Cartulaire
de
L’ABBAYE DE HAUTCRÊT
1.
CHARTE DE FONDATION DE L’ABBAYE DE HAUTCRÊT.
Gui, évêque de Lausanne, accorde à Gui, abbé du monastère de Charlieu, la permission de bâtir la maison religieuse de Hautcrêt, de l’ordre de Citeaux, sur les terres de sa juridiction, et il assigne à la nouvelle abbaye le domaine limité dans la présente charte.
Lausanne, 1134.
A. C. * Tit. d’Oron, no 1, ancienne copie sur papier 1 .
Zapf, Monumenta anecdota, p. 81.
Guido, Dei gratia, Lausannensis ecclesie episcopus, dilecto filio suo Guidoni, abbati Chari 1 loci, salutem et paternam benedictionem. Jesu 2 Christi vices agere credimus 3 in terris ad nostrum profecto pertinere officium, omnes quidem pro viribus exaltare et tueri religiones, sed eam precipue que in spirituali 4 paupertate consistit, /2/ huius vane felicitatis nichil cupiens interius et solis exterius necessariis contenta. Vnde Guydo 1 , fili charissime, locum Altecrestensem ad domum ordinis vestri construendam assensu capituli nostri, per annuum censum unius libre cere, tibi concedimus et in perpetuum 2 libere possidendam episcopali auctoritate irrefragabiliter confirmamus, quantum videlicet ostenderunt monacho et fratri tuo Germano duo maiores mei Petrus de Chebres 3 et Gautherius de Poidoux 4 , cum Uldrico fratre suo, ex vna parte, sicut extenditur semita de Pallexiu 5 per pratum de Larsi vsque ad pontem ordeorum, et, ex altera parte, a ponte ordeorum sicut rivus eiusdem pontis dilabitur in Corbiron 6 , et ab inde sicut Corbiron 6 bis extenditur, et vsuaria per totam terram meam. Confirmat etiam tibi nostre sedis auctoritas quicquid datum vel conferendum est predicte domui de terris, de pratis, de aquis, de nemoribus ad ius episcopale siue casamentis ecclesie nostre pertinentibus, et quicquid Bonus-filius de Chebres 3 bis , laudante uxore sua cum filiis suis, dedit vel daturus est in villari Gramonis. Confirmamus etiam tibi quicquid in manu mea domnus Amedeus de Blonay et Gautherius 7 filius eius, quicquid videlicet inter duas aquas Biorde et Corbiron 6 ter , sub via que ab Escotaux 8 per campos grangiarum tendit Lausannum, vsvaria etiam per totam terram suam et quicquid de feudo suo dedit, vel daturus est aliquis, et tractum de Bay singulis quintis feriis, a festo sancti Andree vsque ad purificationem beate Marie. /3/ Si quis igitur contra huius pagine nostre assertionem obviare presumpserit, a sacratissimo corpore et sanguine domni nostri Jesu Christi 1 eum sequestramus donec condigna 2 satisfactione ad penitentiam redeat. Actum Lausanne solempniter in claustro beate Marie sub hiis testibus, Ludovico de Granson, Ameraudo 3 decano, Conone de Rocha, Amarico 4 decano, Richardo et Rogerio monachis Belle uallis, anno millesimo centesimo trisesimo quarto. Inditione.
Pro copia Johannes Gigniliatti
2.
Hugues, prieur de St. Maurice, cède à la maison de Hautcrêt une partie du bois d’Oron, pour le cens annuel d’une livre de cire.
St.-Maurice-d’Agaune, 1137.
Cartulaire de Hautcrêt, fol. 16 verso.
Notum sit omnibus tam futuris quam presentibus quod domnus Hugo, prior Sancti Mauritii, assensu totius capituli, concessit Sancte Marie Altecrescentis (ecclesie), per annuum censum unius libre cere, partem illam nemoris de Oruns quam Willelmus maior ostendit abbati Cari loci, libere et quiete imperpetuum possidendum. Actum sollempniter in Agauno, anno ab incarnatione Domini M°. C°. XXX°. VII°. Testes sunt Boso Sigismundensis, Trunbertus Franco, Bartholomeus, Willelmus uicedomnus de Oruns. Hoc donum laudacit domnus Amadeus, predicte ecclesie aduocatus./4/
3.
Bon-fils de Chexbres rend une terre sise près de Palésieux, qu’il tenait de Gui, évêque de Lausanne, qui la cède à l’abbaye de Hautcrêt et ajoute à cette donation la terre du Désaley pour y planter des vignes.
1141.
A. C. Annexe de la charte no 1, ancienne copie sur papier.
Ego Guido, Lausannensis episcopus, notum fieri (volo) tam presentibus quam futuris, quod Bonus filius de Chebre reddidit michi quicquid de terra mea habebat in uestitura sua, ex parte Palatioli vsque ad riuum Villaris Gramonis. Ego autem, laudante eodem Bono filio, et vxore ac liberis eius, dedi eamdem terram karissimo filio meo Guidoni, abbati Cari loci, pauperibusque in loco Altecrescentis Deo seruientibus atque eorum successoribus libere imperpetuum possidendam. Predictus vero Bonus filius predictis pauperibus de terra illa debet ferre guerenciam si quis aliquam eis calumpniam impegerit, quam si ferre non poterit, de propria terra sua redditurus est eis quantum inde amiserint. Testes sunt Emmerradus et Giroldus, decani mei, Petrus de Ponte, Giroldus saltarius, Petrus de Cheybre, Paganus de Saluion, Walcherus de Poidor. Sub eisdem testibus dedit in manu mea Helias sacerdos decimam laboris ac instrumenti eorum quantum ad partem suam pertinet in perrochia de Orons et Castellens. Dedi eciam eis terram in Dasalay ad faciendas vineas, secundum metas quas ostenderunt predicto abbati Cari loci ministri mei /5/ Petrus de Chebre, Walcherius de Poidor, Bonus filius. Anno ab inc(arnatione) D(omini) M°C°XL°I°.
4.
Humbert III, comte de Maurienne ou de Savoie, accorde à Magnon, abbé de Hautcrêt, et aux autres religieux de ce couvent, le lieu dit de la Tinière et toute la vallée dès le Reposoir jusqu’au mont de Chages ou de Chaude; et, de plus, le droit de pâture et l’exemption de toute contribution sur son territoire.
1150.
A. C. Tit. d’Oron, no 2. parch. Vidimus de 1302, février.
Docum. Sigilli e Monete, p. 62. *
In nomine sancte et individue trinitatis. Ego Humbertus, Mauriacensis comes et marchio, Magnoni, abbati de Altcrest, ceterisque fratribus ibidem Deo seruientibus, salutem imperpetuum. Decet omnes viros illustres et potentes omnem religionem pro uiribus suis exaltare ac nutrire, et de rebus suis ac terris largiri ac partiri, et maxime illam que in sola paupertate consistit, et que de labore suo ac nutrimento suo vivit. Ea propter tibi, M(agno) abbas, tuisque fratribus in predicto cenobio degentibus, do et concedo, pro remedio anime mee et antecessorum meorum, locum de Tyneres et totam vallem a Reposorio, et sursum usque ad montanam de Chages, ad levam et ad dexteram vallis, sicut aque descendunt a summitate montium. Hec omnia vt libere habeant et possideant predicti fratres donaui. Prebeo etiam pascua et pedagia et liberum transitum per terram meam. Et /6/ vt hoc supradictis fratribus ab hominibus meis et ab illo qui castrum de Chillun custodierit, firmiter teneatur, sigillo meo et presentis pagine scripto confirmo. Et si alicui hoc castrum dedero, hoc semper pro anima mea in elemosinam teneo ad opus sepedictorum fratrum, vt qui predictum castrum habuerit, eos vexare non audeat, nec grauare possit. Testes sunt dominus Walcherus de Blonay, Willelmus Visins et Guido, canonici sancti Mauricii, Giraldus de Euiana et Alumus, frater eius, Wibertus, dapifer de Ciums, Poncius de Conflens, minister, et Petrus de Thouet, qui hanc cartam sigillauit. Actum anno Domini M°C°L°.
5.
Amédée, évêque de Lausanne, s’engage envers les religieux de Hautcrêt à leur donner, au bout de quatre ans, 20 L. pour la culture du Desaley, et leur confirme la possession de tout ce que son prédécesseur et d’autres bienfaiteurs leur ont donné.
1154.
A. C. Tit. d’Oron, no 4. parchemin.
Fragment dans le Cart. de Hautcrêt, fol. 10.
Zapf, Monum. anecd. p. 97-99. *
In nomine sancte et indiuidue trinitatis. Ego Amedeus, Dei gratia Lausannensis ecclesie episcopus, pauperibus Christi de Altocresth imperpetuum. Cudi omnes deceat in commune fideles res et actus suos, duce ratione, sine fraude et dolo disponere, potissimum tamen pontificibus atque sancte Ecclesie primatibus taliter /7/ ecclesiastica negotia conuenit ordinare, ut nulla ea delens omnia obliuio obnubilet vel obscuret et, quod fit, confutatis recte facta deprauare volentibus atque repulsis, firmum illibatumque perseueret. Unde ego A(medeus), Lausannensis ecclesie episcopus, pactum et conuenientiam quam de plantandis vineis de Desale cum venerabili Manno 1 , abbate, aliisque fratribus de Altocresth olim habuimus, ne temporis forte longinquitate obfuscetur vel deleatur, scripto notare 2 et confirmare curaui. Terram itaque de Desale tradens eis ad medietariam desertam atque incultam, XXti libras post quartum annum, pro eorum laboribus et expensis, me redditurum spopondi. Quod si hoc secus, ut assolet, quam conuenimus contingeret, tam diu vinearum fructum retinerent, quousque supradictas XXti libras reciperent. Concessimus etiam eis post nostrum ex hac vita discessum, vel si forte quolibet modo me Lausannensis ecclesia priuaretur pontifice, omnium vinearum medietatem in alodium et elemosinam dilectionis ac pietatis intuitu, ut videlicet vineis medietenus diuisis, sepe memorati fratres partem suam libere possidere valeant. Quod si fratres reliquam medietatem operari voluerint, pro laboribus suis et expensis dimidium vinum recipiant. Hec actenus. Necessitate vero postmodum ecclesiastica 3 urgente, alias, super easdem vineas, ut XXXta fierent, decem libras a supradictis fratribus accepimus, que /8/ videlicet XXXta libre, quo conditionis tenore a nobis vel ab alio non quolibet sed lausannensi duntaxat episcopo, reddi debeant. Ut neminem lateat, his caracteribus omnibus Christi fidelibus manifestum fiat. Erunt itaque fratres de Altocresth iure et ratione inter nos confirmati pacti tocius vinee possessores, donec eis insimul XXti libre in argento vel nummis a nobis ut dictum est persoluantur, quibus a nobis persolutis et a fratribus receptis, dimidium deinceps vinearum vinum annuatim tempore vindemiarum appreciabitur, et hoc tandiu fiet usquequo recipiantur a fratribus decem relique libre. Hoc autem totum solenniter actum est in capitulo nostro, laudantibus A(rducio) gebenensi episcopo, preposito videlicet Ecclesie nostre, et canonicis Lodoico dapifero, et Dalmacio priuino (privigno) eius, et quibusdam aliis eiusdem Ecclesie officialibus. Preterea dedimus supradictis fratribus XIIIcim annuales solidos, quos Uldricus ministerialis noster, filius Bonifilii de Chebre annuatim, remota omni frustratoria occasione, de officio ministerii sui tandiu reddere debet usquedum censum quem ei, videlicet Uldrico, fratres ipsi debent frumenti duorum modiorum et auene duorum modiorum alibi persoluamus. Hoc laudauerunt Lodoicus, Dalmatius, priuinus eius, et Willelmus, dapiferi, Raimundus de Chebre, et Willelmus infans. Et quum diligens precedentium patrum industria, pro rerum bene gestarum conseruanda concordia, necessarium fore prouidit si ecclesiastice auctoritatis censura eorum negocia et iura munirentur, iccirco supradictis fratribus obnixius petentibus, Ecclesie nostre auctoritate nostrique caracteris imagine, sibi confirmari elemosinas, emtiones et beneficia, que adepti /9/ fuerant vel que in futurum juste poterunt adipisci, gratulabundi annuimus, ut vel sic iurgiorum fomes extingueretur et malignorum calunnie sopirentur. Confirmamus igitur eis terram contiguam Abbatie, sicut extenditur semita de Palaisol per pratum de Laisi, usque ad pontem ordeorum, et ex altera parte a ponte ordeorum, sicut riuus eiusdem pontis dilabitur in Corbirun, et ab inde sicut Corbirun extenditur, et aisentias et usamenta per totam terram episcopatus Ecclesie nostre, et quicquid Bonus filius de Chebre, laudante uxore sua cum liberis suis, habebat in Vilario Gramonis, et in Caluata. Preterea confirmamus quicquid dederunt Amadeus de Blenaio 1 et Galcherius filius eius inter duas aquas, Biurde scilicet et Corbirun, sub via que ab Escotals per campos Grangiarum tendit Lausannam, usamenta etiam per totam terram suam et quicquid de feodo eorum dedit vel daturus est aliquis, et vineas in Riuoria. Confirmamus etiam ecclesias de Oruns et de Castellens, quas Huguo, clericus de Billens, wirpiuit in manu mea. Sanctimus etiam terram de Sartis, terram de Dosa, terram de Frochais, pratum Leporinum, nemus usque ad fontem montis Chiblin, totam terram de Castellens, partem illam nemoris de Oruns quam prior Hugo Sancti Mauricii assensu capituli sui dedit, terram quoque quam Garnerius de Palaisol et auunculus eius Baldradus dederunt, terram de Daisiloi 2 , quam Guido lausannensis episcopus dedit ad faciendum vineas. Volumus etiam confirmari territorium grangie de Pinoi cum appendiciis suis, et duas partes terre de Vilare Cothonoy, et Vilare Abonoy, terram /10/ grangie de Bolohc, terram quam Durannus de Monticulis et Albertus frater eius dederunt, terram Alberti de Vuillens. Statuimus etiam ut nulla ecclesiastica secularisue persona de laboribus vestris, de nutrimento vel agricultura, decimam a vobis presumat exigere, sed omnia vobis illibata permaneant pauperum usibus profutura. Ne autem aliquis ausu temerario presentis pagine decretum infringere conetur, anathematis sententiam interponimus, et, nisi ad emendationem redierit, a participatione corporis et sanguinis Domini sequestramus. Actum est anno dominice incarnationis M°C°L°IIII°. Friderico imperatore et Amedeo gebenensi consule (sic) regnantibus. Testes sunt Ermenradus decanus, Willelmus de Sancto Mario, Giroldus Carbo, et Lodoicus dapifer.
6.
Accord d’un débat existant entre les religieux de Hautcrêt et Garnier de Palésieux.
1155.
A. C. Tit. d’Oron, no 37.
Cartulaire de Hautcrêt, fol. 20-22.
Qvoniam res a sapientibus bene geste atque disposite multotiens prolixitate temporum oblivioni solent tradi, et ab hominibus iniquis deprauari, proinde tam presentibus quam futuris volumus notificari et presenti scripto sign(ific)ari pacem que facta est inter fratres de Altcrest et Garnerium de Palexuz. Contentio erat inter fratres de Altocrest et Garnerium de Palezuz de quadam terra quam Baldracus, auunculus eius, predictis fratribus /11/ in elemosinam dederat, que, terra sita est a ponte Pallasioli usque ad Monetam inter stratam ad Biordam, sicut Biorda fluit in Brodiam, et abhinc vsque ad predictum pontem. Hec autem terra pace fratrum et Garnerii diuisa est in duas partes sic: Est fons quidam iuxta stratam positus, ante hospitale pauperum. Ab illo videlicet fonte, recta semita usque ad gotale quoddam, quod est iuxta pratum de Corbeyron, facta est diuisio. Hiis partibus factis, Garnerius primitus accepit ex parte Grangiarum, alteram vero partem dedit fratribus de Altocrest, pro annuo censu duorum modiorum frumenti. Dedit et totam terram illam quam habebat inter Biordam et terram Boni filii de Chebres, pro annuo censu trium modiorum frumenti. Hunc censum et predictum recipere debet a festo sancti Martini usque ad natiuitatem Domini, sine occasione. Sciendum tamen est quod ipse Garnerius per quindecim (dies) ante terminum admonere et dicere debet fratribus, ut ei censum suum preparent. Si vero a festo sancti Martini usque ad natiuitatem Domini pro culpa sua censum istum non receperit, cum deinde annonam suam fratres perdiderint, vel per ignem vel per exercitum, sciat quod de censu illius anni amplius non respondebitur ei. Dictum est etiam de terra quam predicti fratres a Bono filio et filiis eius possident, ut eis pax perpetua ab eo teneatur. Item dictum est de terra de Dosa et Sartis, quod quamdiu fratres legalem garentiam ex ipsa habere poterunt, pacem perpetuam de illa ipsis teneat. Si autem forte contigerit ut garentiam legalem de illa habere nequeant, eumdem annuum censum quem Jorath et filiis eius dare consueuerant, Garnerio reddant, et sic semper /12/ de hac re pacem habeant. Concessit quoque eisdem fratribus predictus Garnerius usuaria per totum Jorat, tam in pascuis quam in lignis cedendis, excepto hoc quod in nigro Jorat sarta non facient, ab aqua scilicet Grinet usque Saruiacum, nisi concensu et permissione illius. Ex altera vero parte Grenet serta et prata, et cetera usui suo necessaria, sine illius permissu operari poterunt. Dictum est et de alodio quod erat in theotonica regione, quod de Bardresii parte pacem habeant, et de Garnerii parte garentiam nullatenus alicui portent. Hunc censum predictum alicui in elemosinam dare non poterit nisi ecclesie de Altocrest. Si vero vendere vel invadiare voluerit eis primitus obtulerit; quod si recipere noluerint, post hec faciat quod ei libuerit. Hoc dono ipse vel duo ex filiis eius recipi deberent, si ordinate ad religionem venire voluerint. Hac compositione fratres et Garnerius de omnibus rebus ad bonam pacem et concordiam venerunt. Hec compositio primitus facta est apud castrum Rote, in domo Petri ministralis, deinde terminata in prato quod est inter abbatiam et Biordam. Hoc donum et hanc compositionem laudauit uxor eius et omnes pueri, Petrus, Vldricus, Garnerius et Otho. Ad hanc compositionem firmiter tenendam domnus Radulfus de Rota eleuatus est aduocatus tali pacto, quod si Garnerius tenere noluerit, et malum fratribus de Altocrest fecerit, totum feudum quod tenet ab eo, in vadimonio habebit, donec fratribus satisfaciat et dampnum restituat. Hinc testes sunt: ipse dominus Radulfus de Rota et dominus Albertus, presbyter de Palexuz, Petrus de Seydos, Thorencus de Vllens, Petrus de Blesens, Buchardus de Grangiis, et Thorencus frater eius, /13/ Radulfus de Pontit, Huldricus de Villabalmal, Durandus de Escothat, Embertus de Alburengens, Petrus de Grangiis et Constantinus frater eius, Aymo et Thodelinus de Grangiis, Huldricus de Lentilier, Petrus filius Jorat, Humbertus de Boloz. Hoc actum est anno ab incarnatione Domini millesimo C°L°V°, regnante imperatore Friderico, et Amedeo Lausannensi episcopo, et Amedeo Gebenensi comite.
7.
Berthold IV, duc de Zéringue, recteur de la Bourgogne transjurane, affranchit l’abbaye de Hautcrêt et les religieux de l’ordre de Citeaux, de tout péage et de toute contribution dans l’étendue de sa juridiction.
1157.
A. C. Tit. d’Oron, no 5. parchemin.
Cartul. de Hautcrêt, fol. 17-18.
In nomine Domini nostri Jhesu Christi. Notum sit omnibus tam futuris quam presentibus quod ego Bertolfus, dux et rector Burgundie, pro salute anime mee venerabili abbati 1 de Alto crest, fratribusque ibidem Deo seruientibus, eorumque successoribus, donaui omne genus tributorum per totam terram et dominium meum. Decreui igitur et presentis pagine scripto firmaui, ne quis in tota 2 potestate mea ab eis, nec ab aliis eiusdem ordinis fratribus, pedagium occasione transeundi, vel theloneum quod causa venumdandarum rerum iure fori solet accipi, exigat. Omnia enim huiusmodi iura remisi /14/ eis. Actum est hoc anno ab incarnatione Domini millesimo centesimo quinquagesimo septimo. Amedevs episcopus Lausannensis testis. Uldricus de Fonz, canonicus lausannensis t(estis) 1 . Otto, decanus de Crissei, testis. Emmo de Garesten, aduocatus lausannensis, testis. Frederico rege gloriose regnante feliciter 2 .
8.
Accord relatif à la terre de Chatillens, passé entre l’abbé de Saint-Maurice et l’abbé de Hautcrêt, et confirmé par Pierre, archevêque de Tarantaise, et Amédée, évêque de Lausanne.
Lausanne, 1157, août 27.
Cartulaire de Hautcrêt, fol. 15-16.
Zapf, Monum. anecd., p. 100-101.
Quum ea que dicuntur nullius constant esse momenti nisi certa ratione et memorabili stabilitate firmentur, iccirco compositionem illam diu agitate controuersie inter abbatem Sancti Mauritii et abbatem de Altcrest, ne obliuione deleatur qualiter sit terminata, ut manifesta omnibus fieret et ob hoc certa fiat, necessarium scribere duximus. Abbas itaque Sancti Mauritii terciam illam partem terre de Castellens, quam rogatu felicis memorie pape Eugenii, et Bernardi, abbatis Clareuallensis, fratribus de Altcrest datam fuisse negabat, in pace et quiete imperpetuum tradidit possidendam; si tamen eandem terram ab his qui eam tunc tenebant /15/ usque ad kalendas Maii extorquere posset. Quam si posset recuperare, laudante capitulo suo, scripto confirmare et sigillo proprio communire deberet. Quod si hoc usque ad predictas kalendas facere non posset, ad arbitrium Torenci de Illens, Bochardi de Granges, Duranni de Scotals, aliam terram, conuenienti loco domui de Altcrest positam, et supradictam partem terre de Castellens ualentem, eodem modo tradere et concambire deberet. Si uero nec hoc quidem facere uellet, uel negligeret, fratres de Altcrest primum concambium pro eodem censu quem prius debebant, reciperent et tamdiu tenerent, donec abbas Sancti Mauritii memoratam tertiam partem terre de Castellens supradictis fratribus in pace et quiete redderet possidendam. Quod si infra dictas kalendas ob hoc fratres de Altcrest aliquid perderent, abbas Sancti Mauritii ex integro restituere debet. Sed et illam terram que aggere cingitur imperpetuum possidendam contradidit, pro censu duarum librarum cere, in festiuitate beati Mauritii reddendarum, que ob memoriam pacti et conuenientie huius in cereis 1 transformata, ante illius uenerabilis ecclesie sacrosanctum altare, ad missas diei illius festi ardere debet. Hec autem compositio facta est per manus Petri, archiepiscopi Dar(entasiensis), Amedei, episcopi Lausannensis, anno ab incarnatione Domini M°C°LVII°. Regnante Frederico imperatore. Testes affuerunt Emmerradus et Giroldus decani, Huldricus de Fons, et magister Anselmus, canonici. Data Lausanne, per manus Giroldi cancellarii, VIto kalendas septemb. /16/
9.
Nicolas, vidomne de Moudon, et son frère Guillaume cèdent, en retour de 40 sols, aux religieux de Hautcrêt, une partie de la dîme de la grange de ce nom.
1161.
Cartul. de Hautcrêt, fol. 23-24.
In nomine sancte et indiuidue trinitatis. Anno ab incarnatione Domini M°C°LXI°. Indictione IXa. Epacta XXaIIa. Nicholaus de Moudone uicedominus et Willelmus frater eius dederunt Deo et domui de Altocrest, fratribusque ibidem Deo seruientibus, imperpetuum quandam partem decime quam calumpniabatur in territorio grangie de Altocrest, pro remedio animarum suarum et parentum suorum. Et ut hoc bona fide manutenerent ambo fratres, et Willelmus minister, obsidem fecerunt quem tenebant Movdun. Inde testes leuauerunt predictum Willelmum et Conradum burgensem, Anselmum qui habuit filiam Radulfi de Trais, et Falconem psaltarium, Phylippum militem et Humbertum clericum, fratres de Sothens. Deinde in uilla que dicitur Willangas duos fideiussores in manu Wlurici 1 prioris de Altocrest dederunt, domnum Cononem de Rota et Petrum militem de Blescens; tali pacto, quatinus si hoc manutenere non possent, XL quinque solidos (quos) predictus Nicholaus et Willelmus frater eius inde habuerunt, redderent. /17/
10.
Donation de Tecelin de la Condamine en faveur des religieux de Hautcrêt.
1161.
Cartul. de Hautcrêt, fol. 46.
In nomine Patris et Filii et Spiritus sancti. Anno ab incarnatione domini nostri Jhesu Christi M°C°LX° primo, inditione nona, ego Tecelinus de Condemina, dantibus et consentientibus filiis meis Turumberto, Warino, Huldrico et Petro, trado et concedo, pro salute anime mee, Deo et sancte Marie in monasterio Altocrest, annualem censum de planta que est in manso Condemina, modium scilicet uini ac duas cuppas olei. Hanc autem donationem tali conditione et tenore facio, ut quicunque tenuerit et possederit predictum mansum, debeat persoluere in uno quoque anno censum pretaxatum, nisi tempestate uel quolibet fortuito casu labores in confinio illius terre perempti fuerint et consumpti. Quod si forte euenerit, possessores prenominate plante iuxta bonum placitum domni abbatis monasterii de Altcrest debent placitare, et cum eo conuenire atque transigere. Huius donationis testes sunt Huldricus presbyter et Anselmus filius eius, Wido presbiter et Willelmus filius eius, Cono, Willelmus miles de Cherlei et filius eius, Huldricus et Thorincus frater eius, Paganus de Maseres. /18/
11.
Fragment d’une charte de donation de l’évêque de Lausanne, en faveur de l’abbaye de Hautcrêt 1 .
Lausanne, 1161, octobre 27.
Cartulaire de Hautcrêt, fol. 11.
... Si uinea non nisi tres modios ferre contingat, eo anno sit immunis a censu. Si vero vinea ultra tres modios vel minus tulerit, illi tres modii si integre ibi fuerint, pro debito censu reddantur, sin autem illud minus pro censu dabitur. Ut vero hec rata et inconcussa permaneant, scripto presentis pagine sigillo meo insignite munio et corroboro. Sub eiusdem quo scripti testimonio, tenorem quem in presentiarum prefata ecclesia in possessionibus suis obtinet, seu in futuro in deserto de Desalei, vel in aliis locis, canonice adquirere poterit, auctoritate mihi concessa a Deo eidem ecclesie confirmo. Actum est sollempniter in curia mea Lausanne, presentibus et laudantibus et assensum presentibus (præbentibus) canonicis Lausannensis ecclesie, Willelmo Bloniacensi, Hermenrado, Giroldo, Nantelmo decanis, Wiberto sacerdote, Petro Bouone, Nantelmo de Escoblens, Petro de Roueno: hominibus vero meis et curie /19/ mee consiliariis, Willelmo de Iscublens, Lodoico, Ammalrico, Dalmatio, dapiferis, Giroldo villico, Johanne psaltero. Huius autem rei testes sunt modo prefati, et, preter istos, Johannes abbas de Tela. Anno uero dominice incarnationis M°C°LX° primo. Epacta IIIa. Concurrente VIto. Data per manum domini Geroldi cancellarii, VIto, kal. nouenbris.
12.
Donation par Amédée, comte de Genevois, à l’abbaye de Hautcrêt, du droit d’usage dans ses bois et autres terres, avec confirmation de leurs possessions et tenures, et promesse de punir ceux qui les y troubleraient.
1162.
A. C. Tit. d’Oron, no 7. parchemin.
Cartulaire de Hautcrêt, fol. 19 * .
Mém. et Doc. de la Soc. d’hist. et d’arch. de Genève, t. IV, 2, p. 76.
A(medeus), Dei gratia comes Gebennensis, Manno 1 abbati Altecrescentis omnibusque fratribus ibidem (Deo) 2 seruientibus, eorumque successoribus imperpetuum. Res comitum tunc fideliter ac prudenter dispensari creduntur, cum in usus pauperum Christi expenduntur, et ad necessitates seruorum Dei supplendas disponuntur. Unde ego necessitatibus ecclesie vestre prouidere, inopiamque vestram aliqua ex parte supplere dispono, quatinus orationibus vestris a malis presentibus eruar, et per Dei misericordiam vite eterne socier. Tibi igitur tuisque fratribus 3 in Altocrescenti Deo seruientibus, /20/ vestrisque successoribus, do et concedo, et sigilli mei impressione confirmo omnia usuaria tam in nemoribus quam in agris 1 per totam terram meam. Insuper confirmo pacem firmam in omnibus possessionibus et tenoribus vestris, videlicet in terram 2 Warnerii 3 de Paleisul, quam habetis pro censu quinque modiorum frumenti, in terra Dose, in Sartis, in Pyneto 4 , in Villari 5 de boneul, et in omnibus usuariis de Jorat 6 : quam si quis fregerit, pacem meam non habebit, donec mihi et fratribus nostris de Altcrest congruam satisfactionem fecerit. Hoc actum est Lausanne, iuxta monasterium sancte Marie, in presentia Landrici episcopi, qui hoc laudauit, et Willelmi de Blonai 7 decani, et Giroldi decani, et Emelradi 8 decani, et Vldrici 9 de Fonz, et Willelmi de Scublens, et Lodoici, Dalmacii 10 , et Amaldrici 11 , dapiferorum, Nicholai et Widonis, de Moldone vice dominorum. Hi omnes testes sunt: anno 12 M°C°LX°II°. regnante Frederico imperatore.
13.
Donation faite à l’abbaye de Hautcrêt par Louis de Corsier.
1163.
Cartul. de Hautcrêt, fol. 1-2.
Lodoicus de Corge dedit Deo et beate Marie Altecrestensi et fratribus ibidem Deo seruientibus lescheriam /21/ Sancti Simphoriani, pro animabus patris et matris sue. In cognitionem huius rei dabunt ei fratres duos nummos pro censu ad Pascha. Inde sunt testes Haymo de Oruns, frater Willelmi, et domnus Raimundus, Petrus eiusdem ecclesie prior, et Narduinus tunc temporis cellerarius, Willincus noster monachus, Lambertus et Wibertus, fratres nostri, Thorincus de Grangiis, Cono minister de Blonay, Beismundus et Wido, filii dapiferi, Thorins de Sancto Martino: qui omnes de dono domni Raimundi de Chebre, quod in eodem loco et ipsa die ecclesie iam dicte fecerat, testes existunt. Postea vero apud Poidor uterque uxoribus et liberis suis laudare fecerunt. Uxoris Giroldi et filiorum eius testes sunt Huldricus de Chebre et Johannes de Poidor, ministri, Humbertus de Saluion, Lambertus et Wibertus, fratres nostri. Nam et ipse Giroldus in exitu uille predicte fratri suo Waltero hoc ipsum laudare fecit, quique assentare nolebat, habuit proinde quoddam seratium et laudauit. Testes sunt super hoc Huldricus, presbyter de Sancto Simphoriano, et Pontius, ipsius tunc temporis capellanus, Wido miles eiusdem uille, Huldricus de Chebre et Johannes de Poidor, ministri. Pro uxore vero Haymonis et filii sui testes sunt supradicti fratres nostri et ministri, et Humbertus de Saluion amiques. Fecitque idem Haymo fratri suo Walchero apud grangiam de Granay hoc laudare, coram fratribus nostris et ministris iam predictis, et Humberto de Saluiun: qui omnes sunt testes. Actum est autem hoc ab anno Verbi incarnati M°C°LXIII°. /22/
14.
Cession faite à l’abbaye de Hautcrêt par Philippe de la Tour.
Vevey, 1163.
Cartul. de Hautcrêt, fol. 2, verso.
Notificari uolumus tam presentibus quam futuris, quod Phylippus de Turre, laudantibus filiis suis Phylippo, Scoto et Alberto, dedit domui de Altcrest, fratribusque ibidem Deo imperpetuum seruientibus, decimam quam accipiebat in vineis eorum de Riuoriis, et in aliis vineis ubicunque accipiebat, pro annuo censu unius modii vini et dimidii, et illum modium et dimidium inuadiavit eis pro centum solidis lausannensibus, qui tunc erant ad medietatem. Inde tam ipse quam filii eius warantiam portabunt, et contra omnes, ut ratum permaneat absque dolo, manutenebunt. Actum est hoc publice apud Uiuois, in domo cuiusdam burgensis, in presentia domini Walcherii de Blanoi 1 , qui et ipse testis existit, sicut et alii testes, Garinus, tunc temporis prior de Buire 2 , Bochardus et Thorincus fratres de Grangiis, Cono minister de Blanay 3 et nepos eius Boimundus, Bartholomeus et Julianus frater eius, Johannes et Julianus filius eius. Actum est hoc anno ab incarnatione Domini M°C°LX°III°./23/
15.
Gaucher de Blonay et son frère Guillaume confirment à l’abbaye de Hautcrêt les dons que feu leur père Amédée a faits à ce monastère.
Lutry, 1164.
Cartul. de Hautcrêt, fol. 14.
In nomine sancte et indiuidue trinitatis. Ego Walcherus et Willelmus frater meus M(agnoni) abbati de Altecrest et fratribus ibidem Deo seruientibus salutem imperpetuum. Quum quidem res nobilium tunc bene disponuntur cum in usus pauperum Christi distribuuntur, Ego Walcherus et Willelmus frater meus damus et impressione sigilli domni L(andrici), Lausannensis episcopi, et nostri confirmamus donum quod fecit domui de Altecrest bene memorie pater noster Amadeus in terra grangie de Salas, que terra interiacet duabus aquis Biurde et Corbirun, sub uia que ab Escotals per campos Grangiarum tendit Lausannam. Et confirmamus donum quod uobis fecimus, scilicet tractum de Bai, omnibus quintis feriis, a festo sancti Andree usque ad purificationem beate Marie, nec non et decimam de uestro labore per totam potesta(te)m de Chebre, et post decessum meum annuatim duos modios uini in uineis de Riuoriis, ad missas celebrandas, et uineas uestras de Riuoriis, et totum quod habetis de feodis nostris, que a nobis mouent, et etiam decimam de uineis de Dasalay, quantum aquisistis et aquisituri estis, insuper et usuariam per totam terram nostram. Et siquis ex hominibus nostris ad /24/ religionem uestre domus conuerterit, uobis concedimus. Si quis igitur filiorum meorum contra huius pagine assertionem obuiare presumpserit, dominum nostrum Lausannensem episcopum, quem donorum supradictorum aduocatum eleuamus, toto cordis affectu rogamus quatinus a sacratissimo corpore et sanguine Domini nostri sequestret, donec condignam satisfactionem faciat, et elemosinam reddat. Factum est autem hoc apud Lustriacum, anno ab incarnatione Domini M°C°LX°IIII°, sub his testibus, Landrico teste.
16.
Confirmation par Landri, évêque de Lausanne, de la donation que son prédécesseur Amédée avait faite aux religieux de Hautcrêt d’un cens annuel de 13 sols dus par Ulric de Chexbres, en raison de son office. L’évêque de Lausanne et celui de Pavie, légat apostolique, ont apposé leurs sceaux à cet acte.
Lausanne, 1165.
Cartul. de Hautcrêt, fol. 11-12.
Mém. et Doc. de la Soc. d’hist. de la Suisse rom., t.I, p. 196.
In nomine sancte et indiuidue trinitatis. Ego Landricus, Dei gratia Lausannensis episcopus, dilectis fratribus de Altcrest rei geste veritatem in perpetuum. Res et possessiones pontificum recte tunc ordinantur, cum in usus pauperum distribuuntur. Ideoque ego Landricus, Lausannensis episcopus, donum et elemosinam quam fecit domui de Altcrest, fratribusque ibidem Deo seruientibus, predecessor meus bone memorie Amedeus, Lausannensis episcopus, laudo et concedo, scilicet /25/ tredecim annuales solidos, quos Huldricus, minister noster, filius Boni filii de Chebra, annuatim, remota omni frustratoria occasione, de officio ministerii sui, tamdiu reddere debet, usque dum censum, quem eidem Huldrico predicti fratres debent, duorum modiorum frumenti, et auene duorum modiorum, alibi persoluamus. Et ut hoc ratum et inconcussum permaneat sigillo domini Petri, Papiensis episcopi et legati romani, et impressione nostri sigilli munio et corroboro. Actum est hoc sollempniter in logia que est ante domum meam Lausanne, presentibus et laudantibus dapiferis meis, Lodoico et Dalmatio, et Petro de Escublens, qui huius rei testes (sunt). Preter istos sunt adhuc testes Petrus, predictus legatus, et Johannes abbas de Tela, et Stephanus monachus de Alta cumba. Anno vero dominice incarnationis M°C°LXV°, indictione IIIa Xa. Hoc autem factum est regnante Friderico imperatore, Bertulfo rectore Burgundie.
17.
Ordonnance rendue par Pierre, évêque de Pavie et légat du siége apostolique, Landri, évêque de Lausanne, et Arducius évêque de Genève, pour réprimer les attaques auxquelles étaient exposées les abbayes ou les églises du diocèse de Lausanne.
(1165.)
Cartul. de Hautcrêt, fol. 12-13.
Mém. et Doc. de la Soc. d’hist. de la Suisse rom., t. Ier, 1, p. 198.
Mém. et Doc. de la Soc. d’hist. et d’arch. de Genève, t. IV, 2, p. 79.
