PIÈCES JUSTIFICATIVES.
Dans les chartes qui suivent, nous avons en général reproduit exactement les initiales, la ponctuation et l’orthographe des originaux et même, le plus souvent, des copies, lorsqu’il ne nous a pas été possible de recourir aux originaux; sauf, peut-être, dans le NoXXII qui, du reste, a été collationné fidèlement.
Par suite de diverses circonstances, il ne nous a pas été possible de placer quelques chartes dans un ordre rigoureusement chronologique.
I.
Uldric de Cossonay donne l’église de Cossonay au couvent de Romainmotier.
Ao 1096, mai.
(Archives cantonales, Invent. analyt. verd, Litt. AA.)
(Collationné à l’original.)
Notum sit omnibus hominibus tam presentibus. quam futuris: quod ego. Vldricus. de. Cochoniaco. In nomine Sancte et indiuidue trinitatis. laudantibus uxore mea Sophia. et filiis meis. Willelmo. et Vmberto. et fratribus meis. Siybuldo. et Willelmo. laudo deo. et beatis apostolis uidelicet Petro. et Paulo. ad locum Romani Monasterii. et monachis in ibi commanentibus. in pago lausonnensi ecclesiam de Cochoniaco. que est sita inter Venobiam. et Alburiam 1 . et fundata in proprio alodio meo. quod habeo in pace ab auo. et ab atauo usque in presentem diem. cum omnibus appendiciis /210/ suis circum quaque adiacentibus. scilicet in decimis. in campis. in pratis. in saltibus. aquarumue decursibus. cultis. et incultis. et omnibus ad altare pertinentibus. pro salute anime mee. et patris mei. ac matris mee. nec non etiam omnium antecessorum meorum. ut deus omnipotens misereatur nostri in hoc seculo. et in futuro. Et iterum laudo. ac promitto deo omnipotenti. eandem pacem tenendam perpetuam in obedientiam de Volflens. quam et in supradicta ecclesia; Et preter hoc dono. et laudo prefate ecclesie. ad seruicium Romani Monasterii de meis propriis rebus que non pertinent ad sanctuaria. decimas huius totius potestatis que michi perueniunt. et decimas proprii laboris mei. et matris mee. exceptis his quibus milites mei a me fevati sunt. Et usum nemorum ad omnia quecumque fuerint ei necessaria. et usum aque. Venobie. in quantum mea potestas. et domni Cononis cognati mei de bansins est. Et si quis mea quod prodsit edificauerit. loco prefato seruiat; Et quicumque sit. seruus an liber. qui feodum meum. aut alodium meum. aut decimas meas teneat. et pro anima sua prefate ecclesie aliquid dare uoluerit. hoc iterum ex toto corde laudo. et concedo; Horum autem omnium sunt laudatores. et affirmatores. Cono. de Bansins. consanguineus meus. qui etiam omnia quecumque habebat in supradicta eccclesia laudauit pro anima sua loco prefato. uidelicet. Romano. Monasterio. nichil in ea penitus retinens: Et Dalmatius. de. Rocha signifer totius rei. et Narduinus. de Ferrarias. filius Witgerii; Testibus militibus eiusdem castri. uidelicet. Bosone. Conone. Asmadeo. Pagano. et Beroardo. de Aziaco. et aliis quam pluribus quorum nominum nunc minime recordor; Facta sunt autem ista omnia. et usque ad effectum deducta. Anno ab incarnatione domini Millesimo. nonagesimo VIto. maio; /211/ Indictione quarta: Regnante Henrico. Imperatore iuniore filio Henrici.
(Verso: carta. Vldrici. de Coconiaco.)
II.
Renonciation d’Humbert de Cossonay, en faveur du couvent de Romainmotier, de ses prétentions sur une serve et son fils.
Sine data.
(Archives cantonales, Invent. analyt. verd, Litt. B.)
(Collationné à l’original.)
Nouerint omnes seculo futuro successuri. quod Humbertus de goiles dedit deo et sancto Petro romani monasterij quandam mulierem seruitutis iure sibi subditam. nomine Waldam et filium eius Toringum. cum omnibus qui de eis in posterum processuri essent. Hanc donationem cum postea calumpniaretur Humbertus de coconiaco. dicens sibi primo predictam fuisse ancillam donatam. agentibus monachis cum eo. dimisit hanc calumpniam. et quicquid in predicto homine habere se dicebat. dedit deo et sancto Petro Romani Monasterii. T. Johannes merlierius. Otto rainoardus et Lambertus de prengiaco.
III.
Concession faite par l’abbaye de Saint-Maurice d’Agaune à Humbert de Prangins.
Ao 1142, IXe. des kalend. de juillet (23 juin).
(Archives de l’abbaye de Saint-Maurice d’Agaune, ex libro Illiaci.)
Notum fieri volumus omnibus Christi fidelibus tam posteris quam presentibus, quod Vmbertus de Preingins, Agaunensis ecclesiam supplex adiit et canonicos ejusdem Ecclesie tam seculares quam regulares qui tunc ibi aderant, humiliter rogavit quatenus sibi et uxori sue nomine Berthe et uni tantum ex filiis suis nomine Guillelmo, concederent quidquid in Lustriaco et in villa que dicitur Erans, antecessores uxoris sue per prestariam suam ab eadem ecclesia habuerant. — Prior itaque Hugo nomine et Canonici et Amedeus de Blonay advocatus (accepto insimul concilio), predicto Vmberto, id quod petebat et uxori ejus et Guillelmo erorum filio, tantum tali conditione concesserunt, scilicet ut censum augerent et VII solidos et ratorium et forcipes, annuatim in festo omnium sanctorum solverent: — eisque ab hac vita decedentibus in pace et absque contradictione totius consanguinitatis ac posteritatis sue prestaria ad ecclesiam redeat. — Si vero censum solvere in predicto termino neglexerint ad suam ecclesiam prestaria recurrat eamque revocet et teneat. — Insuper Vmbertus, ut hoc ei concederetur dedit canonicis L. solidos in signum renovationis predicte prestarie. — Testes sunt Vuido de /213/ Alingio, Warnerius de Bœz, Petrus de Cossonay, Willelmus Drogo de Cossonay, Falco Vicedominus de Sto.-Mauritio, Vmbertus frater ejus. — Anselmus sacrista, giraldus de Curly. — Actum est hoc Agauni in Claustro Sti. Mauritii IXo Kalendas Julii, luna XXVa. anno Mo. Co. XXXXo IIo.
IV.
Pierre, sire de Prangins, confirme au couvent de Bonmont le don de la grange de Clarens, et lui donne des terres au Montlaçon.
Ao 1164.
(Archives cantonales, titres du bailliage de Bonmont, coté no 3.)
(Collationné à l’original.)
In nomine domini Ego petrus dominus de prengins. concessi deo et beate Marie de bonomonte. et fratribus ibidem deo servientibus; Grangiam de clarens. et totum territorium eius sicut pater meus humbertus et mater mea eis dederant. et omnia dona quos eis fecerant. Addidi etiam donationibus eorum. si quid habebam in monte latiano. sive in terra iohannis oliveri. et pendentia aquarum quas fratres meo tempore in clarens excoluerant. preter pendentia nemoris quod pinetum dicitur. quam ad judicium episcopi Gebennensis petri de trailai. et petri de Cosonai. propter munimentum castelli mei retinui. Testes sunt Arducius Gebennensis episcopus. Guillelmus albrici decanus. Gaulterius capellanus. Petrus de trailai. Petrus de cosonai. haimo de /214/ Senaclens. Postea uno dedi in monte latiano ob recordationem anime mee. patris mei et matris mee. et Giroldi f[ … ] nec non et antecessorum meorum quidquid habebam in silva que dicitur terra de boscheranis. a rivulo qui defluit inter territorium de [ … ] Montis latiani. usque; ad aquam sub britiniaco que Sorona dicitur. et usque ad fontem de Serauber. quod si quis de hominibus; meis infra terminos illos habent. concedo ut fratres boni montis per donationem. vel per emptionem. sive per concanbium adquirant. Testes sunt. Petrus de trailai. Anselmus seneschalcus. humbertus de graillei. Lambertus de prengins miles brunardus et amedeus villici. Hec autem omnia ut rata et illibata permaneant. scripto commendari feci sigillique; mei impressione signari. Actum dominice incarnationis anno. Mo. Co. LXmo. IIIIo.
(Sceau Equestre de Pierre, sire de Prangins.)
V.
Donation de Jean, sire de Prangins, aux maisons religieuses de St. Oyen de Joux, de Divonne et de Nyon, de diverses dixmes.
Sine data.
(Archives cantonales, titres du bailliage de Nyon, coté no 43.)
(Collationné à l’original.)
Ego Johannes dominus de Prengins presentibus et futuris presenti pagina notum facio, quod querelam quam ego et predecessores mei adversus ecclesiam sancti eugendi et adversus domum de divona de decimis eiusdem ville /215/ habebamus, et querelam quam adversus domum de niuiduno de decimis de suniaco et de decimis et territorio de vltra boiro et de decima de uilar similiter habebamus, quas ecclesia sancti eugendi et prefate domus diu pacifice possederant, et humbertus avus meus laudaverat, pro remedio anime mee et omnium predecessorum meorum dono et ecclesie sancti eugendi et domui de divona et domui de niuiduno trado et concedo, et super eisdem decimis ecclesie sancti eugendi et dictis domibus adversus omnes heredes et homines meos fidelis testis et defensor perpetuus existam, hanc autem donacionem feci in manu bernardi bellicensis episcopi qui tunc ecclesiam sancti eugendi regebat et in manu predicti episcopi juramento firmavi, hoc autem facto dictus episcopus et abbas similiter XXXIII ls. gebenensis monete liberaliter mihi donans, ut autem hec donacio mea firma et rata perpetuis temporibus perseveret hanc paginam scribi et sigilli mei munimine feci roborari, Actum est autem hoc in presentia domini amedei de gez et petri de piscin., poncii fratris eius et Willelmi de chaablie ancelmi fratris eius, et Vuauchi darnai anselmi de gralia et humberti fratris eius
Datum pro copia facta prius diligenti collatione cum litteris originalibus repertis in Archivis thesauri monasterii sancti eugendi [ … ] ad postulationem venerabilis domini Anthonii dardoins prioris de niuiduno sigillo in eisdem mentionato in cordula siricea rubei coloris impendente sigillatis non viciatis neque in aliqua sui parte suspectis per me petrum gailliardi notarium subscriptum cum claudio bocom etiam notario subscripto.
Gailliardi.
Et per me Claudium bocom notarium subscriptum cum dicto Petro Gailliardi notario prescripto
Bocom.
VI.
Donation des frères Hugues et Pierre Ferrel de Cossonay au couvent de St-Maurice d’Agaune.
Ao 1180.
(Archives de l’abbaye de Saint-Maurice d’Agaune, layette I, no 2, autographe.)
Consulta provisione scripto caveri [ … ] bone fidei donatio, per oblivionem in irritum ducatur, presertim cum instinctu divino, et ob salutem animarum celebretur. Notum sit qui [ … ] quod Ego Petrus et hugo frater meus cognomine ferrel de Cossonai, unacum matre nostra Loret. liberam voluntatem [ … ] donamus [ … ] imo ut verius dicamus reddimus sancto conventuj Agaunensis ecclesie sancti Mauricii terram de Sollens 2 qua Willelmus de Sollens a nobis infeodatus fuit, ubicunque eadem terra jaceat; hanc /217/ donationem sive reditionem facimus [ … ] annuente patruo nostro Turunberto, et duobus filiis eius Willelmo et Narduino. Ut sigilli Capituli Lausannensis ac sigilli sancte Agaunensis ecclesie insigniri fecimus. Actum hoc anno dominice /118/ incarnationis Mo. Co. LXXXo. epacta vicesima secunda concurrente secundo decem novemalem cicli anno IIIo. Indictionis tridecime Anno vicesimo octavo regni Frederici Imperatoris, domni Rogerii Episcopi Lausannensis anno IIIo. — Testes [ … ] de Lausanna canonici sex. Wibertus presbiter. Petrus bos. Otto de Crissie. Nantelmus de Escublens diaconus et decanus. Petrus turumbertus Raimundus de fonz. — in super etiam Geraldus bever et Petrus Cheignons. De militibus Petrus de Escublens et Uldricus frater ejus et Lodoicus filius dapiferi. De burgensibus Warnerius de Masirici et Varnerus Alamannus et Aymo de Borno.
(Sceau de l’évêque de Lausanne).
VII.
Donation de dame Amiza de Asclens au Couvent de Romainmotier.
Sine data.
(Archives cantonales, Invent. analyt. verd, Litt. B.)
(Collationné à l’original).
Notum sit omnibus hanc scripturam legentibus uel audientibus. quod donna amiza de asclens 3 dedit deo et beatis /219/ apostolis eius Petro et Paulo et monachis aput romanum monasterium deo seruientibus. terram cum uinea et arboribus qui ibi erant. quam Sinzo tenebat. Dedit etiam ipsum Sinzonem cum omni progenie sua. Huius rei testes sunt Petrus presbiter. Landricus maior. Amedevs de coseiniaco. Bouo. et Willelmus frater eius de asclens et alij multi.
VIII.
Guillaume et Narduin, dits Ferrel, confirment au couvent de Bonmont le don que lui avaient fait Turumbert, leur père, et Emarus, leur oncle, de terres au Montlaçon.
Ao 1202, février.
(Archives cantonales, titres du bailliage de Bonmont, coté No 21.)
(Collationné à l’original.)
In dei omnipotentis nomine. Ego iohannes dominus de gosonay notum facio universis, quibus lecta fuerit presens pagina. quod Guillermus et Narduinus cognomine ferrelli. confirmaverunt domui boni montis. terras quas ei Turumbertus /220/ pater ipsorum. et Emarus patruus eorumdem. in vita sua pro animabus suis in elemosinam donaverunt. et sunt terre iste in monte laciano. maxime in loco illo qui boschetum dicitur. Sed et Petrus de plasey. quem ex matris sue matrimonio. terrarum harum quinta pars contingebat. ipsam quintam partem dicte domui sicut prescripti fratres sine reclamatione confirmavit. Propter quas terras donaverunt eis fratres boni montis. XX. VI. solidos gebennenses sub hoc pacto ut si hugo consanguineus eorum de transmarina peregrinatione crucifixi Jesu redierit ac de his terris domum citaverit. Guillermus et Narduinus domui restituent. quantum de donatis. XX. VI. solidis ad hugonem pertinebit. Cuius confirmationis paginam loquentem. sigillo meo signari feci. ad suggestionem premissorum virorum. Guillermi scilicet. Narduini. et Petri. Testes sunt Petrus capellanus de gosonay. Nantelmus de chable 4 . Guido de gomoens. Petrus de suprapetram. Petrus de chable. Petrus de chesaut. Petrus de ollens. Petrus de graley. Stephanus de nuns. Guillermus. Girardus. et hugo de Grantie. Vldricus. Borcardus. monachi. Auctum in anno verbi incarnati. Mo. CCo. IIo. mense februario.
(Sceau équestre de Jean, sire de Cossonay.)
(Verso: Guillelmus ferrellus.)
IX.
Accord entre Jean, sire de Prangins, et le couvent de Bonmont, au sujet de plusieurs possessions rière Vic.
Ao 1204.
(Archives cantonales, titres du bailliage de Bonmont, coté No 22.)
(Collationné à l’original.)
