître pour toujours.

Mémoires et documents de la Société d’histoire de la Suisse romande

Edition numérique

Jean RICKLY