P(etrus), Papiensis episcopus atque sedis apostolice legatus, Lausannensis episcopus atque Gebennensis episcopus, audien(tes) (di)lapidationem persecutionemque /26/ ecclesiarum que sunt in Lausanni episcopatu, ad hec mala corrigenda insimul conuenerunt atque in nomine sancte et indiuidue trinitatis preceperunt: ut quicunque septa abbatiarum seu ecclesiarum uiolenter introierint, excommunicentur, nec absoluantur quousque dampno, si quod intulerint, resarcito, auctoritate et arbitrio episcopi apostolico se conspectui representent, et quemadmodum olim statutum est de his qui in personas clericorum, monachorum, uel religiosorum uiolentas manus iniecerint. De hiis autem qui substanciam clericorum, monachorum, uel religiosorum rapiunt, precipimus ad quecunque loca predo uel preda deuenerint, quousque ibi manserint, in illa tota parrochia diuina officia non celebrentur: et qui scienter eos uel predam receperint, post eorum etiam discessum quousque dampnum restituatur, ab officio diuino excludantur. Si forte receptaculi illius ad quos predo uel preda deuenerit unus sit dominus ad cuius potestatem ceteri spectent, ut predictum est, uniuersi diuino officio careant. Si uero plures, ille solus excludatur cum suis ab ecclesia, in cuius potestatem predo uel preda deuenerit. Si quis predictorum infirmitate preoccupatus fuerit, et petenti et penitenti eucharistia in extremis non negetur, verumptamen Christianorum careat sepultura, quousque dampnum resarciatur et condigna satisfactio exhibeatur. De sacerdotibus uero et clericis qui premonstratam formam iusticie exercere neglexerint, precipimus ut ipsi dampna pro posse restituere cogantur, et post restitutionem condignam satisfactionem secundum arbitrium episcopi et decani XL dies ab officio suo suspendantur. Si quis uero canonicorum regularium et monachorum prememoratorum /27/ districtionem justicie uiolauerint, ecclesie quas in episcopatu possident, quousque ipsi ei dampna restituant et episcopo satisfaciant, a diuino officio compellantur. Similiter et de administratoribus hospitalium obseruari iubemus.
18.
Landri, évêque de Lausanne, confirme à l’abbaye de Hautcrêt les dîmes des terres que les religieux de ce couvent ont acquises dans le territoire de Palésieux, et la possession de la terre du Désaley sise entre la maison de Marsens et celle de Hautcrêt.
Hautcrêt, 1166.
Cartul. de Hautcrêt, fol. 14-15.
Landricus, Dei gratia Lausannensis episcopus, dilectis filiis in Christo, Magnoni, abbati de Altcrest, ceterisque fratribus ibidem Deo seruientibus, rei geste ueritatem imperpetuum. In donatione ecclesiarum ab episcopis et mutatione personarum in ecclesiis sepe contingere solet quod ecclesie religiosorum, que circa illas sunt posite, a peruersis prelatis infestantur et uexantur, cum ab eis decimas et primitias exigunt, et eo maxime quod religiosi terras illas colunt que ad suas parrochias pertinent. Et quod ecclesia de Altcrest sita est iuxta ecclesiam de Palusol, et ipsi dicti fratres maximam partem illius terre, que ad territorium de Palasul pertinet, colunt, pro pace ecclesie de Altcrest do, et impressione sigilli mei confirmo decimas illarum terrarum, quas predicti fratres in supradicto territorio acquisiti (sic) uel acquisituri sunt, dum licet Ecclesia in manu mea est. /28/ Et si quis inde eis uiolentiam fecerit, anathematizo eum, et a gremio sancte matris Ecclesie segrego, donec dampnum eis restituat, et episcopo Lausannensi satisfaciat. Prebeo etiam, et sub eodem sigillo confirmo illud residuum terre in Dasilay, que iacet inter donum 1 de Marcens et donum 2 de Altcrest. Hoc donum factum est in hospitio de Altcrest, in manu Magnonis abbatis, sub his testibus, Roberto capellano, Amaldrico dapifero lausannensi, Bochardo milite de Grangiis, Radulfo subpriore, Amedeo monacho, Radulfo conuerso hospitali, et Benedicto conuerso. Actum est hoc anno ab incarnatione Domini M°C°LXVI°. Concurrens V. Epacta XVII.
19.
Landri, évêque de Lausanne, donne à l’abbaye de Hautcrêt l’église de Compengie, soit de Villeneuve, avec ses tenures.
Lausanne, 1166.
A. C. Tit. d’Oron, no 9. parchemin.
Landricus, Dei gratia Lausannensis episcopus, dilectis filiis monachis et conuersis de Alcrest, in honorem Dei ibidem congregatis, tam presentibus quam futuris, rei geste ueritatem in perpetuum. Res episcoporum tunc bene disponuntur cum in usus pauperum Christi, et maxime religiosorum, et eorum qui de labore manuum suarum uiuunt, expenduntur. Ideoque tibi, Magno abbas, tuisque successoribus et ecclesie de Alcrest, pro remedio anime mee et predecessorum meorum, ad ecclesiam /29/ construendam ceterasque officinas, nostro concedente capitulo, precibus Emmeradi uenerabilis decani nostri, do et concedo imperpetuum ecclesiam de Compengie, cum omnibus tenoribus que ad eandem ecclesiam pertinent. Ita ut post transitum uite mee, in anniuersario meo singulis annis nominatim de me fiat commemoratio in communi capitulo fratrum. Et ut hoc irrefragabiliter teneatur, sigilli mei impressione et auctoritate confirmo. Factum est hoc Lausanne, anno ab incarnatione Domini millesimo centesimo LXVI. Concurrenti V. Epacta XVII. Sub bis testibus Willelmo Grosso, Emmerardo, Petro Bouone, Willelmo de Orsenens, Haymone de Sasel, Octone de Grisie, Wiberto de Uisternens, Vldrico de Fonte, et aliis canonicis.
20.
Landri, évêque de Lausanne, cède à l’abbaye de Hautcrêt l’église de Compengie, soit de Villeneuve, avec ses tenures. Le même prélat confirme la donation de la dîme de la grange de Sales, rière Attalens, et celle d’une dîme rière Moudon, en faveur de Hautcrêt.
Lausanne, 1166.
A. C. Tit. d’Oron, no 9. parchemin, bis.
Zapf, Monum. anecd., p. 107-108.
Landricus, Dei gratia Lausannensis episcopus, dilectis filiis Magnoni abbati, monachis et conuersis de Alcrest, in honorem Dei ibidem congregatis, tam presentibus quam futuris, rei geste veritatem imperpetuum. Res episcoporum tunc bene disponuntur cum in usus pauperum Christi, et maxime religiosorum, et eorum qui de labore manuum suarum viuunt, expenduntur. /30/ Ideoque tibi, Magno abbas, tuisque successoribus et ecclesie de Alcrest, pro remedio anime mee et predecessorum meorum, ad ecclesiam construendam ceterasque officinas, nostro concedente capitulo, precibus Emerraudi, venerabilis decani nostri, do et concedo imperpetuum ecclesiam de Compengie, cum omnibus tenoribus suis qui ad eandem ecclesiam pertinent, ita ut post decessum meum singulis annis nominatim de me fiat commemoratio in communi capitulo fratrum. Vt igitur donatio ista perpetuam habeat firmitatem, presentem paginam mei sigilli atque capituli nostri et prefati decani munimine iussimus roborari. Quicunque autem contra donationem istam bono titulo concessam scienter venire, et predictos fratres molestare seu perturbare presumpserit, semel et secundo ammonitus si non emendauerit, Dei auctoritate ac nostra anathema sit, et a sacratissimo corpore et sanguine Domini nostri Jhesu Christi sit sequestratus. Donationem autem illam quam fecit predictis fratribus de Alcrest, de decimis quas habebat Ecclesia de Athalens, in territorio grangie de Sales, Emerradus decanus, in nostra presentia constitutus, sub annuo censu cere unius libre ecclesie de Athalens ab ecclesia de Alcrest circa festum sancti Martini soluende, laudante Johanne presbytero de Athalens, et decimam quam habebat dictus decanus ex parte Ecclesie sue de Meld(uno), laudante Willelmo, presbytero de Meld(uno), in quadam parte Vilare Pineti, ad censum sex denariorum qui circa predictum festum reddendi sunt, quam predictis fratribus de Alcrest imperpetuum dedit, laudamus et concedimus, et (impressione) nostri sigilli et capituli seu decani sigillo confirmamus. Factum est /31/ hoc Lausanne anno Domini M°C°LXVI°. Inde testes sunt Willelmus Grossus, Emerradus, Petrus Bueuos, Will (elmus) de Orsenens, Aymo de Saisel, Otho de Crissie, Witbertus de Wisternens, Vldricus de Fonte, et alii multi clerici et laïci.
21.
Landri, évêque de Lausanne, confirme à l’abbaye de Hautcrêt la donation des dîmes à percevoir sur les fonds de Sales et de Villars-Peney, que le doyen Hermenrad a faite à ce monastère.
1167.
Cartul. de Hautcrêt, fol. 13.
In nomine sancte et indiuidue trinitatis. L(andricus), Dei gratia Lausannensis episcopus, uniuersis ad quos he littere peruenerint rei geste memoriam imperpetuum. Omnium tam presentium quam futurorum agnoscat memoria quod Hermenradus decanus ius illud decimarum, quod ipse, ex parte ecclesie sue de Athalens, in illa parte quam in territorio grangie de Saulas habebat, prouidens paci eiusdem ecclesie sue, perpetuo reliquit et donauit Magnoni abbati et ecclesie de Altcrest, sub censu unius libre de cera, annuatim ab ecclesia de Altcrest ecclesie de Athalens persoluenda, circa festiuitatem transitus sancti Martini, laudante et concedente Johanne, capellano de Athalens, et totum ius suum in prefata decima fratribus de Altcrest perhenniter 1 donante./32/ Item quod iuris habebat idem Hermenradus, ex parte ecclesie sue de Melduno, in quadam parte decimarum de villare Pineti, fratribus prefatis de Altcrest concessit, et perhenniter 1 donauit, sub annuo censu sex denariorum, qui sunt reddendi circa predictum festum, laudante et concedente Willelmo, capellano meldunensi. Pro quo utroque beneficio fratres de Altcrest receperunt ipsum Hermenradum in fratrem et familiarem et participem orationum suarum, et in obitu suo debitum pro defuncto monacho seruitium pro eo faciendum in capitulo suo ei promiserunt. Et ut hoc inuiolabiliter teneretur sigillo suo confirmauit. Nos itaque donationem hanc, pietatis intuitu factam, approbantes, presentis scripti testimonio sigilli nostri impressione signati confirmamus eam et corroboramus, addentes quod si quis in posterum fratres supradicte ecclesie super hac re inquietare presumpserit, si non secundo tertioue commonitus resipuerit, et celerius emendauerit, spiculo nostri anathematis percussus intereat, et in extremo examine districte ultioni subiaceat. Actum est anno ab incarnatione Domini M°C°LX°VII°. Inde sunt testes ipse Hermenradus, et Anselmus capellanus eius, et Johannes capellanus de Athalens, et Julianus monachus de Alta rippa, et Radulfus cellerarius de Tela./33/
22.
Ulric, prévôt de l’hospice du Mont Jou, soit du Grand-St.-Bernard, du consentement du chapitre, cède à l’abbaye de Hautcrêt la moitié de la dîme de Villars-Peney, en retour du cens annuel d’un demi boisseau de froment payable au Quêteur du Mont Jou, à Vevey.
Au pied du Grand-St.-Bernard, 1167.
Cartul. de Hautcrêt, fol. 17.
In nomine sancte et indiuidue trinitatis rei geste ueritatem imperpetuum. Religiosorum res tunc bene disponuntur cum in usus pauperum in Christo expenduntur, et eorum maxime qui de labore manuum suarum viuunt. Ideoque ego Huldricus, prepositus de Monte Jouis, dedi et adhuc concedo, et impressione sigilli mei confirmo, laudantibus fratribus nostris, ecclesie de Altcrest fratribusque ibidem Deo imperpetuum seruientibus, medietatem decime de uillare Pineti, pro remedio animarum nostrarum et pro annuo censu dimidii modii frumenti, quale in terra illa fuerit: quod reddendum est usque ad festum sancti Andree questori Montis Jouis apud Uiuex. Et si quis inde calumpniam fecerit, ecclesia Montis Jouis, et quisquis prior fuerit Montis presbyteri, inde legitimam warantiam portabunt. Super (hoc) testes sunt Rodulfus, abbas Sancti Mauritii, et Huldricus, prepositus Montis Jouis, Guigo prior Sancti Petri Montis Jouis, Huldricus prior de Estui, Girardus prior Montis presbyteri, et Girardus nepos eius, et Johannes prior de Silua, et Huldricus prior Sancti Simphoriani, et /34/ Bochardus willicus Sancti Martini. Ad ultimum uero totum capitulum nostrum laudauit. Actum est ad pedem Montis Jouis, anno ab incarnatione Domini M°C°LX°VII°.
25.
Donation de la dîme de Chatillens faite à l’abbaye de Hautcrêt.
St.-Martin, 1170.
A. C. Tit. d’Oron, no 10. parch.
Notum sit omnibus, tam presentibus quam futuris, quod Thorencus de Sancto Martino et Manengodus, frater eius, dederunt domui de Altcrest, pro remedio animarum suarum et antecessorum suorum, quicquid iuris habebant in decima de Castellens ubicunque fratres de Altcrest excolerent, et warantiam portabunt omni tempore. Hoc laudauit Alais, uxor Thorinci, cum filio suo Petro. Laudauit et uxor Manengodi Pontia, cum duobus filiis suis, Hudrico et Hugone. Sciendum vero est hoc donum tali pacto factum esse ut si Thorencus et Manengodus in domo de Altcrest se reddere vellent, si ordinate recipi possent, quod reciperentur. Habuerunt autem propter hoc Thorencus et Manengodus de beneficio fratrum de Altcrest quamdam equam. Hoc factum fuit apud Sanctum Martinum, in manu Petri do Chebra, tunc temporis cellerarii de Altcrest. Testes sunt super hoc Petrus sacerdos de Sancto Martino, Petrus sacerdos de Sessales, Thunrumbertus clericus, Albertus et Huldricus de Besencens, et Andreas de Chesales. Actum est hoc anno ab incarnatione Domini M°C°LXX°./35/ Postea laudauerunt hoc donum in ecclesia Sancti Martini coram parrochianis.
24.
Donation de noble Huo de Grandson en faveur de l’abbaye de Hautcrêt.
1179.
Cartul. de Hautcrêt, fol. 47-49.
Huo, vir nobilis Grandissoni, dedit domui de Alcrest et fratribus ibidem Deo seruientibus, per manum Magnonis, tunc temporis abbatis de Alcrest, quamdam terram in alodio et duas partes decime eiusdem terre, que terra interiacet inter semitam quamdam que tendit a parte Fyx usque ad Ysernum, ex altera parte sicut strata publica que venit Agyz et tendit usque ad vadum eiusdem aque. Dedit etiam quicquid terre habebat ante grangiam nostram de Nouellis, et dimidium nemoris item ante grangiam; quod nemus vocatur Vernoy, et campum unum qui iacet iuxta Ysernum, sicut iussu suo diuiserunt homines sui, Hugo dapifer eius et Huldricus frater ipsius Hugonis. Et hoc totum Huo spopondit in bona fide contra omnes garanturum, tali pacto ut si forte de supradicta terra aliquid aliquo modo aliquis auferret, quod non posset iuste garantire quantum auferretur, tantum de sua propria terra loco conuenienti nobis redderet. Concessit etiam a villa que Concisa vocatur, ex parte videlicet Grandissoni, et ultra etiam Grandissonum versus Orbam, ubicunque potestatem et dominium haberet, tam in terris quam in nemoribus, /36/ et montium, et in aquis, et pratis, pascua animalibus nostris, et omnia usuamenta necessaria. Hoc factum fuit primitus in sero, ante grangiam de Nouellis. Hoc totum laudauerunt et bonam warantiam portabunt duo predicti fratres de Fyx, Hugo et Huldricus, unde uterque solidos habuit quinque. Testes sunt super hoc Sauaricus, miles de Sancto Christoforo, qui habuit X solidos, Homo Dei monacus, Lanbertus, Sauaricus, conuersi de Alcrest, Hoto, clericus de Pynoi, Hunbertus miles de Benuilar, Petrus miles de Corcellis, Petrus miles de Fyx, cognomento Malrepos, Huldricus de Gyz, Cono de Longa uilla. Postea mane recitatum est totum et confirmatum ante ecclesiam de Fyx, et ibi laudauit filius eius maior nomine Ebled, qui inde habuit solidos tres. De hoc testes sunt omnes supradicti, et garentiam portabunt. Habuit autem idem Huo de beneficio ecclesie de Altocrest VIItem libras et IX solidos. Dedit autem ad hoc totum firmiter tenendum fideiussores et obsides Hunbertum, militem de Benuilar, predictos duos fratres de Fyx, Hugonem et Huldricum, qui de omnibus supradictis fideliter responderent. Hoc totum postea laudauit uxor eius in castro de Pringis, in aula domni Petri, et habuit proinde XXti solidos. Testes frater Johannes, Bonimontis abbas, et Petrus conuersus suus, Magno, tunc temporis abbas de Altocrest, et Huldricus conuersus eius, Theobaldus conuersus de Thela, Jacomed 1 filius domni Petri de Consonay, Petrus Ferrens de Consonay. Postea filius eius minor, nomine Walcherus, laudauit apud Bonum montem ante /37/ maraschatiam. Testes sunt duo predicti abbates, frater Huldricus conuersus de Alcrest, Hogerus Maraschaudus Boni montis. Item predictus Huo vendidit fratri Matheo, tunc temporis magistro de Nouellis, terram pro XXX solidis. Determinauit autem idem Huo hanc terram sub pacto et conuenientia terre superioris conprehendi, ut, sicut de illa sic de ista supradicti testes responderent, et garenthiam portarent. Propter hoc fratri Matheo fideiussores dedit Petrum militem, cognomento Malrepos, et Hugonem militem de Fyx, ut si terram illam pro aliqua causa in pace possidere non possent fratres de Nouellis, de terra duorum fideiussorum ubi eis placeret acciperent quantum de terra illa auferretur, eamque lucrarentur, donec terra sua ex toto eis pacificata fuisset. Denique sepedictus Huo de tota terra quam nobis vendiderat hoc sibi retinuit, ut si eam aliquando vendere voluerimus, prius illi offeremus, ut si tantum nobis dare voluerit quantum ab alio habere quiuerimus, in eius sit potestate, et si religiosis dare voluerimus, hoc nobis absolute concessit. Hec talis conposicio facta fuit in canpo ante grangiam de Nouellis. Testes sunt Haymo, Willelmus, monachi de Alcrest, Matheus, tunc temporis magister grangie predicte, et Thecelinus hospitalis, duo milites de Fyx, Petrus et Hugo, Wido de Fontanis, qui terram demonstravit. Hoc totum factum est anno ab incarnatione Domini M°C°L°XXIX°. /38/
25.
Bulle du pape Alexandre III, par laquelle ce pontife reçoit en sa garde et place sous la bénédiction de Saint-Pierre l’abbaye de Hautcrêt, et confirme toutes les donations qui ont été faites à ce monastère, notamment les suivantes: Le lieu où il a été fondé et les usages dans tout le diocèse de Lausanne, la grange de Sales, tout ce que la dite abbaye possède entre la Biordaz et le Corbeyron, la grange d’Essertes, la terre de la Dausaz, la terre de Froscey, le bois jusqu’à la montagne de Chiblin, la terre de Chatillens, une partie du bois d’Oron, la terre et les vignes du Désaley, la grange de Peney, la grange de Boloz, les dîmes données par les évêques Amédée et Gui.
Anagni, 1179, novembre 4.
A. C. Tit. d’Oron, no 11. parch.
Alexander episcopus seruus seruorum Dei. Dilectis filiis abbati monasterii de Alcrest eiusque fratribus tam presentibus quam futuris regularem vitam professis in perpetuum. Religiosam vitam eligentibus apostolicum conuenit adesse presidium, ne forte cuiuslibet temeritatis incursus aut eos a proposito reuocet, aut robur, quod absit, sacre religionis infringat. Eapropter, dilecti in Domino filii, vestris iustis postulationibus clementer annuimus, et prefatum monasterium, in quo diuino mancipati estis obsequio, sub beati Petri et nostra protectione suscipimus, et presentis scripti priuilegio communimus: In primis siquidem statuentes ut ordo monasticus, qui secundum Deum et beati Benedicti regulam atque institutionem Cistertiensium fratrum, in vestro monasterio institutus esse dinoscitur, perpetuis ibidem temporibus inuiolabiliter obseruetur. Preterea /39/ quascumque possessiones, quecunque bona idem monasterium in presentiarum iuste et canonice possidet, aut in futurum concessione pontificum, largitione regum vel principum, oblatione fidelium, seu aliis iustis modis Deo propitio poterit adipisci, firma vobis vestrisque successoribus et illibata permaneant. In quibus hec propriis duximus exprimenda vocabulis: Locum in quo Abbatia ipsa sita est cum terra eidem abbatie contigua; asientias et vsuamenta per totam terram Lausannensis episcopatus, Grangiam de Altocrest cum appenditiis suis, terram Villarii Gramonis, terram de Caluata, Grangiam de Sale cum possessionibus suis, et quicquid habetis ex dono Amedei de Blonaio et Gualcherii filii eius inter duas aquas Burde scilicet et Corbiron, vsumenta per totam terram suam, et quicquid de feudo eorum rationabiliter acquirere potueritis, et tractum de Baj singulis quintis feriis a festo sancti Andree usque ad purificationem sancte Marie, et vineas de Riuoria, grangiam de Sartis cum possessionibus suis, terram de Dosa, terram de Froscais, pratum Leporinum, nemus usque ad fontem montis Chiblim, terram de Castellens, et partem illam nemoris de Orons quam Hugo prior Sancti Mauricii dedit, terram quam habetis ex dono Garnerii de Palaziolo, et auunculi eius Baldradi, vineas et terram de Dasale, quam habetis ex dono bone memorie Amedei quondam Lausannensis episcopi, et predecessoris eius Guidonis, ad faciendum vineas, grangiam de Pinoj cum appendiciis eius, tres partes terre de Villare Cothonoj, et Villare Abonoj, grangiam de Boloch cum appenditiis, terram quam habetis ex dono Durandi de Monticulis et Alberti fratris eius, et terram Alberti de /40/ Wilens, decimas preterea quas prefatus Amedeus quondam Lausannensis episcopus et Guido predecessor ipsius vobis et monasterio vestro dederunt, auctoritate apostolica confirmamus, vineam quoque de Transuerso, vineas de Sartis, grangiam de Axi cum appenditiis suis, grangiam de Nouellis cum appenditiis suis. Sane laborum vestrorum quos propriis manibus vel sumptibus colitis, siue de nutrimentis vestrorum animalium nullus a vobis decimas exigere vel extorquere presumat. Prohibemus insuper ut nulli fratrum vestrorum, post factam in eodem loco professionem, absque abbatis sui licentia fas sit de claustro discedere. Discedentem vero absque communium litterarum cautione nullus audeat retinere. Liceat quoque vobis clericos vel laicos e seculo fugientes, liberos et absolutos, ad conuersionem recipere, et eos sine contradictione aliqua retinere. Paci etiam et tranquillitati vestre paterna solicitudine prouidere volentes, auctoritate apostolica prohibemus ut infra clausuram loci vestri seu grangiarum vestrarum nullus violentiam vel rapinam, siue furtum facere, vel homines capere aut interficere audeat. Decernimus ergo ut nulli omnino hominum liceat prefatum monasterium temere perturbare, aut eius possessiones auferre, vel ablatas retinere, minuere, seu quibuslibet vexationibus fatigare; sed omnia integra conseruentur eorum, pro quorum gubernatione et sustentatione concessa sunt usibus omnimodis profutura, salua Sedis apostolice auctoritate. Si quis igitur in futurum, ecclesiastica secularisue persona, hanc nostre constitutionis paginam sciens contra eam temere venire temptauerit, secundo tercioue commonita, nisi reatum suum digna satisfactione /41/ correxerit, potestatis honorisque sui dignitate careat, reamque se iudicio diuino existere de perpetrata iniquitate cognoscat, et a sacratissimo corpore et sanguine Dei et domini redemptoris nostri Jhesu Christi aliena fiat, atque in extremo examine districte ultioni subiaceat. Cunctis autem eidem loco sua iura seruantibus sit pax domini nostri Jhesu Christi, quatenus et hic fructum bone actionis percipiant et apud districtum iudicem premia eterne pacis inueniant Amen, Amen, Amen.
Figure à double cercle représentant une bulle, portant dans l’intérieur les noms Stus Petrus. Stus Paulus au-dessous Alexander P.P. III. et pour légende: Domine demonstra mihi vias tuas.
Monogramme dont les caractères forment le mot Benevalete.
Ego Alexander catholice ecclesie S(ignavi).
† Ego Emthyus presbyter cardinalis titularis sancte Cecilie S(ignaui).
† Ego Hugo presbyter cardinalis titularis sancti Clementis S.
† Ego Matheus presbyter cardinalis titularis sancti Marcelli S.
† Ego Theodorus Portuensis et sancte Rufine sedis episcopus S.
† Ego Henricus Albanensis episcopus S.
† Ego Berneredus Prenestinensis episcopus S.
† Ego Ardicio diaconus cardinalis santi Theodori S.
† Ego Gratianus diaconus cardinalis sanctorum Cosme et Damiani S.
† Ego Matheus sancte Marie Noue diaconus cardinalis S.
Datum Anagnie per manum Alberti sancte Romane ecclesie presbyteri cardinalis cancellarii II non. Nouembr. /42/ Indictione XIIIa (sic). Incarnationis dominice anno M°C°LXXVIIII°. Pontificatus uero domini Alexandri P.P. iij. anno XXI.
Cette charte, monument remarquable de paléographie, est bien conservée, mais le sceau en plomb qui l’accompagnait, a disparu.
26.
Roger, évêque de Lausanne, confirme l’établissement de Hautcrêt et les diverses donations faites en faveur de cette abbaye.
1180.
A. C. Tit. d’Oron, no 12 bis, parch.
Rogerius, Dei gratia Lausannensis ecclesie episcopus et apostolice sedis legatus, Magnoni abbati de Alcrest, eiusque successoribus regulariter sustituendis, imperpetuum. Rationi consentancum esse dinoscitur, et ex officio nobis iniunto tenemur sacrosanctam plantare pro posse nostro religionem, plantatam fouere, manutenere, ac modis omnibus, Deo auxiliante, ampliare. Ei autem loco precipue sumus astricti, cuius nostram fundatricem esse constat ecclesiam. Hinc est quod domum vestram, videlicet Alcrest, quam in territorio nostro fundatam esse nulli dubium est, uberiori dilectione amplectentes, tuitione nostra gaudere volumus. Confirmamus igitur ei uniuersa que a predecessoribus nostris lausannensibus episcopis, siue ab hominibus nostris, siue ab aliis Jhesu Christi fidelibus sibi concessa, inpresentiarum possidere videtur. In quibus hec specialiter necessarium duximus exprimenda vocabulis: Ipsum situm abbatie et terram ei /43/ contiguam, sicut extenditur semita de Palaysol per pratum de Laysi usque ad pontem ordeorum, et ex altera parte a ponte ordeorum, sicut riuus eiusdem pontis dilabitur in Corbirun et ab inde sicut Corbirun extenditur, et aisentias et usamenta per totam terram episcopatus Ecclesie nostre, et quicquid Bonus filius de Chebre, laudante uxore sua cum liberis suis, habebat in Villari Gramonis et in Caluata. Confirmamus etiam quicquid dederunt Amedeus de Blonai et Galcherus filius eius, inter duas aquas Biorde et Corbirun, sub via que ab Escotals per campos Grangiarum tendit Lausannam, usamenta per totam terram suam, et quicquid de feodo eorum dedit vel daturus est aliquis, et vineas in Riuori. Confirmamus etiam ecclesias de Oruns et de Chastelens, quas Hugo clericus de Billens virpiuit in manu bone memorie Amedei lausannensis episcopi, qui eas predicte domui donauit. Ecclesiam vero de Compengie, quam predecessor noster Landricus episcopus lausannensis, concessione capituli lausannensis, precibus venerabilis Aimerraudi decani, prefate domui dedit cum suis omnibus appendiciis confirmamus. Sancimus etiam grangiam de Exertis cum omnibus appendiciis suis, totam terram de Chastelens, et partem illam nemoris quam Vgo prior Sancti Mauricii assensu capituli sui dedit, terram quoque quam Garnerus de Palesol et auunculus eius Baldradus cum usamento de Jorat dederunt, grangiam de Pinei cum appendiciis suis, grangiam de Sales cum appendiciis suis, grangiam de Alcrest cum omnibus appendiciis suis, grangiam de Boloch cum omnibus appendiciis suis, grangiam de Axi cum omnibus appendiciis suis. Insuper hec omnia /44/ confirmamus terram illam de Dasalay, quam predecessores nostri ad vineas plantandas liberaliter vobis contulerunt, ex qua etiam tres modii vini censuales tempore vindemiarum nobis cum vase sunt reddendi. Vt autem hec rata et inconcussa perseuerent, assensu capituli nostri et aliorum familiariorum nostrorum, statuimus hoc presens scriptum impressione tam nostri sigilli quam capituli corroborari, insuper etiam sigillo abbatis Johannis Boni montis et abbatis Balerne, videlicet Quinto vallis; quibus presentibus et per quos hec tractata et ad finem usque perducta sunt. Statuimus etiam ut nulla ecclesiastica secularisue persona de laboribus vestris, de nutrimento vel agricultura, decimam a vobis presumat exigere, sed omnia vobis illibata permaneant pauperum usibus profutura. Ne autem aliquis ausu temerario presentis pagine tenorem perturbare, minuere seu infringere conetur, anathematis sententiam interponimus, et nisi ad emendationem redierit, a participatione corporis et sanguinis Domini sequestramus. Testes sunt duo predicti abbates; de canonicis vero lausannensibus Petrus prior sancti Marii, Wibertus, Henricus, presbyteri; de diaconis Willelmus de Blonay, Octo, Nantelmus, decani, Hugo de Bilens; de subdiaconis Petrus de Roueno, Willelmus de Orsenens, Hynguitius, insuper etiam Bandinus; de laicis Dalmatius, Hemmadricus, dapiferi, Hymguitius Beuer. Acta sunt hec anno incarnationis dominice millesimo centesimo octogesimo, epacta vicesima secunda, concurrente secundo, anno indictionis tercio decimo, pontificatus donni Rogerii anno tercio.
Des cinq sceaux qui pendaient à cette charte, il n’en reste qu’un, celui de l’église de Ste-Marie de Lausanne, bien conservé. /45/
27.
Les fils de Joret de Lutry confirment à l’abbaye de Hautcrêt, en retour de certains avantages, la donation que feu leur père a faite à ce couvent de la terre de la Dausaz, de la terre de Chesal-Rucet et de celle de Peney.
1186.
A. C. Tit. d’Oron, no 13, parch.
Notum sit presentibus et futuris quod talis compositio facta est inter domum de Alcrest et filios Joret de Lustrie, scilicet Jocerannum, Amedeum, Walcherum, Willelmum, et Vldricum. Prenominati siquidem viri laudauerunt et concesserunt domui de Alcrest omnia dona que pater eorum Joret longe ante eidem domui per censum et pactiones subscriptas donauerat: Terram videlicet de la Dousa, laudante Vualnerio de Palaysol, et patruo eius Badrado, de quorum feodo erat, sub annuo censu vnius modii frumenti, quale eadem terra gignit. Item terram de Chesal Rucet cum decima, sub annuo censu VI cupparum frumenti. Item quidquid juris habebat in Sartis, sicuti Asdras et Tibodus frater eius viauerunt eo presente, et insuper quidquit habebat in Adra et in fr(atr)e eius in alodio et in feodo sine ulla retentione, sub annuo censu vnius modii frumenti et vnius auene. Item apud grangiam de Pyneto medietatem terre que feodum nuncupatur, cum decima, sub annuo censu duarum cupparum siliginis. Hec omnia laudauerunt et concesserunt domui de Alcrest iam sepe /46/ dicti filii Joret que de eorum iure erant, quibus videlicet eadem domus vestita erat. Vniuersus vero census prescriptus circa festum beati Martini reddendus est intra abbatiam, medietas scilicet Willelmo, filio Petri, et heredi eius post eum, et alia medietas Joceranno et heredi eius post eum. Quod si quis pro aliqua de prescriptis donationibus, pactionibus, domum de Alcrest inquietare voluerit, filii Joret legitimam garantiam portabunt, si non tulerint interim prescripto censu carebunt. Statutum est etiam quod si quis de predictis filiis Joret iter agens ad abbatiam venerit cum duobus aut tribus, aut ad plus quinque sociis, hospitium ac refectionem sicut vnus de fratribus domus ibi habebit similiter ad grangias. Preterea ita pactum est quod tempore sancti Johannis dabuntur eis duo seracia intra abbatiam, singulis annis, in precio duorum solidorum, quorum vnum dabitur Willelmo filio Petri, aliud Joceranno, et si aliquis de filiis Joret quos nominauimus ad religionem venire voluerit, in eadem domo recipietur, nisi aliquid eorum quod contra ordinem aut ecclesiasticam censuram fuerit impediat. Si in extremis sepulturam ibidem elegerit, et in ea valetudine fuerit, vt a porta usque ad hospicium pedes incedat, recipietur nisi aliquid predictorum impediat. Hanc autem prescriptam compositionem iam frequenter dicti filii Joret, bona pace perpetuo se obseruaturos iurauerunt, in presencia Stephani tunc abbatis de Alcrest, et Magnonis, et Hominis Dei, monachorum. Et ne de cetero idem filii Joret et domus de Alcrest de facta compositione discordentur, conscriptum inde cyrographum ac per medium diuisum, et filiis Joret pars vna tradita est custodienda, altera /47/ domui de Alcrest. Huius compositionis testes sunt Warnerus miles de Palaysol, et Petrus filius eius, Otho minister de Lustrie, et Johannes cognomento Warnerus. Factum est hoc anno ab incarnatione Domini M° centesimo LXXXVI°.
28.
Guillaume de Rue, chevalier, cède à l’abbaye de Hautcrêt tels hommes à lui appartenant qui se sont rendus dans ce monastère pour s’y faire moines ou frères convers. Il ajoute à ce don celui de ses droits sur la grange de Boloz.
1188.
A. C. Tit. d’Oron, no 14. copie sur papier.
Notum sit presentibus et futuris quod Wulliermus miles de Rota, filius Cononis, dedit in elemosinam Deo et beate Marie de Alcrest, et fratribus ibidem Deo seruientibus, omnes illos homines de suis qui se in monachos vel conuersos reddiderint in eadem domo. Dedit etiam eidem domui tenementum vnius hominis et quicquid aliud habebat in villa de Boloz. Testes fuerunt dominus Garnerius, Clareuallensis abbas, et dominus Ysaac, abbas de Alpibus, in quorum presentia hec elemosina facta est, et quorum sigillis presens scriptum, ipso Wulliermo iubente, munitum est. Testes sunt etiam Stephanus, tunc abbas de Alcrest, quem idem Wulliermus, pro eadem elemosina in pace conseruanda, osculatus est, Narduinus cellerarius Bonimontis, Radulfus miles de Vllens. Factum est hoc anno ab incarnatione Domini millesimo centesimo octogesimo octauo. /48/
Datum pro copia a suo proprio originali extracta de verbo ad verbum debite collationata per me notarium designatum.
Morelli
(avec paraphe).
29.
Thomas, comte de Savoie, investit l’abbé Henri et le couvent de Hautcrêt d’une terre dite Grand Champ, sise près de Chillon, pour y planter une vigne, dont les religieux percevront deux tiers et le donateur l’autre tiers.
Saint-Maurice, 1195, août.
A. C. Bailliage de Vevey, Lay. 145, no 41. parchemin.
Vidimus de 1309.
Monum. Histor. patriæ, p. 1027.
Anno dominice incarnationis M°C°XCV°, mense augusti, ego Thomas, comes Sabaudie, inuestiui dominum Henricum, abbatem de Altcrest, et conuentum eiusdem domus, de illa terra que vocatur Grandis campus, iuxta castrum Quilonis; ita tamen, vt in ea vineam faciant, et ex vino illo duas partes habeant, et nos terciam partem habeamus, in tinis sicut consuetum est expresse; reliquum autem, quod dech appellatur, domui concedimus. Et ne aliquo tempore hec nostra constitutio ab aliquo possit infringi, impressione nostri sigilli roboramus. Actum est hoc apud Sanctum Mauritium. Testes sunt magister Albertus, Aymo de Turre, Jacobus de Porta Sancti Ursi, Guido de Reis, Guibertus de Auriano (Aiuiano?) Petrus de Seissel, Guifredus merescallus, Mauritius notarius. /49/
30.
Roger, évêque de Lausanne, confirme l’accord fait par Guillaume, doyen de Vevey, entre le chapelain de Compengie, soit de Villeneuve, et le couvent de Hautcrêt. relativement à la chapellenie du dit lieu, accord en vertu duquel le chapelain percevra la moitié de la dîme de toute la paroisse, etc.
Lausanne, 1207.
A. C. Bailliage de Vevey, Lay. 145, no 1. parchemin.
R(ogerius), Dei gratia Lausannensis episcopus, uniuersis ad quos presens scriptum peruenerit in Domino salutem. Vniuersitati vestre notum facimus, quod cum inter sacerdotem de Compengiaco et dilectos nostros A., abbatem et fratres suos de Alcrest, mediante venerabili fratre nostro Willelmo, decano Viuesii, super capellania de Compengiaco, audierimus, eodem Willelmo decano necnon et ipso abbate aliisque probis viris attestantibus, compositionem intercessisse, et prefato capellano iuxta quantitatem prouentuum ecclesie de Compengie competentem porcionem assignasse, medietatem scilicet decime tocius parrochie, oblationes uniuersas ecclesie de Compengie, et a duodecim denariis et sursum omnem medietatem helemosinarum, dicto sacerdoti B. pro capellania ab ipso decano et iamdicte abbate A. concessisse, nos transactionem illam et factum in Domino approbantes Dei auctoritate et nostra confirmamus et sigilli nostri impressione munimus. Factum est hoc Lausanne, anno Domini M° ducentesimo septimo.