Ego Nanthelmus dei gratia Gebennensis episcopus. notum facio presentibus et futuris. quod dominus Johannes de Pringins calumniam faciebat domui bonimontis. de pluribus possessionibus. de quibus eadem domus investita erat. et se iure possidere asserebat. Noverint igitur universi quod omnes calumnie eius ita sunt pacificate. Isdem dominus Johannes laudavit et concessit domui bonimontis. omnes investituras suas. laudante uxore sua Agna. et filio suo Humberto. Promittens domum bonimontis contra omnes homines iuste manutenere pro posse suo et eius utilitatibus benignius intendere. Promisit etiam de arboribus et nucibus que sunt in cimiterio de viz. omnem warantiam portare quamdiu feodum tenuerit. et si fratres bonimontis feodum possunt acquirere. laudavit et concessit. Abbas autem bonimontis commodavit iam dicto domino Johanni. XX. V. libras Gebennenses. reddendas domui bonimontis quin abbas voluerit. reddi vero non poterunt nisi ad voluntatem abbatis. Postquam autem abbas eas rehabere voluerit, et eas receperit post per XL. dies dominus Johannes contra domum bonimontis nullas querelas movere poterit. Pro supradicta vero /222/ pecunia semetipsum obsidem dedit. et secum dominum Stephanum de Niuns. et Humbertum ministrum. et duos fratres milites de Grasli. Anselmum et Humbertum et Walcherum de Arnai. et ut ista rata permaneant. cum nostro sigillo. suo etiam presentem cartulam confirmavit. Actum incarnationis dominice. Anno. Mo. CCo. IIIIo. in ecclesia de Genolli. Testes sunt. Helyas abbas Altecumbe. Humbertus prior de Genolli. Borcardus. Vldricus. Petrus. Gwido. monachi. Nantelmus de Albona. Nvardinus de Bieri. Giraldus Seschallus de Binnins. Johannes de Monsez. Stephanus de Albona.
(Les sceaux manquent.)
(Verso: donnus Johannes de prengins, Vizo.
ratifficatio bonorum apud Vy.)
X.
Anselme, Humbert et Richard de Grailly, frères, donnent au couvent de Bonmont ce qu’ils possèdent aux hommes de Gingins qui furent de Chiserai.
Ao 1214.
(Archives cantonales, titres du bailliage de Bonmont, coté No 23.)
(Collationné à l’original.)
Ego. Johannes dominus de pringins. notum facio tam futuris quam presentibus. quod Anselmus et Vmbertus milites de grailie et Richardus frater eorum. laudantibus uxoribus eorum pariter et filiis. dederunt in elemosinam deo et /223/ beate marie boni montis. et fratribus ibidem deo seruientibus. per manum G. eiusdem domus abbatis. quicquid habebant in hominibus de gingins qui fuerunt de chiserai. scilicet stephanum iosper. et lambertum iaram et Guillelmam sororem eius 5 . et heredes eorum tam sexus feminei quam masculini. omnem scilicet cognationem seu consanguinitatem eorum. omnia quecunque habebant iam dicti fratres in predictis hominibus et in consanguinitate eorum absque ulla retentione dederunt domui boni montis. iure perpetuo possidenda. Insuper et omnes investituras domus laudaverunt. et de his omnibus pacem bonam et guerentiam contra omnes promiserunt. Abbas vero dedit eis. LX. solidos. Huius rei testes sunt. Abbo prior alionis. Guillelmus monachus de Sancto eugendo. Vldricus de grailie. Petrus de chiserai. monachi boni montis. Stephanus. et falco. eiusdem domus conversi. Johannes sacerdos de Gouellies. Narduinus de sancto eugendo. Petrus de plaisie. Girardus de roselion. Jacobus de sersie. Cono de Cosonai. Guillelmus de Chable. milites. Vmbertus minister de pringins. Jacobus de tertinins 6 . Vldricus de grailie filius Stephani. et Vgo frater eius. /224/ Et ut rata et intacta hec in posterum permaneant. rogatu utrarumque partium. presentem cartam sigilli mei munimine studui roborare. Rogaverunt etiam. P. priorem sancti iohannis gebennensis. ut ad maiorem confirmationem presenti carte sigillum suum imponeret. Actum de Vmberto et Richardo in presentia mea apud Niuidunum. de Anselmo vero apud grailie. coram predictis testibus. Anno ab incarnatione domini Mo. CCo. XIIIIo.
(Sceau équestre de Jean, sire de Prangins; l’autre sceau manque.)
(Verso: Anselmus et Vmbertus milites, fratres de grayllye. de hominibus de Gingins.)
XI.
Donation de Jean, sire de Prangins, au couvent de Bonmont.
Ao 1218, avril.
(Archives cantonales, titres du bailliage de Bonmont, coté No 25.)
(Collationné à l’original.)
Ego Johannes dominus de pringins notum facio tam presentibus quam futuris. quod pro salute anime mee. et uxoris mee. A. et filiorum ac filiarum mearum. et omnium predecessorum et successorum meorum. deo et beate marie et domui boni montis et fratribus ibidem deo seruientibus. in puram et perpetuam elemosinam. donaui et quitaui ac plenarie concessi. quicquid tenebant. possidebant in toto dominio meo siue in terris cultis uel incultis. pratis. uineis. pascuis. nemoribus, aquis. decimis. uel hominibus. siue in /225/ omnibus rebus aliis quibus libet modis. acquisitis. de quibus inuestiti erant illo die quo pax facta est inter me ex una parte. et predictam domum ex altera. scilicet anno domini Mo. CCo. XVIIIo. in pascha eiusdem anni. Hanc autem elemosinam et donationem feci super altare beate marie boni montis. et in testimonium ipsum altare tetigi manu dextera et osculatus sum. toto conuentu ipsius domus astante. et abbate. M. presente. presentibus et astantibus hugone cellerario sancti Eugendi, et F. priore de diuona. et Hv (Hugone) priore de niuns. et Guerrico domino de albona. Hv. domino domino diuone. P. milite de alta uilla. N. milite de sancto Eugendo. Humberto de communiaco. H. ministrali et. R. filio eius. Girrardo de Uiz (Vic) et pluribus aliis. Promisi etiam coram hiis omnibus ipsam domum boni montis pro posse meo contra omnes homines guarentire. protegere. et defendere. et res ipsius domus ubicunque sint uel fuerint sicut meas proprias facerem bona fide custodire. et si ab aliquo capte fuerint. per me et per homines meos. et per posse meum sequi et requirere. et si aliquo modo aliquis eis uel rebus ipsorum iniuriam uel dapnum in toto dominio meo fecerit mihi et heredi meo factum esse reputabo. Hec autem omnia que predixi bona voluntate laudauerunt in manu. G. quondam eiusdem domus abbatis tunc monachi. A. uxor mea. H. J. et. W. filii mei. et. E. filia mea coram hiis testibus. R. domino de uouflens. alio. R. milite eiusdem castri. R. milite de sancto simforiano. G. de Escublens. Cicars de bussens. Conone de Cossonai. V. de grailie. B. de uouflens. P. capellano de cossonai. R. capellano de grancie. Magistro Anselmo. F. de treslai. W. Breton. B. ministrali de Cossonai. Si quis autem predictorum heredum meorum et successorum meorum contra hanc elemosinam meam ire presumpserit. iram /226/ dei omni potentis incurrat. et paterna hereditate careat in eternum. Pro hiis omnibus que supra dictis fratribus donaui et concessi. mihi et uxori mee. filiis et filiabus meis. Concesserunt M. abbas et conventus boni montis participationem omnium bonorum que fiunt et fient in ipsa domo in omnibus apud deum. tam in uigiliis quam in diuinis officiis, tam in obseruatione discipline ordinis. quam in orationibus et ieiuniis. ut per bona ipsa que ipsi fecerint in omnibus et per omnia. et per bona nostra propria que nos fecerimus. mala que fecimus et fecerimus tam in predicta domo quam in aliis rebus. nobis indulgeat Jesus Christus. Et ut rata et firma sit hec elemosina apud deum et homines. presentem paginam in qua ipsa elemosina continetur. sigilli nostri impressione signare curaui. Actum anno domini Mo. CCo. XVIIIo. mense aprilis.
(Sceau équestre de Jean, sire de Prangins).
XII.
Homagium Ecclesiæ Bisuntinæ a Domino de Cossonay, pro Castro de Nyons præstitum.
Ao. 1246.
(Guichenon, Biblioth. Sebusiana, centuria 2da , No LXI.)
Nos Johannes, Dei gratia Lausanensis Episcopus. Notum facimus universis præsentes litteras inspecturis, quod dilectus frater noster Humbertus, Dominus de Cossonay in præsentia nostra, apud Bisuntinum fecit homagium venerabili /227/ Patri Wilermo, Dei gratia Bisuntino Archiepiscopo, et recognovit idem Humbertus coram nobis et coram bonis viris, quod ipse tenebat in feudum ab Archiepiscopo Bisuntino, Nyons et villam quæ dicitur Pormantor, et a fonte de medio quercu, usque ad Malatairiam de Nyons, et lacum a ripa de versus Nyons usque ad medium lacum, et pedagium, et piscariam tribus diebus in septimana, et quæstum piscium in quadragesima et decimas a Canali de Brussins usque ad lapidem de Moray. Item recognovit, quod erat homo ligius prædicti Archiepiscopi præ aliis omnibus, citra Juram versus Bisuntinum, et ultra Juram, salva fidelitate domini de Jays, excepto feudo Comitatus Gebennensis, quod durat ab illa aqua Lis laus de Perengins usque ad fontem qui vocatur Brallons. In cuius rei testimonium sigillum nostrum presentibus litteris duximus apponendum. Actum in festo beati Barnabæ apostoli, anno domini Mo. CCo. XLVIo.
XIII.
Extrait du Cartulaire de Montfaucon (à la bibliothèque de Besançon), relatif à l’hommage du sire de Cossonay au siège archiépiscopal de Besançon.
Sans date.
(Communiqué par M. Duvernoy.)
Dominus de Cossonay homo est archiepiscopi B. (bisuntinensis) et tenet ab eo Rs. 7 cum appendiciis suis. /228/
Stephanus de Rosselun quem recepit (ad) homagium suum (faciendum) a Domino Bisuntino recognovit per fidelitatem quam fecerat eidem domino, quod omnes decime que sunt a Petra de Moray usque ad villam que dicitur Pirum (Brussins) 8 in Gebennensi diocesi sunt de feodo dicti domini bisuntini, sive ipse tenebat sive alter teneat ad (ab) eodem 9 .
Quicumque sit dominus de Prangino Castro est homo sedis bisuntino (bisuntine) et tenet ab eo (ea) viginti libratas terræ apud Etrelle juxta Mons.
XIV.
Jean, Comte de Bourgogne et sire de Salins, reconnaît le fief qu’Humbert, sire de Cossonay, tient de lui, et l’augmente.
Ao 1250, février.
(Collectanea ad Historiam Comitum Burgundiæ, fo 99, Bibl. publique de Besançon.)
(Communiqué par M. Duvernoy.)
Nos Johannes comes Burgundiæ et dominus salinensis, notum fecimus universis præsentes litteras inspecturis quod /229/ nos recognoscentes feodum quod Humbertus, dictus de Cossenay dominus, quondam maritus neptis nostræ. 9 bis tenebat quondam a domino salinensi, videlicet quinque solidos in qualibet hebdomada, nos illud feudum Humberto supradicto /230/ augmentavimus et disponendo eidem assignamus in tantum quod ipse percepiat in qualibet ebdomada a quindena nativitatis dominæ Mariæ viginti solidos stephanensis monetæ de proventu putei nostri salinensis; et dictus Humbertus, /231/ dominus de Cossonay et ejus heredes a nobis et heredibus nostris tenent et tenere debent feudum ante dictum. Quod ut ratum et firmum habeatur in posterum, nos dictus Johannes comes Burgundiæ et dominus salinensis sigillum nostrum presentibus litteris apposuimus in memoriam rei gestæ. Actum anno Domini Mo. CCo. quinquagesimo, in die purificationis beatæ Mariæ virginis.
XV.
Confirmatio donationis decime de Chiblie, a Jordana domina de Cossonay, in favorem prioratus de Cossonay.
Ao 1282, novembre.
(Archives cantonales, titres du bailliage de Morges, coté No 19.)
(Collationné à l’original.)
Nos Jordana domina de Cossonay et Johannes filius eius dominus eiusdem loci. Notum facimus vniuersis quod cum domini de Cossonay predecessores nostri dederint et concesserint in puram et perpetuam elemosinam priori et prioratui de Cossonay decimam suam de Chiblie pro remedio et /232/ 232 salute animaram suarum. Et hac racione quod prior dicti prioratus qui nunc est uel pro tempore fuerit aut eius vices gerens tenetur facere singulis annis in vigilia octabarum beati Martini hyemalis in vespere in dicto prioratu vnum conuiuium octo presbiteris et octo clericis quos nos et heredes aut successores nostri jbidem in dicta vigilia transmittemus. Nos domina et dominus de Cossonay supradicti dictas donationem et concessionem pro nobis et heredibus ac successoribus nostris laudamus approbamus et ratificamus et dictos prioratum et priorem ac successores suos in corporalem et perpetuam possessionem dicte decime mittimus et inducimus animo in ipsos dominium transferendi. promittentes bona fide pro nobis et heredibus ac successoribus nostris prioratui et priori predictis ac successoribus suis dictam decimam manutenere garantire et deffendere in pace in perpetuum contra omnes dictum conujujum faciendo vt superius est expressum. Et contra predicta seu aliqua de predictis aut presens jnstrumentum per nos aut per alium in futurum non venire facto verbo uel consensu nec consentire alicuj contra venire volenti abrenuntiantes jn hoc facto ex certa scientia et bona fide exceptioni doli et jn factum beneficio minoris etatis et restitutionis in integrum. Et omni juri canonico et ciuili scripto et non scripto promulgato et promulgando. per quod seu per quam dictum factum seu tenor presentis cartule posset in posterum aliquatenus jmpediri. Et maxime juri dicentj generalem renuntiationem non valere nisi precesserit specialis. In quorum omnium testimonium Nos dicta Jordana sigillum nostrum presentibus litteris fecimus apponi. Et ego dictus Johannes qui sigillum proprium non habeo sigillum Curie Lausannensis presentibus litteris rogaui et fecj pro me apponj. Et nos officialis /233/ dicte Curie ad preces et requisitionem dicti Johannis sigillum predicte Curie presentibus litteris apposuimus jn testimonium premissorum. Datum anno domini Mo. CCo. octuagesimo secundo mense Nouembris.
(Sceau de l’official de Lausanne; celui de dame Jordane de Cossonay manque.)
XVI.
Traité de paix entre Louis de Savoye, sire de Vaud, l’évêque de Lausanne et divers seigneurs du Pays de Vaud.
Ao 1300.
(Manuscrits de Ruchat, à la Biblioth. cantonale, T. III, coté 21, a.)
(Collationné au manuscrit.)
Nos Ames Cuens de Savoe faczons a savoir a tos ceus qui verront cestes presenz letres, que comme plusieurs discordes fussent et eussent este entre le Reverant Pere en Christ Monsi Guilliaume par la grace de Dieu Evesque de Losanne, dune partie, et Monsi Loys de Savoe segnour de Waut, dautre partie: Encores entre celui mesme Monsi Loys, dune partie, et Monsi Humbert, segnour de Villars, Monsi Gautier de Montfaucon, et les segnours de Granczon, de Chanvenz, de Biaumont et de Cossonay et Monsi Pierre dEstavay dautre partie sus les articles et sus les choses de queuz est faite mentionz, et des queuz sont fait ordenemant es articles qui dessoz sont escript: que les devant dites parties por devant nos et de nostre Traytemant de lour bon gre /234/ sont venuz a bonne pais et a bonne transaction et composition en la maniere qui dessoz se contient.
Premierement a este ordene et convenantie par les devant dites parties que jusques a la feste de Saint Michiel prochaine chascune partie, doye prover ce que il voudront prover sus les entreprises et les offenses qui ont este faitez par les parties dedans les treves qui furent donnees par Nos entre les parties, et a reczouire les devant dites prueves sont ordene enquesitours et nostres especiaux messages de la volunte des parties, ce est a savoir Monsi Humbert de la Sale sires de Lois, Nostres Juges de Chablayx et de Genevois, et Jehant de Rossillion, auqueuz Nos et les devant dites parties donons plein pooir de ordener et de conoistre ce que leur semblera raisons sus les devant dites entreprises et offenses et sus les choses qui a dedanz lour sont commises, veues les prueves qui se feront par devant eus, et qui ont este faites cza en arriers. Encores est ordene que par raison de borjoysie queuz que de soit uns sires ne perde sa segnorie en lue ou il a segnorie.