(Sceau pendant.) /50/
31.
Donation du cens de dix sols dû rière Saint-Martin, faite à l’abbaye de Hautcrêt par Pierre de Billens, donzel.
1212, avril.
A. C. Tit. d’Oron, no 15. parchemin.
Ego Petrus de Billens domicellus notum facio vniversis, quod cum Perrusson vxor mea quondam de voluntate mea legauerit, nomine elemosine, religiosis Altecriste quinque solidos lausannenses census, ego dictus Petrus, pro remedio anime mee, dicte Perrusson, et predecessorum meorum, do dictis religiosis, nomine annualis elemosine, quinque solidos lausannenses census, quos dictos quinque solidos census per me datos et dictos quinque solidos legatos per dictam Perrusson, recuperandos annuatim a me et heredibus meis prima die Maii, pono et asseto dictis religiosis super censum quem mihi debet Anselmus Doubes, perrochie de Sancto Martino, et fratres sui, quousque ego dictus Petrus vel mei heredes soluerimus dictis religiosis decem libras lausannenses, pro dictis decem solidis lausannensibus, de quibus dicti religiosi debent emere decem solidos lausannenses census pro anniuersario meo et dicte Perrusson faciendo, de quibus decem solidis debet emi pitancia et dari omni conuentui die anniuersarii mei et dicte Perrusson post obitum meum, ante obitum meum pro /51/ anniuersario dicte Perrusson, ponendo ipsos religiosos in possessione soluendi et eximendi dictos decem solidos ex causis predictis. In cuius rei testimonium sigillum meum duxi presentibus apponendum. Datum mense aprilis anno Domini M°CC° duodecimo.
(Petit sceau pendant, un peu endommagé.)
32.
Donation de la terre dite de Grand-champ, faite à l’abbaye de Hautcrêt par Thomas, comte de Maurienne ou de Savoie.
1214.
A. C. Bailliage de Vevey, Lay. 145, no 2. parchemin.
Vidimus de 1309.
Documenti, Sig. e Monete, p. 116.
Uniuersis ad quos presens scriptum peruenerit Thomas, Maurinensis comes et in Ytalia marchio, salutem. Nouerit uniuersitas vestra nos dedisse et concessisse abbati et conuentui de Alcrest terram illam, que appellatur Grandis campus, iuxta castrum de Chillon, tali modo ut si vineam in predicta terra fecerint, ad bonam consuetudinem terre vini terciam partem in tinis nobis reddant, ipsique fratres duas partes vini et totum dech in pace habeant. Si vero predictam terram dicti fratres absque vinea colendo voluerint laborare, habeant illam ad quartam gerbam bladi qui de ea prouenerit imperpetuum. Hanc concessionem fecimus in villa de Corp, in manus Turumberti eiusdem loci abbatis, et sigilli nostri impressione presentem paginam iussimus /52/ communiri. Inde testis est Nantelmus donnus de Myolanis 1 , Petrus de Saisel 2 , Petrus de Amasins, Nantelmus de Albona, Erluinus de Chinins, Vreffredus 3 marescalcus, Willelmus de Aniue(sio) et Gillebertus minister de Chillon, anno Domini M°CC°XIIII°. Testis Maricius notarius domini comitis.
(Fragment du sceau pendant.)
33.
Berthold, évêque de Lausanne, termine, après enquête, un débat existant entre le doyen de Vevey et l’abbaye de Hautcrêt, relatif à l’église de Compengie, soit de Villeneuve, et adjuge cette église à l’abbaye de Hautcrêt.
Lausanne, 1215.
A. C. Invent. anal. vert. Paq. let. DD. parch.
Tit. d’Oron, no 16. parch.
Vniuersis ad quos presens scriptum peruenerit Bertoldus, diuina permissione Lausannensis episcopus, eternam in Domino salutem. Nouerit uniuersitas uestra quod cum dilectus noster Willelmus, thesaurarius lausannensis et decanus de Viueis, aduersus abbatem et fratres de Alcrest de ecclesia de Compengie proposuerit questionem, affirmans fortiter prefatam ecclesiam de corpore decanatus fuisse, et donationem Landrici episcopi, quam fratres de Alcrest de eadem ecclesia bono titulo sibi factam esse dicebant, nullius momenti fuisse assereret, et quod nullum obtineret ualorem, tandem /53/ partibus conuocatis apud Lausannam in die utrisque assignata, eorum allegationibus et responsionibus auditis, et instrumentis abbatis et fratrum de Alcrest diligenter inspectis, habito prudentum uirorum consilio, prefatum abbatem et fratres de Alcrest ab impetitione prefati thesaurarii absoluimus, et predictam ecclesiam iamdictis fratribus adiudicauimus. In huius rei testimonium presens scriptum fieri iussimus, et sigilli nostri et capituli et prefati decani sigillis fecimus roborari. Hinde 1 testis est Cono, prepositus lausannensis, magister Gauterus, magister Galanus, Nicholaus de Wulens 2 , magister Willermus, Nicholaus de Chauornai, Vldricus del Uanel, Petrus de Marlie, Giroldus sescallus, Albertus Noui castri, Petrus Cheinons. Factum est hoc Lausanne, anno Domini M°CC°XV°.
Les trois sceaux qui pendaient à l’acte de l’Invent. anal. vert ont disparu. L’expédition appartenant aux Tit. d’Oron ne paraît pas avoir été scellée.
34.
Rodolphe, seigneur d’Oron, du consentement de son frère Pierre, de sa mère Emma et de sa femme Alix, confirme la cession que son père Guillaume avait faite à l’abbaye de Hautcrêt d’un boisseau d’avoine, d’un cens annuel en argent, du droit d’usage dans ses bois et de pâturage sur ses terres, et il reçoit du dit couvent 15 sols en retour de cette confirmation.
Hautcrêt, 1215, mai 12.
A. C. Invent. anal. vert, Paq. let. CC. parch.
Vniuersis ad quos presens scriptum peruenerit tam presentibus quam futuris, Radulfus, dominus de /54/ Ourons, salutem. Vniuersitati uestre notum facimus, quod ego habui querelam aduersus fratres de Alcrest, de helemosina quam fecerat domui de Alcrest pater meus Willermus, scilicet de uno modio auene censuali, quod debet Vldricus de Walbroi soluere annuatim, et tredecim solidos de placito, uel decem ad marci 1 , et de pasturis et usamentis que habebant in tota terra mea. Que querela ad hoc usque perducta est, quod ego R(adulfus), dominus de Orons, prefatum modium auene et placitum quod debebat Vldricus de Walbroi et heres ipsius, et pasturas, et usamenta per totam terram meam, et omnes inuestituras de quibus prefata domus de Alcrest, largitione predecessorum meorum, prout eorum scripta testantur, fuit et est inuestita, bona fide et sine aliqua retencione, concessi, donaui, et guerpiui. Hanc concessionem feci in parlatorie de Alcrest, in festo sancti Pancracii martyris, in manu T(urumberti), abbatis eiusdem domus. Inde testes sunt Walcherus de la Lanci, Radulfus prior, Otho portarius, Petrus de Alborenges, Erluinus cantor, et Johannes infirmarius, et totus conuentus de Alcrest. Hoc donum concessit et laudauit Petrus, frater eius, et mater eius, Emma nomine, et uxor eius Alys, et testes interfuerunt Radulfus prior de Alcrest, et frater Turumbertus, mercator, Willelmus de Turre, Torencus de Turre, et Willelmus sescalcus. Anno Domini M°CC°XV°. Concessio ista quam fecit Petrus, frater eius, et mater eius, facta fuit apud Viueis. Inde habui ego Radulfus de bonis prefate domus xv solidos./55/
35.
Notification de Berthold, évêque de Lausanne, portant: 1° que Guillaume de Palézieux, chevalier, a confirmé à l’abbaye de Hautcrêt la possession des droits que ses ancêtres avaient concédés à ce couvent; 2° que cette abbaye ne pourra moudre entre le pont de Châtillens et celui de Palézieux qu’aussi longtemps que le moulin du dit Guillaume sera en activité.
Lutry, 1218, avril 29.
A. C. Tit. d’Oron, no 17. parch.
Ego B(ertholdus), Dei gratia Lausannensis episcopus, notum facio uniuersis tam presentibus quam futuris, quod controuersie que vertebatur inter domum de Alcrest et W(illelmum), militem de Palesuez, pacificate sunt in manu nostra in hunc modum: Idem W(illelmus) miles omnes querelas quas habebat aduersus domum de Alcrest in grangia de Sales et de Goiz et de Sertes et de Alcrest, et super decima de Palesuez, et in cunctis locis absolute ei finauit, concedens et laudans et donans quecunque domus de Alcrest tenebat et possidebat ab ipso et antecessoribus suis, in decimis et in omnibus rebus aliis. Hoc totum laudauerunt et concesserunt uxor Girez et filius P(etrus), et filie Willelma et Agnes, libere et pacifice imperpetuum possidenda, et quod ipse W(illelmus) et heredes sui hec omnia contra omnes homines deffendent et guerentabunt domui de Alcrest. Preterea firmatum fuit ab utraque parte quod domus de Alcrest a ponte Chastelens usque ad pontem de Palesuez non molet, nisi quandiu molet predicti /56/ W(illelrai) molendinum. Huius compositionis testes sunt W(illelmus), thesaurarius lausannensis, R(ogerius) cantor, magister A., R. prior Lustriacensis, P. de Gumuens, A. sacerdos de Promasens, V. sacerdos de Sancto Martino, et T. de Chastellens capellanus, V. miles de Vileta, dominus G(alcherius) de Blonai. Actum est apud Lustri, anno ab incarnatione Domini.M°cc°. octauodecimo. Vt autem veritas predictorum inconcussa permaneat futuris temporibus presentem cartam sigillo nostro fecimus communiri. Datum per manum R(ogerii) cantoris III°, kal. Maii.
(Sceau pendant.)
36.
Notification de Berthold, évêque de Lausanne, portant que Guillaume de Vulliens, chevalier, a cédé, en retour de 9 livres, à l’abbaye de Hautcrêt, sa part d’une dîme qu’il avait acquise dans le territoire d’Oron.
1220.
A. C. Tit. d’Oron, no 18, parch.
Ego B(ertoldus), diuina miseratione Lausannensis episcopus, rogatu Willelmi militis de Uulleins testificor et sigilli mei impressione comunio ecclesie et fratribus de alcrest partem illam decime, quam ipse W(illelmus) per dotem acquisierat a Willelmo uicedonno de Melduno et uxore eius in territorio de Oruns. Idem namque W(illelmus) de Uull(eins) supradictam decimam dedit prefatis fratribus, pro remedio anime sue et parentum suorum, nichil sibi uel heredibus suis retinens in eadem, inmo promisit ipse et Petrus filius eius, uxor eius Sibilla, /57/ et Petronilla soror uxoris, et Guido de Escublens maritus eius, legitimam garentiam iugiter se laturos. De dono supradicti Willelmi testes sunt Amedeus de Promaseins, Torencus de Chasteleins, sacerdotes, Petrus clericus de Illeins, Anselmus miles de Confinun, Jonas prior de Alcrest, Stephanus, Johannes, Radulfus, Jacobus, monachi de Alcrest, et plures alii. Laudauit hoc domina Agnes uicedomna, in manu Johannis predicte domus cellerarii, et inde testes sunt Nicholaus, uicedomnus de Blonai, Stephanus Faber, Petrus filius Garini. Hoc idem laudauit et concessit Guido de Escublens. Testes sunt m(agister) Petrus Albus, Anselmus de Cufinun, Paganus de Saluiun. Hoc idem laudauit uxor eius. Testes sunt Vmbertus de Uulleins, Petrus filius Vmberti dicti. Hoc idem laudauit Petrus filius memorati W(illelmi) de Uull(eins), et Sibilla uxor eiusdem W(illelmi), coram supradictis testibus. Pro hoc accepit idem W(illelmus) de Uull(eins) de bonis ecclesie de Alcrest IX libras lausannensis monete. Actum est hoc ab incarnatione Domini M°CC°XX°.
37.
Décision qui termine, devant le chapitre de l’Eglise de Lausanne, en présence de Conon, prévôt, et de Roger, chantre de cette église, un débat existant entre l’abbé de Hautcrêt et le prévôt du Grand-Saint-Bernard, au sujet des paroissiens de Villeneuve et de la dîme de Peney.
Lausanne, 1220.
A. C. Tit. d’Oron, no 28. parch.
Sciant quos scire oportuerit quod C(uno) prepositus et R(ogerius) cantor Lausannenses, de precepto domini /58/ B(ertholdi), Lausannensis episcopi, audientes causam abbatis de Alcrest et prepositi Montisiouis, tales querelas audierunt. Prepositus siquidem Montisiouis querebat ab abbate de Alcrest et capellano Noue uille, quod parrochianos suos apud Nouam uillam contra ius retinerent, et de quadam decima apud Pyney, quam eis, sicut dicebat prepositus Montisiouis, illi de Alcrest auferebant iniuste. Ex aduerso responsum est ab abbate et capellano Noue uille, quod parrochianos illos per annum et diem pacifice possedissent et decimam per quadraginta annos et amplius per censum suum. Super qua de causa tale iudicium factum est inter eos: Dictum est quod si abbas de Alcrest vel capellanus Noue uille probare possent per testes legitimos quod parrochiani illi, super quibus querela mouebatur, per annum et diem stetissent, pacifice sine querela in parrochiatu Noue uille liberi remanerent. De decima de Pyney dictum est, quod si abbas probare posset quod decimam illam per quadraginta annos Domus pacifice tenuisset per censum suum, libera eis remaneret. Quod et factum est de utroque iudicio ab abbate de Alcrest et capellano Noue uille, per testes legitimos et omni exceptione maiores, productos in presentia prepositi et cantoris ante capitulum Lausannense. Testes: Jonas prior, et Oto, monachi de Alcrest, Willelmus cantor de Tela, Gerardus prior de Ryuoyre, Willelmus thesaurarius, magister Galterus, Joseph, Nicholaus de Veyllans, Raymundus de Rouano, Gyrodus frater dapiferi, canonici lausannenses; Amedeus capellanus de Promasans, magister Andreas de Chardone, magister Jacobus de Burgo, Walcherus dominus de Blonay, Gerardus dominus de /59/ Gomoans, Willelmus de Veyllans, milites; Jacobus psalterus, Gillebertus ministerialis Noue uille, Petrus filius Humberti de Burgo. Ego uero Johannes, abbas de Tela, qui his omnibus interfui, presenti scripto propter labilem memoriam plurimorum sigillum meum apposui. Actum est hoc apud Lausannam, anno ab incarnatione Domini M° ducentesimo vicesimo.
38.
Confirmation de Gaucher, seigneur de Blonay, des donations faites par ses ancêtres à l’abbaye de Hautcrêt.
Lutry, 1224.
Cartul. de Hautcrêt, fol. 49, verso.
Ego Galcherus, dominus de Blonay, confirmo et approbo donationes factas ab antecessoribus meis ecclesie et fratribus de Autcrest, et omnes inuestituras eorum, tam in decimis quam in pascuis et uniuersis possessionibus, quas habent de feodo siue de hereditate de Blonay, statuens ut nullus super hiis dictos fratres uel successores eorum inquietet de cetero uel molestet. Actum est hoc apud Lustriacum, anno gratie M°CC°XX°IIII°. Testes sunt Hugo, prior Lustriaci, Petrus, decanus lausannensis, Raymundus, capellanus Lustriaci, W(illelmus) de Fruenci, W(illelmus) de Palasuoz, milites, Nicholaus de Uiuex. Et ut hoc ratum habeatur et firmum, presentes literas sigillo meo feci sigillari. /60/
39.
Guillaume, comte de Genevois, reçoit en sa garde l’abbaye de Hautcrêt et ses appartenances.
1225.
A. C. Invent. anal. vert, Paq. lett. CC. parchemin.
Nouerint uniuersi presentes litteras inspecturi quod ego W(illelmus), comes Gebennensis, abbaciam de Alcrest cum appendiciis suis in custodia nostra recepimus, precipiendo omnibus hominibus nostris, ac rogantes amicos nostros, ut ipsam et res ipsius tanquam nostras proprias a suis malefactoribus pro posse suo defendant. dominis de Rota, R(odulfo) et R. mandamus et precipimus quatinus dictam custodiam, cum requisiti fuerint, et nos presentes non erimus, integre conseruent. Actum anno gratie M°CC°XXV°.
(Sceau équestre pendant.)
40.
Notification par l’abbé de Hautecombe et l’abbé d’Aulps, de l’accord d’un différend qui existait entre les abbayes de Hautcrêt et de Hauterive, au sujet de l’usage d’un chemin conduisant des vignes des Faverges au cellier de Hautcrêt.
1230, mai 3.
A. C. Invent. anal. vert, Paq. lett. CC. parchemin.
Nos, frater Ro. de Altacumba et frater P. de Alpibus, dicti abbates, omnibus scire uolentibus rei geste /61/ notitiam cum salute. Noueritis quod domus et fratres de Alcrest impetebant domum et fratres de Altaripa super consueto, a longis retro temporibus, usu uie que ducit per uineas de Fauargiis ad cellarium de Alcrest, quam illi de Altaripa contra uoluntatem fratrum de Alcrest obstruxerant, et cum plurima rerum dampna et corporum pericula ipsis inminerent, et ordinis confusio longe lateque multipliciter nasceretur, ad instantiam abbatis de Alcrest capitulum generale nobis imposuit inquirere diligenter et cognocere de querela, que inter eos uertebatur, et cognitam pace uel iudicio terminare. Quod et fecimus, habito prudentum uirorum consilio, tali forma. Auditis namque hinc inde allegationibus, ad admonitionem nostram partes cum consilio suorum compromiserunt in nos pro se et pro conuentibus suis, ita quod de utriusque partis consilio haberemus duos, et quicquid de querela superius memorata concordi arbitrio terminaremus, promiserunt se firmiter obseruare. Vocatis igitur de consilio partium duobus, ut dictum est, ex utraque parte, unanimi consensione diximus: Quod fratres de Alcrest omnino abstineant ab usu uie supradicte, a festo sancti Johannis Baptiste, donec uindemia dictarum uinearum de Fauargiis sit collecta. Postquam uero collecta fuerit habeant memorati fratres de Alcrest pacifice plenum usum uie supra dicte, usque ad sequens festum sancti Jo(hannis) Baptiste. Ita quod fratres de Altaripa uiam superius memoratam de Fauargiis talem faciant, tamque competentem, ut per eam eques de Alcrest honustus 1 ire ualeat sine sui lesione et dampno honeris 2 . Similiter et quilibet de familia /62/ ipsorum, uacuus siue honustus 1 . Diximus etiam arbitrando quod fratres de Altaripa, si uoluerint, claudant cum hostiis 2 , maceriis et seris, introitus et exitus earumdem uinearum, ubi aptent duas claues, quarum alteram habeant illi de Alcrest, ut transeuntes per eamdem uiam aperiant, et claudant post se hostia 3 quociens eos intrare et exire contigerit, ut sint illi de Altaripa, quantum ad hoc, absque dampno. Quicunque uero monachus uel conuersus hoc statutum nostrum, quod auctoritate capituli generalis fecimus et precipimus firmiter obseruari, maliciose contraire presumpserit, transgressor de domo de Alcrest, monachus uel conuersus, mittatur, cum litteris culpam continentibus, pedes ad portam Cari loci, ad arbitrium abbatis Cari locensis, secundum culpe modum satisfacturus. Similiter presumptor Alteripe pedes mittatur ad portam Clareuallis, ad arbitrium Clareuallensis, pro modo culpe puniendus. Presentibus etiam et posteris prouidentes statuimus ut super hac lite pace perpetua hinc inde perfruantur in posterum, et precipimus ut utraque domus hanc cartam penes se habeat, munita sigillis nostris et sigillis abbatum utriusque domus. Actum anno gratie M°CC°XXX°, in inuentione sancte Crucis, tempore abbatum G(irodi) de Alcrest et Hv(gonis) de Altaripa, cum laude et consensu amborum conuentuum. Testes: abbas Willelmus de Marsens, Amedeus sacerdos de Promasens, et alii quamplures.
(Cette charte n’a pas été scellée.) /63/
41.
Payen de Servion, chevalier, du consentement de sa femme et de ses enfants, cède au monastère de Hautcrêt un homme et sa tenure.
1236.
A. C. Invent. anal. vert, Paq. lett. CC. parchemin.
B(onifacius), Dei gratia Lausannensis episcopus, vniuersis presentem paginam inspecturis eternam in Christo salutem. Nouerint vniuersi quod Paganus, miles de Saruion, vxore sua et liberis suis laudantibus, dedit imperpetuum domui de Aucrest quemdam hominem suum Mauricium nomine, de Saruion, et tenementum suum, pro remedio anime sue et pro quodam equo quem domus de Aucrest sibi uendidit. Et ab omni exactione immunem quitauit ipsum hominem domui de Aucrest. Dictus autem Mauricius pro se et pro tenemento suo tenetur soluere dicte domui de Aucrest singulis annis septem solidos censuales, in festo sancti Michaelis medietatem, et in pascha medietatem, et menaidas plenas in natalitate Domini. Quod ut ratum maneat adque firmum presens scriptum sigilli nostri munimine fecimus roborari, ad preces utriusque partis. Actum anno Domini M°CC°XXX°. sexto, per manum J(ohannis) cancellarii et cantoris lausannensis. /64/
42.
Sentence arbitrale prononcée par les abbés d’Agaune, soit de Saint-Maurice, de Hautecombe et d’Aulps, et maître Jean d’Acra, pour terminer un débat existant entre Aimon, seigneur de la province d’Agaune, frère du comte de Savoie, et l’abbé de Hautcrêt, au nom de l’église de Villeneuve, touchant la chapelle fondée en ce lieu, le cimetière, les offrandes dues à l’église mère, le droit paroissial, et le tiers des étrangers décédés au dit endroit.
Chillon, 1236, juin 25.
A. C. Baill. de Vevey, Lay. 145, no 4. parchemin.
La copie de ce document dans les Monum. histor. patr., t. I, p. 1333 et s., est très-incorrecte et défectueuse.
In nomine Domini nostri Jhesu Christi feliciter amen. Quum omne quod semel et vtiliter est diffinitum et interpositis iuramentis firmatum nulla debet iteratione deinceps retractari, et quod a maioribus stabilitum dignoscitur a posteris tenetur firmum illibatumque seruari, idcirco noscant omnes, presentes pariter et futuri, quod cum inter nobilem virum Ay(monem), Agaunensis prouincie dominum, ex una parte, et abbatem de Alta crista, nomine ecclesie de Villa noua, cui prefata ecclesia subesse videtur, super capella fundata in domo Dei de Villa noua, et super cimisterio, et super oblationibus matrici ecclesie de iure debitis, et super iure parrochiali, et super tercia parte peregrinorum ibidem decedencium, et super domo Dei premissa, ne alteri subiiceretur, et super sepulturis in eadem domo Dei moriencium, ex parte altera, questio verteretur. Tandem, ut ianua discordie clauderetur, et omnis /65/ contencio per bonum concordie sopiretur, in venerabiles viros et honestos abbates Agaunensem et de Alta comba et de Alpibus cisterciensis ordinis, et magistrum Johannem de Acra, de consensu parcium tam prouide quam salubriter extitit compromissum, promittentes eedem partes et per stipulationem se firmiter obligantes, quod quidquid per arbitrale judicium ab eisdem diffinitum fuisset, tam inconcusse quam inuiolabiliter obseruaret, et tam necessario quam voluntarie firmiter adimplerent. Qui siquidem arbitri plenius deliberantes, et omnes circonstancias tam prouide quam circonspecte considerantes, arbitrando pronunciauerunt: Quod neque dictus Ay(mo) neque successores ipsius, neque dicte domus Dei fratres, qui pro tempore ibidem fuerint, premissam domum Dei ulli persone possint vel debeant subiicere, volentes in hoc et monasterii de Aucrest indempnitati consulere, et matricem ecclesiam a futuro dispendio preseruare. Item pronunciatum fuit ab eisdem arbitris, quod diebus dominicis et festis sanctorum, videlicet que coluntur, et secundis feriis et anniuersariis, in quibus precipue oblatio fieri consueuit, neminem de parrochianis matricis ecclesie debeat capellanus dicte domus Dei siue oblationes eorum recipere, nec ius matricis ecclesie in aliquo decurtare, cum illic parrochiani prebere debeant alimenta, nisi diuina audiunt et ecclesiastica percipiunt sacramenta. Preterea ab eisdem extitit arbitratum quod neminem parrochianorum dicte matricis ecclesie, nisi domus eiusdem conuersus fuerit, et se et sua premisse domui penitus contulerit, id est sine retentione proprietatis et habitu subcepto et professione facta, ad premissam domum Dei transierit, necnon et pauperes /66/ ibidem decedentes capellanus eiusdem domus Dei debeat sepelire ibidem, dico in Villa noua, cum non sit licitum in alienam messem falcem imponere, nec ius alterius contra iusticiam usurpare. Preterea ne ius matricis ecclesie penitus eneruetur et dicta domus Dei non in omnibus aggrauetur, pronunciatum fuit ab eisdem arbitris quod illa tercia pars quam quondam ecclesia parrochiana de peregrinis decedentibus in parrochia substituta percipere consueuerat, ad quartam in omnibus et per omnia reducatur, de decedentibus videlicet in domo Dei superius nominata. Preterea additum fuit pariter et sancitum quod magister et fratres dicte domus Dei, qui pro tempore fuerint, iurare debent supradicta se firmiter obseruare, et, si sigillum habuerint, apponere. Item quod prefatus Ay(mo) iuramento se obligabit quod hec omnia fideliter obseruabit, et faciet domnum comitem Sabaudie, fratrem suum, per iuramentum interpositum, supradicta firmiter obseruare, et quod inde fiet publicum instrumentum, tam eiusdem Ay(monis) quam comitis Sabaudie, et venerabilis patris episcopi Lausannensis, et eiusdem loci capituli sigillorum munimine roboratum. Memoratus siquidem Ay(mo), pro celestibus terrena commutare desiderans, et pro domo lutea sibi suisque sidereas mansiones adipisci peroptans, omnia supradicta tam humiliter quam deuote concessit. Et ne que iuste stabilita videntur cissure incommodum paciantur, ad omnia fideliter obseruanda iuxta prelatum arbitrium se sacramento personaliter obligauit, et instrumentum exinde sollenniter confectum sigillo proprio permuniuit. Illustrissimus siquidem comes Sabaudie, pia vota fratris cupiens adimplere, et /67/ ut tam laudabilis propositi particeps fieret in hoc dono, desiderans complacere voluntati et pie petitioni fratris sui Aymonis, non solum condescendit verum eciam et iuramentum ad hoc obseruandum fideliter prestitit, et presentem hanc paginam sigilli sui munimine roborauit. Et ne que ad decorem et utilitatem domus Dei sicut disnoscuntur defectum in aliquo sustineant, et ad sui complementum diminutionem habere se senciant, venerabilis in Christo pater Lausannensis episcopus et eiusdem loci capitulum, de misericordia consueta, quidquid in prelato continetur arbitrio tam deuote quam sollempniter approbarunt, et in signum concessionis pariter et consensus sigillorum suorum munimina apponere decreuerunt, vt domus Dei premissa benedictione diuina repleatur deinceps, et de bono in melius de prosperitate in prosperitatem transcendens, ad honorem Dei et exaltationem sancte Virginis tam uberius quam gloriosius bonis omnibus fecundetur. Amen. Actum anno Domini M°CC°XXX° sexto, apud Chillon, VII kal. Julii.
(Des quatre sceaux il n’en reste que deux, fort endommagés.)
43.
Confirmation par Amédée IV, comte de Savoie, 1° De l’accord passé entre l’abbaye de Hautcrêt et les hommes de la Tinière, au sujet de la 16e partie des fruits de ce territoire, payable avec la dîme; 2° De la donation faite, en 1150, par son aïeul Humbert, en faveur de la dite abbaye.
Villeneuve, 1239, juin 28.
A. C. Tit. d’Oron, no 3, ou plutôt 20 bis, parch. original.
Ibid, no 2, parch. Vidimus de 1302.
Docum. Sig. e Mon., p. 139.
Nos Amedeus, comes Sabaudie et marchio Ythalie, notum facimus vniuersis presentes litteras inspecturis, /68/ quod nos pacem factam inter abbatem et conuentum domus Altecriste, cisterciensis ordinis, Lausanne dyocesis, ex una parte, et homines commorantes in Tigneria, ex altera, ratam et gratam habemus, et etiam scienter et prudenter confirmamus. Que pax continet, quod predicti homines et heredes ipsorum, presentes pariter et futuri, sextam decimam partem fructuum, in predicto territorio percipiendorum cum decima, supradicte domui de Altacrista et fratribus ibidem Deo et beate Marie seruientibus, presentibus et futuris, de cetero absque omnimode contradictionis obstaculo, integre soluere teneantur, de toto predicto territorio de Tigneria, et de tota valle a Reposorio, et sursum vsque ad montanam de Chages, ad leuam et ad dexteram vallis, sicut aque descendunt a summitate montium; quod territorium felicis memorie auus noster Humbertus, quondam comes Sabaudie et marchio Ythalie, pro remedio anime sue et antecessorum suorum, dedit libere et concessit, et pascua, et pedagia, et liberum transitum per terram suam, sicut in carta dictorum abbatis et conuentus sana et integra, nec in aliqua parte sui viciata, facta anno Domini M°C° quinquagesimo, et sigillata sigillo iam dicti Humberti comitis, plenius vidimus contineri. Cuius territorii donationem et concessionem, et pascuorum et pedagiorum, et liberi transitus per terram nostram, ratam et gratam habemus, et eas scienter et prudenter per presentes litteras confirmamus. Quas concessiones et confirmationes, pro salute anime nostre et antecessorum nostrorum factas, renouare et confirmare volumus, ne forte vetustate, corrosione vel casu aliquo alio fortuito, periclitari valeant; quod tamen /69/ nollemus aliquatenus euenire. Ad maiorem autem huius rei certitudinem sigillum nostrum apponi fecimus huic scripto. Datum apud Villam nouam anno Domini M°CC° tricesimo nono, indictione XII. IIII kl. julii.
44.
Donation d’un quart de la montagne de Lioson et d’une rente de 12 deniers, par Gui d’Aigle, chevalier, en faveur de l’abbaye de Hautcrêt.
1242.
A. C. Baill. d’Aigle, Lay. 313, no 5. parch.
Ego sancte Agaunensis ecclesie dictus abbas Nanthelmus nomine, notum facio vniuersis presentes litteras inspecturis, quod Guido, miles de Alio, A. vxore sua et vniuersis filiis suis laudantibus, vendidit et in elemosynam dedit perpetuam domui de Aucrest quartam partem tocius alpis de Liuson, supra Herniola, cum apendiciis suis, quam uidelicet quartam partem Giroudus et Constantinus fratres de Vadens, Portaioo et Lacondi uxoribus suis approbantibus, ante donationem istam in manu dicti G(uidonis) militis resignauerunt, et imperpetuum possidendam domui de Aucrest fideliter concesserunt. Dedit etiam dicte domui de Aucrest dictus G(uido) miles et heredes sui duodecim denarios censuales mauriciensis monete, super premissa quarta parte alpis de Lioson sex denarios, et super alia quarta parte eiusdem alpis sex alios denarios, quam ab ipso G(uidone) tenebat, nomine feodi, Villelmus de Vadens. Dedit etiam insuper V solidos, qui sibi de duabus predictis /70/ portionibus, commutato domino, debebantur pro placito, dominii ratione. Testes autem huius rei G. presbyter de Alio, P. Bouchardus, P(etrus) de Grueria, monachi de Aucrest, frater Ja(cobus) mercator, et frater P(etrus) magister pastorum, conuersi de Aucrest, R. laycus de Grueria. Quod ut ratum permaneat atque firmum presens scriptum sigilli nostri munimine fecimus roborari. Actum anno Domini M°CC°XLII°.
45.
Guillaume de St.-Martin, seigneur de Bioley, du consentement de sa famille et de Richard, seigneur de St.-Martin, cède en toute propriété à l’abbaye de Hautcrêt, le village, les hommes et le territoire de Mossel (à l’exception de quelques pièces de terre appartenant à d’autres), avec haute, moyenne et basse juridiction, et 15 poses de terrain sises près de Blessens.
1245, août.
A. C. Tit. d’Oron, no 21. parch.
Infinita mortalium supercrescens iniquitas ad seruorum Christi subsidium et in cultum acta deificum interdum effringere ausu sacrilego non veretur, et delere solet obliuio que geruntur si carere legitimo ipsa contigerit instrumento. Igitur in nomine Domini nouerint vniuersi quod ego Willelmus de Sancto Martino, dominus de Bioley, dedi domui de Altocrest in puram et perpetuam elemosinam et per allodium meum, pro patris, matris et antecessorum meorum animarum remedio, pro me ac successoribus meis, villam, homines cum tenementis suis et territorium totum de Monsez, libere ac quiete pleno iure possidenda perpetuo, ita videlicet /71/ quod sola domus de Alto Crest in predictis territorio, villa, hominibus et habitatoribus eorumdem, omne dominium, omne judicium, omnem iusticiam, omnem legem, omne bannum, tam in causa criminali seu eciam sanguinis, quam pecuniaria vel ciuili, dono meo qui hec omnia de iure meo in hiis habebam, qui donationem ipsam feci, possidebit plene et libere exercebit. Nec aliquis omnino alius quam domus ipsa de Alto Crest occasione iuris patronatus, aduocatie siue custodie, rationem aliquam vel exactionem, iurisditionem, seu consuetudinem exigere poterit, vel habere, in prescriptis habitatoribus et rebus, cum in eisdem nichil horum tempore patris, matris, fratrum meorum et meo quemquam preter nos certum sit hactenus habuisse. Excipiuntur ab hac donatione quatuor pose, quas Rodulfus senior, dominus de Rota, vel ecclesia de Promasens, et decem alie quas domini de Willens, et octo alie quas domicelli de Eschiens, in campis et nemoribus cum quibusdam pratis, ubi non ultra septem carratas fit fenum, dicuntur in predicto territorio possidere. Exceptis eciam quibusdam piceis terre de Muna, et exceptis hiis que iamdicta domus antea in predictis hominibus et territorio possidebat. Donaui preterea in elemosina iamdicte domui de Alto Crest amplius quam quindecim posas terre sitas apud Blessens, pro quibus Stephanus de Blessens, quamdiu eas tenuerit, vel eius heredes quinque solidos censuales et decem de placito premisse domui soluent. Prefatas vero donationes omnes bona fide volens facere, de predictis possessionibus, rebus, hominibus et iurisditionibus omnibus, premissam domum de Alto Crest in veram et corporalem /72/ possessionem immisi, nichil juris, nichil proprietatis vel actionis in hiis mihi retinens vel successoribus meis. Hanc vero donationem feci ad capellam quandam, in eadem domo de Alto Crest, loci ipsius contiguam ecclesie peragendam, et in ea altare cum omni ornatu suo assiduis missarum celebrationibus competenti, ad que tamen facienda dicta domus de Alto Crest non tenebitur dum quibuslibet fuero ipsi domui debitis obligatus. Ad omnia vero prelibata bona fide domui supradicte de Alto Crest manutenenda et bonam super hiis perpetuo guerentiam exhibenda, tam me quam filios meos, ipsis consentientibus, et eciam heredes nostros, prout potui melius, obligaui. Vt autem hec omnia rata sint atque perpetua, hanc paginam sigilli mei roboraui munimine, de voluntate filiorum meorum Petri, Ebali, et Henrici, fratrum quoque meorum Petri, canonici Lausannensis, et Richardi domini de Sancto Martino, et eciam Richardi filii eius, de quorum omnium laudatione, beneplacito ac consensu, acta sunt omnia suprascripta. Ipsi eciam fratres mei iamdicti, de voluntate predictorum filiorum meorum, et nepotis, ad robur maius et firmitatem presens scriptum fecerunt sigillorum suorum impressionibus communiri. Testes horum sunt Vldricus abbas, Petrus prior, Johannes monacus de Alto Crest, Vldricus de Sancto Martino, et Jacobus de Bioley, capellani, et plures alii. Datum anno gratie M°CC°XLV°. mense augusto.
(Trois sceaux pendants.) /73/
46.
Notification par Jean, évêque de Lausanne, portant que Gui Fabre, de Vevey, a vendu à l’abbaye de Hautcrêt une vigne au Désaley, qu’il tenait de l’évêque de Lausanne, sous condition du cens annuel d’un setier de vin, que le nouvel acquéreur payera à l’évêque.
1246.
A. C. Baill. de Lausanne, Lay. 73, no 46. parch.
Ego Johannes, diuina miseratione episcopus Lausannensis, Vniuersis presentes litteras inspecturis noticiam rei geste. Noueritis quod Guido Faber, filius Richon, ipso patre suo et Petro Fabro, fratre suo, de Viueys, et Sibilla uxore dicti Guidonis, de Viueys, laudantibus et approbantibus, vendidit abbati et conuentui de Aucrest vineam suam de Daselay, sitam iuxta vineas eiusdem domus de Aucrest in Daselay, et eisdem vineis contiguam, quatuor libris Lausanne iam solutis, quam videlicet vineam sub annuo censu vnius sextarii vini tenebat a nobis. Ipsum vero sextarium vini nobis dicta domus de Aucrest reddere tenebitur annuatim. Prefatus autem Guido de Viueys dictam vineam debet domui de Aucrest legitime guerentire. Que omnia ut rata perpetuo teneantur in testimonium, confirmationem et laudationem, presens scriptum sigilli nostri munimine, ad preces parcium, fecimus roborari. Actum anno gratie M°CC° quadragesimo sexto. Datum per manum Willelmi, cantoris et cancellarii nostri. /74/
47.
Jean, comte de Bourgogne et sire de Salins, fait à l’abbaye de Hautcrêt le don de 100 soudées de sel, soit d’une rente de 100 sols, à percevoir chaque année sur le puits de Salins, et payable, en nature ou en argent, au premier repons après l’octave de la fête de St.-Jean-Baptiste.
1246,juin.
A. C. Tit. d’Oron, n° 22. parch.
Nos Johannes, comes Burgundie et dominus Salini, notum facimus vniuersis presentem paginam inspecturis quod nos, intuitu pietatis et pro remedio anime nostre et antecessorum nostrorum, dedimus et concessimus in puram et perpetuam elemosynam abbati et conuentui de Aucrest, cysterciensis ordinis, centum solidatas salis annuatim in puteo nostro Salini, in primo Responso post octauas festi beati Johannis Baptiste, in denariis vel bonis nummatis salis valentibus centum solidos iam predictos. Ipsas autem centum solidatas salis in prefato puteo recipere, percipere et habere debent siue aliqua contradictione et reclamatione nostri, vel heredum nostrorum, aut successorum, seu alicuius alterius, in posterum facienda. Et hec promisimus bona fide pro nobis et pro successoribus nostris imperpetuum tenere, et predicte domui de Aucrest inuiolabiliter guerentire, nec aliqua occasione per nos seu per aliquem alium contra venire, vel venire volenti vllatenus consentire. Predicti vero abbas et conuentus de Aucrest, ingratitudinis malum vitare volentes, promiserunt nobis annuatim /75/ anniuersarium nostrum, antecessorum et successorum nostrorum, in ecclesia sua fideliter celebrare. Et ne res gesta processu temporis possit in dubium revocari, presentem cedulam sigilli nostri munimine fecimus roborari, in confirmationem et testimonium rei geste. Datum et actum anno Verbi incarnati millesimo ducentesimo quadragesimo sexto, mense iunio.
(Sceau équestre à double face.)
48.
Sentence arbitrale qui termine une querelle existante entre les abbayes de Hauterive et de Hautcrêt, concernant des pâturages sur le territoire de Rue.
1247, avril.
A. C. Tit. d’Oron, no 24. parch.
In nomine sancte et indiuidue trinitatis feliciter, amen. Ut caritatis mutue pax indissolubiliter a noxiorum variis scandalorum incursibus, cursu labente temporis, auctore Deo melius atque salubrius conseruetur, ideo rem gestam cauta presentium diligentia, de posteris pie sollicita, ad perpetuam facti memoriam in presenti pagina conscribere plenius laborauit. Nouerint igitur uniuersi, presentes pariter et futuri, quod cum inter domum Alteripe, ex una parte, et domum de Alcrest, ex altera, grauis et periculose controuersie questio verteretur super usuariis pascuorum que ad se solos pertinere in tota terra de Rota fratres de Alcrest affirmabant, et super emptione feni infra territorium supradictum, Tandem, post lites multiplices, et expensarum /76/ non modica grauamina, vexatione dante intellectum sanctiori Usi consilio, ad voluntatem atque consilium venerabilium patrum de Altacumba et de Balerna et de Aceio abbatum, quibus eadem controuersia commissa fuerat terminanda auctoritate capituli gen(eralis), abbates et conuentus ipsarum domorum, Alteripe videlicet et Altecriste, unanimi consensu, nemine contradicente, sed approbantibus fratribus uniuersis, elegerunt quinque fratres, scilicet Stephanum de Milduno, et fratrem Hugonem de Friburgo, monachos Alteripe, fratrem Petrum de Grueria, et fratrem Johannem de Wuurie, et fratrem Nicholaum de Sancto Germano, monachos de Alcrest, in quos compromiserunt tamquam in arbitros dicte partes, promittentes bona fide, et etiam mille solidorum pena se firmiter obligantes, quod quicque super premissis ordinarent vel dicerent quinque dicti fratres, aut duo ex ipsis cum predicto fratre Petro de Grueria, ab ipsis partibus ratum et immutabile teneretur. Qui siquidem arbitri, querelas, rationes et proposita partium audientes, et omnes circunstantias habita deliberatione diligentius attendentes, concorditer et unanimiter ordinatione tali tocius controuersie discordiam obstruxerunt: Quod ab aqua que appellatur Broya usque ad summitatem montium de Moleyson, directam lineam horum terminorum se directe ad inuicem respicientium, ecclesie uidelicet de Curtilia, ville de Brenles, ecclesie de Siuirie, ecclesie de Chauanes, veteris capelle de Lifreins, fontis existentis in villa de Somentier, et predicte rupis de Moleyson, ad alenda pecora et ad fena facienda vel emenda, illi de Alcrest uersus Altamripam, et illi similiter de Altaripa uersus Alcrest, de cetero non /77/
transibunt, hoc excepto quod territorium ville de Setsales, tam ad usum pascuorum quam ad emptionem pasturarum, ad domum de Altaripa integraliter pertinebit, et quicquid pascuorum fuerit ab ipso territorio uersus Vadens, inter montes de Moleyson et lu Boschet. Mansiones tamen locorum que infra dictos terminos domus utraque iam possidet ad suam habebunt sufficientiam pascuorum usuaria, tam in herbis quam in emptionibus pasturarum, et etiam usum omnimodum possessionum omnium, quas nunc habent et acquisiture sunt in posterum dicte domus, secundum ordinis instituta. Pasturas autem ad transitum suarum necessarias vecturarum utraque domus ubique sit poterit prouidere. Et ne compositionis huius ordinatio tam necessaria per cuiusquam incuriam seu maliciam occultam aut manifestam, vel occasione cuiuslibet exceptionis iuris seu consuetudinis in hiis parti alteri competentis, inmutari possit, aut aliquatenus infirmari, statuerunt predicti arbitri obseruari irreuocabiliter omnia supradicta, ordinantes quod quicumque monachus vel conuersus, per se siue per alium, contra formam prescriptam presumpserit attentare, si de Altaripa professus fuerit, ad Clareuallis portam pedes mittetur et punietur ad domni Clareuallensis arbitrium, ad domum propriam non reuersurus nisi per capitulum generale. Si vero de Alcrest professus extiterit, ad portam Cari loci ab eiusdem loci abbate puniendus pedes mittetur, a domo propria similiter excludendus. Presentem autem huius ordinationis et statuti formam nos frater Henricus Alteripe et frater Uldricus de Aucrest dicti abbates et conuentus nostri sponte recepimus, pari consensione atque /78/ unanimi approbantes, tam voluntarie quam expresse. Ad cuius rei firmitatem et robur inmutabile nos dicti abbates, de voluntate nostrorum premissorum conuentuum sigilla nostra presenti pagine duximus apponenda. Promisimus tamen bona fide, et nos et conuentus nostri, ad hoc nos mutuo fideliter obligantes, quod hanc compositionis ordinationem confirmari faciemus auctoritate capituli generalis. Actum anno gratie M°CC°XL° septimo, mense aprili. In utroque capitulo videlicet Alteripe et de Alcrest recitatum, et ab omnibus, ut dictum est superius, approbatum.
(Deux sceaux pendants.)
49.
Amédée IV, comte de Savoie, confirme à l’abbaye de Hautcrêt diverses donations faites à ce monastère.
Chillon, 1247, juillet 22.
A. C. Baill. d’Aigle, Registre-copie.
Nos Amedeus, comes Sabaudie et marchio Ythalie, notum facimus universis presentes litteras inspecturis quod nos non circumventi nec seducti, sed scienter et prudenter, bono animo, laudamus et presentis littere testimonio confirmamus viris religiosis abbati et conventui monasterii de Alta Crista, cisterciensis ordinis, Lausannensis diocesis, medietatem alpium de Lyuson et de Hernyola cum appendiciis suis, quarum alpium partem dedit eis in elemosinam perpetuam, partem vero vendidit Guido miles de Alyo, laudantibus et ratificantibus Ab. uxore dicti Guidonis et universis filiis suis, in /79/ nostra presentia constitutis; que alpes tunc temporis esse de nostro feodo noscebantur. Vineam quoque in Barma, juxta vineam Boni hospitis; et aliam vineam en la Cua, quas Bernardus dictus Muel, burgensis Ville nove, predicto monasterio et fratribus ibidem Deo servientibus contulit in elemosinam, necnon universas acquisitiones, venditiones, permutationes, donationes factas prefatis fratribus, usque in hodiernum diem, ab hominibus nostris talliabilibus, sive a liberis, tam nobilibus quam innobilibus, pro salute anime nostre et antecessorum nostrorum, ratas et gratas habemus, sive sint de feodo nostro sive non, et eas concedimus et per presentes litteras confirmamus. Ad maiorem autem huius rei certitudinem et evidentiam pleniorem, presentem litteram scribi et sigilli nostri fecimus munimine roborari. Datum apud Chillum, anno Domini millesimo ducentesimo quadragesimo septimo. Indictione quinta. XImo. kalendas Augusti.
50.
Bulle d’Innocent IV, confirmant I l’abbaye de Hautcrêt la possession de l’église de Villeneuve, autrefois dite de Compengie.
Lyon, 1248, février 10.
A. C. Baill. d’Oron, Registres-copies, t. Ier.
Zapf, Monum. anecd., p. 128.
Innocentius episcopus, servus servorum Dei, dilectis filiis abbati et conventui monasterii de Alcrest, cisterciensis ordinis, Lausannensis diocesis, salutem et apostolicam benedictionem. Iustis petentium desideriis dignum est nos facilem prebere consensum, et vota que /80/ a rationis tramite non discordant, effectu prosequente complere. Cum igitur, sicut ex parte vestra fuit propositum coram nobis, venerabilis frater noster episcopus Lausannensis, monasterii vestri tenuitate pensata, parochialem ecclesiam de Villa nova, lausannensis diocesis, que ecclesia de Compengye vulgariter dicebatur, decani de Viuiaco, qui ratione decanatus sui ius in eadem ecclesia se habere dicebat, et capituli Lausannensis accedente consensu, vobis in proprios usus pia et provida liberalitate duxerit concedendam, prout in eorum litteris confectis exinde plenius dicitur contineri. Nos, vestris supplicationibus inclinati, quod super hoc ab eodem episcopo pie et provide factum est, ratum et gratum habentes, auctoritate apostolica confirmamus, et presentis scripti patrocinio communimus. Nulli ergo omnino hominum liceat hanc paginam nostre confirmationis infringere, vel ei ausu temerario contraire. Si quis autem hoc attemptare presumpserit, indignationem omnipotentis Dei et beatorum Petri et Pauli apostolorum se noverit incursurum. Datum Lugduni, IIII idus februarii, pontificatus nostri anno quinto.
51.
Jean, évêque de Lausanne, agrée pour curé de l’église de Villeneuve, autrefois dite de Compengie, maître Hugues de Crassier, présenté par le chapitre de Hautcrêt.
1248, novembre 27.
A. C. Inv. anal. vert, Paq. lett. DD. parch.
Johannes, diuina permissione Lausannensis episcopus, uniuersis presentem cartulam inspecturis rei geste /81/ noticiam cum salute. Noueritis quod nos ad presentationem religiosorum fratrum abbatis et conuentus de Altacrista, cisterciensis ordinis, nostre diocesis, ad quos spectat presentatio ecclesie de Villa noua, que uilla olim Compesie dicebatur, ad curam animarum eiusdem ecclesie recepimus magistrum Vgonem de Cracie. Huic autem presentationi et receptioni interfuerunt testes frater Nicholaus de Albona, frater Aymo de Crusilia, de ordine Predicatorum, Aymo cantor Gebennensis, Vldricus prior sancti Marii, Joseph succentor, Giroldus sacrista, Petrus celerarius, Aymo de Ayma, Galcherus officialis noster, canonici lausannenses. Datum anno Domini M°CC°XL°VIII° quinto kalendas decembris.
(Sceau pendant avec contre-sceau.)
52.
Nantelme, abbé de St.-Maurice, déclare avoir cédé à l’abbaye de Hautcrêt un fief à Sullens, pour un cens annuel de 5 sols, et, de plus, tous les droits dus par le dit fief, pour la somme de 6 L. lausannoises, à lui payées par le couvent de Hautcrêt.
1251, novembre.
A. C. Baill. de Morges, Lay. 217, no 6. parch.
Vidimus du 13 janvier 1268 (n. st.), ibid.
Nouerint vniuersi presentem paginam inspecturi, quod Nos Nantelmus abbas et Capitulum sancte Augaunensis ecclesie, concessimus et dedimus venerabili Vldrico, abbati de Altocrest et religioso suo conuentui, cisterciensis ordinis, Lausanne diocesis, totum feodum quod tenebat a nobis Johannes Tyemars, clericus /82/ lausannensis, apud Soulens, et in aliis locis, cum omnibus appendiciis suis, de voluntate et rogatu ipsius Johannis, in terris, pratis, nemoribus, vsagiis, et rebus omnibus ad ius dicti feodi spectantibus, pro quinque solidis lausannensis monete nobis soluendis in festo sancti Mauricii annuatim. Dedimus etiam et quitauimus memoratis religiosis omnia vsagia, que nobis debebat pro feodo memorato Johannes clericus antedictus, pro sex libris lausannensibus nobis solutis a prefatis religiosis in bona pecunia numerata. Promisimus autem dictis abbati et conuentui dictum feodum gerentire et defendere contra omnes, ad expensas eorumdem iusticiam faciendo, et de predicto feodo cum suis pertinenciis fecimus sepedictos abbatem et conuentum corporaliter inuestiri. In huius rei memoriam et testimonium nos jam dicti abbas et capitulum Augaunenses sigillis nostris presens scriptum fecimus roborari. Nos vero frater Vldricus, abbas de Altocrest, de voluntate et consensu conuentus nostri, ad maioris roboris firmitatem, sigillum nostrum appendi fecimus huic carte. Datum anno Domini M°CC° quinquagesimo primo, mense nouembri.
53.
Accord entre l’abbaye de Hautcrêt et Pierre de Martigny, chevalier, touchant la moitié de la montagne de Lioson.
1252, août 25.
A. C. Baill. d’Aigle, Lay. 313, parch.
Nouerint vniuersi presentem cartam inspecturi quod cum domus de Alcrest haberet medietatem alpis que /83/ uocatur Lyoson, a domino Guidone milite de Alyo, et dominus Petrus, miles de Martignye, moueret calumpniam contra eandem domum super eadem alpe, quam dicebat se tenere ab eodem Guidone milite, tandem idem dominus Petrus dictam calumpniam et quicquid iuris in supradicta medietate alpis habebat uel habere poterat dicte domui de Alcrest quitauit, et concessionem et uenditionem factam et faciendam a domino Guidone premisso et eius heredibus, dicte domui de Alcrest, de eadem alpe concessit. Habuit autem pro ista concessione et quitatione dictus dominus Petrus, de dicta domo, quatuor libras lausannenses sibi integraliter persolutas. Ad hoc fuerunt testes conuocati et rogati dominus Nicolaus prior, dominus Ludouicus, dominus Petrus, sacerdotes, Johannes li Pitez 1 , canonicus Agaunensis, frater Johannes de Alcrest monachus, natus de Wurie, Willermus clericus de Villa noua, Aymo de Mons, Martinus de Alesses, Johannes filius domni Petri de Saluans. Dictam uero concessionem et uenditionem et quitationem laudauerunt et concesserunt domina Margareta, uxor dicti domini Petri, et Ysabella, filia eorumdem, et Aymo et Jacobus, fratres eiusdem domini Petri. Vnde sunt testes Petrus Limogini, canonicus Agaunensis, Petrus domicellus, filius Willermi de Martignie, Petrus, tunc pastor Domini-petri. Ego uero dominus Petrus, cantor Agaunensis, hanc cartam scripsi nomine ecclesie Agaunensis. Cui si quis contraire presumpserit, maledictionem Dei omnipotentis incurrat, et decem libras mauricienses regie potestati persoluat. /84/ Actum est hoc anno Domini M°CC°L°II° , in crastino beati Bartholomei. In cuius rei testimonium appositum est huic carte sigillum capituli Agaunensis.
(Fragment du sceau pendant.)
54.
Gui d’Aigle, chevalier, ses fils et d’autres parents confirment à l’abbaye de Hautcrêt la donation de la moitié de la montagne de Lioson, qui leur avait été d’abord contestée, puis cédée par Pierre de Martigny, chevalier.
1252, novembre 3.
A. C. Baill. d’Aigle, Lay. 313, no 4. parch.
Nouerint vniuersi presentem cartam inspecturi quod cum dominus Guido de Alio, miles, olim donasset in elemosinam domui de Alto crest quartam partem alpis de Lyosum, et seruicium quod debebat Willermus dictus de Vadens de alia quarta parte eiusdem alpis, et postmodum dominus Petrus de Martigniaco, miles, mouisset calumpniam contra domum de Alto crest, cum iam prefatus Willermus religionis habitum suscepisset, et prelibata domus prescriptas partes alpis, hoc est medietatem tocius eiusdem alpis, possiderent, quitata calumpnia predicta domini Petri per bonos mediatores, petentibus fratribus de Alto crest, iam dictus dominus Guido et eius filii Johannes, Jacobus et Willermus, de consensu eiusdem Petri, predictam donationem confirmauerunt, et si quid iuris post primam donationem ratione dominii uel alio quocunque modo habebant uel habere possent in eadem medietate alpis, totum /85/ donauerunt libere et absolute domui prelibate. Compromiserunt etiam quod boni guerentes erunt perpetuo, ipsi et heredes sui, de eadem re, contra omnes, domui sepedicte, et ad hoc per suum iuramentum personaliter obligauerunt se et heredes suos, prout melius potuerunt, et pro ista guerencia quadraginta solidos lausannenses habuerunt, abrenunciantes omni exceptioni et auxilio iuris et consuetudinis, que circa factum hoc eisdem competere possent. Eandem guerenciam promisit dominus Petrus, frater ipsius domini Guidonis, sub iuramento suo, de consensu filii sui Henrici, et propter hoc habuit decem solidos mauricienses, dictam possessionem cum predicto Henrico eidem domui concedendo. De facto domini Petri de Martigniaco prelibato extat aliud instrumentum. De facto uero premisso Johannis iam dicti, filii domini Guidonis, sunt testes dominus Willermus, dominus Petrus et frater Petrus, canonici Agaunenses, et frater Johannes, monachus de Alto crest. De facto prescripto aliorum omnium sunt testes iam dictus dominus G(uido), dominus Petrus et frater Johannes, monachi de Alto crest, dominus Nantelmus, curatus de Alyo, et plures alii. Ego autem dominus P(etrus), cantor Agaunensis, hanc cartam scripsi nomine ecclesie Agaunensis. Cui si quis contraire presumpserit, maledictionem Dei omnipotentis incurrat, et decem libras mauricienses regie potestati persoluat. Actum est hoc anno Domini M°CC°L°II°, dominica post festum Omnium Sanctorum. In cuius rei testimonium appositum est huic carte sigillum capituli Agaunensis.
(Fragment du sceau pendant.) /86/
55.
Guillaume de Rueyres, chevalier, châtelain de Chillon, adjuge, après information, et de l’avis des bons hommes, à l’abbaye de Hautcrêt une rente due à ce monastère pour la mistralie de la montagne de Lioson, rente qui lui était contestée.
Villeneuve, 1255, mars 27.
A. C. Baill. d’Aigle, Lay. 313. parch.
Nos Willermus, miles dictus de Riuoria, castellanus de Chillons, notum facimus quod cum domus de Aucrest impeterent Winfredum et Willermum et lu Garni fratres, filios quondam Aymonis, burgenses Ville noue, super quarta parte seratii uel seratiorum, que pro mistralia in alpe de Lyouson consueuit uel consueuerunt accipi, tandem partibus die assignata comparentibus coram nobis, Nos auditis partium allegationibus, inquisita diligentius ueritate, obseruato iuris ordine, iuratorum testium de communi partium consensu productorum sequentes dicta, rem petitam predicte domui de prudentium uirorum consilio sententialiter adiudicauimus, aduerse parti super hoc perpetuum silentium imponendo. Testes autem sunt Vlricus, Ville noue mestrallus, dominus Giroldus presbiter, Manegoldus et Willermus clerici, Nicholaus de Raina, Guido dictus polles, Bonus hospes, Hugo Marchis, Winfredus de Chillons. In cuius rei testimonium et firmitatem incommutabilem nos dictus castellanus sigillum nostrum presenti scripto duximus apponendum. Actum ante portam ecclesie Ville noue, feria sexta proxima post annuntiationem dominicam, anno Domini M°CC°L°. quarto.
(Sceau pendant, endommagé.) /87/
56.
Aimon de Blonay, du consentement de sa famille, confirme la donation faite à l’abbaye de Hautcrêt, de la moitié de la montagne de Lioson, par feu Gui d’Aigle et Pierre de Martigny, chevaliers.
1255, juin.
A. C. Baill. d’Aigle, Lay. 313. parch.
Quoniam humana natura de facili labitur et inclinat ad obliuionis incommodum, necessarium est contra hoc beneficium inducere scripturarum. Nos igitur Aymo, dominus de Blonay, notum facimus omnibus presentibus et futuris, quod nos, de laude et consensu Beatricis uxoris nostre, et Johannis filii nostri, et omnium aliorum heredum nostrorum a nobis genitorum, concedimus, laudamus, approbamus, et etiam confirmamus uenditionem, quitationem, concessionem, donationem quam fecerunt domui de Alto Crest dominus Guido de Aylio, iam defunctus, et dominus Petrus de Martygnie, milites, et heredes eorumdem, de medietate alpis que uocatur Lyeson, cum omnibus appenditiis suis, quam alpem prefatus dominus Petrus dicebat se tenere a predicto domino Guidone. Que omnia nobis constant per instrumenta inde confecta et roborata sigillis abbatis Agaunensis et Capituli eiusdem loci, non corrosa, non emendata, non in parte aliqua uiciata. Cum igitur predictus dominus Guido de Aylio recognosceret se tenere a nobis predictam alpem, et modo Johannes, eiusdem domini Guidonis quondam filius, a nobis alpem recognoscat /88/ se tenere prelibatam, cum quibusdam aliis rebus, sciendum quod nos uel heredes nostri contra prefatam uenditionem, donationem, quitationem, concessionem, per nos uel per alium non ueniemus. Renuntiantes tam pro nobis quam pro heredibus nostris omni iuri et auxilio scripto et non scripto, canonico et ciuili, et consuetudini, si qua esset que contra predictam domum de Alto Crest posset competere in posterum uel ad presens. Testes uocati et rogati fuerunt magister Andreas de Chardona, decanus sancti Hymerii, dognus (dominus) Girodus de Blonay, Curatus de Villa noua, sacerdotes, dominus Jordanus de Mura, miles, Petrus et Aubertus de Saluion fratres, burgenses de Viueys, et plures alii. Que ut rata permaneant, sigillo nostro presentem paginam tradidimus roboratam. Actum anno Domini M°CC°L° quinto, mense Junii.
(Sceau pendant, endommagé; contre-scel effacé.)
57.
Jean, évêque de Lausanne, confirme à l’abbaye de Hautcrêt la possession de l’église de Villeneuve, qui lui avait été donnée, en 1166, par l’évêque Landri, et lui assure les 2/3 des revenus de cette église, tandis que le curé en aura la troisième part, et, de plus, d’autres émoluments.
1256, 27 juillet.
A. C. Baill. de Vevey, Lay. 145, no 7. parch. *
Vniuersis presentem paginam inspicientibus Johannes, Dei gratia Lausannensis episcopus, memoriam rei /89/ geste. Cum venerabilis pater Landricus bone memorie, quondam Lausannensis episcopus, de consensu et voluntate sui capituli Lausannensis, et Emenraudi tunc decani de Viuiaco, dederit et concesserit pro amore Dei, pro anime sue et predecessorum suorum remedio, ecclesiam de Compegie, que nunc appellatur ecclesia Ville noue, cum appendiciis suis et fructibus abbati et conuentui de Alcrest, cisterciensis ordinis, nostre diocesis, ad eorum ecclesiam construendam et ceteras officinas, ut nobis per instrumenta sigillata sigillis venerabilium virorum predictorum, videlicet domini Landrici episcopi, capituli et decani, integra et sana, plenius nobis constat; que donatio est confirmata per summum pontificem, sicut pie et prouide facta est, ut in litteris ipsius expresse vidimus contineri: Nos, de consilio bonorum virorum et prudentium, de consensu abbatis et conuentus de Alcrest, cum Dei prouidentia prouentus et redditus ecclesie de Villa noua supradicte fuerint augmentati, volumus, statuimus et ordinamus auctoritate ordinaria, quod sepedicti abbas et conuentus in dicta ecclesia duas partes omnium fructuum, reddituum et prouentuum in perpetuum percipiant annuatim, salua moderatione subscripta. Incuratus vero qui per ipsos abbatem et conuentum nobis vel successoribus nostris fuerit presentatus, cum ad ipsos spectet ipsius ecclesie presentatio et a nobis vel successoribus nostris incuratus, quem sufficienti portione defraudari non volumus, tertiam /90/ partem dictorum fructuum, reddituum et prouentuum, et decimas nascentium, primitias, messem, denarios qui dantur in benedictione nubentium et sportarum, oblationes mulierum, que offeruntur quando veniunt ad missam post partum, denarios de puero baptizato, quatuor denarios pro pueris defunctis, et denarios pro visitationibus, presbiteratas et les ressaz, denarios et candelam qui offeruntur cum pane benedicto, percipiat in perpetuum annuatim. Testes sunt hii frater Johannes monachus de Alcrest, Amedeus de Pentala capellanus noster, Willermus Boneer clericus noster, Petrus dapifer noster, miles, et Nicholaus scriptor. In cuius rei testimonium presentibus litteris sigillum nostrum apposuimus. Datum per manum Willermi cantoris Lausannensis, cancellarii nostri, anno Domini M°CC°L° sexto. VI°, kal. Augusti.
(Sceau pendant à double face.)
58.
Notification de Jean, évêque de Lausanne, portant que les frères Pierre et Rodolphe de la Rogive, ou Rogivue, chevaliers, ont donné la dîme de cet endroit aux religieux de Hautcrêt.
1256, septembre 9.
A. C. Tit. d’Oron, no 27. parch.
Nos Johannes, Dei gratia Lausannensis episcopus, notum facimus vniuersis quod Petrus de Rubea aqua et Rodulphus frater eius, milites, de consensu Willelmi, filii eiusdem Petri, pro helemosina quam quondam Willelmus frater eorumdem, miles, fecerat religiosis /91/ viris abbati et conuentui de Alta crista, cisterciensis ordinis, donauerunt eisdem religiosis et monasterio suo, in remedium fratris sui et suarum animarum, totam decimam de Rubea aqua et de toto territorio eiusdem loci, et eosdem religiosos induxerunt in corporalem possessionem eiusdem decime, de consensu nostro, ad cuius feodum dignoscitur pertinere, promittentes bonam et legitimam guerenciam ferre super ipsa decima prefato monasterio, pro se ac suis heredibus, in perpetuum, contra omnes, et renunciauerunt omni exceptioni et juri canonico et ciuili, et omnibus constitutionibus nouis et antiquis, que possent eis competere contra hoc instrumentum et factum. In cuius rei testimonium et in signum concessionis nostre, ad preces omnium supradictorum, presenti pagine sigillum nostrum apponi fecimus. Datum per manum Willelmi, cantoris Lausannensis, cancellarii nostri, anno Domini M°CC°LVI°, Sabato ante natiuitatem beate Marie.
59.
Notification de Jean, évêque de Lausanne, portant qu’Albert, frère de Turimbert de Mont, chevalier, a donné à l’abbaye de Hautcrêt la terre et la dîme qu’il possédait au lieu dit Osoget, entre les villages de Peney et de Corcelles.
1258, juin.
A. C. Tit. d’Oron, no 28. parch. *
Nos Johannes, Dei gratia Lausannensis episcopus, notum facimus vniuersis presentes litteras inspecturis, /92/ quod Aubertus, frater domini Turumberti de Monte militis, sanus mente et corpore, concessit coram nobis in helemosinam et donauit imperpetuum, donatione facta inter viuos, de voluntate et consensu nostro expresso, [et etiam de voluntate et consensu familiarium nostrorum, per quos Curie nostre geruntur negotia], domui Altecriste totam terram et decimam quam habebat et habere debebat inter villam de Pyney et villam de Corcellis, in loco qui dicitur Osoget. Hanc autem concessionem et donationem laudauerunt et laudant predictus miles et Johannes, filius quondam Willelmi qui fuit filius eiusdem militis. In cuius rei testimonium sigillo nostro pro nobis et ad preces omnium predictorum fecimus presentes litteras sigillari. Datum [per manum Willermi, cantoris lausannensis, cancellarii nostri], anno Domini millesimo ducentesimo quinquagesimo octauo, mense iunii.
60.
Aimon, seigneur de Prez, approuve l’échange d’un abergement donné par son père Conon, à l’abbaye de Hautcrêt, contre un autre que lui cède le monastère de Hauterive.
1260, mai 17.
A. C. Tit. d’Oron, no 29 bis, parch.
Nouerint vniuersi presentes litteras inspecturi quod ego Aymo, dominus de Prez, concedo et gratam habeo /93/ mutationem factam sicut nobis retulit dominus Petrus, abbas de Alta ripa, inter suam domum et illam de Alta crista, de albergamento Jacobi de la Rocheta, de Bollos, quod dederat in elemosinam domnus Cono, pater meus, predicte domui de Alta ripa, et de quadam terra de Coterel, sita in territorio de Lussye, quam antecessores nobilis viri Willelmi de Billens, pro remedio animarum suarum, domui de Alta crista superius memorata in elemosinam contulerunt. Et ne ego uel heredes mei contra predictam commutationem valeamus in posterum reclamare aliquid, uel temptemus, presens scriptum sigilli mei munimine roboraui in testimonium perpetue firmitatis. Actum anno Domini M°CC°LX°, feria IIa post Pentecosten.
61.
Donation d’un tènement faite à l’abbaye de Hautcrêt par Jeanne, fille de feu Rodolphe de Rue, et veuve de Guillaume, chevalier, dit Grant d’Ecublens.
1260, octobre.
A. C. Tit. d’Oron, no 29. parch.
Nouerint vniuersi presentes litteras inspecturi quod ego Johanna, filia quondam Rodulphi de Rota senioris, et relicta domini Willermi, militis, dicti Grant de Escublens, de consensu Rodulphi primogeniti mei et omnium aliorum filiorum meorum secularium, contuli in puram elemosinam, pro remedio anime mee et patris mei predicti, et predecessorum meorum et heredum, /94/ Deo et beate Marie de Alta-crista et fratribus ibidem commorantibus tenementum quondam Nanthelmi de Sasales, situm in territorio de Bolos, quod Petrus eiusdem loci, dictus Faber, modo tenet, cum sex solidis lausannensibus, qui pro dicto tenemento a colono debent reddi annuatim in festo beati Martini hyemalis, et cum omnibus pertinenciis eiusdem tenementi. Approbamus etiam et confirmamus, ego et filii mei predicti, elemosinam predicti patris mei quam fecit prefate domui de Altacrista, et quod fecit de dicto tenemento Escholes Blanches, sito in territorio de Monses, et omnes donationes factas a predecessoribus nostris eidem domui, et inuestituras quibus est domus eadem inuestita. Et pro istis donatione et confirmatione abbas et fratres predicti dimiserunt et quitauerunt michi et heredibus meis, donationem decime de Promasens, eis factam a memorato patre meo. Et ego et filii mei promisimus eisdem abbati et fratribus bona fide vniuersa supradicta garentire contra omnes. Testes huius rei sunt religiosus vir et honestus Huldricus, abbas dicte domus, frater Petrus de Villanoua, frater domus supradicte, et Johannes dictus Boriun, clericus lausannensis. Ad maiorem autem huius rei certitudinem, ad preces meas et Rodulphi primogeniti mei et omnium aliorum filiorum meorum secularium, sigillum Curie lausannensis est appositum huic scripto. Datum et actum anno Domini M°CC°LX°, mense octobri. /95/
62.
Notification de l’official de la cour épiscopale de Lausanne portant que Perrette de Sullens et Pierre, son fils, ont reconnu tenir de l’abbaye de Hautcrêt environ 40 poses de terrain rière Sullens, et devoir en conséquence à la dite abbaye l’hommage lige et 5 sols à chaque changement du seigneur ou du vassal.
1260, octobre 30.
A. C. Baill. de Morges, Lay. 217, no 9. parch.
Nos Willelmus officialis Curie lausannensis notum facimus vniuersis ad quos presentes littere peruenerint, quod Perreta de Soulens et Petrus, filius eius, recognouerunt coram nobis, non vi non metu set spontanea voluntate, et dixerunt se tenere a domo Altecriste, Lausannensis diocesis, quadraginta circiter posas terre in finagio de Soulens, pro qua terra debent eidem domui homagium ligium et quinque solidos de placito, in mutatione domini et vassalli. Et ut predicta plenum robur obtineant firmitatis sigillo prefate curie fecimus, ad preces dicte Perrete et Petri filii eius, presentes litteras sigillari. Actum anno Domini M°CC° sexagesimo. Sabbato ante festum Omnium Sanctorum.
63.
Déclaration de Jean, évêque de Lausanne, portant que Thomas de Cirqville (?) a cédé à l’abbaye de Hautcrêt la dîme qu’il tenait de Jean de Tutzenberg, donzel.
1264, septembre.
A. C. Tit. d’Oron, no 30 bis.
Nos Johannes, Dei gratia Lausannensis episcopus, /96/ notum facimus vniuersis presentes litteras inspecturis, quod Thomas de Cirquille decimam quam tenet in feodum a Johanne domicello domino de Tystaspel, in villa de Balsingue lo grant et in villa de Balsingen lo pitet, et in villa de Elsiwille, et in territoriis ipsarum villarum que sunt de parrochia de Winnenuille, quam decimam prefatus Johannes tenet a nobis in feodum, ratione Ecclesie Lausannensis, vendidit partim et partim in elemosinam dedit religiosis viris, abbati et conuentui Altecriste, cisterciensis ordinis, nostre diocesis, et dedit pro iusto precio iam sibi dato a dicto abbate, in numerata pecunia, ob causam dicte venditionis, quam venditionem et donationem laudauimus et laudamus de consilio et consensu familiarium nostrorum, per quos Curie nostre geruntur negotia. Hanc etiam venditionem et donationem laudauerunt et laudant prefatus Johannes et fratres dicti Thome, Petrus et Vldricus, et Alex, vxor dicti Thome, et filii dicti Petri, scilicet Jacobus, Rodyn et Johannes, et filie sue Elsy, et Becchi, et tam nos quam ipsi omnes abrenuntiauimus et abrenuntiamus scienter et prudenter omni iuri tam canonico quam ciuili, quod nobis et successoribus nostris et omnibus predictis et singulis posset prodesse, et predictis religiosis obesse, ad veniendum contra predictam venditionem, donationem, et contra presens instrumentum. Et iurauerunt omnes predicti et singuli iuramento prestito corporali super sancti Dei euangelia contra, per se uel per alios, non venire, nec consentire verbo uel facto contra ire volenti, et dictam decimam garentire prefatis religiosis contra vniuersos heredes et coheredes ipsorum tam habitos quam habendos. Nos etiam pro nobis et pro /97/ successoribus nostris promisimus et promittimus prefatis religiosis ferre guerentiam super dicta decima inperpetuum contra omnes, pro vno obulo aureo nobis et successoribus nostris reddendo singulis annis in festo beati Michaëlis de decima supradicta. In cuius rei testimonium presentes litteras tradidimus predictis religiosis, sigilli nostri inpressione signatas. Datum per manum Willelmi, cantoris Lausannensis, cancellarii nostri, anno Domini M°CC°LX° quarto, mense septembri.
64.
Jean, évêque de Lausanne, déclare que Ulrich de Tutzenberg, chevalier, Jean de Tutzenberg, donzel, et Rodolphe de Hattenberg, donzel, ayant refusé de lui restituer, en faveur de l’église de Lausanne, l’un, la dîme de Bœsingen le Grand et de Bœsingen le Petit, les deux autres, chacun un tiers de la dîme d’Elsenwyl, qu’ils tenaient de lui en fief, il consent à ce qu’ils investissent de ces tenures l’abbaye de Hautcrêt.
1265, mars.