Jtem est ordene que dou dete de IIIc livres les queuz demande li sires de Vilars a Monsi Loys, dont li sires de Jaiz est fiance si come lon dit se eles ne sont payes que Monsi Loys les doiuet payer dedanz un mois ampres la date des presenz letres et C livres dou dete al Evesque de la volonte de celui Evesque.
Jtem est ordene que de XX livrees de rante lesqueuz demandet li sires de Vilars por Peronet de Prangins se li sires de Vilars nen vuelt prendre denres que des soent assises si comme il est contenu es letres qui sont faites de la pais faite par Monsi Jehant de Chalon.
Jtem est ordene de la besogne de Biaumont que li /235/ vidonneuz de Yverdon et sis livrees de rante par ant, lesqueuz demande li sires de Biaumont a Monsi Loys [ … ] un eschange qui fut faiz li soent delivres et que il les ait deis or avant; come ce soit quil nos ait faite foy des letres que il a sus les devant dites sis livrees de rante faisant son devoir a Monsi Loys en homage en servise et en autres choses et voloir que de grace bronde on premierement les choses devant dites. — Encores est ordene que li devant dit enquesitour aillent por enquerir dou lue ou les forches de Biaumont ont acostume a estre et la ou [ … ] que eles ont a costume a estre a leur conoysance cil de Biaumont les puissent metre et tenir, et se en celuy lue les forches de Yverdon ont este mises que il les faczons oster et les mettre en la terre [ … ] Encores come cil de Biaumont demandassent a Monsi Loys et disissent que il les torboit en leur droit des pasquiers et dou plait general et en la Avoerie de Caudrefin et dou Mandemant est ordene que sus ces choses se doye enquerir par les devant diz enquesitours et que en lestat en que eles estoent et il en usoent au tans dou Conte Peron et de celuy tans en czay lon les doye tenir et laissier en pais a la conoysance des devans diz enquesitours.
Item sus le fait de Granczon est ordene que li devans diz enquesitours enquierent se Monsi Loys a fait en son tans levee de nouel sus la chaucie 10 des escloses des molins de Yverdon dont domage soit venuz es prez auz segnours de Granczon et se il le truevent ainsint que il le facent estimer et amander le domage. Et se il se trueve que li Cuens /236/ Phelippes en payast en son tans aucune compensation par annees por le dit domage, que Monsi Loys en cele meisme maniere le doyve payer.
Item sus le fait de lEvesque de Losanne qui demandet que ce de Vuillie ce que y soloit tenir li sires de Prangins que il est de son fie. Ordenons que se ainsint est que li Evesques nos face a savoir par ainsi come il dit que les devant dites choses soent de son fie que nos li devant diz Cuens le reconoistrons de li avoec lautre fie que nos en tenons, come ce soit que li devant diz Monsi Loys les choses devant dites tiegne de Nos.
Encores est ordene del empegemant que li Evesques dit que Monsi Loys et ses janz li font es jours (joux) de ce que il dit que il et ses janz ont us es dites jours, lue ce soit enqueru par les devant diz enquesitours ou par autres amis comunaus esliz par les parties et en la maniere que il troveront que il est use et acostume des devant dites jours ou tans dou Conte Phelippe la chose doive estre et remanoir, et en ceste maisme maniere soit fait et enqueru des us que les janz Monsi Loys demandent en Jurat. — Encores ordenons des forissus de Losanne ce est a savoir de Girart de Marchie, Jehant son fils, Guillaume de Chaisaux dit Assenti, Jehant de Chablie et Peronet le fil Rol des Clees, que se il ne pueent acorder al Evesque et il veuillent demorer en la terre Monsi Loys, que il y puissent demorer senz ce que il ne facent forfait de guerre, ne de gagemant al Evesque ne a ses jans ne a ses choses. et se il li forfaysoent de guerre, Monsi Loys non les doit puis retorner en ses chasteus. ne en ses viles ne en ses fortereces, puisque il li auroent forfait.
Encores ordenons que Monsi Loys doiue payer al Evesque /237/ ce que il li doit, et se einsint estoit que Monsi Loys ne li payast, que li Evesques en puisse gagier se il vuelt Monsi Loys ou ses fiances et que Monsi Loys ne ses jans ne doivent veer ne resoiure les gages quelque part que il les gagasset.
Item sus le fait Jehant de Cossonay est ordene que il soit enqueru en la meisme maniere que dessus ou premier article se contient, ouquel article parle des entreprises et de offenses faites dedans la trieve qui fut par Nos donee et soit esmende en la meisme maniere qui se contient ou dit article.
Encores est ordone que les devant diz enquesitours doivent enquerir des forches de Cran qui sont mises par les jans Monsi Loys dont li Capitres de Losanne se plaint et dient que eles sont mises en lour segnorie, et se il truevent que eles seent mises en la segnorie dou Chapitre que il les facent oster et metre autre part en la terre Monsi Loys la ou il li plaira.
Encores est ordone et acorde que totes choses qui ont este prises par les devant dites parties dune part et dautre par gagemens et contregagemens soent rendues quitemant sens past ou la value et tuit fiancemant soent quittes et se aucunes reanczons sont levees ne recovrees par les fiancemans des gagemanz devant diz que eles soent rendues por entier.
Item sus le fait de Raymont le fil Peron au grant est ordene, que li Evesques le doit tenir segur de li et des siens et il doit venir fiancier a Losanne por son pooir tant que a la value de XL ls. et se il ne fianczoit Monsi Loys le doit contraindre a randre les gages que il a pris. et se il se trueve que il ait gagie a son droit li gage seront perdu ne il nest /238/ tenuz de faire en esmende. et se il a gagie a son tort il doit esmender les gages et lon li doit faire droit de ses demandes.
Item sus le fait Perret de Corceles est ordene que il se doivent eslire VI borjoys de Moudon jusques a un moys liquel doivent conoistre briemant et de plain sus les demandes que il fera et sus les deffenses que lautre partie fera. et se il oyes les demandes et les deffenses devant dites conoyssent que lon li doye esmender les domages qui li furent fait a Yverdon, que lesmande li soit faite.
Item sus le fait Monsi Gautier de Montfaucon qui se plagnait et disait que cil de Yverdon li torboent et contredisoent de payer les peages en sa terre, est ordene que tuit cil qui sont borjoys de Yverdon qui demuerent hors dou banz de Yverdon que de ceus li diz Monsi Gautiers puisset lever se il vuelt les peages la ou il les doit lever senz ce que Monsi Loys ne ses chastelains de Yverdon ne les jans de Yverdon nen puissent venir encontres. — Encores est ordene que XXIII livres de losannoys lesquels li devant diz Moni Gautiers demande a Monsi Loys por emenda dont il a sa letre saelee de son seel, que Monsi Loys soit tenuz dou payer ci come il est contenu es devant dites letres. — Encores sus ce que li devant diz Monsi Gautiers demande a Monsi Loys lesmande des domages qui ont estez faiz par les jans Monsi Loys en la terre dOrbe, de Montagnie et dEschallens les queuz domages il estime a CXX. ls est ordene que sus ces domages soit enqueru par les devant diz enquesitours et que Monsi Loys soit tenuz de faire ou de faire a faire lesmande a la conoisance des devant diz enquesitours.
Encores ordenons et volons que sus le fait dou sautier de Vaitibo (Vuitebœuf?) que lon ne doye destraindre ne destorber /239/ deis or avant ceus qui voudriont aler aporter a ceus ce est a savoir les homes Monsi Gantier mais que lon les lait passer senz empegemant.
Item est ordene que li Bullaton (ceux de Bullet?) aent pais et que il rendent les prisons que ils ont quites senz nul past et se ainsint estoit que il ne vousissent avoir pais que les janz al Evesque et les jans aus segnours de Vilars, de Montfaucon, de Granczon, de Chanvenz, de Biaumont et de Cossenay ne les doivent retorner ne recepoer et se il les poent ataindre en lour terre il en doivent faire si comme lon doit faire des robeours sau ce que li Evesques na pas volu outroier por soy au paure et les doivent faire deserier de lour terre.
Item sus ce que Monsi Loys dit que li sires de Cossenay destraint les homes Monsi Rol de Montricher a metre lour en sa borjoysie et en sa garde est ordene que li devant diz homes se puissent partir se il vuelent des devant dites borjoysies et garde et por ce ne lour en soit pis se il y vuelent demorer li devant diz Monsi Rouz puisset joyr et user des heritages et des biens de lour en la maniere que il est dessus dit.
Encores conte li devant diz Monsi Rouz se plagne dou segnour de Cossenay que il li torbe la avoerie de Villar laquele est soe si comme il dit et non li laisset user de ses costumes, et que il torbe as jans Monsi Rol que il nen usent de la Jour ne que il naillient par sus lour et que la chauz dEschona li pasturent a force si que il nen puent vandre ne mene en nul profit et sont venu en la montagne de Croset qui est de la segnorie Monsi Rol, si come il dit et y ont pris le fruit et batuz les pastours et pris lours gages est ordene que sus ces choses totes soit enqueru par les devant /240/ diz enquesitours et jugie ce que lour semblera raysons. Et ce que il ordeneront et jugerent soit atandu et garde fermemant.
Item est ordene que li donzel de Valeres aient pais et se il ont meffait que il le doivent esmender et lon doivet autressi esmender a lour a la conoysance dou diz enquesitours.
Encores est ordene que li cors de la Toyle ne soit empegiez et se il y a empegement que lon lost en tel maniere que les nez acostumees y puissent aller et venir.
Encores est ordene que tuit persons et tuit ostagemant et fiancemant pris et fait par gagemenz et contregagemens et especiaument li chaslelains de Granczon et cil qui furent pris en sa compagnie par ceus de Yverdon il et lour fiances et lour ostages soent quites et lour letres randues et se il y a aucun de ceus qui y furent pris, qui riens en ait paye que ce que il en a paye lui soit randu.
Encores est ordene que li domages que les jans Monsi Loys ont done a les jans Monsi Gautier ou sautier de Vaitibo soent enqueru par les devant diz enquesitours et soit faite lesmande a lour conoysance se les jans Monsi Loys y ont fait domages en maniere que il ne doivent.
Encores est ordene que il soit enqueru par ceus meismes se cil de Yverdon ont donez domages a ceus qui tienent de Monsi Gautier lo bois de Espiney contre le usage que il y ont et soit faite lesmande a lour conoysance et que il cessent de lour faire domage puys la conoysance faite en avant.
Encores est ordene que li home Monsi Gautier de Montfaucon qui sont entre et receu en la borjoysie de Yverdon desqueuz il porra faire savoir que il ont este requis par luy ou par ses janz dedanz un ant et un jor que il li soent randu /241/ ne deis or avant les homes Monsi Gautier ne puissent ne doivent estre receu en la dite borjoysie de Yverdon et ce est entendu des hommes Monsi Gautier et de ceus de son fie.
Lesqueuz ordenemanz et les choses dessus escriptes totes et chascune por soy les devant dites parties por eus et por lour successours amiablement et concordablement et de leur bone volonte et uns chascuns por soy ont greantees et ratifiees et ont promis li uns es autres par covenanz espres et par sollempniaus stipulations et par bone foi et sus l’obligacions de lour biens que il totes les choses et chascune por soy devant dites si come eles sont dessus devisees feront garderont fermemant et atendront ne non feront ancontres en aucune maniere par eus ne par autres ne nul empegemant ni ont mis ne metront et sus le sainz Evangiles lont jure. Et Nos li devant diz Cuens de Savoe a la requeste des devant dites parties en tesmoignage et en fermete des choses devant dites avons mis nostre seel en cestes presenz letres. Donees a la Tour dOchye le marzdi ampres la feste des Apostres Saint Pierre et Saint Pol An lant de grace mil et trois canz. — Escrites par Bernart nostre clerc et delivrees de nostre comant donees ausi come dessus 11 .
XVII.
Louis, sire de Cossonay, donne, sous diverses conditions, l’hôpital de Cossonay au prieuré de cet endroit.
Ao 1311, décembre.
(Archives cantonales, tit. du baill. de Morges, coté No 13610.)
(Collationné à l’original.)
Ego Lodouicus dominus de Cossonay. Notum facio vniuersis quod ego pro me et heredibus meis et pro fratribus meis dono. concedo. appropriavi et approprio. tradidi et trado Religioso viro fratri petro de rubeomonte priori prioratus de Cossonay presenti et recipienti nomine suo et successorum suorum et nomine suo et conventus Lustriaci imperpetuum hospitale de Cossonay fundatum per predecessores meos cum pertinentiis suis et appendentiis quibuscunque et vbicunque sint. in terris. pratis. vineis. censibus. molendinis. ochiis. arboribus. domibus. casalibus. redditibus. et rebus aliis quibuscunque. saluo iure episcopali seu dyocesani et cure de Cossonay. et saluo et retento michi et heredibus et successoribus meis iure dominii de Cossonay in hospitali predicto de Cossonay. Ego vero predictus prior de Cossonay promisi bona fide et teneor ex pacto pro me et successoribus meis edificare capellam in hospitali predicto de Cossonay propriis sumptibus meis et ibidem procurare cimisterium consecrari et domum ibidem neccessariam et ydoneam facere et hospitalitatem consuetam ibidem tenere et pauperes in dicto loco recipere visitare et recreare prout est hactenus consuetum /243/ et melius si locus adeo pulularet et teneor ex pacto et promitto bona fide tenere duos monachos vltra numerum consuetum ad seruiendum deo imperpetuum in capella et cimisterio supradictis. Qui duo monachi debent imperpetuum in prioratu de Cossonay comedere bibere et jacere Et est actum et conuentum inter me predictum lodouicum et me predictum priorem quod ego predictus prior teneor ex pacto facere cappellam predictam et domum cimisterium facere consecrari infra sex annos a confectione presentium computandos. Quod si non facerem res predicte in primo statu remanerent. Ego vero predictus lodouicus promitto fide data pro me et pro fratribus et heredibus meis dicto priori et successoribus suis predictum hospitale de Cossonay cum appendentiis et pertinentiis suis manutenere garentire in iudicio et extra et deffendere imperpetuum pacifice contra omnes modo et forma que superius est expressa. Et de hospitali predicto de Cossonay cum pertinentiis suis dictum priorem corporaliter inuestio per presentes. Et promitto bona fide procurare et facere quod Humbertus et Aymo fratres mei donationem predictam per me factam et omnia predicta laudabunt ratificabunt et imperpetuum confirmabunt et quamcito proprium sigillum habebo quodcunque instrumentum sub tenore presentis littere dictus prior uel successores sui facere fieri voluerint sigillo meo proprio sigillabo. Hanc autem donationem et concessionem supradictam et predicta omnia prout superius sunt expressa ego petrus dictus de rumilie presbiter laudo ratifico et consentio imperpetuum. Promittimus siquidem fide data nos Lodouicus et petrus presbiter supra dicti quod contra presens instrumentum seu contra aliquid de premissis non veniemus in futurum nec consentiemus alicui contrauenire volenti. In cuius rei /244/ testimonium. Nos Lodouicus ac prior de Cossonay et petrus de rumilie presbiter supra dicti sigillum Curie lausannensis vnacum sigillo Religiosi viri fratris petri abbatis de lacujurensi premonstratensis ordinis apponi rogauimus huic scripto. Et nos officialis Curie lausannensis ad preces predicti Ludouici et predicti prioris de Cossonay ac petri de rumilie presbiteri predictorum nobis oblatas et relatas per magistrum Arliquinum de Cossonay clericum iuratum dicte Curie cui super hoc conmisimus vices nostras et cui fidem plenariam super hoc adhibemus sigillum dicte Curie lausannensis presentibus litteris apposuimus in testimonium veritatis Et nos predictus abbas de lacujurensi ad preces eorumdem Lodouici. prioris. ac petri presbiteri predictorum sigillum nostrum apposuimus huic scripto cum sigillo Curie supradicte. Datum anno domini Mo. CCCo. vndecimo. mense decembris.