A. C. Tit. d’Oron, no 30. parchemin.
Nos Johannes, Dei gratia Lausannensis episcopus, notum facimus vniuersis quod cum dominus Vldricus de Tiethasperch miles teneret a nobis in feodum, nomine ecclesie Lausannensis, totam decimam de villa que dicitur Balsingen maiori, et de villa que dicitur Balsingen minori, que sunt de parrochia de Balsingen, et terciam partem totius decime de Elsiwiler, et Johannes domicellus de Tietasperch teneret similiter terciam partem decime de Elsiwiler, et Rodulphus de Attemberch domicellus teneret similiter terciam partem /98/ decime eiusdem ville, que est de parrochia de Winneuille, et competenter moniti, tam dictus miles quam domicelli predicti, quod dictas decimas restituerent nobis, nomine ecclesie Lausannensis, ad quam spectant, et monitioni nostre nollent acquiescere in hac parte, nos attendentes quod ex quo nolunt dictas decimas restituere prefate ecclesie, ad quam spectant, melius est et utilius quod dicte decime cedant ad vsum religiosorum: Quare, cum tam dictus miles quam predicti domicelli, prefatas decimas seu decimam spectantes ad ipsos, sicut superius est expressum, donauerint et donent, concesserint et concedant, partim nomine venditionis et partim nomine donationis, abbati et conuentui Altecriste, cisterciensis ordinis, nostre diocesis, et eorum successoribus inperpetuum, cum vniuersis pertinentiis, fructibus et iuribus, uel quasi dictarum decimarum, animis transferendi dominium in eosdem, excepta tamen decima de nutrimentis animalium de villa de Elsiwiller, et preter decimam casalium de Balsingen maiori et de Balsingen minori, dictus miles etiam et dicti domicelli de dictis decimis, cum vniuersis pertinentiis, fructibus et iuribus earumdem, se deuestiuerunt spontanea voluntate, et prefatum abbatem nomine suo et nomine conuentus sui inuestiuerunt scienter et prudenter de eisdem, pro se et pro heredibus suis, tam habitis quam habendis, et sine alia retentione seu reclamatione aliqua uel querela, scilicet pro iusto precio quod predicti miles et domicelli confessi sunt se recepisse et habuisse a dicto abbate in pecunia numerata, ob causam dicte venditionis. Qui miles et domicelli abrenuntiauerunt et abrenuntiant scienter et prudenter iuri quod dicit generalem /99/ abrenuntiationem non valere, et iuri quod dicit venditionem debere rescindi de possessionibus pro minori pretio datis, et omni iuri tam canonico quam ciuili per quod possent contra predictam venditionem, donationem, et contra presens instrumentum venire, et promiserunt pro se et pro heredibus suis tam habitis quam habendis, iuramento prestito corporali, contra per se uel per alium non venire nec consentire contra ire volenti. Nos etiam predictam venditionem, donationem, concessionem et presens instrumentum laudauimus et laudamus pro nobis et pro successoribus nostris, abrenuntiantes scienter et prudenter omni iuri quod nobis et successoribus nostris posset prodesse et predictis abbati et conuentui obesse, ad veniendum contra predictam venditionem, donationem, concessionem et contra presens instrumentum. Concessimus etiam et concedimus prefatis abbati et conuentui quod possint acquirere infuturum donatione, emptione seu quolibet alio modo quicquid iuris Thomas de Cirquille et fratres sui, Petrus et Vldricus, uel eorum heredes, seu quelibet alie persone habent uel habere possunt in supradictis decimis et fructibus seu iuribus earumdem, cum per nos dictas decimas uel aliquid de ipsis non teneant, sed potius in dampnum et detrimentum animarum suarum. Et acquisitionem quam fecerint in hac parte ratam et gratam pro nobis et pro nostris successoribus promittimus nos habere, et tam super venditione et donatione iam facta quam super acquisitione, emptione, uel donatione, seu quolibet alio modo faciendi, ab ipsis Thoma et fratribus suis, seu heredibus eorumdem uel quibuslibet aliis personis, promittimus pro nobis et pro successoribus nostris ferre guerentiam /100/ contra omnes, pro vno obulo aureo nobis et successoribus nostris annuatim soluendo in festo beati Michaëlis. Et hec omnia et singula facta sunt de consensu et consilio familiarium nostrorum, per quos Curie nostre geruntur negotia. Et vt predicta omnia et singula plenum robur obtineant perpetue firmitatis, sigillo nostro pro nobis et ad preces omnium predictorum, exceptis Thoma et fratribus suis antedictis, fecimus presentes litteras sigillari. Datum per manum Willelmi, cantoris Lausannensis, cancellarii nostri, anno Domini M°CC°LX° quarto, mense Martii.
(Sceau pendant.)
65.
Accord entre les abbayes de Hautcrêt et de Hauterive, ensuite duquel la première, abandonnant à la seconde le chemin des Faverges, aura, en échange, le droit de pâturage et celui d’achat de foin dans le territoire de Semsales.
1265, juin 5.
A. C. Tit. d’Oron, no 31. parchemin.
Notum sit omnibus presentibus et futuris quod cum domus de Altacrista haberet usum plenum vie que ducit per uineas de Fauargiis ad cellarium de Alcrest, quod dicitur Rueria, sicut in carta sigillis de Altacumba, de Alpibus, de Altaripa, de Altocrest abbatum sigillata continetur, item domus de Altaripa usuaria pasturarum et feni emptiones in territorio de Satsales, sicut in carta confecta super arbitrio vsuariorum utriusque domus et sigillata sigillis earumdem domorum abbatum continetur, et in alia carta confecta super confirmatione dicti /101/ arbitrii, facta per abbates de Bono monte et de Thela, auctoritate Capituli generalis, et sigillis eorum vna cum sigillis de Altaripa et de Alta crista abbatum sigillata predictarum, postmodum domorum Alteripe et Altecriste abbates et conuentus pari consensu, pro bono pacis et pro utilitate partis utriusque super predictis, permutationem fecerunt talem, Quod scilicet domus Altecriste vsuaria predicta et emptiones feni predicti territorii de Satsales habeat libere in perpetuum et quiete, cum quatuordecim libris lausanensibus, sibi refusis et solutis in integrum a domo de Altaripa pro predicto vsu uie resignato a domo de Alta Crista totaliter et quitato, quam uiam scilicet nunquam in posterum illi de Altacrista ituri sunt, nec per se nec per aliquas personas animalia, vel uecturas, uel aliquas res deducturi, sed nec illi de Altaripa infra predictum territorium de Satsales possessiones acquisituri, vel habituri, neque permutatione neque qualibet alia ratione, nec fena vel pasturas empturi, vel expensuri, nec pascuis usuri per se nec per interpositam personam, sed domus Alte Criste hec omnia ibidem potest facere et habere. Si tamen quandoque contigerit illos de Altaripa pro uecturis, vel animalibus deducendis, per eadem loca transitum facere, tunc poterunt uie sue necessaria emere et pascuis uti, breuiter transeundo. In cuius rei testimonium nos frater Humbertus, abbas de Thela, presenti instrumento ad preces dictarum partium sigillum nostrum apposuimus, vna cum sigillis patrum uenerabilium predictorum de Altaripa et de Altocrest abbatum. Actum anno Domini M°CC°LX°V°. nonas iunii.
(Sceaux des abbés de Hauterive et de Hautcrêt.) /102/
66.
Jean, évêque de Lausanne, accorde aux abergataires que les religieux de Hautcrêt établissent au lieu dit « à la Thioleyre », le droit d’usage dans les bois, les pâturages et autres terrains vagues, droit dont jouissent les paroissiens de St.-Saphorin.
1267, février.
A. C. Tit. d’Oron, no 32. parchemin.
Nos Johannes, Dei gratia Lausannensis episcopus, notum facimus vniuersis quod nos, paterno affectu compacientes religiosis, et specialiter cisterciensis ordinis, bona ipsorum pocius ampliare uolumus quam diminuere. Quare concessimus et concedimus quod si abbas et conuentus Altecriste, nostre diocesis, cisterciensis ordinis, edificauerit villam seu posuerint abergatores in terra ipsorum, scilicet in loco vbi dicitur à la Thiolere, eidem dicti abergatores, tam positi quam ponendi, in posterum in dicto loco possint vti libere pascuis, nemoribus, et aliis communibus, quibus vtuntur parrochiani de Sancto Simphoriano et alii vicini eorundem. Et ad maiorem huius rei firmitatem fecimus presentes litteras sigilli nostri impressione signari. Datum anno Domini M°CC°LX° sexto, mense februario. /103/
67.
Pierre, comte de Gruyère, Guillaume, son frère, et Pierre, son fils, cèdent à l’abbaye de Hautcrêt, pour la somme de 12 L. lausannoises, tous leurs droits sur les vignes, cens et revenus que la dite abbaye possède dans le territoire de Lallex et de Grandvaux.
1270, novembre.
A. C. Baill. de Lausanne, Lay. 73, no 81. parch.
Nos Petrus, comes de Grueria, Willermus, cantor et canonicus Lausannensis, fratres, filii quondam bone memorie domini Rodulphi, comitis de Grueria, et Petrus filius dicti domini Petri comitis, notum facimus vniuersis presentes litteras inspecturis, quod nos, non vi, non metu, non dolo inducti, sed de nostra propria ac spontanea voluntate, quitauimus, absoluimus, pro salute nostra et parentum nostrorum, et concessimus in perpetuum, donatione irreuocabiliter facta inter viuos, viris religiosis abbati et conuentui Altecriste, omne ius et omnem actionem, quod et quam habebamus seu habere debebamus, siue habere expectabamus in vineis, censibus, redditibus, siue possessionibus quibuscunque, quos uel quas dicti religiosi tenent in territorio de Lalays et de Grauauz, per contractum, per helemosinam, per se uel per alium, a nostris hominibus uel ab homine qualicunque. Pro qua etiam concessione, memoratis religiosis facta, confitemur et in ueritate recognoscimus nos recepisse ab eisdem et habuisse, in bona pecunia numerata, duodecim libras, monete lausannensis. /104/ Promittentes nos dicti Petrus comes, Willermus cantor, fratres, et Petrus filius dicti comitis, pro nobis et nostris heredibus et aliis quibuscunque, contra dictam quitationem, absolutionem et concessionem, in iuditio uel extra, per nos siue per alium, aliquathenus non venire, sed nos opponemus cuilibet contrauenire volenti, pro dictis abbate et conuentu. Et dictas vineas, possessiones, cum censibus et redditibus ad eas pertinentibus, pro posse nostro eisdem defendemus penitus contra omnes. Et de dicta guerentia seu defensione sibi facienda, relinquimus nos et heredes nostros, tam habitos quam habendos, specialiter obligatos. Hec autem omnia supradicta et singula nicholominus iuramus et promittimus per sacramentum ad sancta ewangelia corporaliter a nobis prestitum, et per stipulationem expressam sollempniter habitam inter nos et dictos religiosos, tenere firmiter et inuiolabiliter obseruare. Abrenuntiantes in hoc facto ex certa scientia et sub eodem iuramento nos omnes predicti exceptioni doli in factum, restitutionis in integrum, minoris etatis, minoris pretii, non numerate, non habite, seu recepte pecunie, iuri dicenti immensam donationem non valere, iuri et consuetudini patrie siue loci, et omni iuris canonici et ciuilis auxilio et beneficio, per que contra uel aliquid predictorum posset quicquam fieri siue in posterum procurari. Testes huius rei vocati et rogati sunt dominus Hugo, baliuus in Waut, dominus Aymo de Prez, dominus Oliuerius de Grueria, milites, Johannes dictus Guers, castellanus de Rota, frater Conradus monachus Altecriste, Remondus de Willerens, clericus Lausannensis, et plures alii. In quorum omnium robur et testimonium /105/ veritatis Nos dictus Petrus comes et nos dictus Willermus, cantor Lausannensis, fratres, sigilla nostra duximus presentibus apponenda. Ego vero dictus Petrus, filius dicti comitis, quia sigillum proprium non habeo, sigillum viri venerabilis domini Petri prioris de Rojomont, versus Grueriam, ordinis clugniacensis, rogaui presentibus apponi. Et nos dictus prior, ad preces predictorum, sigillum nostrum duximus presentibus apponendum. Datum et actum anno Domini M°CC° septuagesimo, mense nouenbris.
68.
Pierre de Palésieux, chevalier, accorde, en retour du cens annuel d’une coupe de froment, aux cultivateurs de l’abbaye de Hautcrêt, et aux hommes de ce monastère établis à Essertes, le droit d’usage dans les bois et dans les pâturages du Jorat.
1271, décembre.
A. C. Tit. d’Oron, no 38. parchemin.
Cartul. de Hautcrêt, fol. 50-51.
Nouerint vniuersi presentes litteras inspecturi quod ego Petrus dictus de Palasuuz, miles, de laude et expressa voluntate Stephanete, vxoris mee, et liberorum meorum Warnerii et Petri, dedi et concessi imperpetuum, prout melius potui, colonis religiosorum virorum abbatis et conuentus Altecriste, cisterciensis ordinis, Lausannensis dyocesis, et hominibus eorumdem morantibus in territorio grangie de Essertes, tam presentibus quam futuris, plenum et liberum vsum per totum nemus de Jorat, sub annuo censu vnius cuppe frumenti, michi et meis heredibus pro duabus partibus, et domine /106/ Perrete de Chesauz et suis heredibus pro parte tertia, reddende a singulis personis secularibus focum et familiam tenentibus et inhabitantibus dictum locum. Ita quod sine alia aliqua exactione forestagii, vsagii, consuetudinis, uel alterius cuiuscumque rei, seu etiam pecunie, possint et debeant libere vti dicto nemore, comburendo, edificando, vendendo, dando, venando, uel alio quocumque modo vtendo, sibi vtili uel necessario, et noualibus dicti nemoris pascendo, etiam animalia, armenta et greges pecorum et porcorum. Et hec omnia et singula nos dicti P(etrus), Stephaneta, Warnerius et Petrus, pro nobis et heredibus nostris, tam habitis quam habendis, promisimus et tenemur bona fide abbati et conuentui antedictis, colonis dicti loci, et eorum hominibus, tam futuris quam presentibus, perpetuo et inuiolabiliter obseruare, et contra omnes guerentire. Nos et heredes nostros vna cum hereditate nostra ad hec omnia fideliter seruanda stipulatorie obligantes, abrenuntiantes in hoc facto, ex certa scientia, nos omnes predicti omni exceptioni, omni actioni et cauillationi, omni consuetudini patrie siue loci et omni tam iuris canonici quam ciuilis auxilio et beneficio, per que dicta donatio siue concessio posset in posterum perturbari. Testes ad hoc vocati et rogati fuerunt frater Girardus et frater Conradus, monachi Altecriste, dominus W(ullielmus) de Turre, miles, Johannes dapifer de Blonay, domicellus, W. et Thomas dicti Morgen, P(etrus) de Grueria, P. de Saluion, burgenses de Viuiaco, et plures alii. In quorum omnium robur et testimonium veritatis ego, dictus P(etrus) de Palasuuz, miles, vna cum sigillo viri nobilis et discreti Petri de Orons, /107/ decani de Viuiaco, sigillum meum apposui presentibus. Et nos dictus decanus, ad preces predictorum, sigillum nostrum duximus presentibus apponendum. Datum anno Domini M°CC° septuagesimo primo, mense decembri.
69.
Girod, abbé de St.-Maurice d’Agaune, déclare avoir reçu le cens dû à son église par la maison de Hautcrêt pour la terre que celle-ci possède à Sullens, mais il n’entend point par là renoncer à toute réclamation touchant le prix auquel la dite terre a été cédée * .
1273, mars 21.
A. C. Baill. de Morges, Lay. 217, no 6 bis. parch.
Nos G(iroldus), abbas sancte Agaunensis ecclesie, notum facimus vniuersis presentes litteras inspecturis, quod nos de censu quem religiosi viri abbas et conuentus de Acrest, cisterciensis ordinis, Lausanne diocesis, in terra de Sollens debent, nobis usque ad hodiernum diem nos tenemus pro pagatis, hoc saluo quod nos protestamus quod in terra predicta de Sollens, quam ad firmam predictis abbati et conuentui de Acrest tradidimus, decepti fuimus ultra medietatem iusti precii, cui iuri propter solucionem dicti census nobis factam ad presens non renunciamus. In cuius rei testimonium sigillum nostrum presentibus litteris duximus apponendum. Datum anno Domini millesimo ducentesimo septuagesimo secundo, die Martis ante annunciationem beate Marie Virginis. /108/
70.
Ulric, dit Bencos, donzel, et Conon Fabre, déclarent qu’après avoir arrêté Guillaume de Chatillens, prêtre, ils ont résolu de le relâcher et de le tenir quitte, ainsi que l’abbaye de Hautcrêt, de toute réclamation qu’ils avaient à faire à l’un et à l’autre.
1273, juillet 31.
A. C. Invent. anal. vert, Paq. lett. CC. parch.
Vidimus du 1er août 1273.
Ego Vldricus, curatus de Autignie, et ego Rodulphus, curatus ecclesie de Villa, notum facimus vniuersis presentes litteras inspecturis quod nos vidimus, et legendo diligenter inspeximus quamdam litteram non cancellatam, non corrosam, non abolitam, nec in aliqua parte sui viciatam, sed sanam et integram et de verbo ad verbum totaliter scriptam, sicut hic inferius continetur:
« Notum sit omnibus presentibus et futuris quod cum nos Vldricus, dictus Bencos, domicellus, et Cono Faber, quondam commorans ad Chastillens, ceperimus et captiuum tenuerimus dominum W(illelmum) de Chastillens, sacerdotem, nos dicti domicellus et Faber, facta deliberatione dicti sacerdotis, ipsum et domum Altecriste cum vniuersis rebus suis quitamus et absoluimus in futurum, pro nobis et notris, ab omni calumpnia et actione quam habere poteramus erga ipsos, et ad pacem et concordiam eisdem venimus. In huius rei testimonium, quia sigillum proprium non habemus, rogauimus /109/ apponi huic scripto sigillum religiosi viri fratris Guerardi, rectoris ecclesie sancti Johannis in Friburgo. Datum in vigilia beati Petri ad vincula, anno domini M°CC° septuagesimo tertio. »
In huius rei testimonium Nos dicti curati sigilla nostra duximus presentibus apponenda. Datum in dicto festo, anno Domini M°CC° septuagesimo tertio.
(Deux sceaux pendants.)
71.
Hugues, seigneur de Palésieux, du consentement de sa famille, cède aux religieux de Hautcrêt, moyennant la somme de 40 L. monnaie de Lausanne, les cours d’eau de la Broye et de la Biordaz, qui passent sur son territoire, pour les faire servir à leur moulin, aux irrigations, aux usines, etc. Il est, de plus, convenu entre les parties contractantes, qu’elles posséderont en commun les pâturages en deçà de la Broye, jusqu’à l’endroit où cette rivière reçoit la Biordaz.
1274, septembre.
A. C. Tit. d’Oron, no 40. parch.
Nos Hugo, dominus de Palasuuz, notum facimus vniuersis presentes litteras inspecturis, quod cum verteretur contentio inter nos, ex vna parte, et religiosos viros, abbatem et conuentum Altecriste, cisterciensis ordinis, ex altera, super aquis et aquarum cursibus, scilicet de Brouia et de Byorda, descendentibus versus dictam abbatiam Altecriste, et super quodam prato sito iuxta domos leprosorum de Palasuuz, inter viam dictam de Monea et terram que dicitur Cramot, et super quodam campo sito inter dictas Brouiam et Byordam, /110/ et super pascuis, et etiam super eo quod nos, dictus dominus de Palasuuz, dicebamus et asserebamus nos et nostros debere habere vsuamentum imfra dictam abbatiam, et imfra 1 vigulta dictorum religiosorum, et grangiam que iacet iuxta dictam abbatiam. Dicebamus etiam nos et nostros debere habere nostrum ire et redire, ad nostre voluntatis libitum, per abbatiam, grangiam et vigulta predicta. Tandem dicta contentio inter nos et dictos religiosos pacificata est penitus et sedata. Ita videlicet quod nos, dictus dominus de Palasuuz, nomine nostro, heredum et omnium nostrorum, quitamus et remittimus predictis religiosis imperpetuum quicquid iuris et vsuamenti nos et nostri habebamus, uel habere poteramus, de iure uel de facto uel quolibet titulo, in rebus et possessionibus antedictis. Et volumus quod dicti religiosi de dictis aquis et earum cursibus et cursuum impedimentis ordinent ad opus sui prout sibi melius viderint expedire. Et ipsas aquas ducant ad molendinum suum et ad ceteras machinas suas, habitas et habendas infra terminos abbatie, sicut nunc currunt uel imposterum current. Nec obstet dictis religiosis quod si eedem aque per terram siue districtum nostrum currerent, quin ipsi religiosi de dictis aquis et earum cursibus et cursuum impedimentis, suam voluntatem faciant sicut superius est expressum. Excepto quod a ponte de Chastillens vsque ad pontem de Palasuuz non molent aliqui seculares in dictarum aquarum molendino, a dictis religiosis possesso, quamdiu molet molendinum nostrum de Palasuuz. Quod si non posset molere, /111/
nos dictus dominus de Palasuuz debemus molere sine emina, ad opus nostri et castellani de Palasuuz, tantum ad molendinum dictorum religiosorum. Et quod Nos et virilis familia nostra, de mensa propria tantum et qui nobiscum et castellano nostro de Palasuuz ibunt, viam habeamus a Palasuuz ad abbatiam, pro negociis nostris. Quam viam dicti religiosi tenentur manutenere super se, ita quod ad ipsam abbatiam equites et pedites pergere valeamus. Aliam autem viam dicti religiosi nobis administrare tenentur inter duo vigulta sua abbatie et grangie Altecriste, scilicet per lo Terraul, per quam viam nos et nostri possimus equites et pedites, seu cum curribus, ambulare. Hoc saluo quod per eandem viam greges animalium non ducantur ab initio mensis Maii vsque ad annuum festum beati Jacobi apostoli. Pascua vero citra Brouiam nobis et dictis religiosis remanent communia, extra abbatiam grangiam et vigulta predicta versus villas de Saguignie 1 , et de Poydu, et versus Fores, infra nemus de Jorat, et extra. Exceptis pratis secandis et defensalibus a festo beatorum apostolorum Philippi et Jacobi vsquedum fena secata fuerint et collecta. Et exceptis pascuis que limitantur et designantur ad pascendum boues et iumenta trahentes ad aratra dictorum religiosorum, et ad cenandum, ex quo prata secantur vsque bladi sementur. Designantur inquam specialiter in prato dictorum religiosorum dicto de la Barra, a dicta via facta per lo Terraul inter duo vigulta abbatie et grangie Altecriste, et supra tendente recta linea versus grossam petram sitam in dicto campo, /112/ sito inter Brouiam et Byordam. Et a superiori parte, sicut riuus dilabitur per lo Ruaul, prope stagnum, et defluit in aqueductum molendini dictorum religiosorum, vsque ad ingressum Byorde in Brouiam, remanent nobis et dictis religiosis communia ad pascendum, facta prius ab ipsis annua collatione priorum herbarum, vsque ad festum beati Jacobi apostoli. Predictam autem ordinationem et vniuersa et singula supradicta nos dictus dominus de Palasuuz, et nos Willelmus, Girardus, Hugo, Johannes, et Willelmeta, eiusdem Hugonis liberi, Ysabella, vxor dicti Girardi, Agneta, vxor dicti Willelmi, et Girardus filius suus, non vi nec dolo inducti, sed scientes et spontanei laudamus, approbamus et auctorizamus, pro nobis et heredibus nostris. Et promittimus religiosis predictis sollempni stipulatione et iuramento super sancta Dei ewangelia prestito quod Nos contra predictam ordinationem et contra predicta, uel aliquid de predictis, et contra presens instrumentum et renuntiationes imfra scriptas non veniemus nec contra venire volenti consentiemus uerbo uel opere per nos siue per alium in futurum. Sed de predictis prato, campo, cursibus aquarum et pascuis erimus guerentes in iudicio et extra judicium prefatis religiosis imperpetuum contra omnes de iuriditione nostra seu dominio existentes. In aliis vero si aliqui de dominio nostro excesserint tenemur iusticiam exhibere dictis religiosis, si nobis conquesti fuerint. Et propter hec recepimus et habuimus et nos recepisse et habuisse confitemur a dictis religiosis, nos omnes predicti quadraginta libras lausannensis monete in bona pecunia numerata. Abrenuntiamus autem nos omnes predicti ex certa scientia in hoc /113/ facto omni actioni et exceptioni doli, metus et in factum exceptioni non numerate, non solute et non recepte pecunie, minoris pretii, minoris etatis subsidio, beneficio restitutionis in integrum, iuri ypothecarum pro dote, iuri dicenti generalem renuntiationem non valere. Testes interfuerunt vocati et rogati dominus Aymo de Prez, dominus Petrus de Willens, dominus Amedeus dictus Escoz, dominus Willelmus de Illens, milites, Johannes et Petrus de Willens cognati, Petrus de Vilar, domicelli, dominus Borcardus, curatus ecclesie de Palasuuz, et plures alii. Vt autem predicta vniuersa et singula plenum robur certitudinis obtineant perpetuo, nos dictus H(ugo) de Palasuuz sigillum nostrum duximus presentibus apponendum. Et nos Willelmus, Girardus, Hugo, Johannes, Willelmeta, Ysabella, Agneta et Girardus predicti, quia sigilla propria non habemus, rogauimus apponi presentibus sigilla venerabilium in Christo patrum abbatum de Humili monte et de Fonte Andree, ordinis premonstratensis. Nos vero dicti abbates, ad preces dicti domini de Palasuuz et omnium predictorum, presentes litteras duximus sigillorum nostrorum munimine roborari. Actum anno dominice incarnationis M°CC° septuagesimo quarto, mense septembri.
(Sceau de Hugues de Palésieux.) /114/
72.
Notification de Pierre, abbé de St.-Maurice, et de Guillaume de Chillon, curé de Villeneuve, portant que les agriculteurs ayant tenure et devant le terrage à l’abbaye de Hautcrêt, réunis en corps à Villeneuve, ont résolu, afin d’éviter tout débat à l’avenir, de prendre à titre de bail perpétuel le territoire de la Tinière, et d’en acquitter chaque année un cens déterminé, à payer par l’aîné de la famille, ou par l’aîné des héritiers.
1276, juin.
A. C. Inv. anal. vert, Paq. lett. DD. parch.
Nos Petrus, Dei gratia abbas sancte Agaunensis ecclesie, et ego Willermus de Chilluns, curatus Ville noue, notum facimus vniuersis presentibus et futuris, quod cum vniuersi agricole habentes tenementum aliquid a loco qui dicitur Repositorium, usque ad prata de Sexta, in presencia dicti curati constituti, aput Villam nouam, anno Domini M°CC° septuagesimo quarto, in exaltatione sancte Crucis, confessi fuerint in iudicio, se debere singulis annis de dictis tenementis suis terragium religiosis viris, abbati et conuentui Altecriste, postmodum dictorum agricolarum maior pars, considerata et inspecta euidenti vtilitate sua, et ut omnis discordia sopitetur, que pro dicto terragio inter ipsos et dictos religiosos multociens agebatur, receperunt ad censum annuum, seu ad firmam perpetuam, a dictis religiosis pro se et heredibus suis totum illud terragium, quod posset percipi, intra loca superius nominata, exceptis duntaxat ab huiusmodi firma vniuersis pratorum /115/ censibus quos in confectione presentium dicti religiosi percipiunt infra terminos suprascriptos. Quorum agricolarum nomina cum assignata cuilibet quantitate soluende censualitatis, et statutis loco et tempore faciende solutionis, sub hiis presentibus hic inferius supputantur. Porro Walterus desclauons, seu heredum suorum primogenitus, pro dicto terragio tenetur soluere singulis annis dictis religiosis uel mandato suo, in domo sua de Magno campo, a festo Natiuitatis Domini, vsque festum Cathedre sancti Petri, dimidiam cuppam fabarum, tres cuppas ordei, ad mensuram Ville noue, in reddendis ibidem censibus consuetam, et duos solidos, sex denarios lausannenses. Item, Jo. P. et Amedeus fratres, nepotes dicti Walteri, ita quod primogenitus dictorum fratrum soluat censum pro se et aliis duobus fratribus, seu heres eorum primogenitus, tenetur soluere pro dicto terragio, annis singulis, ut supra dispositum est, medietatem vnius cuppe fabarum, et duas cuppas et dimidiam ordei. Item Martinus. Jo. et Petrus de Waddens, fratres, ita quod primogenitus dictorum fratrum soluat censum pro se et aliis duobus fratribus, seu heres eorum primogenitus, tenetur soluere dictis religiosis, modo et termino superius prolocutis, tres quarterons fabarum, tres cuppas et dimidiam ordei et vnam cuppam auene. Item Jo., auunculus dicti Martini, seu heredum dicti Jo. primogenitus, tenetur soluere dictis religiosis vnum bichetum fabarum et vnam cuppam ordei, modo et termino superius prenotatis. Item Jacobus dictus P. de la Cheualeri, seu eiusdem aut fratrum suorum primogenitus, tenentur soluere dictis religiosis vnam cuppam fabarum, tres cuppas ordei et duodecim denarios, modo /116/ et termino antedictis. Item, Aymo de la Comba, et Johannes, frater eius, et Marieta cognata ipsorum, ita quod primogenitus dictorum fratrum soluat censum, pro se et fratre suo et cognata ipsorum, seu heres eorum primogenitus, tenentur soluere dictis religiosis tres bichetos fabarum et tres bichetos ordei, modo et termino superius adnotatis. Item, G. faber, Jo., dictus Gays, et Gresie de lesteueneri, fratres, ita quod primogenitus dictorum fratrum soluat censum seu eiusdem aut fratrum suorum primogenitus, tenetur soluere dictis religiosis tres bichetos fabarum et tres quarteruns ordei, modo et termino supradictis. Item Constantinus de Waddens, seu heredum suorum primogenitus, tenetur soluere dictis religiosis duas cuppas et dimidiam fabarum, tres cuppas et dimidiam ordei et sex denarios lausannenses. Et P. Bubulcus seu heredum suorum primogenitus, vnam cuppam fabarum, tres bichetos ordei et duodecim denarios lausannenses, modo et termino suprascriptis. Predictam autem ordinationem, confessionem et pacem, et vniuersa et singula supradicta, nos prenominati agricole pro nobis et heredibus nostris, laudamus, approbamus, et auctorizamus, scientes et spontanei, non vi, non metu, nec dolo inducti, et promittimus religiosis predictis, sollempni stipulatione et iuramento super sancta Dei euangelia prestito, quod contra predicta, uel aliquid de predictis, et contra presens instrumentum, et renunciationes infrascriptas, non veniemus nec contra venire consentiemus volenti, per nos siue per alium, uerbo uel opere, infuturum. Sed obligamus nos et heredes nostros ad horum omnium interesse, abrenunciantes in hoc facto, sub eodem iuramento, nos prenominati /117/ agricole omni actioni et exceptioni, omni cauillationi et consuetudini, siue iuri patrie, seu loci propter que presentis ordinationis ualor et firmitas possent inposterum in aliquo deturbari. Ad maiorem autem certitudinem huius rei et roboris firmitatem, nos sepedicti agricole inuocamus et rogamus dictos dominum P(etrum), abbatem, et W(illermum), curatum nostrum supradictum, presentes litteras sigillorum suorum testimonio communiri. Nos uero dicti abbas et curatus, ad preces ipsorum, sigilla nostra duximus presentibus apponenda. Datum anno Domini M°CC°LXX° sexto, mense junii.
73.
Guillaume Juvini, juge de la part du comte de Savoie, adjuge à l’abbaye de Hautcrêt la messellerie du bois de la Chervettaz et de la Dausaz, que lui contestaient Pierre de Palésieux et ses fils.
Rue, 1278, décembre 3.
A. C. Tit. d’Oron, no 44 bis, parch.
Quum constat nobis Guillelmo Juuini, iudici in Chablasio et Waudo pro illustri viro domino Ph(ilippo), Sabaudie et Burgundie comite, dominum Vldricum, abbatem, et conuentum monasterii Altecriste, cisterciensis ordinis, esse in possessione uel quasi missilierie de la Chalueta 1 et de la Dousa, super qua vertebatur questio et ventilata est coram nobis inter dictum abbatem et conuentum, ex vna parte, et dominum Petrum /118/ de Palesuez, militem, et liberos suos, ex altera, tam per testes productos quorum attestationes presenti littere sunt agnesse 1 , quam per alia acta dicte cause, adjudicamus dictam possessionem dicte missilierie abbati et monasterio supradictis, saluo iure proprietatis ipsius missilierie parti aduerse, si quid habet in ea. Mandantes tibi precipiendo castellano Rote, ex parte domini comitis, adque 2 nostra, quatinus dictum abbatem et monasterium manuteneas et deffendas in possessione predicta. In cuius rei testimonium presentem literam sigillo curie dicti domini comitis tradidimus sigillatam. Datum apud Rotam sabato ante festum beati Nicholai, anno Domini M°CC°LXX° octauo.
74.
Rodolphe de la Rogivue, chevalier, abandonne à l’abbé et aux religieux de Hautcrêt la dîme de la Rogivue, qu’ils lui avaient concédée à vie pour un repas général à leur donner chaque année dans leur réfectoire.
1279, mars.
A. C. Tit. d’Oron, no 27 bis, parch.
(Voy. la ch. no 58.)
Ego Rodulphus miles de Rubea aqua notum facio vniuersis presentes litteras inspecturis, quod cum religiosi viri abbas et conuentus monasterii Alte Criste, cisterciensis ordinis, Lausanne dyocesis, concessissent mihi, ad vitam meam tantum, decimam suam territorii ville de Rubea aqua, pro vna generali refectione eisdem in refectorio ipsorum in festo beati Nicholaï a me /119/ annuatim facienda, ego predictus Rodulphus, non vi, non dolo inductus aut circonuentus, sed sciens et prudens, in plena vita mea et sanitate mea, predictam decimam predicte ville prefatis religiosis in perpetuum habendam et possidendam pacifice et quiete totaliter libere dimisi et guerpiui. In cuius rei memoriam et testimonium ego predictus Rodulphus tradidi prefatis abbati et conuentui presentes litteras, sigillo venerabilis viri domini prioris Sancti Marii lausannensis vna cum sigillo meo sigillatas. Et nos predictus prior ad preces predicti Rodulphi presentes litteras sigillo nostro sigillauimus in memoriam et testimonium premissorum. Actum anno Domini millesimo ducentesimo, septuagesimo octauo, mense marcio.
75.
Guillaume de Chillon, curé de Villeneuve, vu la charte du 27 juillet 1256, reconnaît les droits que l’abbaye de Hautcrêt a sur les revenus de l’église de Villeneuve, à cause de son droit de patronage ou de personnage, et il passe un contrat avec la dite abbaye.
1285, janvier.
A. C. Baill. de Vevey, Lay. 145, no 13 bis.
Ego Willelmus de Chillon, sacerdos et curatus de Villa noua, notum facio vniuersis presentes litteras inspecturis, quod ego inspexi et de verbo ad verbum diligenter legi litteras et ordinationem pie memorie reuerendi in Christo patris domini Johannis, Dei gratia Lausannensis episcopi, non cancellatam, non abolitam, nec in aliqua sui parte viciatam, sigillo suo sigillatam /120/ sub hac forma. (V. la ch. n° 57.) Igitur hiis omnibus supradictis sic se habentibus pie et prouide ordinatis et taxatis, videlicet quod dicti religiosi abbas et conuentus de Alcrest percipiant et habeant et pacifice in perpetuum possideant duas partes omnium fructuum prouentuum et reddituum ecclesie de Villa noua supradicte, ratione patronatus siue personatus sui, laudo, pie approbo, et gratanter concedo. Et quod contentus sum sufficienti portione mea superius memorata a predicto domino Johanne, Dei gratia Lausannensi episcopo, prouide taxata et ordinata. Confiteor etiam per presentes quod dicti religiosi de Alcrest, michi graciam facere cupientes, dictam suam portionem ecclesie sepedicte, videlicet duas partes omnium fructuum prouentuum et reddituum eiusdem ecclesie, michi ad vitam meam pro subscripto annuo censu eisdem religiosis annis singulis persoluendo integraliter, bona fide, in subscriptis terminis, a me vel mandato meo. Excepta dumtaxat decima bladi et vini quam habent vel habere debent in perrochia ecclesie prelibate de Villa noua. Et etiam excepta tertia parte decime ipsius ecclesie quam tenet ab ipsis religiosis, et habet ad vitam suam, Jacobus clericus dictus Mestrauz, que ipsis religiosis contingit pro sua porcione, racione dicti personatus, fideliter concesserunt, videlicet pro septem libris lausannensibus, et pro viginti solidis, qui expendendi sunt duodecimo kal. decenbris, per cellerarium et suppriorem de Alcrest, in vno conuiuio plenario conuentui dicte domus de Alcrest annis singulis fideliter faciendo, et pro vno modio frumenti, et pro duobus modiis vini. Terminus vero solutionis faciende annis singulis a me, bona fide, dictis /121/ religiosis vel cetero mandato suo predictorum censuum, talis est: videlicet in octauis Epiphanie Domini septuaginta solidi ipsis a me soluendi sunt, in octauis Pasche septuaginta alii solidi. Modius vero frumenti in predictis octavis Epyphanie, et duo modii vini in vindemiis. Dicti vero viginti solidi pro memorato conuiuio conuentui de Alcrest faciendo in festo beati Martini hyemalis dictis monachis, cellerario vel suppriori, a me sine dilatione debent solui. Vt autem supra scripta omnia et singula a me liberaliter, pie, iuste et prouide gratanter approbata, concessa et laudata, euidentiam, robur et firmitatem perpetuam habeant pleniorem, sigillum meum ego dictus curatus de Villa noua, vna cum sigillo viri honeste vite domini Cononis de Cugie, curati de Viuiaco, duxi huic scripto apponendum. Et ego de Viuiaco dictus incuratus, ad preces et requisitionem dicti domini Willelmi de Villa noua incurati, presenti littere sigillum meum apposui in testimonium, robur et firmitatem omnium predictorum. Datum mense ianuario, anno incarnationis dominice millesimo ducentesimo octogesimo quarto.
76.
Contrat passé entre le couvent de Hautcrêt et Etienne et son fils Rodolphe, concernant des propriétés sises dans le territoire de Sullens.
1287, avril.
A. C. Baill. de Morges, Lay. 217, no 23. parch.
Nos Stephanus, dictus Bazans, de Soulens, et Rodulphus eiusdem Stephani filius, notum facimus /122/ vniuersis, quod cum nos haberemus aliquas res uel possessiones indiuisas inter nos, ex vna parte, et abbatem et conuentum Alte criste, ex altera, in territorio de Soulens, videlicet in nemore dicto Chanel, et in condemina des Rotes, sita inter Soulens et Wouflens la vita, scilicet tam nos quam religiosi viri abbas et conuentus predicti, quilibet nostrum tertiam partem haberet in nemore et condemina predictis, tandem, de consensu nostro, et de voluntate nostra, et de consilio amicorum nostrorum, inter nos et dictos religiosos partes nobis grate et acceptate facte sunt composite in hunc modum, videlicet Quod tertia pars dicti nemoris cum fundo terre, que tertia pars competebat iure dictis religiosis, nobis et heredibus nostris remanet imperpetuum indefense, saluo iure feoditatis et dominii, quod dicti religiosi sibi retinuerunt de nostro consensu in dicto nemore, in partibus faciendis. In tantum quod nos non vi, dolo, uel metu decepti, nec aliqua fraude circumuenti, confitemur et recognoscimus, iuramento corporaliter facto super sancta Dei euangelia, quod nos dictum nemus tenemus a dictis religiosis, nec ipsum nemus possumus nec debemus obligare, vendere, distrahere seu alienare quacunque forma, uel iure alienationis, distractionis, venditionis, seu obligationis, sine consensu dictorum religiosorum et licentia speciali. Tertia vero pars dicte condemine cum suis appendiciis, et campus du Sansuyer, cum suis pertinenciis, sicut in longum et latum ista protenduntur, et quicquid in predictis possemus petere uel in futurum reclamare, que nobis iure hactenus competebant, dictis religiosis et suis successoribus, de nostra voluntate et consensu expresso, /123/ imperpetuum remanebunt. Et quia pars dictorum religiosorum videbatur esse melior quam nostra, nos confitemur et recognoscimus per dictum iuramentum nos recepisse et habuisse ab ipsis religiosis septem libras lausannenses in bona pecunia numerata. Dictas vero partes nos laudamus, approbamus et confirmamus, promittentes per dictum iuramentum quod nos contra dictas partes siue presens instrumentum per nos uel per alium non veniemus in futurum. Abrenuntiantes in hoc facto exceptioni pecunie nobis non tradite, non solute, et omnibus exceptionibus uel rationibus vtriusque iuris canonici uel ciuilis, per quas presens littera posset aliquatenus impediri. Deuestimus siquidem nos de dicta tertia parte dicte condemine et de dicto campo du Sansuyer, cum suis appendiciis, dictos religiosos de ipsis corporaliter inuestimus, mittendo ipsos in possessionem predictorum pacificam et quietam, transferendo in ipsos totaliter dominium predictorum. In cuius rei testimonium et ad maiorem huius rei certitudinem et perpetuam firmitatem, nos Stephanus et Rodulphus predicti rogauimus et fecimus apponi huic scripto sigillum curie lausannensis. Et nos Officialis curie lausannensis ad preces et requisitionem Stephani et Rodulphi predictorum huic scripto sigillum dicte Curie duximus apponendum. Datum anno Domini M°CC°. octogesimo septimo, mense aprilis.
(Sceau pendant de l’official.) /124/
77.
Anselme de Servion, chevalier, vend à l’abbaye de Hautcrêt, pour la somme de 20 sols lausannois, la moitié du quart d’une dîme qu’il avait dans le territoire de Maracon.
1290.
A. C. Tit. d’Oron, no 49. parch.
Ego Anselmus de Saluion, miles, notum facio vniuersis, quod cum religiosi viri abbas et conuentus Altecriste habeant et percipiant per bonam inuestituram tres partes decime duodecim posarum, uel circa, que iacent in territorio de Monracot, et ego et dominus Willermus, miles, frater meus, in dictis duodecim posis, uel circa, possideamus et habeamus quartam partem decime supradicte, ego dictus Anselmus, miles, de laude et uoluntate et consensu expresso Rodulphi et Aymonis filiorum meorum, vendidi dictis religiosis imperpetuum irreuocabiliter, pro viginti solidis lausannensibus mihi solutis ab ipsis religiosis in bona pecunia numerata, medietatem illius quarte partis decime supradicte. Deuestiens me de medietate dicte quarte partis decime dictos religiosos inuestio de predictis, promittens, fide data, quod ego contra predicta uel aliquid de predictis per me uel per alium non veniam in futurum. In cuius rei testimonium nos Anselmus, Rodulphus et Aymo predicti, promittentes predicta fideliter guerentire, in iudicio et extra, rogauimus et fecimus apponi huic scripto sigillum domini Johannis, curati de Mayseres, cum sigillo domini Giroldi, curati de Chatillens. Datum anno Domini M°CC° nonogesimo, mense aprili. /125/
78.
Jean et Pierre, coseigneurs de Blonay, et leur frère Aimon, chanoine de N. D. de Lausanne, confirment la donation du fonds de Sales, faite à l’abbaye de Hautcrêt par leurs ancêtres, et demandent au conservateur des priviléges accordés par le pape à l’Ordre de Citeaux, de sévir contre ceux qui porteraient dommage au dit fonds de terre.
1292, février 13.
A. C. Tit. d’Oron, no 48. parch.
Viro venerabili et discreto domino preposito Zomgennensi, conseruatori priuilegiorum indultorum a domino papa ordini cisterciensi, Johannes et Petrus, condomini de Blonay, fratres, et Aymo, canonicus ecclesie Lausannensis, frater dictorum dominorum, salutem cum reuerencia et honore. Cum bone memorie predecessores nostri, zelo caritatis accensi, predium suum, videlicet locum qui dicitur Sales, cum appendiciis suis, in puram et perpetuam elemosinam contulerint ordini cisterciensi, videlicet domui Altecriste, eiusdem ordinis, diocesis lausannensis, nos dicti fratres, condomini de Blonay, considerantes prosequi predecessorum nostrorum vestigia iusta 1 posse, ratificamus et approbamus donationes quas fecerunt domui supradicte: Confitentes et recognoscentes dictum predium esse de dictis donationibus factis a predecessoribus nostris dicte domui Altecriste. Vnde, cum quidam nobiles et potentes, et specialiter habitatores de Granges, et alii quamplures, /126/ diuersarum perrochiarum sue salutis immemores, contra priuilegia indulta a sede apostolica ordini supradicto, dicte domus Altecriste in dicto loco suo de Sales, et eius appendiciis, inferant, prout nobis constat et omnibus adiacentibus, notoriam violenciam, et grauamen non modicum, ad vos recurrimus, vos rogando quatenus vestro conseruationis vestre freti officio, dictos turbatores necnon et malefactores, secundum quod lator presentium declarabit, sedule compescatis a dictis iniuriis quas fecerunt, faciunt, seu imposterum sunt facturi, competenti monitione premissa. Tantum super hoc facientes quod dominus ad meritum et nos vobis teneamur ad gratias ampliores. Datum, cum appositione sigillorum nostrorum, anno Domini M°CC°XC° primo, Idus februarii.
(Trois sceaux pendants.)
79.
Girard, seigneur de Palésieux, du consentement de ses enfants, cède, pour la somme de 100 L. lausannoises, à l’abbaye de Hautcrêt, divers droits qu’il avait contestés à ce monastère.
Lausanne, 1295, décembre 11.
A. C. Tit. d’Oron, no 54. parchemin.
Vidimus de 1302, de 1347 et de 1363, ibid, annexes du no 52. parch.
Ego Girardus, dominus de Palasuuz, domicellus, notum facio vniuersis quod cum contentio seu discordia verteretur inter me, ex vna parte, et religiosos viros abbatem et conuentum Altecriste, cisterciensis ordinis, Lausanne dyocesis, ex altera, super eo quod ego /127/ dicebam et asserebam me et heredes meos habere ius in rebus et possessionibus infrascriptis: videlicet in prato dictorum religiosorum dicto de Maladeria, prope Palasuuz. Item super eo quod ego dicebam quod dicti religiosi in territorio de Cramot de terris meis occupauerant. Item super eo quod asserebam quod dicti religiosi aquam de Broya et de Byurda non debebant ducere per Bezeriam ad molendinum suum. Item quod dicti religiosi edificauerunt retro escoferiam dicte abbatie in nemore Sancti Mauricii quoddam vigultum et quandam clausuram, in quo nemore habebam vsum meum; quod facere non debebant. Item super eo quod ego dicebam me, heredes meos, homines meos, et omnes habitantes in districtu et dominio meo habere vsamentum nostrum in terris dictorum religiosorum cultis et non cultis, campis, pratis, pascuis, nemoribus, raspis, et possessionibus aliis quocunque nomine seu vocabulo censeantur, prout iacent terre et possessiones predicte in latitudine et longitudine, ab aqua que dicitur Byurda vsque ad Jorat, et a Broya vsque ad pontem ordeorum. Et specialiter in terra et raspis des Ados. In quibus rebus et possessionibus suprascriptis dicti religiosi me et meos nullum ius habere asserebant. Ego, inquisita diligenter veritate per antiquas personas, fide dignas, et per instrumenta patris mei et predecessorum meorum, inueni quod ego et heredes mei et habitatores predicti debile ius et quasi nullum habebamus vel habere debebamus in premissis, nec iustum titulum possidendi premissa vel aliquid de premissis. Quare ego, timens ne dicta discordia seu controuersia, quam super premissis dictis religiosis faciebam, cederet in preiuditium anime /128/ mee et predecessorum meorum, quitaui et quito, remisi ac remitto, pro me et heredibus meis, nomine meo et omnium habitantium predictorum imperpetuum, dictis religiosis et successoribus suis, quidquid iuris, rationis, proprietatis, possessionis vel quasi, et actionis habebamus vel habere debebamus in permissis cum fundis, iuribus suis, ac pertinentiis vniuersis, videlicet in dicto prato de Maladeria prout per metas ibidem de nouo appositas est limitatum. Et in dicto territorio de Cramot, prout dictum territorium clauditur a Broya et Byurda a parte inferiori, a parte superiori et collaterali, per metas de nouo appositas ratione limitationis territorii supradicti. Dans et concedens, pro me et heredibus meis et habitatoribus predictis, dictis religiosis et successoribus suis, plenariam potestatem quod ipsi de predictis terris, pratis, campis, raspis, nemoribus, ad suam possint facere voluntatem. Videlicet prata arare, et de terris prata facere, et raspas et nemora sua in dicta terra existentia eleuare, edificare, facere deueyns, et tenere defensa, prout sibi placuerit. Et specialiter les Ados, et la Rassoneri. Hoc excepto, quod feno de pratis dicte terre et fructu de dicta terra collectis et leuatis ego et mei debemus habere in predictis vsum pascendi animalia nostra sine dampno. Et si dictis religiosis placuerit, ipsi possunt et debent aliquam partem pratorum suorum cum clausuris et vigultis suis seruare et tenere en deueyn, pro animalibus suis trahentibus ad aratra pascendis, videlicet a culmine stanni dicte abbatie versus grossam petram sitam in campo qui est inter Broyam et Byurdam, et a superiori parte sicut riuus dilabitur per lu Ruaul prope condeminam dou Pereir. Item volo /129/ et concedo dictis religiosis pro me et heredibus meis, quod ipsi clausuras suas et vigulta sua omni tempore teneant en deueyn et defensa. Item sciendum est quod dicti religiosi debent mihi et meis facere et administrare viam ad eundum versus Jorat et redeundum, ad vnum appleit boum vel equorum, per lu Terraul, inter duo vigulta grangie sue site super abbatiam Altecriste. Hoc premissis addito, quod cum dicti religiosi deberent mihi singulis annis de recognitione pro dicto territorio de Cramot vnum modium frumenti ad mensuram Sancti Sygismundi, ego pro me et heredibus meis dictum modium frumenti dictis religiosis et successoribus suis imperpetuum concedo, quito, ac remitto, pro tribus solidis Lausanne mihi et heredibus meis vel mandato nostro, nomine dicte recognitionis dicti territorii de Cramot, singulis annis soluendis in festo beati Martini yhemalis 1 . Item do et concedo pro me et heredibus meis dictis religiosis suisque successoribus quod ipsi a ponte de Chastilliens vsque ad principium loci Bezerie molendini sui, possint facere molendina, battoria, folas, et alia instrumenta, et aquam Broye et Byurde ad molendina, battoria, folas, et alia instrumenta sua ducere prout eis melius videbitur expedire. Item concedo pro me et heredibus meis dictis religiosis et successoribus suis quod ipsi decimam suam de Palasuuz possint recolligere per se vel per nuncios suos imperpetuum, et carreare ad voluntatem suam per terram meam et per vias publicas sine dampno. Et si contigerit quod animalia dictorum religiosorum aliquod dampnum in terra mea fecerint, /130/ ego et heredes mei vel nuncii nostri propterea non debemus dicta animalia vendere, inuadiare vel occidere, nec vlterius ab ipsis exigere nisi bannum ab antiquo tempore consuetum. Item cum ego et heredes mei cum omni familia nostra habeamus ius intrandi et exeundi per portam dicte abbatie, a parte dicti castri de Palasuuz, prout nobis placet, ego pro me et heredibus meis dictis religiosis et eorum successoribus quitaui et quito, prout melius possum, irreuocabiliter, ac remitto imperpetuum dictum ius, concedens pro me et heredibus meis dictis religiosis et successoribus suis, quod ipsi de dicta porta omnimodam suam possint facere voluntatem. Item sciendum est quod inter me et dictos religiosos deductum est in pacto quod homines mei et habitantes in dominio meo, et in villa de Aurilliet, non debent molere ad molendina dictorum religiosorum facta vel facienda super ipsam Bruyam infra terminos prenotatos. Et dicti religiosi quando ponent munerios 1 suos in molendinis suis predictis, debent facere iurare ad sancta Dei euangelia quod nullum hominum vel habitatorum predictorum scienter recipient ad molendum. Et si contrarium fieret, ego nec heredes mei dictos religiosos et eorum successores non possumus nec debemus propter hoc in aliquo molestare. Set si nobis placuerit bannum leuare possumus ad nostram voluntatem de hominibus et habitatoribus antedictis. Item omnes concessiones, remissiones, quitationes, donationes, et venditiones quas ego et predecessores mei dictis religiosis fecimus, pro me et heredibus meis laudo, /131/ ratifico, approbo et confirmo, et volo ipsas in suo robore imperpetuum duraturas. De omni autem iure quod in omnibus premissis ego et heredes mei et habitatores predicti habebamus seu habere debebamus quocunque modo, seu ex quacunque causa, me deuestio pro me et heredibus meis, dictos religiosos et successores eorum per traditionem presentis instrumenti inuestiendo corporaliter de eodem, animo in ipsos possessionem et dominium transferendi, nichil iuris, rationis, vel proprietatis retinens in eisdem, saluis rebus superius exceptatis. Predictas autem concessiones, remissiones et quitationes, feci et facio non vi, non dolo, non metu inductus, nec in aliquo circonuentus, set sciens ac spontaneus dictis religiosis eorumque successoribus imperpetuum de consensu et voluntate expressa liberorum meorum, videlicet Aymonis, Petri, Alixie, Ysabelle, et Marguarete, ex causa predicta, et pro centum libris lausannensibus, quas a dictis religiosis recepi et me recepisse et habuisse confiteor in bona pecunia numerata, ob causam remissionum, quitationum et concessionum predictarum. Promittens etc. 1 Dans et concedens nobili viro Johanni cumdomino 2 de Blonay, et venerabili viro domino Petro de Billens, canonico Lausannensi, plenariam potestatem declarandi si quid dubium vel obscurum fuerit in premissis. Et Nos dicti liberi certiorati lingua paterna de omnibus supradictis, non vi, non dolo, non metu inducti, sed scientes ac spontanei vniuersa /132/ supradicta ... laudamus. Renunciantes in hoc facto ex certa scientia minoris etatis subsidio. Item ego dictus Girardus, de consensu dictorum liberorum meorum, quitaui et quito penitus et absoluo pro me et heredibus meis imperpetuum dictos religiosos eorumque successores super vniuersis querelis, actionibus et calumpniis quas habebam vel habere poteram contra ipsos ex quacunque causa, vel quocunque modo, a tempore preterito vsque ad confectionem presentium litterarum. Pro eo quod dicti religiosi predecessoribus meis et mihi remiserunt peccatum si quod habebamus ab ipsis. Promittentes, ego dictus Girardus et nos predicti liberi, etc. — In cuius rei testimonium ego dictus Girardus, et nos predicti liberi, videlicet Aymo, Petrus, Alixia, Ysabella, et Marguareta presentem litteram rogauimus et fecimus vnanimiter sigillari sigillo reuerendi in Christo patris domini Vuillermi, Dei gratia episcopi Lausannensis. Nos vero Wulliermus, diuina miseratione prefatus episcopus Lausannensis, ad preces et requisitionem predicti Girardi et liberorum suorum predictorum, sigillum nostrum huic scripto apponendum duximus in testimonium omnium premissorum. Datum Lausanne, anno Domini, M°CC° nonagesimo quinto, tertio idus decembris.
(Sceau pendant et contre-sceau.) /133/
CHARTES SANS DATES
faisant partie du Cartulaire manuscrit de Hautcrêt et comprenant diverses donations faites ou confirmées à ce monastère au 12e siècle.
1.
Gaucher de Blonay et son frère Guillaume, en présence d’Amédée, évêque de Lausanne, confirment à l’abbaye de Hautcrêt les donations que leur père Amédée a faites à ce monastère.
Chesalles, vers le milieu du 12e siècle.
(Voy. les ch. no 1, p. 2; no 5, p. 9, et no 14, p. 23.)
C. M. H. fol. 1, r * .
In nomine sancte et indiuidue trinitatis. Ego G(alcherus) 1 de Blonay et frater meus, nobilium antecessorum nostrorum liberalitatem sectantes, elemosinas et donationes omnes quas Amedeus pater noster, siue pro se solum seu nobiscum domui de Altocrest pietatis intuitu contulit, dedimus et confirmauimus, eiusdemque domus tam presentibus quam futuris fratribus bone fidei contractu nos manutenendas imperpetuum polliciti sumus. Hereditates propterea et omnes possessiones quas domus tunc possidebat, vel in futuro possidere /134/ contingeret, absque omni fraude concessimus. Hoc totum factum est in grangia de Sessales coram A(medeo) venerabili Lausannensis ecclesie episcopo, qui ordinationis huius et confirmationis auctor precipuus et testis est, qui et ut omnibus recte facta depravare volentibus episcopali auctoritate obuiaret, a nobis et a fratribus obnixius rogatus, sigillo suo communiuit. Sunt et huius rei testes duo decani Amarradus, Willelmus prior de Sancto Mario, et canonici duo Giroldus Carbo, Huldricus de Fonte.
2.
Gaucher et Guillaume de Blonay notifient la cession des usages au lieu dit le Désaley, faite à l’abbaye de Hautcrêt par Raimond de Chexbres, chevalier.
Hautcrêt, vers le milieu du 12e siècle * .
C. M. H. fol. 1, r.-v.
In crastinum autem postquam hec facta sunt, ad intimandum que facta fuerant, capitulum fratrum intrauimus, ibique capituli deuicti precibus quntur 1 tempora rerum, quamdam pro eterna mercede donationem ab illustri milite Raymundo de Chebres deuotissime factam, omnibus tam presentibus quam futuris fidelibus insinuare necessarium duximus. Hic itaque Raimundus magne probitatis uir, unice pietate ductus diuina, domui /135/ de Altocrest propria liberalitatis largitate studuit se conformare secularis et enim miles militibus Christi. Ut hoc ipsum mereretur fieri omnia que iure possidebat usuaria in loco qui vocatur Deisaleis, per manum domini Magnonis, eiusdem domus Venerandi abbatis, imperpetuum tradidit possidenda. Quod uxor et filii omnes cum eo pariter laudantes contra omnes se fideliter manutenere atque defendere promiserunt. Unde idonei et legales testes sunt domnus videlicet abbas Girardus de Alta rippa et Petrus monachus eiusdem domus, Bonus filius de Chebre, et Huldricus filius eius, et Amedeus miles de Ialers.
3.
Remi de Lausanne, du consentement de sa femme, de son fils aîné, et, en tant que possible, de ses autres enfants, cède à l’abbaye de Hautcrêt des droits qu’il avait contestés à ce couvent.
C. M. H. fol. 4, r.
Notum sit omnibus tam presentibus quam futuris quod Remigius de Lausanna dedit Deo et Sancte Marie de Altcrest et fratribus ibidem Deo seruientibus, quicquid ubique calumpniari vel undecunque inquietare domum poterat. Et hoc idem uxor eius et maior filius fecerunt coram utroque dapifero de Lausanna, Lodoyco videlicet et Guillelmo, qui et testes sunt. Domnus etiam Emmerradus decanus inde testis est. Sui et ceteri filii hoc sicut poterant laudauerunt. Inde testis est Humbertus de Lausanna, et Guillelmus Botel. /136/
4.
Le fils de Pierre Bernardi cède à l’abbaye de Hautcrêt la terre que son père avait donnée à ce couvent.
C. M. H. fol. 4, r.
Notum sit omnibus fidelibus quod ... 1 filius Petri Bernardi concessit Deo et beate Marie de Altocrest cunctisque ibidem degentibus terram illam quam pater suus eidem ecclesie dederat. Hoc quidem factum est in grangia de Altcrest. Inde sunt testes dominus Guillelmus de Tierrens, Torencus d’Illens, Bochardus de Granges, Burchardus de Domno-martino.
5.
Thibaud et Aldras de Vuibroye donnent à l’abbaye de Hautcrêt leur alleu et ce qu’ils possèdent à Essertes, en retour d’un cens annuel et viager, que le couvent leur assure. Si les donateurs prédits ou l’un de leurs fils désirent entrer en religion, ils seront reçus. Aussi souvent qu’ils passeront par l’abbaye, ils seront admis à partager le modeste repas des religieux. A leur décès, s’ils meurent au couvent, ils auront leur sépulture dans l’abbaye comme les moines.
Avant 1186. (Cp. la ch. no 27, p. 45.)
C. M. H. fol. 4, r.-v.
Ad noticiam tam presentium quam futurorum volumus peruenire quod Tiboldus et Aldras, frater eius, de Walbroia, dederunt Deo et sancte Marie de Altcrest fratribusque ibidem Deo seruientibus imperpetuum omne alodium suum, et quicquid habebant in Sartis, /137/ sine ullo retentu, in presentia Jurat de Lustrei, a quo terram de Sartis ipsi tenebant, eo laudante et concedente cum uxore sua et omnibus pueris suis. Retinuit autem Jurat annuum censum unius modii frumenti et alterius auene. Duobus vero predictis fratribus, scilicet Tiboldo et Aldre, accommodauerunt abbas et fratres de Altcrest quamdam partem terre de Sartis, et tres carratas feni, ut illas acciperent in monte Chiblino, donec eis ibi fratres manutenere possent. Hec accommodatio facta est tantum in vita Tiboldi et Aldre, et post mortem ipsorum debet fratribus de Altcrest redire. Hoc donum laudauerunt uxores Tiboldi et Aldre cum omnibus pueris suis: de hoc dono warantiam portabunt predictis fratribus. Hoc dono si ipsi vel aliquis filiorum eorum ad religionem venire voluerint, recipientur, et si aliquis eorum filium habuerit, clericum et monachum voluerit de eo facere, et abbas eum iudicet aptum ad hoc, recipietur, et quotiens ipsi vel filii eorum per abbatiam transierint, modeste victum suum sicut unus ex fratribus habebunt. Post mortem sepulturam suam in abbatia habebunt, si ipsi ibi obierint, et fiet de eis sicut de mona(chis) ... 1
6.
Accord passé entre Pierre de Lugrin et Magnon, abbé de Hautcrêt, au sujet de quelques propriétés.
Lausanne, milieu du 12e siècle.
C. M. H. fol. 9, r.-v.
Petrus de Lugrino habuit querelam de terris et de /138/ aliis rebus aduersus monachos de Altcrest. Postea fecit cum eis pacem, et in manu Magnonis predicti loci abbatis wirpiuit omnem illam querelam apud Lausannam. Dederunt autem ei pro hoc fratres XXti solidos taliter ut bona fide ex parte sua et fratris sui quantumcunque posset aduersus omnes manuteneret. Quod si non posset, solidos quos acceperat pariter redderet. Postea fratres ei iustitiam tenebunt. Fecit autem hoc laudante Turumberto ministro suo, et Huldrico de Chebre. Petiit autem propter hoc firmitatem nostram et accepit. Iterum inuadiauit nobis modicum vinee quam habebat in Dasalay subtus domum, pro duobus solidis donec redimeret. Testes sunt super hoc Magno, abbas de Altcrest, Petrus de Chebre, cellerarius eius, Huldricus, minister de Chebre.
7.
Don de deux rasières de noix et de deux setiers de vin en faveur de Hautcrêt.
C. M. H. fol. 9, v.
Notum sit omnibus tam presentibus quam futuris, quod uxor Azonis de Uiuex, laudantibus et concedentibus filiis suis Scoto, Joranno et Duranno, clerico, pro anima mariti sui et anima filii sui Petri, cognomento Babilonia, et pro remedio animarum tam sue quam consanguineorum suorum, dedit sancte Marie de Alcrest et omnibus ibidem Deo seruientibus in elemosinam duos raiserios 1 nucum, uinique duos sextarios burgenses, /139/ singulis annis in uinea nostra, que dicitur de Alta uilla, reddendum in tempore uindemie, et bona fide tam a se quam ... 1
8.
L’abbé Hugues et le couvent de St.-Maurice d’Agaune accordent à l’abbé Magnon et au couvent de Hautcrêt la troisième partie de la terre de Chatillens, pour un cens annuel de 2 sols 4 deniers.
Avant 1167.
C. M. H. fol. r .-v.
Hugo, Dei gratia uocatus abbas in Augauno, uenerabili Magno(ni) abbati de Altcrest omnibusque ibidem Deo seruientibus eorumque successoribus imperpetuum. Res Ecclesie tunc fideliter ac prudenter dispensari creduntur, cum in usus pauperum Christi expenduntur et ad necessitates seruorum Dei supplendas disponuntur. Unde ego et fratres nostri, communi assensu totius capituli nostri, de rebus ecclesie nostre necessitatibus uestris prouidere, inopiamque uestram aliqua ex parte supplere disponimus, quatinus orationibus vestris a malis presentibus eruamur, et per Dei misericordiam vite eterne sociemur. Tibi quidem, Magno, tuisque fratribus in Altcrest Deo seruientibus, vestrisque successoribus, damus et presentis pagine scripto firmamus tertiam partem terre de Castillens, pro annuo censu duorum solidorum et IIIIor denariorum in festiuitate /140/ sancti Mauritii reddendorum; illam videlicet tertiam, que diuidebatur cum duabus partibus, quarum unam vobis Cono de Ferlens et frater eius Vilencus contulerunt, aliam Paganus de Granges. Damus etiam vobis terram de Gisrelens, quam Cono tenebat, pro annuo censu octo denariorum.
9.
Landri, évêque de Lausanne, déclare que Thuring de Granges a reçu de lui trois muids de vin à percevoir sur une vigne de Hautcrêt, pour sûreté de 10 L. lausannoises. Le prélat consent à ce que le dit Thuring donne cette somme à l’abbaye de Hautcrêt, s’il désire lui faire un don pour le salut de son âme.
Après 1160.
C. M. H. fol. 17, v.
L(andricus), Dei gratia Lausannensis episcopus, futuris et presentibus imperpetuum. Thorincus de Grangiis accepit in vadimonium a me tres modios vini quos habebam in vinea de Altcrest, pro decem (libris) lausannensis monete, sub eodem (modo) quo tunc temporis currebat moneta. Concessique ei ut si forte pro remedio anime sue has decem libras donare vellet domui de Altcrest, permissione mea factum esset. Fideiussores pacis sunt Walcherus et Willelmus de Blenai, Reimundus de Chebra, Huldricus et Johannes ministri. Testes sunt Johannes, abbas Boni montis, Magno, abbas de Altcrest, et Haymo canonicus Sancti Mauritii, et Borcardus, frater eius, Helyas, Amedeus, monachi de Altcrest. /141/
10.
Berthold IV, duc de Zéringue et recteur de la Bourgogne transjurane, prend sous sa protection l’abbaye de Hautcrêt et les possessions de cette maison religieuse.
Vers l’an 1157.
(Cp. la ch. no 7, p. 13.)
C. M. H. fol. 18, r.-v.
Schœpflin, Hist. Zar.-Bad. t. V, p. 107.
Bertholdus, Dei gratia dux et rector Burgundie, uniuersis in potestate sua constitutis salutem. Princeps gladium iuste tunc demum portat si ad defensionem ecclesiarum, presentim earum que sub religione arctiori vita Deo seruiunt, manum protectionis extendere non omittat. Inde est quod abbatiam de Altcrest, de ordine cisterciensi, in episcopatu lausannensi, in tutelam nostram cum uniuersis rebus suis accepimus, mandantes omnibus in potestate nostra constitutis, ut tam prefati loci fratribus quam rebus eorum firmam pacem teneant. Si quis vero forte cisma 1 eis obiciat 2 , nouerit quod querelam istam ex parte domini imperatoris eis remisimus, et securos et immunes ab hac inquietudine toto tempore scismatis 3 eos constituimus. Quod si quisquam contra hoc nostre tuitionis munimen de rebus eorum quicquam auferre presumpserit, nisi celerius restituat, inimicitiam nostram incurrisse se nouerit. /142/
11.
Humbert III, comte de Maurienne ou de Savoie, donne aux religieux de Hautcrêt la part à lui appartenante de la montagne de Chages, soit de Chaude, et leur accorde le libre passage par son château de Chillon * .
C. M. H. fol. 18-19.
In nomine sancte et indiuidue trinitatis. Ego Humbertus, Morianensis comes, et marchio, Magnoni abbati de Altcrest, ceterisque fratribus ibidem Deo seruientibus salutem imperpetuum. Decet omnes uiros illustres et potentes omnem religionem pro uiribus suis exaltare ac nutrire et de rebus suis ac terris largiri ac partiri, maxime illam que in sola paupertate consistit, et de labore suo ac nutrimento uiuit. Proinde tibi Magno 1 , abbas, tuisque fratribus in predicto cenobio degentibus do et concedo, pro remedio anime mee et antecessorum meorum, partem alpium de Chages libere et quiete possidendam, que ad me et ad dominium meum pertinet ex parte castri de Cillon. Prebeo et quietum transitum et reditum per dictum castrum. Et ut hoc uobis ab hominibus meis, et ab illo qui supradictum castrum custodiet, firmiter et irrefragabiliter teneatur, sigillo meo et /143/ presentis pagine scripto confirmo. Et si alicui hoc castrum dedero, uel ad custodiendum commisero, hoc semper pro anima mea in elemosina retineo, ad opus predictorum fratrum, ut qui predictum castrum habuerit eos grauare non possit. Inde sunt testes Galcherius de Blonai, Willelmus Visins et Guido, canonici de Sancto Martino, Giroldus de Euian et Arluinus frater eius, Inbertus dapifer de Ciuns, Pontius Conflens, minister, et Petrus de Rouet, qui hanc cartam sigillauit.
12.
Bon-Fils de Chexbres donne à l’abbaye de Hautcrêt la terre qu’il possédait en deçà du Jorat, en retour d’une rente annuelle de deux boisseaux de froment et d’une égale quantité d’avoine. Toutes les fois que lui ou son fils passera par l’abbaye, il pourra participer à la nourriture des religieux, et à sa mort il aura sa sépulture au couvent comme les moines.
Hautcrêt et Chexbres, seconde moitié du 12e siècle.
C. M. H. fol. 20, r.
Ad notitiam tam presentium quam futurorum volumus peruenire quod Bonus filius dedit Deo et sancte Marie Altecrescentis omnem terram quam habebat citra Joraz, sine ullo retentu, laudantibus uxore et omnibus pueris suis. Hoc donum factum est ab ipso et a filio eius Huldrico in claustro Altecrescentis, in manu Magnonis abbatis, per manum Amadei episcopi Lausannensis a quo tenebat, et oblatum est ab ipso et filio suo Huldrico super altare. Inde portabit garantiam contra omnes homines. Inde sunt testes Hogerius de Seuerei, sacerdos, Paganus de Saluion, Raymondus de Chebre, Helyas, /144/ sacerdos de Orons, Tiboldus de Palaysul. Hoc donum laudauit uxor Boni filii et filia eius in villa que dicitur Chebre, ante domum suam, in manu Magnonis abbatis. Inde sunt testes Petrus miles de Chebre, Parisius, Guillelmus, fratres Boni filii, clerici, Tiboldus de Palaysul. Inde annuus census dabitur ei duorum modiorum tritici, quale ipsa terra portabit, et duorum auene. Hoc dono si ad religionem ipse vel aliquis filius eius venire voluerit recipietur, et quoties ipse vel filius eius per abbatiam transierit, victum suum sicut unus ex fratribus habebit. Post mortem vero suam sepulturam habebit et fiet de eo sicuti de monacho. Hoc idem donum fecit Giroldus filius eius. Inde sunt testes Tiboldus de Palaysul, Johannes de Walbroia, Joreth de Lustreio.
13.
Joret de Lutry cède à l’abbaye de Hautcrêt la terre qu’il avait à la Dausaz, pour le cens annuel d’un boisseau de blé. Ce cens ne pourra être donné qu’à l’abbaye de Hautcrêt, et si le possesseur veut le vendre, il l’offrira d’abord à ce couvent.
Seconde moitié du 12e siècle.
C. M. H. fol. 22, r.-v.
Jorez de Lustrey dedit Deo et sancte Marie Altecrescentis terram quam habebat Dose pro annuo censu unius modii frumenti quale ipsa terra portabit. Et inde habuit quadraginta solidos. Hic census reddendus est circa festum sancti Martini. Inde portabit garantiam contra omnes homines, laudantibus Garnerio de Palaysol, et Baudraco auunculo eius, a quibus tenebat. Iude /145/ sunt testes Willelmus de Orons, Adras et Johannes de Valbroia, Ingilboldus Faber, qui moratur (apud) Orons, Torumbertus et Willelmus fratres Altecrescentis. Hoc idem dedit et laudauit uxor eius, et Jocerannus filius eius de Lustrey. Hoc idem dederunt et laudauerunt duo filii eius Petrus et Theodericus. Hunc censum in elemosina dare non poterunt nisi ecclesie Altecrescentis, et si vendere voluerint, prius eis offerent.
14.
Anselme Blanc de Lutry cède à l’abbaye de Hautcrêt un cens de 2 sols qu’il recevait d’elle pour la terre de Chatillens, et renonce à toute réclamation contre cette maison religieuse.
C. M. H. fol. 22-23.
Ad notitiam tam presentium quam futurorum volumus peruenire quod Anselmus Albus de Lustriaco dedit Deo et sancte Marie de Altcrest et fratribus ibidem Deo seruientibus censum duorum solidorum, quem ab eis recipiebat pro terra de Castellens, et omnem calumpniam quam contra domum habebat finiuit. Inde garantiam portabit contra omnes et maxime contra Petrum de Billens et filios eius. Inde sunt testes Escost de Vileto, Andreas de Poleto, Petrus de Vileto, Boso et Lanbertus fratres, Ancherus et Bernardus monachi. Hoc idem laudauit filius eius. Inde sunt testes Bartholomeus sacerdos de Orons, Aymo frater villici, Albertus de Costel, Tiboldus filius Duoni de Costel, Hunbertus nepos Petri de Costel. /146/
15.
Accord passé entre l’abbaye de Hautcrêt et Anselme, de Lutry, qui cède à ce monastère ce qu’il tenait en fief de Pierre de Billens.
C. M. H. fol. 23, r.
Anselmus de Lustre dedit Deo et sancte Marie de Altcrest feodum quod tenebat de Petro de Billens ubicunque esset, vel in campis vel in pratis vel in nemoribus, pro annuo censu duorum solidorum circa festum sancte Marie, in medio Augusti (solvendorum). Hoc idem laudauit ipse Petrus, in cuius presentia hoc factum fuit. Inde habuit Anselmus XXti IIIIor solidos, sed solidorum dedit eidem domui in vadimonium quatuor iugera terre scitra 1 Brodiam donec eumdem censum acquirat 2 . Hoc debet facere laudare uxori sue et filiis suis, et inde varantiam contra omnes portabunt. Et si supradictus Anselmus ecclesie de Altcrest in elemosinam hunc censum dare voluerit, Petrus de Billens eidem ecclesie decem solidos dabit, et quatuor iugera terre rehabebit. Inde sunt testes Baldewinus, Bernardus, Ancherus, monachi de Altcrest, Yngezo et Boso fratres, Loso miles de Wisterernegns 3 et Thorins de Lustri. /147/
16.
Cession, en faveur de Hautcrêt, d’une part de la dîme de Chatillens, par Gui, vidomne de Mouton.
Vers le milieu du 12e siècle.
C. M. H. fol. 23, v.
Wido, vicedomnus de Molduni, finiuit calumpniam quam habebat in quarta parte decime Castellins et Viler gramon, in manu Magnonis abbatis, et concessit perhenniter 1 habendum fratribus de Altcrest. Hoc laudauit uxor eius et filii uxoris Nicholaus et Willermus. Inde sunt testes Guillelmus minister de Modun et Phylippus frater eius, Cono miles de Moldun, Hogerius sacerdos de Seurei, Hugo clericus de Billens. Inde portabit bonam garantiam.
17.
Rodolphe Ier, comte de Gruyère, du consentement de sa femme et de son fils, donne à l’abbaye de Hautcrêt l’alleu qu’il possédait dans le territoire de Chatillens.
Château de St.-Martin, vers le milieu du 12e siècle.
C. M. H. fol. 24, r.
Manifestum atque certum sit tam presentibus quam futuris fidelibus quod comes Rodulfus de Grueres dedit /148/ Deo (et) sancte Marie de Altocrest, per manus venerabilis Magnonis abbatis de Altocrest, omne suum alodium quod habebat in loco qui dicitur Castellens, quod contra omnes defendere et garantiam ubique portare se promisit. Et hoc factum est in castello Sancti Martini coram testibus. Unde est testis domnus abbas Girardus de Alta rippa, Willelmus de Tierens, Willelmus de Superpetra, Pontius de Domnolui, Vldricus de Crona, et Antelmus frater eius. Quod donum uxor eius et filius laudantes confirmauerunt. Unde est testis Torobertus de Grangetes, Pontius de Domnelui, Huldricus de Crona.
18.
Accord passé entre la maison de Hautcrêt et les frères Wilenc et Conon de Ferlens.
Hautcrêt, seconde moitié du 12e siècle.
C. M. H. fol. 24, v.
Quoniam tempora labuntur et res temporibus facte multotiens obliuioni traduntur nisi scribantur, (tam presentibus quam futuris uolumus notificari et presenti scripto significari * ) pactum et concordiam que facta est inter fratres de Altcrest et Wilencum, fratrem Cononis de Ferlens. Fratres de Altcrest debebant Vilenco census modii frumenti et modii leguminis. De censu illo predictus Vilencus vendidit fratribus de Altcrest V cuppas leguminis et tres frumenti pro LXa. solidis. Hec compositio facta est ante portam abbatie. Inde sunt /149/ testes Johannes et Huldricus frater eius de Arborenges, et Willelmus clericus de Valbroia, et Toronbertus et Cono fratres, et Radulphus monachus et portarius. Hoc donum laudaverunt 1 predicti viri. Inde sunt testes Wluricus 2 monachus, Hoto de Ursei, Willelmus de Olons, milites.