(Sceau de l’abbé du Lac de Joux; l’autre sceau manque.)
XVIII.
Louis, sire de Cossonay, concède au prieur de cet endroit la faculté de tenir, dans l’hôpital de Cossonay, un chapelain séculier, au lieu d’un moine.
Ao 1321, mai.
(Archives cantonales, tit. du baill. de Morges, coté No. 15620 .)
(Collationné à l’original.)
Ego Ludouicus dominus de Cossonay. Notum facio vniuersis quod cum ego pro me fratribus heredibus et coheredibus meis dederim et concesserim ac etiam tradidederim /245/ imperpetuum hospitale de Cossonay fundatum per predecessores meos cum vniuersis et singulis juribus bonis actionibus et pertinentiis suis situm prope burgum de Cossonay a parte porte per quam itur versus Sarratam iuxta viam publicam per quam itur versus Sarratam predictam Religioso viro fratri petro de rubeomonte priori de Cossonay ac etiam prioratui eiusdem loci donatione facta inter viuos perpetuo valitura pro remedio salutis mee et predecessorum meorum. Tali in donatione predicta conditione et pactione appositis quod dictus prior et successores sui in dicto prioratu debebant tenere suis expensis annuatim vnum monachum ratione dicti hospitalis vltra numerum consuetum esse in prioratu de Cossonay ad seruiendum deo imperpetuum in hospitali predicto et in capella dicti hospitalis pro remedio salutis mee et predecessorum meorum vnacum pro remedio aliorum defunctorum. Ego dictus Ludouicus considerans et adtendens priorem et prioratum predictos esse grauatos in forma dicte donationis tenendo vnum monachum annuatim suis expensis pro seruitio dicti hospitalis faciendo et quod deficile et sumptuosum erat priori et prioratui predictis tenere dictum monachum suis expensis pro seruitio predicto faciendo quam vnum alium secularem sacerdotem. Ego ad exhonerationem prioris et prioratus predictorum. volens donationem dicti hospitalis predictam fauore benigno prosequi ac etiam augmentare potius quam grauare. volo et concedo dicto priori et prioratui predictis eo animo iure et pacto quibus melius possum ad vitam dicti prioris tantum et non vltra. quod de cetero ad vitam ipsius prioris dictum monachum pro seruitio dicti hospitalis faciendo non habeat nec teneat nec quod neccessitas sibi imponatur tenendi dictum monachum ad vitam suam pro seruitio dicti /246/ hospitalis. sed potius volo et concedo dicto priori pro me et fratribus et coheredibus meis quod dictus prior ad vitam suam tantum per vnum secularem capellanum bonum et ydoneum dicto hospitali faciat deseruire et in capella ipsius bene et ydonee prout decet quem capellanum dictus prior instituat et destituat ibidem pro suo libito voluntatis. hoc addito quod non obstantibus premissis alie littere et pactiones dicti hospitalis semper remaneant in sui roboris firmitate. promittens bona fide mea et stipulatione sollempni contra predicta de cetero non venire. In cuius rei testimonium. Ego dictus Ludouicus sigillum meum apposui huic scripto. cum quo sigillo meo sigillum domini petri curati de Cossonay rogaui et ad preces meas adponi feci huic scripto. Datum mense Maij anno domini Mo. CCCo. vicesimo primo.
(Sceaux de Louis, sire de Cossonay 12 , et du curé de cet endroit.)
XIX.
Prononciation entre Guillaume de Pierrafeux, commandeur de la Chaux, et la communauté de cet endroit.
Ao 1315, décembre.
(Copie et traduction provenant des archives de la terre de La Chaux.)
Je Louys seigneur de Cossonay fais sçauoir a tous presents et futurs que comme discorde et difficulté seroient entre /247/ frère Guillaume de Pierrafeux commandeur au pays de Vaud des maisons de l’ordre de St.-Jean de Jérusalem autrefois des Templiers d’vne part, et la communauté de tout le village de la Chaux d’autre, sur ce que le dit commandeur demandoit a touts les habitants dans le dit village outre le Veyron de la part d’occident qui tiennent et ont des bestes pour la charrue trois fois l’an les coruées de leurs charrues assauoir d’automne, de printemps, et de semouraul, et qu’ils doiuent aux vendanges charroier a la Chaux ses vins de Benay et de Roman. La communauté de la dite ville asseurant le contraire, finalement la dite discorde a esté appaisée et assoupie par deuant moy, par des amiables compositeurs assauoir par le seigneur Vauthier de Disy cheualier, et Jean de Sinarclens donzel de la part du dit commandeur, Et par Girard Mayor de Lauzanne et Girard de Chabie donzels de la part de la dite communauté choisis, en cette maniere. Que touts les habitants au dit village de la Chaux quj ont des animaux pour la charrue doiuent paier et rendre une fois chaque année au temps d’automne, et non en autre temps, les coruées de leurs charrues au dit commandeur et a ses successeurs et aux vendanges le charrois du dit vin comme dessus dict est, toutes exceptions et oppositions mises a part. En tesmoignage de quoy Je le dit Louys ay commandé que mon sçeau fut apposé aux présentes, Et ay requis, et fait apposer auec mon sçeau a cest escript le sçeau d’hone. frere Pierre abbé de l’abbaye du Lac de Joux, et le sçeau de frere Pierre prieur de Cossonay. Donné au mois de Décembre l’an du Seigneur 1315.
XX.
Convention entre Louis et Aymon, frères, sires de Cossonay, et les bourgeois et les jurés de ce lieu, au sujet des aides.
Ao 1323, juillet.
(Archives de la ville de Cossonay.)
(Collationné à l’original.)
Nos Ludouicus et Aymo fratres domini de Cossonay Notum facimus universis presentes litteras inspecturis quod cum discordia verteretur inter Nos ex una parte et omnes burgemses et juratos quicunque sint ville et castellanie de Cossonay ex altera super eo quod Nos petebamus auxilium seu eyteyro a dictis burgemsibus pro dote sororis nostre Johanete quam Humbertus de Billens dominus de Palleysious duxit in uxorem. Item super eo quod nos fratres predicti petebamus a dictis burgemsibus quod de qualibet fornata que fit in quolibet furno existente in villa de Cossonay debebamus habere unum panem talis quantitatis seu grossitudinis quod de cupa villana non possent nec debeant fieri ultra tres panes, predictis burgemsibus contrarium asserentibus et dicentibus se ad predicta non teneri quibusdam racionibus per eos propositis. Tandem dicta discordia sedata est inter nos fratres et burgemses predictos in modum qui sequitur, videlicet: quod quocienscunque casus evenerit quod alter nostrum qui erit dominus de Cossonay vel heredes nostri domini de Cossonay unus tantum et non plures voluerint dotare vel maritare filiam suam vel sororem suam /249/ de ligitimo matrimonio tamen natam burgemses predicti debent solvere seu dare predicto domino de Cossonay centum et decem libras monete lausannensis racione auxilii supradicti, hoc addito in premissis quod si comtingeret dictam filiam vel sororem secundo vel pluries matrimonium contrahere quod dicti burgemses non teneantur ad predictum auxilium dandum seu solvendum dicto domino nisi semel tantum. Item concordatum est inter nos Ludouicum et Aymonem fratres et burgemses predictos quod si contingeret alterum nostrum vel heredes nostros dominos tamen de Cossonay unum tantum et non plures fieri militem seu et ad miliciam promoveri quod burgemses predicti debent dare et solvere predicto domino de Cossonay centum et decem libras monete predicte racione auxilii supradicti. Item concordatum est inter nos fratres et burgemses predictos quod si contingeret alterum nostrum vel heredes nostros dominos tamen de Cossonay unum tantum et non plures tramsire mare seu tramfretare in peregrinationem quod burgemses predicti in eodem casu teneantur domino de Cossonay tramfretanti seu tramseonti mare ad passagium terre sancte dare et solvere quantitatem pecunie predictam, et si comtingeret predictum dominum pluries tramfretare dicti burgemses non tenentur eidem domino de Cossonay solvere seu dare quantitatem pecunie predictam nisi semel tantum. Hoc addito in premissis quod si contingeret dominium castellanie et ville de Cossonay dividi inter nos fratres predictos seu inter heredes nostros quod burgemses predicti non tenentur de predictis respondere nisi unico domino tantum et per modum superius designatum. Item actum est inter nos fratres et burgemses predictos quod quando casus evenerit in quo quantitas predicta racione predicti auxilii debet nobis dari seu /250/ solvi per modum superius declaratum quod in illo casu nos seu heredes nostri qui erit dominus de Cossonay debemus predictis burgemsibus tradere seu adcomodare unum de familiaribus nostris ad pignorandum illum vel illos qui non (vo)luerint solvere quantitatem eidem vel eisdem pro rata sua impositam racione auxilii supradicti. Volentes et concedemtes nos Lodouicus et Aymo fratres predicti pro nobis et nostris heredibus quod burgemses de Cossonay et omnes jurati eiusdem loci supradicti non teneantur nobis vel heredibus nostris dare seu solvere maiorem quantitatem pecunie quod superius est expressum racione auxilii in casibus supradictis nec possumus nec debemus seu heredes nostri maiorem quantitatem pecunie exigere ab eisdem racione auxilii in casibus supradictis. Item concordatum est inter nos Ludouicum Aymonem et burgemses predictos quod nos Ludouicus et Aymo domini predicti non possumus nec debemus seu heredes nostri petere a predictis burgemsibus aliquod auxilium pro conquet seu aquisitionibus faciendis. Item super facto furni seu discordia actum est et concordatum inter nos fratres et burgemses predictos quod nos dicti fratres seu heredes nostri debemus habere seu recipere de qualibet fornata que fiet in quolibet furno in villa de Cossonay existente unum panem talis quantitatis seu grossitudinis quod de cupa villana non possit nec debeat fieri ultra tres panes cum dimidio tantum. Item concordatum est quod pistrices debent tantum solvere pro coquendo panem suum quantum tenentur solvere burgemses de Cossonay supradicti. Item concordatum est quod illi qui facient predictum furnum califieri possint avenas suas facere siccari in dictum furnum absque solutione aliqua nobis vel heredibus nostris facienda: illi vero qui non facient califieri cum /251/ expensis suis furnum predictum debent solvere nobis et heredibus nostris de duabus cupis villanis unum obulum monete lausannensis. Item concordatum est inter nos fratres et burgemses predictos quod Nos domini predicti seu heredes nostri debemus tenere furnos existentes in villa de Cossonay in eodem statu et eadem lomgitudine in quibus fuerunt temporibus retroactis et furnos predictos tenere cum expensis nostris am piez et adsosca et tenere fornerium unum tantum et non plures cum expensis nostris in furnis predictis, nec possumus nec debemus ponere in predictis furnis nisi unum fornerium tantum seu in quolibet eorumdem. Promittentes Nos Ludouicus et Aymo fratres predicti cuilibet (quilibet) nostrum insolidum pro nobis et nostris heredibus juramentis nostris ad sancta dei ewangelia a nobis corporaliter prestitis et stipulacione solempni super hoc adhibita predictis burgensibus de omnibus et singulis supradictis ferre guerrentiam pacis in judicio et extra judicium, ac in omni parte lictis molestationis et controversie contra Humbertum fratrem nostrum nostris propriis sumptibus si contingeret dictum Humbertum contra supradicta vel aliquid eorumdem facere vel venire. Renunciantes in hoc facto ex nostra certa scientia nos fratres predicti omni deceptioni et circonventioni doli et mali actioni in factum exceptioni predicte concordie modo et forma quibus dictum est superius non facte omni finctioni et simulationi, juri dicenti generalem renunciationem non valere nisi precessit (precesserit) specialis et omnibus et singulis aliis racionibus allegationibus exceptionibus et deffensionibus juris facti et consuetudinis per quas predicta vel aliquid de predictis aut presens instrumentum possent in futurum quoquomodo irritari viciari seu et adnullari. Confitentes Nos Ludouicus et Aymo fratres predicti a predictis burgensibus /252/ habuisse et recepisse bene et integre ducentas viginti libras monete lausannensis predicte, videlicet centum et decem libras dicte monete racione auxilii predicte sororis nostre maritate et residuum pro expensis factis pro dicta discordia pacificanda. Promittentes Nos Ludouicus et Aymo fratres predicti quilibet nostrum insolidum pro nobis et nostris heredibus juramentis nostris quibus supra omnia et singula supra dicta ut dictum est superius rata grata et firma habere et tenere et non in futurum per nos vel per alium quoquomodo contra facere vel venire. In cuius rei robur et testimonium sigillum curie lausannensis unacum sigillum castellanie nostre de Cossonay rogavimus Nos Ludouicus et Aymo fratres predicti et ad preces nostras apponi fecimus huic scripto. Et nos officialis curie lausannensis predicte ex parte capituli sede vacante ad preces et requisitionem Ludouici et Aymonis fratrum predictorum sigillum predicte curie lausannensis presentibus licteris duximus apponendum. Datum anno domini millesimo tercentesimo vicesimo tertio mense Julii. triplicatum est instrumentum.
(Sceaux de la cour de l’official de Lausanne et de la châtellenie de Cossonay 13 ).
XXI.
Accord entre l’abbé et le couvent de Thele, et Louis, sire de Cossonay, au sujet des dixmes de Bottens.
Ao 1324, juin.
(Archives du château de l’Isle, manuscrits du baron de Zurlauben, à la biblioth. d’Arau.)
Nos frater Johannes abbas de Thela cisterciensis ordinis lausannensis diocesis et conventus ejusdem loci. Et Ludovicus dominus de Cossonay domicellus. Notum facimus universis quod cum discordia verteretur inter nos partes predictas super decimis bladorum grossorum et minutorum ville et territorii de Bottens. Nos dicte partes scilicet abbas et conventus predicti ex una parte et Ludovicus dominus de Cossonay predictus pro nobis heredibus et coheredibus nostris ac etiam participibus in dictis decimis videlicet Francisco et Jacobo de Collumberio fratribus et Jacobo filio quondam Henrici de Berchie domicellis et aliis quibuscunque, convenimus, concordavimus, pacem et transactionem fecimus super dicta discordia et decimis predictis per modum inferius declaratum: videlicet quod nos dicti religiosi per proprium nuncium nostrum unum vel plures cum expensis nostris annuatim et imperpetuum recolligamus in communi et per indiviso decimas supradictas tempore messium et ipsis recollectis dividamus et dividere debeamus dictas decimas per medium pro equalibus portionibus. Ita quod pro omni jure nobis religiosis predictis competente in dictis decimis ex causis quibuscunque habeamus et habere debeamus /254/ medietatem omnium fructuum decimarum predictarum. Et ego predictus Ludovicus et participes predicti similiter habeamus pro omni jure nobis competente in predictis decimis aliam medietatem in decimis predictis cum salvis utriusque nostrum scilicet partium predictarum terragiis in villa et territorio [ … ] quibus uti debemus prout actenus uti consuevimus, que terragia non sunt inclusa in compositione predicta. Et nos Jacobus et Franciscus de Collumberio fratres et Jacobus de Berchie domicelli predicti predictam compositionem et omnia predicta laudamus, rattificamus et approbamus pro nobis et heredibus nostris. Et ego dictus Ludovicus pro me, heredibus et coheredibus meis et specialiter pro Aymone fratre meo qui omnia predicta laudavit, promitto de compositione predicta contra omnes participes predictos vel omnes qui jus habent seu habere possunt in dictis decimis quoquo modo et contra heredes et coheredes eorum et causam habentes seu habituros ab ipsis predictis religiosis ferre bonam guerentiam pacis in omni judicio et extra ac in omni parte litis meis sumptibus et expensis nomine compositionis predicte. Ego vero dictus Aymo frater dicti Ludovici predicta omnia confiteor esse vera et de laude et consensu meis expressis fore facta prout superius sunt expressa. Promittentes nos abbas et conventus predicti bona fide nostra et nos Ludovicus dominus de Cossonay, Aymo frater ejus, Franciscus, Jacobus, fratres, et Jacobus de Berchie predicti per juramenta nostra corporaliter prestita ad sancta Dei Evangelia omnia predicta facere, attendere et inviolabiliter observare, et non contra facere vel venire seu alicui contra venire volenti consentire per nos vel per alium verbo, facto vel consensu aliquatenus in futurum. In quorum omnium testimonium premissorum nos abbas et /255/ conventus predicti sigillum nostrum scilicet dicti abbatis pro unico utimur nos abbas et conventus predicti Et ego dictus Ludovicus sigillum meum nomine meo et pro me ad precesque et requisitionem Aymonis fratris, Jacobi et Francisci de Collumberio, fratrum, et Jacobi de Berchie domicellorum predictorum duximus presentibus litteris apponenda. Datum cum triplicatione presentis instrumenti, anno Domini millesimo tercentesimo vigesimo quarto, mense Junii.