19.
Pierre, fils de Joret, de Lutry, et ses frères, cèdent à l’abbaye de Hautcrêt un chesal ou fonds de terre dit Rucet.
Lutry, seconde moitié du 12e siècle.
(Voyez la ch. no 27, p. 45.)
C. M. H. fol. 24-25.
Petrus, filius Joreth, et omnes fratres eius et uxor eius et uxor Joret dederunt casale Rucet fratribus de Altcrest, in presentia Petri * et fratris eius, a quibus hoc tenebant, qui etiam hoc donum laudauerunt, pro annuo censu trium cupparum frumenti, et inde habuerunt XXXta solidos et dimidium modium frumenti et duas agnas. Hoc donum factum est in domo ipsius Petri, Lustriaco, coram his testibus: Radulfo, abbate de Sancto Mauritio, et Dudino canonico eius, et Duranno cliente eius, et Radulfo conuerso de Altcrest, et Conone de Vabroia 3 , et Bosone clerico de Promesens, et Anselmo sacerdote de Maseriis. Sed quod tunc domi non aderant tres /150/ fratres eius, illos postea adduxit in abbatiam, et sub quercu eius hoc donum laudare fecit. Inde sunt testes Huldricus miles de Villens, Anselmus et Huldricus Balbus de Promesens, et Radulfus conuersus, et Albertus de Promasens.
20.
Dodon de Vuibroye donne à l’abbaye de Hautcrêt une terre, dite de Rosei, et, de plus, la dîme du chesal Rucet.
C. M. H. fol. 25, r.-v.
Notum fieri volumus tam presentibus quam futuris quod Dodo de Vaubroia dedit Deo et sancte Marie de Altcrest terram de Rosei, que est inter Perembac et Flun, et decimam de chesau Rucet. Hoc donum libere fecerunt atque confirmauerunt duo fratres predicti Dodonis, Willelmus videlicet clericus, et Cono pro fratre suo. Qui plane pro eo quod elemosina, quam de suo proprio alodio pro fratris sui salute Deo et fratribus de Altcrest voluntarie largiti sunt, libera esset et expedita permaneret, ambo fratres, Willelmus et Cono, predictis fratribus firmiter promiserunt et promittendo id ipsum bona fide eis laudauerunt, quod si esset aliquis (qui) eam in aliquo temerare moliretur, contra omnes garentiam portarent. Inde sunt testes Aymo de Orons, Rodulfus filius Semondi, de Saluion, Petrus de Palaisol, filius Torenci de Strata, Boso de Besencens, et Thorencus frater eius. Item sequntur alii testes coram quibus diuisa est eadem terra. Et sunt testes de toto, unde et alii, Huldricus et Petrus de Arborenges, Durannus et Martinus /151/ de Saluiaco, Petrus de Gadens. De laude sororis eorum sunt testes Durannus de Saluion et Thebaldus de Alburenges.
21.
Guillaume, clerc de Vuibroye, son frère et sa sœur, cèdent, pour une jument, leurs propriétés à l’abbaye de Hautcrêt.
C. M. H. fol. 25-26.
Quum res bene geste multociens ob prolixitatem temporis obliuioni solent tradi, iccirco apicibus perpaucis volumus notificari presentibus et futuris, quod Willelmus clericus de Valbruia et Cono frater eius, et Vianna soror ipsorum, dederunt et concesserunt Deo et fratribus de Altcrest uniuersa que idem fratres acquisierant in omni terra sua, siue ab ipsis siue a duobus fratribus suis iam defunctis. Et propter hoc habuerunt equam unam, pro qua omnem calumpniam et querimoniam finierunt. Inde sunt testes Hugo clericus de Billens, Buchardus de Grangiis, Haymo de Oruns, Guillandus de Valbruia, Radulfus conuersus, et Thorencus frater eius, et Aubertus de Promaisens.
22.
Cession de Pierre de Costel et de ses enfants en faveur de Hautcrêt.
C. M. H. fol. 26, r.
Sciendum est quod Petrus de Costel et omnes pueri eius omnem calumpniam, quam aduersus fratres de /152/ Altcrest se habere dicebant, finierunt eis, preter vadimonium de Buris, quod, cum redimere valuerint, recuperare debent. Parisius de Culie est inde testis.
23.
Cession d’Ulric de Costel et de ses enfants en faveur de Hautcrêt.
C. M. H. fol. 26, r.
Iterum sciendum est quod Uldricus de Costel tornator et omnes liberi eius omnem querimoniam suam fratribus de Altcrest finierunt, omni calumpnia sopita. Hinc sunt testes Durannus de Sancto Martino, Petrus de Costel, Turumbertus, Radulfus et Guibertus, conuersi.
24.
Guillaume, clerc de Vuibroye, cède à l’abbaye de Hautcrêt, en retour d’une génisse, tous les droits qu’il pouvait avoir sur la dîme d’une terre sise à Chatillens.
Châtillens, vers le milieu du 12e siècle.
C. M. H. fol. 26, r.-v.
Willelmus clericus de Valbroia persepe calumpniatus est fratres de Altcrest pro decimis, quas se habere dicebat in quibusdam terris quas ipsi fratres incolebant. Postea vero fecit cum eis pacem, et wirpiuit in manu Magnonis, abbatis de Altcrest, apud Castellens, omnia pro quibus eos fuerat causatus. Tali pacto ut, si fratres /153/ adhuc acquirere possent unde eos iterum tam in decimis quam in aliis rebus calumpniare posset, etiam illud totum virpiuit in presentia multorum. Habuit autem de beneficio ecclesie propter hoc quamdam vaccam
.
25.
Donation de la veuve de Pierre de Blessens en faveur de l’abbaye de Hautcrêt.
C. M. H. fol. 26,
Domna Extranea, post mortem mariti sui Petri de Blecens, pro remedio anime ipsius, laudantibus liberis suis, dedit sancte Marie de Altcrest et fratribus ibidem Deo seruientibus lunagium quoddam XVcim jugerum, et casale unius iugeris, et quoddam pratum, totum apud Escublens. Debet autem ipsa domina predictis fratribus in die Pasche censuatim pro his omnibus IIIIor solidos reddere, et in natiuitate Domini XIIcim nummos. Quod si in ipsis terminis non redderentur, quousque persoluantur ipsi fratres terram et casale et omnia interim possidebunt.
26.
Donation de Durand de Mossel en faveur de Hautcrêt.
Mossel, vers le milieu du 12e siècle.
C. M. H. fol. 27, r.-v.
Notum sit tam presentibus quam futuris quod Durannus de Muncels et uxor et filii eius Reimundus et /154/ Rumoldus et frater eius Albertus dederunt Deo et beate Marie de Altcrest, et fratribus ibidem Deo seruientibus, eorumque successoribus, campum quem Benedictus arabat, et Roseriam, et pratum de Praeria, et Felgeriam, et planchiam Rafoldi, et quod habebant in prato Wirradi, et lescheriam sub prato rotundo, et ipsum pratum rotundum, et campum de Felgeria, et quod habebant in terra de Bussi. Inde sunt testes Benedictus, et Martinus frater eius, et alius Benedictus, et Albertus, et Brunerius de Muncels, et Uualdricus de Maona. Albertus autem, frater Duranni, non dedit partem suam in campo de Fergeria. Hoc factum est ad Moncels, presente abbate Magnone, et Bernardo monacho, Meynerio et Wiberto conuersis.
27.
Donation faite à l’abbaye de Hautcrêt par Cardon, de Bouloz.
C. M. H. fol. 27, v.
Omnium fidelium notum facimus deuotioni quod Carbo, frater Nocherii de Bolocsh, fideliter et cum deuotione confirmauit omne donum quod supradictus frater eius Nocherius Deo et sancte Marie Altecrescentis fideliter et cum deuotione donauit. Unde ne se obliuio ingerat, ne posteros latere queat, fideles testes sunt Jorans de Porcels, Euerart de Leifres. /155/
28.
Donation de Pierre Deprez faite au même couvent.
C. M. H. fol. 27-28.
Notum sit omnibus fidelibus quod Petrus de Praels dedit Deo et sancte Marie Altecrescentis quicquid habebat supra viam prati quod dicitur Wirra. Vnde testes sunt Anselmus filius Rodulfi de Praels, Rodulfus filius Aimonis, Bonus filius.
29.
Hugues de Rueyres renonce, en faveur de l’abbaye de Hautcrêt, à la dîme que Savari de Mézières tient de lui.
Vers l’an 1160.
C. M. H. fol. 28, v.
Hugo de Riuorio dedit Deo et sancte Marie de Altcrest, in manu Magnonis abbatis, calumpniam quam habebat in decima quam Sauericus de Maseres tenet ab eo. Hoc idem laudauit idem Sauericus, et portabunt inde warantiam contra omnes. Inde sunt testes Radulfus de Ponto, Wido vicecomes 1 de Moldun, Hoto de Ursi, Phylippus de Curtilles, Albertus de Willegns, Helyas sacerdos de Oruns. /156/
30.
Hugues de Rueyres, ses frères, sa femme et ses enfants cèdent à l’abbaye de Hautcrêt plusieurs dîmes pour la somme de 60 sols et une tunique de 6 sols.
Vers l’an 1160.
C. M. H. fol. 28-29.
Notum esse volumus tam presentibus quam futuris quod domnus Hugo de Riuoria et fratres eius Willelmus et Albertus et Guido, cum sorore sua et liberis eius laudantibus, dederunt Deo et sancte Marie de Altcrest, et fratribus ibidem Deo seruientibus imperpetuum, decimam quam capiebant in grangia de Bolos, in omni tenore quem tunc tenebant, insuper et particulam illam de Setsales, que infra terminos eorum erat, si adipisci potuerint, et ipsam decimam quam calumpniabantur in grangia de Altcrest, pro sexaginta solidis et una tunica sex solidorum. Inde facti sunt testes domnus Wido vicedomnus de Meldons, et Albertus de Villens, et Willelmus de Sotens, et Thorencus de Illens, et Albericus armiger prenominati Guidonis, et Guibertus vernaculus comitis.
31.
Renonciation de Conon, vassal de Blonay, en faveur de l’abbaye de Hautcrêt.
Vevey, milieu du 12e siècle.
C. M. H. fol. 29, r.
Cono minister de Blonai calumpniabatur fratribus de Altcrest medietatem prati de Burmundes, quam sui /157/ homines predictis in helemosinam dederant, et terram Alberti fratrisque sui de Caselles. Tandem calumpniam illam quam habebat in prato de Burmundes finiuit in manu Magnonis abbatis, (apud) Viuex, ante domum Johannis Boni filii. Terram autem predicti Alberti fratrisque sui recognouit se finisse. Inde sunt testes domnus Willelmus, frater Walcherii de Blonay, et Haymo frater predicti Cononis, Willelmus miles de Charle, Andreas de Chaseles, Huldricus minister de Chebre.
32.
Cession faite à l’abbaye de Hautcrêt par quelques cultivateurs.
C. M. H. fol. 29. v.
Mathes et Radulfus et Martinus filii eius dederunt Deo et sancte Marie Altecrescentis quicquid habebant a malo 1 prati fontis Tyart, sicuti via Jurensis vadit infra diuisum fratrum nemus, quod inciderunt et quod incidere poterunt. Inde habuerunt duos solidos, et inde portabunt varantiam contra omnes. Et lescheriam que est sub domo eorum insimul dederunt. Inde sunt testes Tiboldus de Palaisul, Manerius de Porcels, et Aymo qui habuit filiam Mathes. Hoc idem donum dederunt et concesserunt Radulfus et Turumbertus, et inde habuerunt duos solidos et capram unam, et dederunt gerbam unam quam capiebant. Inde sunt testes idem Tiboldus de Palaysul et Nocherius de Boloch, pater Martini. /158/
33.
Cession d’une part d’un pré faite au même couvent par deux cultivateurs.
C. M. H. fol. 29, v.
Costerius et Huldricus dederunt Deo et sancte Marie Altecrescentis parum prati iuxta de Praire pro animabus suis et parentum suorum. Inde sunt testes Nocherius, pater Martini conuersi, Wibertus de Wisternens, Walterius de Oruns.
34.
Renonciation de Nocher, de Bouloz, en faveur de Hautcrêt.
C. M. H. fol. 29-30.
Nocherius de Bolosc finiuit omnem calumpniam illam quam habebat infra terminos grangie de Bolosc fratri Manerio et fratri Wiberto, laudante uxore sua et omnibus pueris suis, et sic quod maior eius filius ibidem laudauit omnia dona que pater suus fecerat domui de Altcrest et fratribus ibidem Deo seruientibus. Hoc solum retinuit infra terminos quod lucrabatur cum carruca sua. Inde testes Bonus filius de Praels, Giroldus frater coniugis sue, Thorencus nepos Turrumberti, Johannes frater Jollehin, frater Guibertus et frater Manerius. /159/
35.
Donation d’un pré faite à l’abbaye de Hautcrêt par un habitant de Chesalles.
C. M. H. fol. 30, r.
Manerius de Caselles dedit fratribus de Altcrest pratum de Bormundois. Testes sunt Huldricus de Besences, et Trumbertus de Bolosc, et Martinus de Arborenges.
36.
Donation faite à l’abbaye de Hautcrêt par deux habitants de Sivirier.
C. M. H. ibid.
Paganus et Huldricus de Seuirei fratres dederunt fratribus de Altcrest quicquid habebant in dono quod predictis fratribus donauit Albertus de Willens, ad grangiam de Bolosc. Testes sunt Petrus de Blescens, Albertus de Ursi, Guillelmus de Setens, Anselmus Lo Gais.
37.
Donation de trois frères, habitants de Bouloz, en faveur de Hautcrêt.
C. M. H. fol. 30,
Brunerius et Piterius et Wido fratres de Bolosc dederunt Deo et sancte Marie Altecrescentis quicquid in /160/ montibus habebant, et campum de Casteneto. Testes sunt Johannes de Paleyres et Martinus filius eius, et Bernardus monachus, et Manerius. Et Martinus de Bolosc et Wibertus fratres ipsi idem dederunt illam partem quam habebant in prato spinoso, et in bello prato, et in longuo prato. Testes sunt Jollins de Bolocs, et Walterius de Oruns, et Uibertus et Reinerius fratres.
38.
Don de Matthieu, de Bouloz, et de ses fils, en faveur de Hautcrêt.
C. M. H. fol. 30, v.
Mathes de Bolosc et filii eius dederunt Deo et sancte Marie de Altcrest quicquid habebant infra diuisam fratrum de Altcrest ad grangiam de Bolosc, et etiam dederunt hoc quod fratres tenebant extra diuisum. Hoc donum obtulerunt super altare. Inde sunt testes Petrus miles de Maiseriis, Otho de Ursei, Tunrumbertus et Joslens de Bolocs, Warterius de Oruns, Manerius et Tunrumbertus et Boso fratres de Altcrest.
39.
Don de Pierre Deprez en faveur de Hautcrêt.
C. M. H. fol. 30, v.
Petrus de Praels laudante uxore sua Martina filioque suo Johanne dedit sancte Marie de Altcrest et fratribus /161/ ibidem Deo imperpetuum seruientibus terram quam habebat in prato de Wirres. Hoc donum fecit apud villam de Praels in die sancti Martini natali videlicet. Testes sunt super hoc Gislebertus conuersus noster et Haymo de Poydor.
40.
Donation d’un pré faite à l’abbaye de Hautcrêt par Anselme, prêtre de Mézières, et d’autres religieux.
C. M. H. fol. 31, r.
Ansellus presbyter de Maiseriis, qui fuit prior de domo Auioth de Bosischech, et frater Almannus, et frater Uiuianus de Lenfrens dederunt Deo et sancte Marie de Altcrest unum pratum quod dicitur En Lescher Alduin 1 . Huius rei testes sunt frater Manerius, magister de Bolosc, et supradicti fratres Almannus et Uiuianus, et Constantinus eorum bubulcus, et frater noster Bochardus caprarius. Habuerunt autem propter hoc tres capras, quarum una fuit parua, alie due maiores.
41.
Nocher Merliers donne à l’abbaye de Hautcrêt un bien pour son fils, que ce monastère reçoit frère convers.
C. M. H. ibid.
Nocherus Merliers dedit Deo et sancte Marie de Altcrest /162/ totum quod habebat in terra que vocatur Chestenoi pro Martino filio suo, quem suscepit predicta ecclesia in conuersum, qui inde tribus vicibus exiit et duabus vicibus postea receptus fuit. Hoc donum dedit et concessit idem Martinus, Nocheri filius, et fratres sui Rodulfus et Albertus. Testes sunt inde frater Manerius magister de Bolocs, et frater Azo, et Rodulfus filius Matels, et Wido cognatus eius, qui fuit filius Anselli, uillici de Uillare-dominge. Habuit autem pro hoc dono Nocherus cum filiis suis Rodulfo et Alberto unam ouem.
42.
Les fils de Nocher confirment, le jour même de la mort et de l’ensevelissement de leur père, la donation qu’il avait faite à l’abbaye de Hautcrêt.
Porsel, ...
C. M. H. fol 31, v.
Memorie commendandum quod iterum supradictus Nocherus dedit Deo et sancte Marie de Altcrest totum quod habebat sub campo de Chestene. Huius rei testes sunt Rodulfus filius Mathel, et Wido cognatus eius, filius Anselli, uillici de Uillare-dominge. Sciendum autem consilio Martini, Nocheri filii, actum fuisse, ut illa die qua pater suus obiit fratres sui Rodulfus et Albertus concesserunt et laudauerunt talem helemosinam qualem pater suus in vita sua fecerat ecclesie de Altcrest, et omnia de quibus ipsa vestita erat in die qua obiit Nocherus. Testes sunt inde Huldricus filius Hoton(is), Humbertus et Joslens, Jorez, filius Widonis de Ogga. Actum fuit /163/ hoc apud Porcels, post videlicet sepulturam Nocheri statim ea die qua obiit, et etiam iuxta tumulum ipsius, dicentibus filiis suis: « Hoc donum ideo facimus hodie ut bonum homen 1 nobis inde proueniat,» astante ibi fratre nostro Manerio magistro de Bolocs, hoc ipsum laudante et concedente.
43.
Hugues de Rueyres cède à l’abbé Magnon, en faveur de Hautcrêt, la dîme de Bouloz.
Au milieu du 12e siècle.
C. M. H. fol. 31-32.
Notum esse volumus tam presentibus quam futuris quod domnus Hugo de Riuoria dedit Deo et sancte Marie de Altcrest et fratribus ibidem Deo seruientibus, per manum domni Magnonis abbatis, decimam quam calumpniabatur in grangia de Bolosc, in omni tenore quem tunc tenebant, excepto hoc unde terragium dabant. Inde sunt testes Hogerius, sacerdos de Seurei, Wido vicedomnus de Meldons, Willermus minister, Boso de Wisternens, Aldo de Maiseriis, Willelmus de Domna petra, et Radulfus clericus frater eius, Phylippus de Corcelles, Thorencus de Ullens. Inde garantiam portabit contra omnes. Hoc ipsum laudauit uxor eius sub his testibus: Hogerius sacerdos de Seurei, Paganus de Saluion, Thorincus de Ullens, Willelmus minister, Walcherius de Corcelles. /164/
44.
Donation des dîmes de la Grange de Sales faite à l’abbaye de Hautcrêt par Carbon de Corsier, et confirmée, à sa mort, par son fils Ulric, moyennant une somme d’argent.
C. M. H. fol. 32-33.
Ad notitiam tam posterorum fidelium quam instantium peruenire volumus, quod Carbo de Corial dedit Deo et pauperibus sancte Marie de Altcrest quicquid decimarum habebat in grangia de Salas, de omnibus terris quas acquisierant et quas acquirere poterunt, vel eis in helemosinam date fuerint; insuper omnem decimam Monete, et si de terris aliquid circa Monetam ultra Burdam acquirere potuerint illud etiam dedit. Sed eo mortuo, Huldricus filius eius, elemosinam patris et donum contempnens, supradicte domus fratres multis depredationibus infestare et inquietare cepit. Postea vero tam pro anima defuncti patris quam et pro pecunia quam accepit a fratribus, donum quod pater fecerat et helemosinam ipse fecit, hoc ipsum laudante et annuente matre eius Mabilia et uxore eius Matildide. Bonus mons et Anselmus frater eius hoc ipsum fecerunt. Et quod Boso filius eius adhuc paruulus erat, in fide sua promisit quod eum postquam loqui posset, hoc ipsum facere et laudare compelleret. Inde sunt testes domnus Radulphus de Cardona, Petrus filius Azonis de Viuex, Willelmus et filius eius Acardus, Gaulcherus et filius eius Uldricus, Johannes et filius eius Julianus de Viuex, /165/ Anselmus filius Nocherii de Corselles. Postmodum vero Guido clericus et Willelmus armiger, qui tunc absentes erant, ante hospitale de Viuex hanc helemosinam et hoc donum laudauerunt et libere supradicte domui possidendum, sicut ceteri fratres fecerant, confirmauerunt. Inde sunt testes domnus Raimundus de Chebre, domnus Lodoicus de Corgia, domnus Torencus de Granges, milites, Johannes de Viues et filius eius Julianus, Gaulcherus et filius eius Julianus, Gaulcherus et filius eius Uldricus, Bartholomeus de Viues.
45.
Cession d’une terre, faite à l’abbaye de Hautcrêt par Jean, Gui et Aimon de Puidoux, pour un cens annuel de 4 deniers, plus 6 sols d’entrage et un porc valant 3 sols.
C. M. H. fol. 33, r.
Johannes et Wido et Haymo de Poidor dederunt quamdam terram domui de Altcrest ultra Jorath, pro annuo censu quatuor nummorum, qui reddendus est circa festum sancti Johannis Baptiste, et de introitu habuerunt VI solidos, et Wido porcum trium solidorum. Hec terra diuisa est, et mete posite sunt a Torenco milite et Petro villico de Grangiis. Inde sunt testes ipse Torencus, et Petrus et Uldricus de Grangiis, Huldricus de Chebre, Gyroldus et Haymo et Benedictus de Poidor, et Torumbertus et Adilinus, et Radulfus conuersus. /166/
46.
Louis, prévôt de Corsier, cède à l’abbé Magnon et aux religieux de Hautcrêt, à l’époque où Gaucher de Blonay, son seigneur, devait partir pour Jérusalem, tous les usages et tous les droits qu’il avait dans les terres, les bois, les prés et les vignes que Gaucher et Guillaume de Blonay, et, avant eux, leur père Amédée, avaient donnés à ce monastère.
C. M. H. fol. 33, r.-v.
Qvoniam res bene geste atque disposite multociens prolixitate temporis obliuioni solent tradi et a malis hominibus deprauari, proinde volumus notificari tam presentibus quam futuris quod Loys, prepositus de Corge, secunda vice, quando domnus suus Gaulcherus de Blonay Jherosolimam proficisci debebat, dedit et concessit fratribus de Altcrest, in manu Magnonis abbatis, omnia usuaria et quicquid iuris habebat in cunctis terris, nemoribus, pratis et vineis, que omnia ipse Gaulcherius et Willelmus frater eius, et pater eorum ante eos a principio ipsis fratribus dederant in elemosinam. Dedit etiam pratum de Graues, quod de Galnerio de Palaysol tenebat, et garentiam predictis fratribus per omnia de illo portabit. Inde sunt testes Rodulfus de Rota, Hunbertus de Fruentia, Torencus de Granges, Willelmus de Billens et Hugo frater eius, filii Matta, Rummaudus de Munceas et Raimundus frater eius. /167/
47.
Louis de Corsier, voulant faire à l’abbaye de Hautcrêt la cession d’un bien sis dans la Grange de Sales, qu’il tenait en fief de Gaucher de Blonay, remet ce fief à son seigneur, qui le donne à Magnon, abbé du dit monastère.
Milieu du 12e siècle.
C. M. H. fol 33-34.
Notum esse volumus tam presentibus quam futuris quod Lodoicus de Corge et Sicilia uxor Nicholai, patris eius, cum omnibus pueris suis, dederunt Deo et sancte Marie Altecrescentis terciam partem de Desbos in grangia de Salas, quam in feodo tenebant a domno Walcherio de Blonay, per manum Magnonis abbatis. Et ut omnis occasio praua calumpniandi remoueretur, feodum in manu domni Walcherii dereliquit, et Walcherius dedit Magnoni abbati. Hoc totum factum est in villa que dicitur Corge, in presentia ipsius Walcherii. Inde sunt testes ipse Walcherius, Gaufridus sacerdos de Athalens, Carbo de Gorge, Thorencus de Grangiis miles, Paganus de Saluion. In hoc dono est adhuc pratum de Uaure sub eisdem testibus. Inde habuerunt duodecim solidos. /168/
48.
Louis de Corsier donne à l’abbaye de Hautcrêt un pré qu’il tenait en fief de Garnier de Palésieux.
C. M. H. fol. 34, r.
Notum esse volumus tam presentibus quam futuris quod Lodoicus de Corgeiaco 1 dedit Deo et sancte Marie Altecrescentis, et fratribus ibidem habitantibus, pratum de Weuria, quod in feodo tenebat a Varnerio de Palaysol, et inde legitimam warantiam contra omnes portabit. Inde sunt testes Paganus miles de Saluiun, Thorencus miles de Grangiis, Carbo de Corgeiaco, Hugo clericus de Billens, Petrus miles de Grangiis.
49.
Accord entre Emmon de Granges et l’abbaye de Hautcrêt, concernant un pré et l’échange d’une terre sise en Sales contre une d’Essertes.
C. M. H. fol. 34, r.-v.
Notum sit omnibus fidelibus quod domnus abbas de Altocrest querimoniam quamdam habuit cum domno Emmone de Grangiis et filiis eius, et hoc de quodam prato. Quod quidem illi indigne ferentes, escanbium /169/ quod fecerant de terra illa que iacet in Salas cum illa de Essertes, et terragium quoddam quod in Sales se habere dicebant, vehementer calumpniari ceperunt. Et orta est contentio per dies plurimos inter eos. Post contentionem vero iterum facta est concordia inter eos, et hoc tali modo: escanbium sicut prius factum fuerat concesserunt, terragium et quartam partem prati Deo et beate Marie de Alto cresto in pace dimiserunt et garentiam se contra omnes homines portaturos de omnibus his promiserunt.
50.
Donation faite par Gui de Granges à l’abbé Magnon, en faveur de Hautcrêt.
Milieu du 12e siècle.
C. M. H. fol. 34, v.
Notum sit fidelibus omnibus quod Guido de Grangiis cum omnibus filiis suis dederunt Deo et beate Marie Altecrescentis, per manum domni Magnonis abbatis, quicquid habebant infra donum domni Amadei in grangia de Salas, et quicquid habebant in Moneta, et ubicunque fratres eiusdem loci aliquid possidebant, eis pacem firmam et perpetuam tenerent; ita quod nullam calumpniam retinuerunt, et inde garantiam portabunt. Inde sunt testes Gaufridus sacerdos de Athalens, Albertus sacerdos de Palaisol, Carbo de Grangiis, Hoduinus monachus, Ascherus monachus. Sed quod tunc non aderat quando hoc donum factum est unus ex filiis /170/ eius, fratres eius, videlicet Petrus et Constantinus, eum insequenti dominica in abbatiam adduxerunt et ab eo laudari fecerunt. Inde sunt testes Torencus miles de Ullens, Guillelmus de Oruns, Hoduinus monachus.
51.
Girod de Corsier et son fils Amédée donnent à l’abbé Magnon, en faveur de Hautcrêt, la dîme d’une terre sise dans une grange de ce monastère, dite la Grange de Sales.
Milieu du 12e siècle.
C. M. H. fol. 35, r.
Hoc recordationis breue tam presentibus quam futuris 1 superuenientibus fidelibus notum facere cupimus quod domnus Giroldus de Corgia domno Magnoni, abbati Altecrest, ceterisque ibidem Deo seruientibus eorumque successoribus libere tradidit possidendam decimam quam habebat de terra illa que posita est in territorio grangie eiusdem monasterii, que Sales vocatur. Quod etiam filius eius Amedeus fideliter et cum deuotione concessit. Vnde testes sunt Paganus de Saluiun, Torencus de Grangiis, Cono minister de Blonai, Carbo cliens de Viues. /171/
52.
Carbon de Corsier et Pierre, son gendre, cèdent à l’abbaye de Hautcrêt la dîme qu’ils avaient dans la Grange de Sales.
C. M. H. fol. 35, r.
Carbo de Corge dedit Deo et sancte Marie Altecrescentis decimam quam habebat in grangia de Salas, de omnibus terris quas acquisierant et quas acquirere poterunt pace hominum, sine violentia dominorum, infra diuisam eorum et insuper omnem decimam Monete. Et si de terris aliquid circa Monetam ultra Burdam acquirere potuerint, illud etiam dedit. Hoc laudauit Petrus gener eius. Inde sunt testes Boso, Lambertus, Joslenus, fratres de Altcrest, Teboldus de Palaysul, Johannes de Valbroia, Bomundus et Jocerannus de Viuois, et Bonus filius de Chebre.
53.
Renonciation de Gui de Granges et de ses fils en faveur de Hautcrêt.
C. M. H. fol. 35, v.
Sciendum quod ego Wido de Grangiis et filii mei, Constantinus videlicet et Theobaldus et Petrus, cum ceteris omnibus ex parte mea calumpniantibus, damus et concedimus Deo et beate Marie loci Altecrescentis, et /172/ fratribus ibidem manentibus et mansuris, quicquid calumpnie habebat infra donum Amadei de Bronay imperpetuo quietum. Testes sunt Albertus sacerdos, Gaufridus de Athalens, Walnerius de Palatiolo miles, Tunricus, Romoldus, Anselmus, Dodo de Oruns.
54.
Gui de Puidoux, chevalier, renonce, en faveur de Hautcrêt, à certaines dîmes et à d’autres droits, sauf à ceux qu’il avait sur les vignes du Désaley.
Au Désaley, milieu du 12e siècle.
C. M. H. fol. 35-36.
Notum sit omnibus tam presentibus quam futuris, quod ego Guido miles de Poidor dimisi omnem calumpniam quam habui in Altcrest, de decimis et terragiis, cunctisque aliis rebus, excepta calumpnia quam habeo in vineis de Daselay, per manus Magnonis abbatis, coram testibus, videlicet domno Walchero et Willelmo de Saluiun, Humberto de Diuona, et Bartholomeo de Uiuiaco, et Huldrico ministro, et Jeroldo fratre eius, et Petro filio Reimundi, et Alberto cliente eius, et Giroldo. Sciendumque quod postea uxor mea et duo filii mei hoc plurimum laudauerunt et concesserunt. Huius rei testes sunt Johannes et Willelmus frater eius, Johannes de Salgia, Albertus cursor de Sancto Martino, et Giroldus de Pumpire. Ego itaque Guido miles hoc donum concessi monachis de Altcrest in cellario de Desaloy. /173/
55.
Arluin de Brent cède à l’abbé Magnon, en faveur de Hautcrêt, sa part du tiers des dîmes à percevoir sur les fonds de terre appartenant à la Grange de Sales.
Milieu du 12e siècle.
C. M. H. fol. 36, r.
Notum sit omnibus hominibus tam presentibus quam futuris quod Arluinus de Brende dedit Deo et sancte Marie de Altocrest, per manus domni Magnonis abbatis, quicquid in tercia parte de decimis habebat in terris et pratis et omnibus omnino locis ad grangiam de Salas pertinentibus. Quod Cono minister de Blonay et Aymo frater eius laudauerunt, et sicut melius potuerunt, omni calumpnia et omni lite exclusa, confirmauerunt. Vnde testes sunt Carbo de Corgia, Bonus filius maior de Uiues, Arluinus senex de Brende, et domnus Giroldus de la Roca, qui eidem rei extitit prolocutor.
56.
Accord entre Martin de Granges et l’abbé Magnon, au sujet d’une terre de la Grange de Sales.
C. M. H. fol. 36-37.
Notum sit omnibus quod Martinus de Grangiis cum liberis suis multociens habuit calumpniam aduersus /174/ fratres de Altcrest, de terra quam habebat in grangia de Salas et de aliis rebus. Fecit autem pacem de omnibus quibus contendebat aduersus eos, apud Grangias, in presentia Magnonis abbatis de Altcrest, astante ibi Huldrico conuerso suo, magistro de Salas, et coram militibus Bochardo et Thorinco fratribus de Grangiis, et Giroldo milite de Saluion, qui omnes super hoc testes sunt, et hanc pacem ut firmiter teneatur debent manutenere. Habuit autem Martinus cum liberis suis de beneficio ecclesie unam cuppam fabarum et VI nummos. Notandum vero quod alia vice propter hoc ipsum aduersus predicte ecclesie fratres placitauerat.
57.
Albert, maire de Dommartin, du consentement de sa femme, de ses fils et de ses filles, cède à l’abbaye de Hautcrêt, en retour d’un cens annuel, la majeure partie de la terre de Peney, et deux parts de celle de Bonoy (?).
Ce don, fait sous le chêne, à Corcelles, a été renouvelé à Lausanne, en présence de l’évêque Gui, dans la 1re moitié du 12e siècle.
C. M. H. fol. 36-37.
In nomine sancte et indiuidue trinitatis. Ego Albertus, willicus de Domno-martino, et uxor mea cum omnibus filiis nostris et filiabus, videlicet Hunberto et Buchardo cum uxore sua, Willelmo, Alberto, Rodulfo, laudantibus et concedentibus, damus Deo et beate Marie de domo loci Altecrescentis et fratribus ibidem Deo famulantibus et eorum successoribus subsistendis imperpetuum, ob remedium animarum nostrarum, ex integro, willare de Pinoy, excepta particula illa que pertinet ad /175/ ecclesiam sancti Stephani de Melduno, et duas partes uillaris ad Bonoy. Hoc autem donum factum est sub quercu aput villam que dicitur Corceleys. Innouatum est etiam hoc donum Lausanne, in presentia domni Guidonis lausannensis episcopi, et aliorum multorum tam clericorum quam laicorum. Debent autem fratres loci Altecrescentis prefato Alberto persoluere annuum censum in festiuitate sancti Johannis Baptiste, videlicet IIIIor solidos pro villare de Pineyto, et tres pro uillare de ad Bonoy. Illud etiam memorie tradere volumus, quod si quis fratres prefati loci ex isto dono inquietauerit, prefatus Albertus et filii eius in pace manuteneant; et si quid exinde amiserint, ex integro restituant. Testes prioris doni, quod factum est sub quercu apud villam que dicitur Corceleys, sunt Jofredus et Albertus et Helyas, sacerdotes; Walnerius de Palaysul, Thorencus de Granges, milites. Isti sunt de Domno martino, Albertus, Richardus, Martinus, Rodulfus. Illius vero doni, quod factum est Lausanne, sunt testes Petrus thesaurarius, de Ponte, Geroldus Carbo, Huldricus de Fonte, Henricus de Gomoens, Turumbertus de Rouenoy, Tymarus de Seueriaco.
58.
Accord passé entre Bourcard de Dommartin et Magnon, abbé de Hautcrêt, au sujet d’une terre appartenant à la grange de Peney.
Lausanne, milieu du 12e siècle.
C. M. H. fol. 37, r.-v.
Bvchardus, nepos Alberti de Domno martino, et frater eius Willelmus dederunt totam terram illam quam /176/ habebant in grangia de Pineto fratribus de Altcrest, per manum Magnonis abbatis, primitus in presentia Hunberti Bouonis et filii eius Cononis, de Lausanna, et Odone 1 de Valle, et Buchardo Diuite 2 . Et tunc habuerunt quinque solidos a predicto abbate. Deinde calumpniam fecerunt, non quod donum negarent; sed totum pactum non habuerunt. Inde Magno abbas pacem fecit cum eis in claustro lausannensi, et iterum quinque solidos dedit, et ultra iuniori fratri saratium, in testimonium. Et inde bonam garentiam portabunt contra omnes. Inde sunt testes Buchardus de Domno martino, cognatus eorum, et Hunbertus de Cheble, et Homo Dei monachus, et Albertus sacerdos de Runens, et Hugo de Viues, nepos Hunberti Bouonis, et Wibertus canonicus de Wisternens.
59.
Contestation entre Dalmace de Lavigny et l’abbaye de Hautcrêt, au sujet d’une terre de la Grange de Peney, et accord des deux parties fait au château de Gumoens.
C. M. H. fol. 37-38.
Dalmatius de Lauigne, frater Huldrici militis, calumpniabat terram in grangia de Pineto, quam pater suus et frater suus Huldricus dederant fratribus de Altcrest, pro annuo censu duodecim nummorum, dicens se non laudasse donum illud, et ideo volebat habere. /177/ Tandem hoc donum laudauit in castro Gomens, et Petrum Raucum fideiussorem dedit quod laudare faceret clerico fratri suo. Inde sunt testes ipse Petrus et Narduinus miles, et Petrus frater ministri de Gomens, et Huldricus de Fons, et magister Anselmus canonicus.
60.
Bourcard de Dommartin et ses frères, du consentement de leur famille, passent un acte par lequel ils donnent à l’abbé Magnon, en faveur de Hautcrêt, le cens annuel qu’ils retiraient de la Grange de Peney.
Dommartin, milieu du 12e siècle.