(Sigilla desunt.)
XXII.
Accord entre le prieur de Cossonay, au nom de la cure de cet endroit, et les paroissiens de Cossonay, moyenné par le prieur de Lutry et Louis, sire de Cossonay.
Ao 1326, novembre.
(Archives de la ville de Cossonay.)
(Collationné à l’original.)
Nos frater Symon humilis prior prioratus Lustriaci lausannensis diocesis savigniacensis ordinis et Ludovicus dominus de Cossonay ejusdem diocesis Notum facimus universis per presentes quod cum discordia seu questio verteretur inter fratrem Petrum de Rubeomonte priorem nostrum de Cossonay nomine suo et nomine curatus * ejusdem loci ex una parte. Et parochianos dicti loci ex altera super diversis /256/ et multiplicibus petitionibus et questionibus propositis per dictos parochianos contra predictum priorem nomine quo supra. Tandem dicta discordia seu questio sedata est de voluntate et expresso consensu utriusque partis per nos videlicet per dictum priorem Lustriaci et per dictum dominum de Cossonay. in hunc modum: imprimis quod prior de Cossonay debet reponere cartelarium ubi notantur elimosine perpetue tam veteres quam nove in missali et annexare eidem, ita tamen quod qualibet die dominica fiant absolutiones anniversariorum ebdomade sequentis videlicet illorum qui dederunt elimosinas annuales. Item si quis dederit aliquam quantitatem pecunie vel alterius rei in die anniversarii pro missis celebrandis vel aliis debitis officiis mortuorum distribuatur secundum quod a datore fuerit ordinatum, si quid residui fuerit distribuatur inter clericos ibidem existentes per priorem de Cossonay, ita quod prior, monachi, curatus dicti loci in dicto anniversario debitum suum facientes suam percipiant portionem. Item due partes tricennariorum deveniant ad priorem pro se et curato dicti loci, tertia vero pars deveniat ad monachos sacerdotes et clericos in ecclesia continue servientes. Item quilibet parochianus tenetur facere elemosinam suam prout sibi videbitur expedire que rata et grata debet haberi a priore et curato predictis. Et si quis immemor decesserit heredes seu assignati ipsius tenentur ipsam facere prout sibi videbitur expedire. Item parentes familias debent facere elemosinas pro filiis familias etatem habentibus prout sibi videbitur expedire nisi filii familias facerent de voluntate parentum. Item si quis faciat presbiteratas recipiat priorem et monachos presbiteros et clericos in mensa prioris existentes tantum et alios vocatos per facientem presbiteratam et non alios nisi de voluntate /257/ processerit facientis. Item quilibet tenetur facere presbiteratas assuetas si posse habeat faciendi quod si posse non habeat credatur ei per suum juramentum simplex tantum et per juramentum alterius probi hominis sequacis. Item quicunque colit terram suam cum aratro proprio vel qui habet aliquas bestias unam vel plures in aratro, vel qui colit terram per aratra empta seu acomodata debet mense consueta et non alii. Item quicunque fecerit nuptias invitet curatum et clericum suum vel det priori duodecim denarios tantum, si autem facere non posset nuptias detur ad voluntatem nubentium. Item de unctione extrema et de reconciliatione puerperarum parochiani tenentur ad voluntatem suam, ita tamen quod fiat officium reconciliationis hora consueta et pro reconciliatione tenetur quilibet offere panem consuetum candelam et unum denarium si confiteatur. Item quicunque habuerit carrucam munitam in parrochia de Cossonay solvat corvatam priori quem prior tenetur defendere contra alium curatum extraneum super corvata. Item cum omnes teneantur ad recepta seu ressat quicunque facere voluerit faciat domino priori, curato, vicario si habet, et clerico curati istis quatuor personis tantum cum expensis moderatis, sin autem solvat quilibet in pecunia prout hactenus consuevit, scilicet mercenarii octo denarios vel dietam propriis expensis et equipollentes sibi in paupertate tantumdem, et alii quilibet duodecim denarios. Item parochiani tenentur quinquies in anno offere quilibet unum denarium scilicet in festo Nativitatis Domini, Resurrectionis, Pentecostes, Omnium Sanctorum et Conversionis sancti Pauli. Item die crastino Nativitatis Domini oblationem panis consuetam. Item decimam nascentium consuetam. Item quilibet focus debet duos denarios pro luminari. Item dominus seu domina hospitii /258/ debet pro confessione prout consuetum est. Item parochiani tenentur ecclesie in quatuor denariis pro quolibet parvulo defuncto, et debent reddere corvatas carrucarum prout hactenus consuetum est et alia omnia more solito nisi superius sint specificata et expressa. Nos vero prior Lustriaci et prior de Cossonay pro nobis et nostris successoribus et Ludovicus dominus de Cossonay et communitas parochianorum predicta habitis super premissis diligenti tractatu et certa deliberatione omnia et singula predicta prout supra leguntur quilibet nostrum prout sibi competit vel competere potest laudamus, ratificamus et approbamus et eisdem auctoritatem nostram interponimus et decretum. Et juramus ad sancta Dei evangelia per pactum expressum inter nos solempniter inhibitum promittendo omnia et singula predicta rata, grata et firma tenere et habere perpetue et non per nos vel per alium in futurum quoquo modo contra facere vel venire. In cujus rei testimonium nos prior Lustriaci et prior de Cossonay sigilla nostra pro nobis presentibus litteris duximus apponenda. Et ego Ludovicus predictus sigillum castellanie mee de Cossonay pro me et pro parochianis ejus loci predictis apponi feci huic scripto. Datum mense novembris anno Domini millesimo tercentesimo vicesimo sexto.
(Sceaux des prieurs de Lutry et de Cossonay et de la châtellenie de Cossonay, tous trois très-bien conservés.)
XXIII.
Ratification faite par Jean, Guillaume et Louis, fils de feu Louis, sire de Cossonay, de la convention conclue par leur père et leur oncle Aymon avec les bourgeois et les jurés de Cossonay, au sujet du payement des aides.
Ao 1346, février et mars.
(Archives de la ville de Cossonay.)
(Collationné à l’original.)
Nos Aymo condominus de Cossonay. Guillelmus et Ludouicus fratres filii quondam felicis recordationis domini Ludovici domini de Cossonay militis Notum facimus universis per presentes quod cum burgenses et jurati nostri de Cossonay quicumque teneantur uni illi tamen qui esset dominus de Cossonay in casu in quo contingeret ipsum dominum de Cossonay ad honorem milicie ascendere in centum et decem libris bonnorum lausannensium pro auxilio vel si contingeret ipsum dominum de Cossonay unum tamen transire mare seu transfretare semel tamen in centum et decem libris bonnorum lausannensium prout in litteris super conventionibus inter me predictum Aymonem et quondam predictum Ludouicum fratrem meum ex una parte et burgenses et juratos de Cossonay ex altera factis plenius continetur Et dilectus Johannes nepos meus dicti Aymonis frater noster Guillelmi et Ludouici predictorum ad honorem milicie ascenderit mareque transfretaverit proptereaque burgenses ac jurati nostri predicti de Cossonay satisfecerunt et solverunt integre /260/ eidem domino Johanni pro auxilio ac nomine auxilii predicti ducentas et viginti libras bonne monete lausannensis Nos Aymo Guillelmus et Ludouicus predicti scientes et spontanei ad plenum de jure nostro certificati recognoscimus et in veritate per presentes confitemur quod quamdiu dictus dominus Johannes nepos meus dicti Aymonis et frater noster fratrum predictorum vixerit in humanis etiam si nos contingeret aut alterum nostrum milicie gradum ascendere aut mare transire seu transfretare quod dicti burgenses ac jurati de Cossonay non tenentur nobis seu alteri nostrum ad auxilium predictum prestandum nec possumus nec debemus aliquid auxilium petere seu exigere ab eisdem. Preterea Nos Johannes miles, Guillelmus et Ludouicus fratres predicti de jure nostro certificati ad plenum pacta et conventiones facta et inhita inter predictos genitorem nostrum et dominum Aymonem patruum nostrum ex una parte burgenses et juratos de Cossonay ex altera prout predicta pacta et conventiones predicte continentur et declarantur in litteris super dictis conventionibus et pactis confectis sigillo curie lausannensis et castellanie de Cossonay sigillatis continentur ratificamus et approbamus perpetuo pro nobis et heredibus nostris modo quo valemus ampliori ad opus et nomine burgensium et juratorum predictorum de Cossonay. Et ea pacta et conventiones et omnia et singula in predictis litteris contenta et declarata promittimus bona fide nostra rata, grata et firma perpetuo habere et inviolabiliter observare et non contra facere vel venire per nos seu alterum nostrum in futurum. Confitens et recognoscens per presentes Ego Johannes miles predictus me habuisse plene et integre a dictis burgensibus et juratis predictas ducentas et viginti libras bonne monnete lausannensis in bonnis dennariis /261/ numeratis nomine et ob causam auxilii predicti. Promittentes Nos, prefati Aymo et Johannes cuilibet (quilibet) nostrum insolidum pro nobis et nostris bona fide nostra sub ypothequa rerum nostrarum et per pactum expressum hoc solempniter inhitum et concordatum nos fore guerentes erga Girardum nepotem meum dicti Aymonis fratrem meum dicti Johannis militis in casu quo contingeret dictum Girardum ad honorem milicie ascendere aut mare transire seu transfretare quod ipse Girardus non petet nec exiget a dictis burgensibus et juratis de Cossonay aliquid auxilium necnon contra ipsum Girardum de omnibus premissis predictis burgensibus et juratis de Cossonay ferre bonnam guerentiam pacis nostris propriis laboribus et expensis aliquo jure lege vel consuetudine super hoc nonobstantibus quibus nos omnes prenominati renunciamus expresse per presentes et omnibus aliis exceptionibus juris et facti. Jurantes ad sancta dei Evangelia Nos Aymo Johannes Guillelmus et Ludouicus predicti omnia predicta firmiter observare ac contra non facere vel venire. In cujus rei testimonium sigillum curie lausannensis unacum sigillum castellanie nostre de Cossonay rogavimus Nos Aymo Johannes Guillelmus et Ludouicus predicti et ad preces nostras apponi fecimus huic scripto. Et nos officialis curie lausannensis ad preces et requisitiones Aymonis Johannis Guillelmi et Ludouici predictorum nobis oblatas et fideliter relactas per Jacobum Chivillyer de Lausanna morantem apud Cossonay et per Johannodum Jacodi de Cossonay clericum juratos dicte curie nostre lausannensis quibus super hiis vices nostras commisimus et eisdem fidem plenariam adhibemus sigillum dicte curie lausannensis unacum sigillo predicto presentibus litteris duximus apponendum. Datum quoad Aymonem, Johannem et Ludouicum /262/ predictos anno domini millesimo tercentesimo quadragesimo sexto mense februarii et quoad dictum Guillelmum anno quo supra mense marcii ante adnunciationem dominicam. Duplicatum est instrumentum pro burgensibus et juratis predictis
per Jacobum Chivillyer
per Johannodum Jacodi clericum.
(Sceaux de la cour de l’official de Lausanne et de la châtellenie de Cossonay.)
XXIV.
Prononciation entre Aymon et Jean, sires de Cossonay, d’une part, et Jean et Johannod de Wufflens-la-Ville, donzels, de l’autre, au sujet de la jurisdiction sur les hommes et les possessions de ceux-ci au village de Wufflens-la-Ville.
Ao 1350, février.
(Archives cantonales, titres du bailliage de Morges, coté No 168.)
(Collationné à l’original.)
Nos Aymo et Johannes eius nepos dominj de Cossonay ex una parte Johannes filius quondam nichodi de vouflens villa domicellus et Johannodus eius nepos filius quondam nichodi fratris dicti Johannis ex altera. Notum facimus vniuersis presentes litteras inspecturis quod cum questio verteretur inter nos partes predictas super eo videlicet quod /263/ nos dominj de Cossonay predicti dicebamus et asserebamus nos habere et habere debere super homines Johannis et Johannodi de vouflens villa predictorum et super res et possessiones predictorum hominum quorumcunque sint in villa et territorio de vouflens villa merum et mistum jmperium et omnimodam juriditionem et quod de jure communj ad nos pertinebat tanquam ad dominos superiores. Nobis vero Johanne et Johannodo predictis contrarium asserentibus et dicentibus dictum merum et mixtum jmperium et omnimodam juriditionem ad nos pertinere et pertinere debere. Tandem pro bono pacis per amicabiles personas arbitros et compositores dicte discordie et questionis videlicet per dominum girardum de Cuarnens et dominum Wuilliermum de pampignie milites per nos dictas partes communiter electos est amicabiliter concordatum de voluntate nostra partium predictarum super questione predicta per modum inferius declaratum videlicet quod nos Johannes et Johannodus eius nepos predicti nostrique heredes successores uel assignati quicunque sint in futurum in villa de vouflens villa super homines nostros et super res et possessiones hominum nostrorum suorumque heredum et successorum imperpetuum et super habitatores et commorantes in rebus et possessionibus nostris nunc et in futurum habemus et habere debemus banna clamas et saysinas et quod predicti homines nostri habitatores et commorantes quicunque super rebus et possessionibus nostris eorumque heredes et successores imperpetuum debent per nos et successores nostros quosconque jus facere et capere. Si autem contingeret quod aliquis seu aliqui predictorum hominum dictorum Johannis et Johannodi eius nepotis seu commorantes et habitatores in rebus et possessionibus ipsorum aut eorum heredes et successores /264/ in aliquo delinquerent seu facerent aliquod forefactum spectantem ad pugnitionem corporis vel mutulacionem membrorum nos predicti domini de Cossonay et nostri heredes et successores quicunque habemus et habere debemus cognitionem et de ipsis delinquentibus executionem facere. bona vero delinquentis aut delinquentium et facientis aut facientium forefactum in futurum debent ad nos Johannem et Johannodum predictos et nostros heredes et successores jmperpetuum remanere et etiam pertinere. Item est per predictos amicos amicabiliter de voluntate nostra partium predictarum concordatum quod si aliqui avene vnus uel plures facerent aliquod forefactum seu delictum spectantem ad pugnitionem corporis uel mutulacionem membrorum super rebus et possessionibus Johannis et Johannodi predictorum et suorum heredum et successorum quorumcunque nos dominj de Cossonay predicti et nostri heredes et successores habemus et habere debemus cognitionem et pugnitionem delinquentis seu delinquentium vnacum medietate omnium bonorum delinquentis et Johannes et Johannodus predicti suique heredes et successores habeant et habere debeant aliam medietatem dictorum bonorum. Item est per predictos amicos amicabiliter concordatum quod si homines Johannis et Johannodi predictorum et suorum seu habitatores in rebus et possessionibus suis extra villam territorium et finagium de vouflens villa incurrerent seu facerent bannum seu clamam predicti homines seu habitatores debent et tenentur nobis dominis de Cossonay et nostris banna et clamas soluere. Promittentes nos Aymo et Johannes domini de Cossonay Johannes et Johannodus eius nepos partes predicte prout ad quemlibet nostrum pertinet et pertinere potest et debet pro nobis et nostris heredibus successoribus /265/ uel assignatis quibuscunque coram notario infrascripto et eidem tanquam persone publice stipulanti sollempniter et recipienti vice nomine et ad opus nostrorum partium predictarum et nostrorum cuiuslibet prout cuilibet pertinet et pertinere potest et debet ad presens uel in futurum per juramenta nostra ad sancta dei euuangelia corporaliter prestita et stipulatione sollempni super hoc prehabita et sub expressa obligatione omnium bonorum nostrorum mobilium et inmobilium presentium et futurorum quorumcunque et vbicunque sint et reperiri poterunt in futurum omnia et singula supra scripta prout superius sunt narata rata grata et firma habere tenere vna pars alteri parti perpetuo ac inuiolabiliter observare et facere cum effectu et non contra predicta non facere uel venire per nos uel per alium tacite uel expresse occulte uel manifeste in juditio uel extra in aliqua parte litis non venire nec alicui contra venire volenti in aliquo consentire verbo ope opere auxilio consilio uel favore. Renuntiantes autem in hoc facto nos partes predicte juramentis obligatione et stipulatione nostris predictis prout cuilibet nostrum partium predictarum melius competit et competere potest omnj exceptioni deceptioni circomuentioni et grauamini doli mali metus vis actionj in factum conditioni sine causa uel ex injusta causa omnj exceptioni predictorum compromissi pronuntiacionis promissionis bonorum obligationis et juramentorum prestitorum predictorumque omnium aliorum et singulorum suprascriptorum bene et legitime non actorum et non factorum ut superius sunt narrata juri per quod deceptis in contractibus subuenitur ad arbitrium boni viri juri dicenti confessionem promissionem et renuntiationem extra juditium seu non coram suo judice factam non valere rei aliter scripte quam acte seu geste /266/ omnj dispensationi et relaxationi minoris etatis subsidio beneficio restitutionis in integrum jmplorationi et officio judicis omni prouocationis et appellationis remedio petitioni et oblationi libelli litis contestationis copie presentis jnstrumenti omnique juri canonico et ciuili scripto et non scripto et omnj consuetudini patrie et loci in contrarium premissorum facientibus et juri dicenti generalem renuntiationem non valere nisi precesserit specialis. In cuius rei testimonium sigillum curie lausannensis et sigillum castellanie de Cossonay rogauimus nos Aymo et Johannes domini de Cossonay Johannes et Johannodus predicti et ad preces nostras apponi fecimus huic scripto. Et nos officialis curie lausannensis ad preces et requisitionem dominorum de Cossonay Johannis et Johannodi predictorum nobis oblatas fideliter et relatas per Jacobum chivillier de Lausanna morantem apud Cossonay juratum nostrum de cuius prothocollo post ipsius obitum presentem litteram extrahi fecimus et leuari per hugonetum grangerii de lalex clericum sedunensis dyocesis curie nostre juratum cui quantum ad confectionem et leuationem presentis littere et aliarum litterarum in prothocollis predicti Jacobi contentarum vices nostras commisimus et eidem fidem plenariam adhibemus qui nobis retulit se predicta in prothocollis dicti Jacobi facti sustantia non mutata reperisse sigillum dicte curie nostra lausannensis presentibus litteris duximus apponendum. Datum octava decima die mensis februarii anno domini millesimo CCCo. quinquagesimo duplicatum est instrumentum. Presens littera recepta est per Jacobum chivillier et post ipsius obitum per me predictum hugonetum levata et signata.
(Sceau de l’official; celui de la châtellenie de Cossonay manque.)
XXV.
Contrat entre Jean, sire de Cossonay, et François de Bettens, donzel, son homme lige avant tous seigneurs.
Ao 1358, juillet.
(Archives cantonales, grosse des fiefs nobles de Cossonay, par Deloës.)
(Collationné à la grosse originale.)
Nos Johannes dominus de cossonay miles filius quondam illustris virj et potentis dominj Ludouici dominj de cossonay Notum facimus vniuersis per presentes. quod cum franciscus de bectens domicellus filius condam bartholomei filij Hugueti de bectens domicelli nobis fecerit homagium ligium. et se confessus fuerit homo noster et heredum nostrorum. et a nobis et nostris recognouerit pro se et suis tenere et possidere in feudum et homagium ligium res recognitas per quondam bartholomeum patrem suum ut in littera inde confecta sigillata sigillo castellanie nostre de cossonay et sigillo proprio reuerendi in Christo patris ac dominj dominj aymonis de cossonay episcopi lausannensis plenius continentur et limitantur cuius littere secunda linea incipit certifficatus et tercia linea quondam. et finit. et. et vltima linea finit augusti. quam litteram dictus franciscus habet penes se. Nos Johannes dominus de cossonay predictus scientes et spontanei et ad plenum de jure nostro certifficati volumus et concedimus pro nobis et nostris quod predictus franciscus homo noster ligius precunctis dominis et sui heredes res et possessiones contentas declaratas et limitatas in littera predicta recognitas per condam bartholomeum eius patrem predictum a nobis et nostris perpetue pro se et suis teneat /268/ et possideat in feudum et homagium ligium precunctis dominis. et pro ipsis rebus et possessionibus ipse franciscus et sui sint et remaneant et esse debent homines nostri ligii precunctis dominis et heredum nostrum conditionibus contentis in littera predicta pro nobis et nostris et pro dicto francisco et suis semper saluis et exceptis et saluis et retentis conditionibus infrascriptis pro nobis et nostris. et pro dicto francisco ut inferius continetur. Et primo quod idem franciscus homo noster ligius precunctis dominis super res et possessiones feudales debet habere clamas et banna trium solidorum et determinare avenientibus et deliquentibus super res et possessiones feudales. Et nos Johannes dominus de cossonay et nostrj debemus habere banna sexaginta solidorum in quo banno dictus franciscus et sui debent habere quinque solidos. Item est actum quod litigantes coram dicto francisco si in aliquo gravarentur habent et habere debent ad nos et nostros recursum et appellationem. et quod nos et nostrj super res et possessiones feudales habemus et habere debemus omnimodam juridictionem saluis conditionibus predictis. Item est actum et concordatum inter nos dominum de cossonay et franciscum predictum quod idem franciscus et sui heredes debent annuatim habere et percipere sex modios frumenti contentos in littera predicta quam penes se habet. qui sex modij frumenti semper a nobis et nostris possunt redimj pro quatuor viginti libris bone monete lausannensis que quatuor viginti libre debent poni in acquisitione qua acquisitio debet esse de feudo nostro ligio dicti dominj Johannis dominj de Cossonay et nostrorum heredum. Item actum est et insertum in premissis quod habitantes et morantes contrahentes super res et possessiones feudales predictas si in aliquo delinquerent quod (pro quo) penam /269/ debeant pati corporalem. dictus franciscus debet habere bona delinquentis et cognitionem et nos dominus de cossonay et nostrj debemus habere delinquentem nudum et punitionem delinquentis. — De auenis vero delinquentibus super res et possessiones feudales nostras predictas nos Johannes dominus de cossonay et nostri debemus habere bona et punitionem. Item nos Johannes dominus de cossonay dedimus et damus pro nobis et nostris dicto francisco et suis perpetue in augmentum feudi duas petias terre nostre sitas in territorio de Dalliens que sunt de endominio nostro prout in extentis nostris limitantur et declarantur que sunt et remanent et esse debent de feudo nostro ligio. Deuestientes nos et nostros de dictis duabus peciis terre cum fondis juribus et suis pertinentiis vniuersis per nos in augmentum feudi dicto francisco datis ipsum franciscum hominem nostrum ligium et suos heredes jnuestiendo corporaliter et perpetue de eisdem animo in ipsos possessionem corporalem et vacuam jnducendi. promittentes nos Johannes dominus de cossonay predictus pro nobis et nostris juramento tactis ad sancta dei euuangelia et per pactum expressum ac etiam bona fide nostra omnia et singula predicta ut superius sunt declarata rata grata et firma habere et tenere et non per nos uel per alium aliqualiter contra facere uel venire in futurum acto tamen in premissis quod predictus franciscus debet et tenetur procurare cum effectu quod eius mater et fratres predicta omnia et singula laudabunt et ratifficabunt. in cuius rei testimonium sigillum castellanie nostre de cossonay rogauimus nos Johannes dominus de cossonay predictus et ad preces nostras apponi fecimus huic scripto. Datum xxv. die mensis Jullij anno domini Mo. CCCo. quinquagesimo octauo.
per Johannem Jacobi de Cossonay.
XXVI.
Assignation d’une partie de la dot de Louise de Montbéliard, femme de Jean, sire de Cossonay, sur la terre et seigneurie de l’Isle.
Sine data.
(Archives de Montbéliard.)
(Communiqué par M. Duvernoy.)
Noz Aymes et Jehan Seneis 14 , sire de Cossenay, en la dyocese de Lausanne, faisons scavoir a toz par ces presantes lettres que noz, non deceus, non baretez, non defraudez, ains de nostre plaine, pure et franche volente, sans acun contraignement, confessons en droict et en jugement et avons confesse et publiquement recogneu nous avoir eu et receu bien lealment, perfaitement et en effect de noble /271/ baron, haut et puissant Monsr. Henry, conte de Montbeliard seigneur de Montfacon, en la dyocese de Besançon, pere de damoiselle Loyse, ma fame et mapouse du dict Jehan, pour doues parties de mariaige de la dicte Loyse a moy le dict Jehan promise au nom dicelle par le dict conte, son pere, deux mille et six cens petis florins de florence, de bon or, de pur or et de leal poids, en bonne mennoie bien et leament nombree et tournee a nostre grant et evident proufict; pour laquelle somme de florins par nous receus pour la cause dessus dicte nous voulans, affectans et desirans estre sauve a la dicte Loyse, ma feme du dict Jehan et a ceux cui il peut ou pourroit appertenir pour noz et pour noz hoirs, avons assigne, assis et assete permenaublement a titre de leal assignation, baille et delivre realement et en effet au dict Monsr. le conte de Montbeliart, au nom de ly, de la dicte Loyse et tous ceux cui il puet et pourra appartenir, en cas de restitution de mariage, dues cent et sexante florins de florence de bon et pur or et de leal poids de annuel et perpetuel rente sur les biens et chouses cy dessoubz escriptes, cest a scavoir, sur notre chastel de Lile pres de Cossonay et Villars bosons, ensamble la seignorie tote, ensamble les rantes, yssues, appendances, pertinences, revenus et emolumens; premierement sur nostre molin de Lile et sur noz autres rentes et censes de froment et de bled cinquante trois muis trois coupes et demie de froment a la mesure de Cossenay, extime le muis a la mesure de Lausanne, a assise de terre, trante et cinq sols Losannois, vaillant quarante sols livres et dix sols de annuel rante, desquels lon doit rabattre trente cinq sols pour les moles des moulins Item neuf livres trois sols et sept deniers losannois censaux, esquels nostre gent de la chastellenie /272/ de Lile sont tenus a nous pour leurs tenement et maisons assises en Lile; item sur le fort (four) de Lile, sur les rentes, yssues, revenus et emolumens dicelluy, vint livres de Losanne de annuel et perpetuel rente; item sur la raisse de Lile, les rentes, yssues et emoluments dicelle quatre livres losannois de annuel et perpetuel rente. Item sur les bans du vin de Lile, vingt sols Losannois de annuel rente. Item dix sols et dix deniers losannois censaux, esquelz noz sont entenus nostre gent de Chablie de annuel rente pour leur tenement. Item sur quatre livres et dix sols de annuel et perpetuel rente esquels noz sont entenus nostre gent de Birola pour leur tenement; item sur douxe deniers Losannois censaux, lesquels noz doit Perrier Botters de Mollens; Item sur huit sols losannois [ … ] (la suite de l’acte manque.)
XXVII.
Testament de dame Louise de Montbéliard, veuve de Jean, sire de Cossonay, chevalier.
Ao 1383, juillet.
(Archives cantonales, titres du bailliage de Morges, coté No 198.)
(Collationné à l’original.)