C. M. H. fol. 38, r.-v.
Ad notitiam tam presentium quam futurorum peruenire volumus quod Buchardus 1 de Domno-martino et fratres eius Huldricus sacerdos, et Willelmus, et Albertus, annuatum censum quem habebant in grangia de Pineto primum inuadiauerunt fratribus de Altcrest, postea placuit omnibus ut omnino darent predictis fratribus de Altcrest, et de suo Proinde acciperent. Buchardus XXti IIos nummos inuadiauerat pro duodecim solidis, postea habuit XVcim, et omnino dedit, tam ipse quam uxor et omnes pueri eius. Vldricus sacerdos et Willelmus frater eius partem sui census inuadiauerant pro XV solidis, et deinde habuerunt alios quindecim, et omnino dederunt. Hoc laudauit uxor Willelmi, et omnes filie eius. Albertus similiter inuadiauerat partem sui census pro septem solidis et VI nummis, deinde habuit /178/ a fratribus VII solidos et VI nummos, et dedit omnino, et uxor eius. Et si fratres de Altcrest inde calumpniam habuerint, garentiam portabunt contra omnes. Hoc factum est ante ecclesiam Domni-martini, coram his testibus: Johanne abbate et Radulfo conuerso eius de Tela, Bomundo milite de Villa, et Wlurico 1 monacho, et Conone fratre de Altcrest, et duobus filiis Sibor de Domno-martino, Alberto et Huldrico, et Hunberto cliente Buchardi de Lonna. Et ipsimet promiserunt se ferre testimonium bona fide. Sed quod tunc non aderant filie Willelmi in eadem die, Willelmus tres filias quas habebat in grangiam de Pineto in vespere duxit, et ibi laudauerunt, et abbas Magno illis tribus dedit agnum unum in testimonium, quem ante se duxerunt. Inde sunt testes predictus Bomundus miles et duo predicti filii Sibor et Wluricus monachus, et Hunbertus de Lonna, et Thorencus et Anselmus de Sothens.
61.
Pierre Bernardi passe un acte par lequel il cède à l’abbé Magnon, en faveur de Hautcrêt, une dîme et d’autres droits.
Moudon, milieu du 12e siècle
.C. M. H. fol. 38-39.
Notificari volumus tam presentibus quam futuris quod quando Petrus Bernardus 2 reddidit se domui de Altcrest, inter manus domni Magnonis abbatis dedit, /179/ pro se et pro anima sua, decimam quam habebat in Villare-cotonum, quam tenebant ab eo Buchardus de Domno-martino et fratres eius. Dedit etiam quicquid habebat in Villare-ebonol, et in grangia de Pineto exceptis XIIcim nummis census, qui dantur a fratribus de Altcrest pro quadam parte (in) Villare-ebonol Buchardo de Domno-martino. Inde dictum est quod si Stephanus filius eius hos XIIcim nummos acquirere poterit in pace, predicti fratres de Altcrest vel ei reddent vel placitabunt ab eo secundum dictam amicorum. Hoc donum laudauit Sauaricus, et Stephanus filius eius. Hoc factum est apud castrum de Moldun, in domo Willelmi de Billens. Inde sunt testes ipse Willelmus, Emmaldricus dapifer de Lausanna, Bomundus de Villa, Phylippus de Curtillis, Gilimardus dasnens (de Asnens), Wluricus (Vlricus) monachus et Radulfus conuersus.
62.
Accord passé entre les fils d’Anselme de Vulliens, chevalier, et l’abbaye de Hautcrêt.
C. M. H. fol. 39, r.-v.
Anselmus de Willens miles habebat mediam partem decime in Uillare-ebonol. Hanc dedit fratribus de Altcrest in elemosina pro remedio anime sue et parentum suorum, et inde habuit duos modios auene. Deinde filii eius Phylippus et Willelmus, et alii fratres, calumpniati sunt predictis fratribus de Altcrest hanc elemosinam, dicentes se non dedisse, nec laudasse. Ad ultimum /180/ laudauerunt et dederunt quicquid ipsi habebant, Phylippus quartam partem decime de Willare-ebonol, et warantiam portabit contra omnes, et inde habuit decem solidos. Willelmus et alii tres fratres eius quartam partem decime dederunt, et warantiam contra omnes portabunt, et inde habuerunt XIIcim solidos. Inde sunt testes Petrus sacerdos de Willens, Hugo clericus de Billens, Willelmus clericus de Walbroia, Willermus minister de Moldun, Wido vicedomnus, Hugo de Riuoria, Bomundus de Villa, Phylippus de Curtillis, Torumbertus de Wisternens.
65.
Cession de Pierre de Vulliens et de ses frères, en fureur de l’abbaye de Hautcrêt.
C. M. H. fol. 39, v.
Petrus miles de Villens et fratres eius dederunt fratribus de Altcrest mediam partem decime de Willare-ebonol, pro remedio animarum suarum et parentum suorum, et inde habuit V solidos, et warantiam portabit. Inde sunt testes Giraldus abbas de Alta rippa, Petrus eius monachus, Giroldus Carbo auunculus eius, Huldricus de Fonte, Willermus miles de Saluion, qui inde quesiuit seratium 1 . /181/
64.
Louis, officier d’Amédée, évêque de Lausanne, en présence de ce prélat, d’Arducius, évêque de Genève, et d’autres témoins notables, cède à l’abbaye de Hautcrêt deux tiers de la terre dite de Villars-C ..., qu’il tenait de l’évêque, et qu’il avait inféodée à Humbert de Chexbres.
Lausanne, vers le milieu du 12e siècle.
(Cp. la ch. no 5, p. 9.)
C. M. H. fol. 39-40.
In nomine sancte et indiuidue trinitatis. Ego Lodoicus, dapifer Lausannensis, do et concedo domui de Altcrest et fratribus ibidem Deo seruientibus, pro remedio anime mee, duas partes terre de Uillar-cotoito, quas Hunbertus de Cheble tenens a me in manu mea dereliquit, in presentia Amedei lausannensis episcopi, a quo ego ipse tenebant. Quod donum factum est et laudatum ab utroque, scilicet episcopo et Hunberto, in chamera eiusdem episcopi. Retinui tamen ad opus mei quod tale officium fiet de me in Altcrest, post mortem meam, quale et de monacho, et ad opus Hunberti annuum censum quatuor solidorum circa festiuitatem sancti Martini reddendorum. Et si illam aliam terciam partem, quam tenet Haymo de Sancto Sergio in feodo ab Hunberto, domui de Altcrest dare vel vendere voluerit, Hunbertus seruitium suum non amittet. Hoc donum et hanc elemosinam, bona fide, contra omnes, ego et Dalmatius et Hunbertus manutenebimus, si quis calumpniam fecerit. Hoc donum sollempniter factum est Lausanne, in chamera Amedei episcopi, eo presente et /182/ laudante. Inde sunt testes ipse Amedeus episcopus, et Giraldus abbas de Alta rippa, et Giroldus Carbo canonicus, et Willelmus frater eius, et Albertus prior eorum, qui inde decem solidos habuit, et Giroldus miles, frater Lodoici dapiferi. Hoc idem donum fecit Dalmatius in eadem chamera. Inde sunt testes Amedeus lausannensis episcopus, et Ardutius gebenensis episcopus, et Giroldus Carbo canonicus, et Huldricus de Fonz canonicus. Laudauit etiam hoc donum uxor predicti Hunberti de Cheble, et pueri eorum, coram his testibus Willelmo priore de Santo Mario, et Pontio clerico episcopi, Raimunde canonico, et Falcone clerico.
65.
Pierre Bernardi, du consentement de ses fils, donne à l’abbaye de Hautcrêt la terre de Fey, qui lui appartenait en propre. Ses fils la reprennent de l’abbaye, et payent à celle-ci 12 sols d’entrage et 4 sols de cens annuel. S’il arrive qu’ils n’acquittent pas régulièrement le cens dû, le couvent reprendra la dite terre à lui et la gardera jusqu’à ce qu’ils aient payé une seconde fois l’entrage de 12 sols, ou qu’ils s’en soient remis à la discrétion du couvent.
Grange de Peney, milieu du 12e siècle.
C. M. H. fol. 40-41.
Notum esse volumus tam presentibus quam futuris quod Petrus Bernardi dedit Deo et sante Marie de Altcrest, fratribusque ibidem Deo famulantibus, de suo proprio alodio, terram de Feio, et hoc donum laudauerunt et concesserunt filii eius, scilicet Sauaricus et Stephanus, promittentes inde se fratribus supradicti loci perpetuo tenendam. Sauaricus tamen hoc retinuit, /183/ quatinus si ipse quandoque vellet, ob inde susciperetur in domo ad conuersum. Factum est autem postea ut hanc eandem terram sumerent Sauaricus et Stephanus supranominati ad censum pro IIIIor solidis, quos debent reddere in natiuitate sancte Marie, que est in septembri. Sciendum est autem quod inde XIIcim solidos introductionis 1 dederunt. Si vero aliquando contingerit, ut census in prefato die vel antea non reddatur, fratres de Altcrest terram suam suscipient et tamdiu ipsam tenebunt, donec iterum duo homines iam supradicti alios XIIcim solidos introductionis dent eis, vel ex hoc in sua miseratione 2 se miserint. Hinc testes sunt domnus Radulfus de Rota, Petrus de Blecens, Phylippus de Willens, Thorincus de Ilens, et Petrus de Seidor, et Galnerius de Palaysul. Hoc vero pactum sancitum est presente Stephano, ad grangiam de Pineto, tali pacto, ut si ipse sine heredibus moreretur, quod terra ad domum de Altcrest, sicut solebat, sine ulla calumpnia deueniret. Inde sunt (testes) Willelmus de Domno-martino, Huldricus filius Sebor de Domno-martino, Alomonnus de Feio. Sauaricus autem, qui ibi interfuit, hoc ipsum laudauit et sanctiuit coram Magnone abbate, qui loco de Altcrest tunc preerat, eodem pacto quo fratrem eius fecisse diximus. Heredes tamen eorum, quamdiu IIIIor solidos census domui de Altcrest annuatim reddiderint, terram possidebunt. Inde quoque testes sunt Cono et Lanbertus conuersi, et Cono theutonicus de Rota. /184/
66.
Les frères Guillaume, Ulric et Landri de Gumoens, en présence d’Amédée, évêque de Lausanne, accordent à l’abbé Magnon et aux religieux de Hautcrêt le droit d’usage dans le Jorat et dans les terres adjacentes, soit dans leurs tenures, pour y faire paître leurs porcs et couper du bois, sous condition de n’y faire aucun défrichement.
Lausanne, au milieu du 12e siècle.
C. M. H. fol. 41, r.-v.
Notum sit tam presentibus quam futuris quod Willelmus et Huldricus de Gomens, cum minore fratre suo, dederunt Deo et sancte Marie de Altcrest, per manum Magnonis, omnia usuaria in Iorath et in terris ibidem adiacentibus, tam ad porcos pascendos quam ad ligna incidenda, excepto hoc, quod sartum ibi non facient. Inde sunt testes Petrus malus portarius, Bochardus de Domno martino, Albertus sacerdos de Gomens, Hunbertus de Lausanna. Hoc laudauerunt foristarii eiusdem nemoris Lanbertus, Hemmaldricus, Bochardus. Inde sunt testes idem Hunbertus, Albertus Palmers. Deinde Landricus, iunior frater predicti Willermi et Huldrici, qui denegabat se concessisse donum fratrum suorum, tandem donauit atque laudauit quicquid fratres sui dederant fratribus de Altcrest in Iorath et in aliis tenoribus suis. Hoc factum est Lausanne, in presentia Amedei Lausanne episcopi. Inde sunt testes ipse Amedeus episcopus, et Pontius scriba eius, Lanbertus de Sancto Disderio 1 , et Raimundus miles de Chebra, et Guido malus patrinus. /185/
67.
Cession de droits par Ulric et Gui de Boulens, et Philippe de Chapelle, leur beau-frère, en faveur de l’abbaye de Hautcrêt.
C. M. H. fol. 41-42.
Notum esse volumus tam presentibus quam futuris quod Huldricus de Bollens et Wido frater eius, et Phylippus de Capella, qui habuit sororem eorum, finierunt calumpniam quam habebant in Villare-cottonum fratribus de Altocrest, coram his testibus Wlurico 1 et Narduino, monachis de Altocrest, Vldrico monacho de Maches, Geraldo canonico de Monte presbytero, et Hunberto fratre eius, et Bosone de Wisternens, et Raimundo clerico fratre eius, et Willelmo nepote Tunrunberti de Bolosc, et Albrico ministro vicedomni de Modun, Conrado qui habuit filiam Radulfi de Trais, et Anselmo qui habuit aliam filiam predicti Radulfi. Et si quis calumpniam fecerit, warantiam portabunt. Inde habuerunt XXti solidos. Hoc donum laudauit uxor Phylippi et filius eius Jocerannus, sub bis testibus; Hugo clericus de Billens, et Boimundus clericus de Wisternens, et Vldricus monachus de Maches, et Phylippus miles de Sothens, et Phylippus cliens ministri de Modun. /186/
68.
Ulric de Bournens, en présence de son seigneur, Richard de Saint-Martin, et d’autres témoins, renonce en faveur de l’abbé Magnon et de la maison de Hautcrêt, à une terre que son oncle avait cédée à ce couvent. En retour de cette cession, l’abbé donnera 12 sols à Richard, 12 deniers à son officier, et 3 sols à Ulric.
Moudon, milieu du 12e siècle.
C. M. H. fol. 42, r.-v.
Hvldricus de Brunens mouens calumpniam pro terra a patruo suo, Petro de Brunens, monasterio de Altcrest tradita et in elemosinam concessa, finiuit eam (apud) Moldun, presente et volente domino suo, Richardo de Sancto Martino, in manu Magnonis abbatis. Hoc autem tali pacto, ut predictus abbas daret XII solidos prenominato Richardo, necnon tres solidos pretaxato Uldrico, et XIIcim nummos ministro Richardi. Ipse vero Richardus in fide sua promisit quod si quis moueret inde calumpniam aduersus monasterium de Altocrest, warantiam se daturum et pacem pro se et aliis omnibus obseruaturum, et si hoc non posset predictos solidos redditurum. Illud idem Huldricus data fide in manu domni Magnonis abbatis spopondit. Huius finis atque pacti mediatores et testes fuerunt Cono de Rota, Petrus de Seidos, Petrus de Blescens, et Willermus quondam ministralis de Modom. /187/
69.
Etienne de Vulliens confirme à l’abbaye de Hautcrêt une donation qu’il avait d’abord faite, puis contestée à cette maison religieuse.
Château de Moudon, 12e siècle.
C. M. H. fol. 42-43.
Stephanus de Willens dederat Deo et sancte Marie de Altcrest quicquid habebat in Villare de abunulg, sed quod postea calumpniam fecit, inde apud castrum Modum testibus est comprobatus, ita quod ipsemet concessit. Inde sunt testes Radulfus de Ponto, Hoto de Ursi, et frater eius Albertus de Willens, Willelmus miles de Moldum. Hoc quoque dedit postea uxor eius, et filia et Julianus vir eius, apud predictum castrum. Inde sunt testes Hogerius de Siurei, Paganus de Saluiun, Guillelmus minister de Moldun, Torencvs de Ullens, Wido vicedomnus, Jordanus miles de Lausanna.
70.
Cession de Pierre et de Guillaume de Vulliens en faveur de l’abbaye de Hautcrêt, qui, en retour, leur donne 60 sols, et, de plus, 6 sols à leur mère, et 5 sols à Guillaume de Servion.
Lausanne, au milieu du 12e siècle.
C. M. H. fol. 43 r.
Notum esse volumus tam presentibus quam futuris quod Petrus de Uillens et Willelmus frater eius /188/ calumpniabantur domui de Altocrest dimidiam terram de Willare-abonoil, et medietatem decime eiusdem terre ad grangiam de Pineto. Tandem finita est hec calumpnia in urbe Lausanna, apud hospitium domni Warcheri de Blonai, in domo Fabri. Et sciendum est quod inde habuerunt ipsi sexaginta solidos, et mater eorum Pompilina sex, et Willelmus de Saluiun quinque. Inde sunt testes abbas Pontius de Alta rippa, et abbas Johannes de Thela, et Bernardus monachus eiusdem, Wlfricus qui tunc erat prior de Altcrest, Walcherus etiam de Blonai, et Willelmus de Saluion, Giroldus Carbuns, et frater eius Willelmus. Hoc ipsum postea laudauit Giroldus, frater eorum, ad peticionem et ammonitionem ipsorum, in domo Landrici episcopi Lausannensis, qui etiam huius rei testis est. Sunt et alii testes, videlicet Lodoicus episcopus Senonensis, Walcherus de Blonay, et frater eius Willelmus, Wlfricus supradictus monachus, Giroldus Charbuns, et Willelmus frater eius, ac Narduinus de Gomens.
71.
Pierre de Penthaz et Pierre de Chesalles cèdent à l’abbaye de Hautcrêt 6 deniers de cens qu’elle leur payait d’une terre sise à Peney.
C. M. H. fol. 43, v.
Petrus de Penta et Petrus de Caseles, cognatus eius, dederunt in helemosina pro animabus suis Deo et fratribus de Altcrest sex nummos de censu, qui ab eisdem fratribus reddebantur eis pro quadam terra quam /189/ habebant in Pineto. Et hoc debent facere laudare pueris suis. Et si quis illud calumpniauerit contra omnes manutenebunt. De dono Petri de Penta sunt testes Joret de Lustrei, Anselmus de Promesens, Anselmus de Vilara. De dono Petri de Caseles sunt testes Radulfus clericus de Sancto Martino, Alguens, et Willel(mus) de Paluisul.
72.
Donation faite à l’abbé Magnon et au couvent de Hautcrêt par Sigourg de Dommartin et ses fils.
Milieu du 12e siècle.
C. M. H. fol. 43 v.
Notificari volumus tam presentibus quam futuris quod Sigurgis de Domno-martino et omnes filii eius dederunt Deo et fratribus de Altcrest, per manum Magnonis abbatis, quicquid habebant in Uillare-cotonum, excepto hoc quod calumpniabantur in illa tercia parte quam adhuc tenebat Aymo de Sancto Sirgio. Et postquam fratres de Altcrest illam terciam partem ab eo acquirere poterint, hoc dono a Siburge et a filiis eius pacem habebunt. Inde sunt testes Bochardus miles de Grangiis, Buchardus de Domno-martino, Albertus et Radulfus clericus, frater eius, Martinus de Uillare, et Lambertus sacerdos de Botens, Homo Dei monachus, et frater Huldricus, magister de Pinoy. /190/
73.
Accord passé entre Philippe de Vulliens, du consentement de ses frères, et l’abbaye de Hautcrêt, concernant des terres sises dans la Grange de Bouloz et dans celle de Peney.
Moudon, ...
C. M. H. fol. 44.
Notum esse volumus tam presentibus quam futuris quod Phylippus de Uillens et omnes fratres eius, Albertus, Petrus, Humbertus calumpniabantur quandam terram in grangia de Bolocs et in grangia de Pineto. Recognoscebant tamen se partem illarum terrarum dedisse, partem non dedisse. Tandem omnes fratres insimul dederunt quicquid ipsi habebant, et quicquid Anselmus villicus eius de Praels et filii eius habebant in terris illis, unde fratres de Altcrest vestiti erant in grangia de Bolocs, et in aliis terris, quas ab aliis hominibus per dona possidebant. Et quod terram illam Phylippus et alii fratres in feodo tenebant, annuum censum XIIcim nummorum leuauerunt in signum warantie, ut per hunc censum warantiam semper portarent. Qui census reddendus est ante octo dies sancti Johannis Baptiste, vel post octo. Et si aliqua terra esset unde fratres donum nundum 1 haberent, usque IIIIor iugera postquam ab homine pacem habuerint confirmauerunt.— De terra illa que dicitur Uillare-ebonol in grangia de Pineto, /191/ dictum est quod feodum est, et ab eis tenetur. Quamdiu heres erit qui ab eis feodum tenuerit, et fratribus de Altcrest warantiam portauerit, pro censu XIIcim nummorum fratres pacem habebunt. Et si heres non fuerit, nec aliquis qui warantiam portauerit feodumque ad eos redierit, pro eodem censu pax ab eodem Phylippo et a suis fratribus confirmata est predictis fratribus de Altcrest. Et inde habuerunt LXta solidos et duos boues. Actum est hoc extra castrum Moldun, in aggere. Inde sunt testes Willelmus minister de Moldun, Wido vicedomnus, Hugo de Riuoria, Petrus de Blessens, Hugo clericus de Billens, Bomundus de Uilla, Torumbertus de Wisternens, Phylippus de Curtillis. Hoc donum laudauit uxor Phylippi sub hisdem testibus.
74.
Donation d’une dîme faite à l’abbaye de Hautcrêt par Ulric, prêtre de Dommartin, ainsi que par ses frères et leurs enfants.
C. M. H. fol. 44, v.
Ad noticiam tam presentium quam futurorum peruenire volumus quatenus Huldricus, sacerdos de Domno-martino, et Bruchardus 1 et Willelmus et Albertus fratres eius dederunt domui de Altcrest, fratribusque ibidem Deo seruientibus, imperpetuum decimam quam habebant in Uillare-cotonum, quantum in proprios usus laborare poterunt, tam in terris quam in nemoribus et /192/ pratis, pro remedio animarum suarum et parentum suorum. Hoc laudauerunt uxores eorum, et filii filieque eorum. Filii Bucardi 1 Humbertus, Willelmus. Inde sunt testes Radulfus de Rota, Phylippus miles de Marnant, Cono de Astens; Vldricus canonicus de Fai, Vluricus 2 monacus, Lanbertus conuersus. Sed quod Radulfus clericus tunc non aderat nec fecerat, Vldricus sacerdos et Burchardus et Willelmus in fide sua hoc idem predictum Radulfum facturum promiserunt 3 .
75.
Fragment d’un acte de donation en faveur de Hautcrêt.
C. M. H. fol. 45, r.
(Voyez à la p. 23, la ch. no 13, de l’an 1163.)
... a suis successoribus perhenniter 4 reddi statuit. Factum est hoc apud Sanctum Martinum de Viuois, in domo Petri sacerdotis. Huius rei testes sunt Garinus tunc temporis prior de Buire, predictus sacerdos Bartholomeus, Thorins Doinz, Wido de Pantharaco, Julianus filius Johannis, Petrus miles de Willenco, Guigo. /193/
76.
Bourcard de Villars et son frère donnent à l’abbaye de Hautcrêt ce qu’ils possèdent à la montagne de Chaude, soit en prés, soit en bois.
C. M. H. fol. 45, r.
Notum esse volumus tam presentibus quam futuris quod Burcardus de Uilare et Petrus Barillus, frater eius, dederunt ecclesie de Altcrest, fratribusque ibidem Deo seruientibus, imperpetuum quicquid habebant in montana de Chaugi, tam in pratis quam in nemoribus, amore Dei et (pro) remedio animarum suarum. Inde sunt testes Thorumbertus, monachus de Alta rippa, Vilencus miles, frater eorum, Hugo de Broc, Guido de Grangetes, Radulfus de Vonant, Radulfus de Bolla. Hoc idem laudauit Jorannus frater eorum Lausanne, sub his testibus: Radulfus, comes de Ogga, Phylippus, frater eorum, Nantelmus de Cronai, Boso miles de Poliato.
77.
Arluin de Cojonex, chevalier, et son fils Conon ayant donné en propre à l’abbé Magnon, en faveur de Hautcrêt, six portions des alpes de Chaude, l’avoué Gaucher de Blonay approuve ce don, et y ajoute une septième portion, dépendante du château de Chillon, sous condition que s’il perdait ce château et qu’il ne pût pas maintenir la dite donation, il donnerait à l’abbaye un fonds de terre valant les sept L. lausannoises qu’il avait reçues d’elle.
Vevey, environ l’an 1160.
C. M. H. fol. 45-46.
In nomine sancte et indiuidue trinitatis. Quum res bene disposite et a bonis hominibus conuenienter facte /194/ a malis solent deprauari, et prolixitate temporis multociens obliuioni tradi, ideo notum esse volumus tam presentibus quam futuris, et presenti scripto firmari, quod Arluinus miles de Coienay et Cono filius eius dederunt Deo et sancte Marie de Altcrest, et fratribus ibidem Deo seruientibus, in elemosinam pro remedio animarum suarum et parentum suorum, sex partes alpium de Calge in alodio, per manum Magnonis abbatis, sicut ipse ostendit fratribus de Altcrest, Bernardo cellerario, Torumberto, Bosoni, Radulfo, Addilino. Et si quis inde calumpniam fecerit, predictus Arluinus et Cono filius eius garantiam contra omnes portabunt. Hoc factum est Viueis, in presentia Walcherii aduocati de Blonay, qui hoc donum laudauit, et septimam partem quam habebat in alpibus ex parte castri de Chylun, similiter fratribus de Altcrest dedit, hac conditione quatenus si castrum de Chyllun amitteret, et warantiam portare non posset, tantum daret de terra sua quantum valerent septem libre lausannensis monete, quas inde habuit, et hoc ad dictum duorum fratrum et aliorum duorum virorum proborum. Inde leuati sunt testes isti domnus Walcherus de Blona, Willelmus vicedomnus, Phylippus de Turre, Johannes filius Boni filii, Bruchardus de Granges, et Thorencus frater eius, Aymo de Oruns, Raimundus de Chebres, Huldricus de Chebres, Balduinus de Lausanna, Constantinus de Viueis, Hunbertus de Diuona. Factum est quoque hoc donum et hec elemosina consentiente et laudante uxore et filiis et filiabus eius adstantibus, testibus eodem Gaulcherio, Brucardo de Granges, Hunberto (de) Diuona, Carbo 1 de Corgia, Raymundus 2 de Chebre, Johannes 3 de Viueis. /195/
78.
Cession faite à l’abbaye de Hautcrêt d’un alleu, que le donateur reprend en fief de l’abbé Magnon, pour un cens annuel de 12 sols. Si cette redevance n’est pas acquittée, le couvent retirera le dit alleu et le conservera en paix.
Milieu du 12e siècle.
C. M. H. fol. 46-47.
Notum sit tam presentibus quam futuris quod Henricus de Voia, filius domni Baldrati, dedit in elemosina ecclesie de Altocrest et fratribus ibidem Deo seruientibus, alodium suum de Tamnis, pro anima fratris sui Uldrici et pro sua et pro filio suo Alberto, uxoreque sua Emma, antecessorumque suorum (sic), cum omnibus redditibus illius alodii. Quod alodium recepit ab abbate Magnone de Altocrest pro annuo censu decem solidorum reddendorum in natiuitate beate Marie, infra quindecim dies ante natiuitatem vel post natiuitatem, tali conditione quod si ipse vel heres eius hunc censum ecclesie de Altocrest non redderent, predicta ecclesia predictum alodium in pace retineret. Testes sunt Hugo, sacerdos de Friborc, et Huldricus, sacerdos de Tabernis, et Huldricus de Montemacon, et Conradus et Rodolfus de Uilar-uuinio, et Henricus frater eius, et Borcardus de Uilar-remilun, et frater eius Cono, et Silbonus de Gumilnges, et Uuarnerus de Balmis, et Borchardus de Uilar-foichier. Hoc donum laudauit uxor eiusdem Henrici, Emma, et Albertus filius eius, sub eisdem testibus. /196/
APPENDICE.
A.
Fragment d’une copie antique de l’acte de fondation de l’abbaye de Hautcrêt.
Lausanne, 1134.
Cart. de Hautcrêt, fol. 10, recto.
... grangiarum tendit Lausannam, usuariaque per totam terram suam, et quicquid de feodo suo dedit, et daturus est aliquis, et tractum de Bai singulis quintis feriis a festo sancti Andree usque ad purificationem sancte Marie. Si quis igitur contra huius pagine nostre assertionem obuiare presumpserit, a sacratissimo corpore et sanguine Domini nostri eum sequestramus, donec cum digna satisfactione ad penitentiam redeat. Actum Lausanne sollempniter in claustro beate Marie, sub his testibus Lodouico de Granchun, Amenrado decano, Conone de Rocha, Amalrico decano. Richardo et Rogerio monachis Belle uallis. Anno uerbi incarnati M°C°XXX°IIII°. Inditione. /197/
B.
Acte incomplet d’une donation faite en faveur de Hautcrêt, comprenant les dîmes des vignes ou d’autres fonds de la paroisse de St-Saphorin.
Lausanne, 1157.
Cartul. de Hautcrêt, fol. 9, recto.
... omnes decimas uinearum siue aliarum terrarum quas tunc habebant uel habituri erant in parrochia sancti Simphoriani, que de nostro iure erant, pro animarum nostrarum salute eis donauimus. Vnde testes sunt Thorincus de Grangiis et frater eius Giroldus, et Walnerius de Palatiolo. Et ut hec omnia firma stabilitate corroborarentur, Amedeum, uenerabilem Lausannensem episcopum, abbas de Altocrest et nos humillime rogauimus, ut hoc donum nostrum ipse donaret, et sigilli sui auctoritate irreuocabiliter confirmaret. Quod in episcopali aula sollempniter actum est coram pluribus et idoneis testibus. Inter quos hos potissimum propriis uocabulis subscribere necessarium duximus: Domnum uidelicet Amedeum, uenerabilem Lausannensem episcopum, Ameradum decanum, Giroldum Carbo, et Raimundum nepotem eius, Willelmum de Scoblens et fratrem eius Cononem, Torumbertum de Roueno. Facta autem sunt hec anno ab incarnatione Domini M°C°L°VII°. /198/
c.
Hugues de Rueyres donne aux religieux de Hautcrêt la dîme de Bouloz dans tout le territoire de la grange de ce nom, dîme dont ils avaient été investis par Gaucher de Blonay et Rodolphe de Rue.
1160.
Cartul. de Hautcrêt, fol. 28.
Notum esse volumus tam presentibus quam futuris quod domnus Hugo de Riuoria dedit Deo et sancte Marie de Altcrest, et fratribus inibi Deo seruientibus, decimam de Bolos in omni territorio grangie illius, quo tunc uestiti erant per manum domni Gaucherii de Blonay et Radulfi de Rota. Similiter etiam dedit decimam decime huius quam ministri ipsius qui eam colligebant, in feodum tenebant de illo, quam et ipsi postmodum eo iubente dederunt, uidelicet Radulfus minister apud Riuoriam, et Gererdus frater eius apud uillam cuius nomen est Thasuael. De dono igitur Hugonis testes sunt Gaulcherius de Blonai et Radulfus de Rota, Wluricus 1 monachus, et Lanbertus conuersus, Bomundus de Villa, Thorincus de Grangiis. Et ipsemet Hugo portabit inde garantiam contra fratres suos omnesque alios. De dono uero Radulfi ministri sunt hii testes: Vlricus et Petrus monachi, Petrus maior de Lustriaco et Hoto de Ursi et Bomundus de Uilla, et Petrus de Blescens, et Petrus ... 2 . De dono etiam Gererdi testes sunt Wlricus et Petrus monachi. Turumbertus et Matheus conuersi, et Cressentius clericus. Hoc autem totum factum est ab anno incarnationis Domini M°C°LX°, tempore Magnonis, qui tunc predicto (loco) preerat. /199/
D.
Sentence arbitrale qui termine un débat existant entre l’abbé de Saint-Maurice et celui de Hautcrêt, touchant des propriétés et des droits, notamment un fief à Sullens. — Cp. les ch. nos 52 et 69, p. 81 et 107.
Châtillens, 1273, avril 13.
A. C. Tit. d’Oron, no 39. parch. *
Nos, scilicet Cono, curatus de Viuiaco, et magister Petrus dictus Iollens, clericus Sancti Mauricii, notum facimus vniuersis quod cum discordia verteretur inter uiros religiosos dominum Giroldum abbatem et conuentum sancte Agaunensis ecclesie, ordinis sancti Augustini, Sedunensis dyocesis, ex una parte, et fratrem Vldricum abbatem et conuentum de Aucrest, cisterciensis ordinis, Lausannensis dyocesis, ex altera, super quibusdam terris, etc. — Tandem predicti abbates et conuentus in nos et in dominum Amedeum de Mylduno militem, dictum Escot, compromiserunt, tanquam in arbitros arbitratores seu amicabiles compositores, et elegerunt medium me, scilicet dictum curatum de Viuiaco, et promiserunt bona fide et sub pena triginta librarum uallata, Lausannensis monete, tenere firmiter, ... quicquid per nos seu per alterum predictorum magistri P(etri) et domini Amedei et per me, videlicet dictum /200/ curatum, super dictis querelis et calumpniis iure uel concordia arbitratum fuerit uel etiam ordinatum. Hoc addito, quod si predicti magister P(etrus) et dominus Amedeus in huiusmodi negocio exequendo non interessent, alius loco absentis eligi posset, non obstante aliqua exceptione. Verum cum partes sibi inter se diem assignassent apud Chastillens, scilicet die(m) Jouis proxima(m) post resurrectionem Domini, ad recipiendum ex parte sua arbitrium siue ordinationem, quod uel quam super querelis suis duceremus proferendum siue proferendam, dicti abbas et conuentus de Aucrest, qui dictum dominum Amedeum habere non potuerunt, alium loco eiusdem elegerunt, scilicet Nycholaum desperati, scriptorem Lausanne, de consensu et voluntate dictorum abbatis et conuentus sancte Agaunensis ecclesie. Quo peracto nos predicti Cono curatus de Viuiaco, magister P(etrus) Iollens et Nycolaus, apud Chastillens personaliter interfuimus dicta die. Et coram nobis, tamquam coram arbitris arbitratoribus seu amicabilibus compositoribus, predicti abbas et conuentus de Aucrest petierunt sibi reddi ab abbate et conuentu sancte Agaunensis ecclesie, tertiam partem territorii de Chastillens, et terram quam ipsi tenent apud Gillarens: petierunt etiam amoueri quamdam domum constructam in cymisterio capelle de Orons, et cursum aque molendini sui, quia propter hec dicebant ipsum cymisterium fuisse occupatum. Predicti uero abbas et conuentus sancte Agaunensis ecclesie petierunt sibi reddi a dictis religiosis de Aucrest quatuor casalia, que solent esse ochie, et in quibus domus nunc existunt, et sita sunt supra fontem iuxta capellam de /201/ Orons. Quorum unum tenebat Vldricus dictus Cu de lou, alterum Vldricus de Bausans 1 , tertium Martinus de Reysses, et quartum Menerius 2 Reuez; et tres solidos censuales qui dictis religiosis debentur apud Auborenges; et quamdam condeminam dictam de Essy circa quatuor uel quinque posas, sitam subtus uillam de Chastillens, inter Broiam et stratam publicam; que omnia dicti abbas et conuentus sancte Agaunensis ecclesie dicebant esse de feodo suo. Et quod ea Willelmus quondam uillicus de Orons tenebat in feodum ab eisdem, nec poterant alienari nisi de consensu eorumdem. Item petierunt amoueri cursum aque molendini dictorum religiosorum de Fiougiere 3 , pro eo quod per terram Petri de Wobrui et fratis sui descendebat, ut asserebant, et ipsam terram sicut dicebant tenebant dicti fratres ab eisdem. Item dicebant se debere habere vsuamentum suum cum hominibus suis in nemore dictorum religiosorum dicto Charueta. Et quod decepti fuerunt super quadam donatione facta dictis religiosis ab eisdem de terra quam ipsi tenent apud Soulens. Quare ipsam donationem petierunt retractari et sibi usuamentum suum in dicto nemore permitti. Nos autem supradicti Cono curatus de Viuiaco et magister P(etrus) et Nycholaus, auditis et intellectis petitionibus abbatum et conuentuum predictorum et responsionibus eorumdem, et inspectis quibusdam instrumentis, et inquisita a dictis abbatibus ueritate de predictis per iuramentum ab ipsis corporaliter prestitum super sancta Dei euangelia, habita deliberatione super predictis, sic pro bono /202/ pacis inter ipsos duximus ordinandum concorditer et vnanimiter. Quod predicti abbas et conuentus sancte Agaunensis ecclesie dictos abbatem et conuentum de Aucrest quitent et absoluant imperpetuum ab vniuersis et singulis petitionibus predictis, quas contra ipsos habebant et faciebant, et ab omnibus aliis querelis et calumpniis, quas contra ipsos mouebant et moti fuerant (sic) seu mouere poterant temporibus retroactis. Quod et ipsi fecerunt. Similiter et dicti abbas et conuentus de Aucrest prefatos, scilicet abbatem et conuentum Agaunensis ecclesie, quitent et absoluant ab omnibus querelis et calumpniis quas contra ipsos faciebant, et ab omnibus petitionibus suis suprascriptis, et eisdem tradant singulis annis in festo beati Mauritii duodecim denarios censuales super quatuor casalibus supradictis, que recognoscunt se tenere ab ipsis ad dictum censum. Quod et ipsi fecerunt. Et quod pascua sita a Broia vsque ad nemus de Jorat sibi et hominibus suis communia remaneant, et tam ipsorum quam hominum suorum peccora in nemore de Charueta et in nemore dicto Frocheys pascere debeant communiter, et nichil aliud petere possint in nemoribus supradictis. Nos uero predicti abbates et conuentus dictam ordinationem laudamus, ... pro nobis et pro nostris successoribus, etc. In cuius rei testimonium nos predicti abbas et conuentus sancte Agaunensis ecclesie sigilla nostra, et nos abbas de Aucrest sigillum nostrum, pro nobis et pro conuentu nostro, apposuimus huic scripto. Datum apud Chastillens coram multis, die Jouis predicta. Anno Domini M°CC°LXX°tercio, mense aprilis.
Deux des trois doubles de cette charte avaient chacun trois sceaux pendants. L’un n’a conservé que celui du milieu, grand /203/ sceau équestre, en relief, autour duquel on ne peut lire qu’une partie de la légende † † M. LEGIO. Le second a, au milieu, le même sceau équestre, à gauche, le sceau de l’abbé de Saint-Maurice (Giroldi abbatis), et à droite un fragment de celui de l’abbé de Hautcrêt. Le troisième parchemin n’a pas de sceau.
E.
Description de la terre dite de Muratel.
Cartul de Hautcrêt, fol. 49, recto.
Hec est descriptio terre de Muratel, quam ostenderunt per bannum Ecclesie Petrus et Guutos et Martinus, nepos eorum, iuxta campum Uldrici de Uilar, I posa et di(midia). En Quaros II pose. En Gota I posa. En Pra Marsel I caratam feni et supra Pratum I posa. A Sideles I casale inter casalia de Marsens. In Vado de Posat iuxta riuulum IIII pose. En Minuan I posa iuxta campum de Marsens. En Foret unum pratum supra Pratum I posa iuxta pascua. Item ou Pois de Foret paruum pratum et superius II pose. In Campo-sunet ii pose. Recognouerunt eciam totum tenementum unius militis pertinens ad Domum de Ault Christi 1 .