In nomine sancte et indiuidue trinitatis Patris et filii et spiritus sancti Amen. Ego Ludouica de monte bellicardo domina de cossonay relictaque inclite recordationis domini Johannis domini de cossonay militis sana mente et corpore /273/ per dei gratiam considerans et attendens quod nichil est certius morte et nichil incertius hora mortis nolensque decedere intestata sed volens anime mee cum me contingerit decedere ab humanis salubrj consilio prouideri et casus fortuitos preuenire cum tutius sit et melius preuenire quam preuenirj dum vigor et bonus sensus in corpore mente et membris meis vigent et regnant et humana ratio regit mentem meum testamentum nuncupatiuum seu meam vltimam voluntatem sine scripturarum uel verborum sollempnitate perpetue ac irreuocabiliter duraturum facio condo et ordino per modum inferius declaratum. In primis animam meam recomendo altissimo creatori beatissime et gloriosissime virgini marie totique curie supernorum deinde sepulturam corporis mei cum decessero ab humanis michi eligo in ecclesia beati pauli de Cossonay videlicet in capella beate marie dicte ecclesie et in tumulo dominorum de cossonay cum predicto domino Johanne domino de Cossonay peramato viro meo cui capelle et altari jbidem constructo per predecessores dicti domini Johannis domini de Cossonay quondam virj mei do et lego nomine elemosine perpetue pro remedio anime mee et predecessorum meorum et dominorum de cossonay de dote mea et assignatione dotis mee viginti libratas terre annui perpetuique redditus quas assigno et assetto pro me et meis percipiendas recuperandas leuandas et habendas ex nunc perpetue in futurum pacifice et quiete singulis annis in quolibet festo beati michaelis archangeli per unum capellanum ydoneum jbidem elegendum quj capellanus debeat et teneatur ex nunc perpetue in futurum in altari dicte capelle celebrare per se seu per alium ydoneum celebrarj facere qualibet die pro remedio anime mee et predecessorum meorum ac dominorum de /274/ cossonay ad laudem gloriam et honorem Dei omnipotentis beate marie virginis totiusque curie supernorum vnam missam videlicet super redditus census tallias decimas vineas meas et homines meos inferius declaratos et designatos. Primo super vnum modium frumenti census ad mensuram de cossonay in quo michi tenetur annuatim pro tenemento suo bonus filietus de la cula de asclens. Item super tres cupas frumenti census ad dictam mensuram in quibus michi annuatim tenetur hugonetus dictus fyfye de asclens pro quarta parte furnj de asclens quam a me tenet sub dicto censu. Item super viginti et duos solidos lausannenses census in quibus michi dictus hugonetus fyfye pro tenemento suo annuatim tenetur. Item super duas cupas frumenti census ad eandem mensuram in quibus michi annuatim tenentur perretus michael guido Jaquetus et Johannodus dicti foz de chibie prope asclens pro certis possessionibus quas a me tenent et possident sub dicto censu. Item super medietatem vinj tam clarj quam douz dept unius pecie vinee site in vinobio de chibie prope asclens subtus ecclesiam beati laurentij quam a me colunt perpetue ad medium vinum et a tout pertir videlicet perretus michael guido Jaquetus et Johannodus dicti foz prenominati petrus et stephanus fratres dicti magnins. Item super medietatem vinj tam clari quam douz dept crescendi in vna pecia vinee sita in dicto vinobio iuxta vineam dicti mangeret et carreriam publicam quam a me colit ad medium vinum et a tout pertir girardus dictus Ramux de asclens sexaginta decem solidos et octo denarios lausannenses. Item super quinque cupis frumenti receptibilis ad mensuram de Cossonay census in quibus michi annuatim tenetur Johannodus dictus coniblons de gollions pro tenemento quondam dicti biordy quod a me tenet sub dicto /275/ censu. Item super duodecim solidis lausannensibus census in quibus michi idem Johannodus annuatim tenetur pro certis rebus quas a me tenet sub dicto censu. Item super sex cupis frumenti receptibilis ad mensuram de cossonay et quinque solidis lausannensibus census in quibus annuatim michi tenetur mermerius dictus Juvins de gollions pro certis rebus et possessionibus quas a me tenet et possidet sub dicto censu. Item super duas cupas frumenti receptibilis ad dictam mensuram et sexdecim solidos lausannenses census in quibus michi annuatim tenetur Johannetus dictus de chinaul de gollions pro certis rebus et possessionibus quas a me tenet et possidet sub dicto censu. Item super duodecim solidis lausannensibus et vnam cupam frumenti ad mensuram de Cossonay in quibus michi annuatim tenetur michael dictus brolliens pro certis rebus et possessionibus quas a me tenet et possidet sub dicto censu. Item super tres cupas frumenti ad eandem mensuram census in quibus michi idem michael annuatim tenetur pro certis rebus et possessionibus quas a me tenet et possidet sub dicto censu de rebus et possessionibus hereditatis quondam domini Johannis curati de gollions. Item super duas cupas frumenti census ad eandem mensuram in quibus michi annuatim tenetur petrus corderij de gollions pro certis rebus et possessionibus quas a me tenet et possidet sub dicto censu. Item super vnam cupam frumenti census ad dictam mensuram in qua michi annuatim tenentur michael et Johannotus fratres dicti douz crest de gollions pro certis rebus et possessionibus quas a me tenent sub dicto censu. Item super vnam cupam frumenti ad dictam mensuram census in qua michi annuatim tenetur perrodus Johannodus et Jaquetus dicti prior de gollions pro certis rebus et possessionibus quas a me tenent sub dicto /276/ censu. Item super quatuor cupis frumenti census ad eandem mensuram in quibus michi annuatim tenetur franciscus de culnex de Willierens pro certis rebus et possessionibus quas a me tenet sub dicto censu. Item super duas cupas cum dimidio frumenti census ad eandem mensuram in quibus michi annuatim tenetur michael filius quondam cristinj dicti baddaz de villars prope luxirier pro certis rebus et possessionibus quas a me tenet et possidet sub dicto censu. Item super dimidiam cupam frumenti census ad eandem mensuram in qua michi annuatim tenentur perroneta de villar et Roletus eius nepos. Item super dimidiam cupam frumenti census ad eandem mensuram in qua michi annuatim tenetur idem Roletus per se pro certis rebus et possessionibus quas a me tenet sub dicto censu. Item super duas cupas frumenti census ad eandem mensuram in quibus michi annuatim tenetur michael lathonii de escleppens pro furno de villar prope luxirier quem a me tenet sub dicto censu. Item super decimam meam de Romanel quatuordecim cupas frumenti census ad eandem mensuram. Item super quinque cupis frumenti et quatuor solidis lausannensibus census in quibus michi annuatim tenentur heredes quondam Jacobi de chesaul de alens pro certis rebus et possessionibus quas a me tenent et possident sub dicto censu. Item super sex cupis frumenti census ad eandem mensuram in quibus michi annuatim tenentur parisius et Johannodus escharanex de alens pro certis rebus et possessionibus quas a me tenent et possident sub dicto censu. Item super duos solidos et sex denarios lausannenses censuales in quibus michi annuatim tenetur per se dictus Johannodus escharanex pro certis rebus et possessionibus quas a me tenet et possidet sub dicto censu. Item super duos solidos et sex denarios lausannenses /277/ censuales in quibus michi annuatim tenentur dicti magnins de alens pro certis rebus et possessionibus quas a me tenent et possident sub dicto censu. Item super quinque solidos lausannenses censuales in quibus michi annuatim tenetur girardus dictus gaudins de alens pro certis rebus et possessionibus quas a me tenet sub dicto censu. Item super sex solidos lausannenses census in quibus michi annuatim tenetur aymonodus dictus pesclar pro certis rebus et possessionibus quas a me tenet et possidet sub dicto censu. Item super viginti solidis lausannensibus census in quibus michi annuatim tenetur mermerius martineti de collomberio pro tenemento quod a me tenet sub dicto censu. Item super duodecim solidis lausannensibus census in quibus michi annuatim tenetur Jaquetus filius nichole pygnye de preuerenges pro tenemento suo quod a me tenet sub dicto censu. Item super duodecim solidis lausannensibus census in quibus michi annuatim tenetur perretus filius quondam Johannis blani dicti loci pro tenemento suo quod a me tenet sub dicto censu. Item super sexaginta quinque solidis et sex denariis lausannensibus census in quibus michi annuatim tenentur perretus et Jaquetus fratres dicti ansermoz dicti loci pro tenementis suis que a me tenent et possident sub dicto censu. Item super quinque solidis lausannensibus census in quibus michi annuatim tenetur filia berthodi de bussignye pro certis rebus et possessionibus quas a me tenet et possidet sub dicto censu. Item super tres solidos et sex denarios lausannenses census in quibus michi annuatim tenetur aymoneta filia quondam Vldrici de latauernaz de crissie pro certis rebus et possessionibus quas a me tenet et possidet sub dicto censu. Item super tres solidos et sex denarios lausannenses censuales in quibus michi annuatim tenetur /278/ beatrix vxor Jaqueti de villeta pro certis rebus et possessionibus quas a me tenet et possidet sub dicto censu. Item super omnes et singulas res possessiones tenementa pro quibus census frumenti et pecunie predicti michi debentur cum fondis juribus fructibus exitibus et suis pertinentiis vniuersis Quas quidem viginti libratas terre annui perpetuique redditus cum assignatione earumdem ego dicta testatrix do et lego ex nunc in futurum percipiendas quolibet anno in festo beati michaelis domino Johanni berseti de serrata dilecto capellano meo ad vitam suam tanquam bene merito pro multis gratis seruitiis michi per ipsum factis multipliciter et inpensis in hoc quod ipse debeat et teneatur per se uel per alium ydoneum capellanum deo bene et laudabiliter deseruire et qualibet die in altarj dicte capelle vnam missam ut predicitur celebrare pro remedio anime mee et predecessorum meorum ac dominorum de cossonay post decessum vero dicti capellani do et lego dictas viginti libratas terre cum assignatione earumdem vnj alio capellano ydoneo in dicto altari ut predicitur seruituro per heredem meam dominam de cossonay tantum et suos eligendo. Mandans et expresse tenore presentium precipiens ego Ludouica testatrix predicta pro me et meis omnibus et singulis censeriis hominibus et vinicollis prenominatis et suis et cuilibet ipsorum in quantum ipsos tangit ut ipsi et quilibet ipsorum inquantum ipsum tangit de censibus redditibus vineis et talliis predictis dicto domino Johanni berseti capellano nomine suo et successorum suorum in capella et altari predictis respondeant ex nunc perpetue soluant satisfaciant pariter et intendant necnon de rebus et possessionibus pro quibus dicti census redditus et vinum debentur recognitionem limitationem et declarationem faciant nullo alio mandato a me /279/ uel meis super hoc expectato. Nos autem bonusfilietus de la cula hugonetus fyfye perretus michael guido Jaquetus Johannodus dicti foz petrus et stephanus fratres dicti magnins girardus Ramux de asclens Johannodus coublon mermerius Juvins Johannetus de chinaul michael brolliens petrus corderij michael et Johannetus fratres dicti douz crest perrodus Johannodus et Jaquetus dicti prior de gollions parisius et Johannodus dicti escharanex girardus gaudins de alens et alexia filia quondam Jacobi de chesaul de alens aymonodus pesclar burgensis de cossonay mermetus martineti de collomberio Jaquetus filius nichole pregnye perretus filius quondam Johannis blani perretus et Jaquetus fratres dicti ansermoz de preuerenges perroneta filia condam berthodi de bussignye aymoneta filia quondam vldrici de latauernaz de crissie censerij prenominati scientes et spontanei de laude voluntate et expresso mandato prenominate domine Ludouice testatricis carissime domine nostre promisimus et promittimus pro nobis et nostris juramentis nostris tactis ad sancta dei euuangelia ac sub expressa obligatione omnium et singulorum bonorum nostrorum quorumcunque quilibet nostrum in quantum ipsum tangit secundum ratam suam prenotatam predictos census et redditus eidem domino Johanni et suis successoribus in dictis capella et altarj soluere perpetuo quolibet anno in quolibet festo beati michaelis archangeli nec non vineas prelimitatas bene et decenter colere quolibet anno prout superius est expressum ac etiam res et possessiones et tenementa pro quibus dicti census redditus annuatim debentur limitare specificare et declarare ad requisitionem et requestam dicti domini Johannis et suorum successorum et quotienscunque ab eisdem uel suis fuerimus requisiti omnj exceptione postposita et remota. /280/ Item ego dicta testatrix do et lego nomine elemosine perpetue pro remedio anime mee et predecessorum meorum predictorum Religioso viro domino abbati abbatie lacus jurensis ordinis premonstratensis lausannensis diocesis nomine et ad opus dicte sue abbatie quadraginta solidos lausannenses bone monete annuj perpetuique redditus. Item do et lego nomine elemosine perpetue pro remedio anime mee et predecessorum meorum pidantie dicte abbatie quadraginta solidos lausannenses annuj perpetujque redditus Quasquidem quatuor libras lausannenses annui et perpetui redditus ego dicta Ludouica testatrix pro me et meis assigno et assetto ac etiam pono percipiendas et leuandas quolibet anno post decessum meum non ante per dictum dominum abbatem nomine et ad opus dicte sue abbatie et pidantie eiusdem super redditus meos inferius designatos. Primo super sexaginta novem solidos et sex denarios lausannenses et unam cupam frumenti ad mensuram de cossonay census in quibus michi annuatim tenetur anthonius dictus maty de la coudraz pro certis rebus et possessionibus quas a me tenet et possidet sub dicto censu. Item super tres cupas frumenti ad eandem mensuram quatuor denarios cum obolo census in quibus michi annuatim tenetur Roletus dictus Jaquanj de la coudraz pro certis rebus et possessionibus quas a me tenet sub dicto censu. Item super duas cupas frumenti census in quibus michi annuatim tenetur Roletus dictus beyvin de la coudraz pro certis rebus et possessionibus quas a me tenet sub dicto censu. Item super res et possessiones pro quibus dicti census michi debentur cum fondis juribus et suis pertinentiis universis in hoc quod dicti abbas et eius totus conuentus debeant et teneantur perpetuo quolibet anno die anniuersarij mei in ecclesia dicte abbatie /281/ sue missas sollempniter celebrare pro remedio anime mee animarum predecessorum meorum et dominorum de cossonay. Item do et lego ego dicta testatrix curato de Chabie qui nunc est et quj pro tempore futuro fuerit nomine et ad opus ecclesie sue nomine elemosine perpetue pro remedio anime mee predecessorum meorum et dominorum de cossonay et pro remedio anime quondam Agnetis filie giroldi de conay domicelli castellanj mei de Insula ad requisitionem meam sepulte in choro ecclesie de chabie quadraginta et quinque solidos lausannenses annuj perpetujque redditus Quos assigno assetto et pono annuatim recuperandos et leuandos per dictum curatum nomine et ad opus dicte sue ecclesie super furnum meum de Insula cum emolumentis et juanciis (juvanciis) dicti furni jta tamen quod dictus curatus qui nunc est et qui pro tempore futuro fuerit debeat et teneatur celebrare seu celebrarj facere per vnum capellanum ydoneum perpetuo qualibet edomada in vno altari in dicta ecclesia per me uel meos construendo ad honorem beate marie virginis pro remedio anime mee predecessorum meorum et condam dicte agnetis vnam missam. Item do et lego nomine elemosine perpetue pro remedio anime mee et predecessorum meorum curato de grancie qui nunc est et qui pro tempore futuro fuerit nomine et ad opus dicte ecclesie sue tres solidos et tres denarios lausannenses annuj perpetuique redditus quos assigno et assetto percipiendos et recuperandos quolibet anno per dictum curatum et suos super tenementum condam nichole dicte druniaz de grancie in hoc quod dictus curatus et sui successores debeant et teneantur perpetue quolibet anno die anniuersarij mei vnam missam in dicta ecclesia sua pro defonctis celebrare pro remedio anime mee et predecessorum meorum predictorum. Item do et /282/ lego nomine elemosine perpetue pro remedio anime mee et predecessorum meorum curato de chibiez qui nunc est et qui pro tempore futuro fuerit nomine et ad opus sue ecclesie duodecim denarios lausannenses annuj perpetujque redditus quos assigno et assetto recuperandos perpetue per dictum curatum super duodecim denarios lausannenses in quibus michi annuatim tenentur heredes condam dicti bonfilie de la cula pro certis rebus et possessionibus quas a me tenent et possident et super res et possessiones pro quibus debentur. Item do et lego nomine elemosine perpetue pro remedio anime mee et predecessorum meorum curato de sancto christoforo 15 prope chibie quj nunc est et quj pro tempore futuro fuerit nomine et ad opus dicte sue ecclesie duodecim denarios lausannenses annuj perpetuoque redditus quos assigno et assetto recuperandos perpetue per dictum /283/ curatum nomine dicte sue ecclesie super vnam peciam prati mei sitam in territorio de Romanel quam nunc tenet Jaquetus cheneva dicti loci. Item do et lego nomine elemosine perpetue pro remedio anime mee et predecessorum meorum priori de cossonay qui nunc est et qui pro tempore futuro fuerit nomine et ad opus suj prioratus triginta solidos lausannenses annuj perpetuique redditus quos assigno et assetto recuperandos per dictum priorem annuatim et perpetue super decem solidos census in quibus michi annuatim tenentur Johannodus et Stephanus fratres liberi condam Williermi girardi de gollions pro certis rebus et possessionibus quas a me tenent sub dicto censu. Item super viginti solidos lausannenses in quibus dicti fratres pro tallia sua michi annuatim tenentur et super res possessiones et tenementa pro quibus michi debentur cum fondis juribus et pertinentiis vniuersis jta tamen quod dictus prior et suj successores debeant et teneantur perpetuo administrare capellano celebraturo missam per me ordinatam in altarj beate marie in ecclesia beati pauli de Cossonay fondato panem vnum [vinum] et candelam neccessariam pro dicta missa celebranda. Item do et lego nomine elemosine perpetue pro remedio anime mee et predecessorum meorum confratrie sancti spiritus de Insula vnam cupam frumenti ad mensuram de cossonay annuj perpetuique redditus quam assigno et assetto annuatim recuperandam per priores dicte confratrie qui nunc sunt et qui pro tempore futuro fuerint nomine et ad opus dicte confratrie super vnam cupam frumenti quam michi debet annuatim girardus dictus messaz de villars bosons pro certis rebus et possessionibus quas a me tenet et possidet et super res et possessiones pro quibus debentur. Item do et lego curato de chabie nomine elemosine mee viginti solidos /284/ lausannenses semel clerico suo quinque solidos lausannenses semel. Item priorj de cossonay vnum florenum semel curato de Cossonay dimidium florenum semel clerico dicti loci duos solidos lausannenses semel. Item cuilibet abbati existenti in sepultura mea vnum florenum semel cuilibet priorj dimidium florenum semel cuilibet Religioso et capellano in dicta mea sepultura existentibus et missam celebrantibus duos solidos et sex denarios lausannenses semel. Item do et lego nomine elemosine fratribus Minoribus lausanne duos modios frumenti ad mensuram de cossonay semel. Item hospitali beate marie lausanne vnum modium frumenti ad eandem mensuram semel. Item hospitali beati bernardi montisjovis vnum modium frumenti ad eandem mensuram semel. Item hospitali beati anthonij vianensis sex cupas frumenti ad eandem mensuram semel. Item hospitali beate marie de podio sex cupas frumenti ad eandem mensuram semel hospitali beate marie de cossonay vnam libram cere semel. Item confratrie sancti spiritus de cossonay sex cupas frumenti ad mensuram predictam semel. Item confratrie sancti spiritus de Insula quatuor cupas frumenti ad eandem mensuram semel. Et quia heredis jnstitutio est fondamentum totius testamenti jdcirco heredes meos vniuersales et generales in omnj dote mea et in omni assignatione ipsius dotis mee nec non in omnibus et singulis bonis meis mobilibus et immobilibus presentibus et futuris quibuscunque michi jnstituo et facio videlicet dilectas meas Ludouicam Johannetam glaudiam nicholetam filias condam nobilis virj et potentis Ludouici dominj de cossonay filij mei dicte testatricis peramati et bone memorie nobilis domini domini Johannis domini de cossonay dilecti virj mej predicti Et nicholetam filiam condam virj nobilis guilliermi domini de /285/ montagnye leymons et ysabelle eius uxoris filie mee dicte testatricis peramate et condam dicti domini Johannis domini de cossonay quamlibet ipsarum et suos pro se in quinta parte jta tamen quod si contingerit aliquam ipsarum decedere ab humanis seu minorj in etate ordinandi alie superviuentes et suj in rata decesse succedant et succedere debeant equali portione saluis semper retentis et exceptis ordinationibus donationibus et legatis meis in presenti meo testamento contentis memoratis et declaratis. Item ego dicta testatrix volo ordino et jubeo quod presens meum testamentum et omne in ipso contentum per heredes meas predictas totaliter ad impleantur et ad implerj debeant infra tres annos proximos et continue post decessum meum subsequendos. Si tamen dicte heredes mee in etate legitima fuerint et nisi fuerint infra tres annos proximos inchoandos postquam dicte heredes mee ad etatem legitimam pervenerint quod si non adimpleretur ut superius est declaratum eo tunc non aliter nec per alium modum ego dicta testatrix Institutionem heredum mearum predictarum reuoco perpetue penitus et adnullo et eo casu michi sustituo et facio heredem meum vniuersalem et generalem in omnj dote mea assignatione ipsius dotis mee et in omnibus bonis meis quibuscunque videlicet nobilem virum et potentem dominum henricum de montebellicardo dominum de orbaz dilectum nepotem meum et suos saluis tamen ordinationibus et legatis meis in presenti meo testamento contentis jn hoc quod dictus dominus henricus et suj incontinenti post decessum meum debeant et teneantur ordinationes donationes et legata mea in presenti meo testamento contenta totaliter adimplere et soluere debita autem mea omnia et singula et omnes clamores meos volo et jubeo per heredes meos predictos et executores meos /286/ infra nominatos de plano et sine trepitu et figura judicis integre persoluj et firmiter emendarj. Executores autem meos huius mei testamenti et vltime voluntatis mee michi instituo et facio videlicet predictum dominum henricum nepotem meum et virum nobilem et potentem dominum Ludouicum dominum de cossonay et de berchier milites quemlibet ipsorum pro se et insolidum in quibus quamplurimum confido in manibus quorum ego dicta testatrix pono trado et ex nunc totaliter relinquo totam dotem meam assignationem ipsius dotis mee et omnia et singula bona mea quecunque pro dictis testamento et vltima voluntate meis fideliter exequendis rogans et requirens ego dicta testatrix predictos dominos et executores meos ut ipsi aut alter ipsorum amore dei et intuitu pietatis dictam executionem acceptare velint et ad finem debitum juxta intentionem meam deducere et executare. volens ego dicta testatrix tenore presentium quod super omnibus et singulis premissis fiant bone littere et clausule sub sigillo curie lausannensis ad dictamen sapientium facti sustancia non mutata ad opus omnium quorum interest aut interesse poterit in futuro et quod presens meum testamentum duplicetur triplicetur quadruplicetur et quinquplicetur ad requisitionem dictorum heredum et executorum meorum uel alterius ipsorum Revocans sic quidem et adnullans ego dicta testatrix omnia et singula alia testamenta omnesque et singulas alias vltimas voluntates donationes et ordinationes meas si que alias fuerint per me facta uel factas et hunc presens meum testamentum et vltimam voluntatem meam volo valere et valere debere perpetue ac jrrevocabiliter et roboris firmitatem obtinere jure testamenti nuncupatiui et si eo jure non valeret volo quod valeat jure testamenti inscripti et si eo jure non valeret volo quod /287/ valeat jure codicillorum aut jure cuiuslibet alterius vltime voluntatis et valide dispositionis aut eo meliorj modo et forma quibus de jure consuetudine seu statuto melius valere poterit et debebit de benignitate canonica de consuetudine uel de jure supplicans insuper et requirens ego dicta testatrix humiliter et devote quantum possum Reverendo in Christo patri et domino domino guidonj dei et apostolice sedis gratia lausannensi episcopo ut ipse in presenti meo testamento et vltima voluntate mea ac in omnibus clausulis eiusdem auctoritatem suam interponere velit suum pariter et decretum nec non viro potenti et nobili domino Ludouico domino de cossonay et de berchie predicto ut ipse presens meum testamentum et omnia et singula legata mea predicta laudare velit et ratificare. Nos autem guido episcopus predictus videntes supplicationem dicte testatricis fore consonam rationi huic presenti suo testamento et vltime voluntati sue ac omnibus in eisdem contentis auctoritatem nostram interponimus pariter et nostrum decretum. Ego vero Ludouicus de cossonay dominus et de berchie predictus predicta omnia et singula legata et omnes donationes dicte testatricis in presenti testamento contenta tantum pro me et meis perpetuo laudo ratifico autorizo et modo quo valeo fortiorj approbo ipsaque volo valere et perpetuam roboris firmitatem obtinere Et promisi et promitto pro me et meis bona fide mea contra predicta per me laudata tantum non facere uel venire in futurum hoc saluo quod si contingerit me uel meos redimere assignationem dotis dicte testatricis quod de quantitate dotis ipsius deduci debeat in pecunia secundum quantitatem donationum et legatorum predictorum. In cuius rei testimonium nos Ludouica testatrix omnes homines censerij talliabiles guido episcopus et Ludouicus dominus de cossonay /288/ et de berchie prenominati et prescripti sigillum curie venerabilis et discreti virj domini officialis curie lausannensis rogauimus et ad preces et requisitiones nostras presentibus litteris apponj fecimus. Et nos officialis curie lausannensis ad preces et requisitiones expressas omnium prenominatorum requirentium quorum interest nobis oblatas fideliter et relatas per Johannem oubanj de morgia notarium dicte nostre curie lausannensis juratum cuj super hiis vices nostras commisimus et committimus et eidem fidem plenariam adhibemus sigillum dicte nostre curie lausannensis presentibus litteris et huic presenti testamento duximus apponendum. Datum et actum quoad dominam Ludouicam omnes censerios et respondentes predictos decima septima die mensis Jullij Et quoad dictum dominum Ludouicum laudatorem vndecima die mensis Januarij Et quo etiam ad Reverendum in Christo patrem et dominum dominum nostrum episcopum predictum quinta decima die mensis februarij anno domini millesimo CCCo. octuagesimo tercio. Quintuplicatum est presens instrumentum pro dictis heredibus et istud est pro dictis.
(Le sceau manque.)
XXVIII.
Clausules de l’hommage prêté par Henri de Dizy, donzel, à Louis, sire de Cossonay et de Surpierre.
Ao 1377.
(Arch. cant., grosse des fiefs nobles de Cossonay, par Deloës.)
(Collationné à la grosse originale.)
[...] Promictens Ego dictus henricus (de Dysi) pro me et meis quibus supra juramento meo tactis euuangeliis sacrosanctis Et stipulatione sollempni in hoc addicta et per pactum expressum in hoc inter predictum dominum meum de cossonay et me sollempniter jnhitum et concordatum. Et sub expressa obligatione omnium et singulorum bonorum meorum quorumcunque et vbicunque sint ac reperirj poterunt mobilium et jnmobilium presentium et futurorum de omnibus et singulis rebus feudalibus predictis cum fondis juribus dominio et pertinentiis suis predicto domino meo de cossonay et suis perpetue ferre bonam guerentiam pacis. Et omnes res et possessiones predictas feudales. manutenere et guerentire pacifice et quiete contra omnes et coram omnibus in judicio et extra ac in omnj parte litis et placiti meis propriis laboribus et expensis Ac insuper predicto domino meo et suis perpetue bene et fideliter deseruire et obedire tanquam homo ligius et fidelis tociens quociens opus fuerit prout decet Et facere omnia illa que in fidelitate nobili veteri acque noua requiruntur Et nichilominus sibi reddere penitus et resartire omnes expensas omnia dampna costamenta et /290/ missiones que et quas idem dominus meus de cossonay diceret suo simplici uerbo tantum sine alia probatione uel monstra dampnorum declaratione se fecisse sustinuisse quoquomodo ratione dicte guerentie ut superius est diuisum non portate. — Non obstantibus aliquo jure scripto uel non scripto et alia consuetudine in contrarium facientibus, quibus renuncio expresse. volens et concedens Ego dictus henricus pro me et meis heredibus tenore presentium et per pactum expressum predictum. quod res feudales predicte non ad plenum limitate specificate et declarate. pro limitatis declaratis et specificatis totaliter habeantur. Jurans ad sancta dei euuangelia prout supra et sub obligatione qua supra Contra predicta uel aliquid de predictis non facere aliqualiter uel venire in futurum. faciens pactum expressum. pro me et meis heredibus de non reuocando predicta uel aliquid de predictis. Sed omnia et singula in presenti instrumento contenta rata grata et firma perpetue habere et tenere et non aliqualiter alicuj contra venire volenti in aliquo consentire. Quibus sic actis recognitis et promissis Ego prefatus dominus de cossonay sciens et spontaneus. presens michi facto homagio et fidelitate. per dictum henricum de dysi manus inter manus oris osculo interueniente ut est moris. eumdem Henricum presentem et humiliter requirentem de dicto feudo jnuestiuj et jnvestio per presentes. Saluo semper jure meo et alterius ratione. In cuius rei testimonium Nos officialis curie lausannensis ad preces et requisitionem dictarum partium nobis fideliter oblatas et relatas etc. Datum et actum apud Cossonay anno domini millesimo CCCmo. LXXVIIo. mense maij.
(Fiat littera dicto henrico cum protestatione.)
XXIX.
Exemption de ligence, en faveur de Girard Ogneys, donzel.
Ao 1377, décembre.
(Arch. cant., grosse des fiefs nobles de Cossonay, par Deloës.)
(Collationné à la grosse originale. )
Nous Jacaut de Vergiez Chivallyers. Et Nous Marguerite de Vouflens sa feme signours et dame dautrey et de Chanvent. faczons savoir. a tous. qui verront ou orront. ces presentes lettres. que comment Girard Ogneis. de Chanvent. donzel. fut nostres home lieges. devant tous signyeurs, que celluy Girard Nous havons quitez et quictons de le dicte lyegite. Et volons. et outroions au dit Girard que il puisse reprendre lyegement de quel Signeurs que il ly plairat Et que ly fey que il reprendra soit devant les nostre, Et ce est. pour et en non dagreable servise que li dit girard. Nous ha fait et fait par chascun jour. Et ce soit pour nous et pour nostres hoirs quel quil soient. Et promectons par nostres bonnes fois. en lyou de serement pour nous et pour nostres hoirs Toutes les choses dessus, firmement tenir, et non contre venir ou temps avenyr. — Ou tesmoignage de lequel. choses Nous devant dis Jacaut et Marguerite signeurs et dame havons mis nostre seels pendans ad cez presentes lettres. Doneez en nostre chastel de Chavent le dozime jour du mois de decembre lant de nostre Signeurs corrent mil trois cens septante et sept.
XXX.
Louis (III), sire de Cossonay, assigne les légats faits par son frère Girard et sa sœur Agnès à l’église de Saint Paul et au prieuré de Cossonay, et les augmente.
Ao 1387, décembre.
(Collationné à l’original.)
(Archives cantonales, titres du bailliage de Morges, coté No 208.)
Nos Ludouicus dominus de Cossonay et de Berchier miles. Notum facimus vniuersis presentes litteras inspecturis visuris seu audituris quod nos scientes et spontanei ad plenumque de jure nostro proprio super hoc certifficati de nostra voluntate sancti spiritus gratia jn hoc jmbutus Quod cum nostri predecessores videlicet quondam nobilis agnes soror nostra carissima in sua vltima voluntate dederit legauerit et ordinauerit super suo partagio ecclesie parrochialj sancti paulj de cossonay prioratujque eiusdem loci decem libratas terre annuj perpetujque redditus pro remedio anime sue et predecessorum suorum jtem dominus girardus de cossonay carissimus frater noster ecclesie et prioratuj predictis dederit et concesserit jn sua vltima voluntate quadraginta libratas terre annuj perpetujque redditus pro vna missa cotidie celebranda in altarj capelle beate marie virginis in dicta ecclesia fondato per predecessores nostros per priorem dicti prioratus uel per capellanos ydoneos per dictum priorem eligendos ut dictum est celebranda pro remedio anime sue et predecessorum suorum jtem bone memorie jnclitus /293/ dominus Johannes dominus de Cossonay miles in bonis predictorum successor donationes et legata predicta per agnetem et dominum girardum predictos facta jdem dominus Johannes vsque ad ipsius obitum adimplere detulerit pro quo defectu voluit et ordinauit complendo non minuendo sed augendo predictas donaciones et legata per sororem et fratrem nostros predictos facta Super quibus quantitatibus predictorum reddituum complendis et faciendis ecclesie et prioratuj predictis predictus dominus Johannes dominus de Cossonay frater noster quondam carissimum nepotem nostrum Ludouicum filium suum successorem et heredem ad implenda et omnia supradicta complenda totaliter onerauit concientiam et animam suas de quibus omnibus et singulis supradictis nos Ludouicus dominus predictus certifficatj fuimus et totaliter informatj et cum jdem Ludouicus nepos noster carissimus morte sua nimis repentina in partibus ytallie decessus predicta sibi jniuncta per predictum dominum Johannem patrem suum et nostrum fratrem carissimum nequiuerit adimplere. Idcirco nos Ludouicus dominus de cossonay et de berchier predictus cupientes pro nostro posse animas predecessorum nostrorum predictorum exonerare Quapropter nos Ludouicus dominus de cossonay et de berchier prenominatus affectantes et cupientes jn dictis prioratuj et ecclesia de cossonay diuinum officium augmentarj ad laudem dei omnipotentis beate marie virginis Sancti Pauli totjque Curie supernorum et ad augmentum dicti prioratus eiusdem ecclesie de cossonay dedimus et damus donauimus et donamus ac etiam concessimus et concedimus per presentes pro nobis et nostris heredibus assignatis et assignandis quibuscunque et causam a nobis habentibus et in futurum quoquomodo habituris nosque dedisse donauisse /294/ et concessisse donatione pura et libera inter viuos perpetuo duratura et valitura titulo pure perpetue perfecte ac irreuocabilis donationis prout melius tutius sanius et clarius dicj interpretarj aut exponj potest juxta dictamen et consilium peritorum et sapientium confitemur venerabili et religioso viro fratri Williermo de oulens nunc priorj dicti prioratus de cossonay ordinis sancti benedicti presentj recipientj et sollempniter stipulantj nomine et ad opus prioratus suj predicti ecclesie de cossonay predicte et suorum successorum in dicto prioratu sexaginta libratas terre siue sexaginta libras lausannenses bone monete censuales Cum omni directo dominio Quas quidem sexaginta libratas terre siue sexaginta libras dicte monete censuales Nos Ludouicus dominus predictus pro nobis et nostris quibus supra assignauimus et assignamus assettauimus et assettamus atque ponimus Nosque assignauisse assettauisse et posuisse tenore presentium confitemur recuperandas levandas percipiendas et habendas singulis annis perpetue per dictum priorem de cossonay et suos successores nomine quo supra videlicet super tallias census et redditus bladj pecunie et vinj ac super decimas nobis debitas in villis inferius scriptis Et super exitus foragiorum et linguarum grossorum animalium nobis debitorum in villa de cossonay Et primo in villa de sulens super decem et octo denarios lausannenses censuales in quibus nobis annuatim tenetur martinus dictus vivian dicti locj pro certis rebus et possessionibus quas a nobis tenet sub dicto censu. Item super sex denarios lausannenses censuales in quibus nobis annuatim tenentur Johannodus dictus de morrens et roletus dictus pastor dicti locj nomine Johannete vxoris sue filie dicti Johannodi de morrens pro certis rebus et possessionibus quas a nobis tenent sub dicto censu. Item super /295/ sex solidos lausannenses in quibus Johannodus dictus emerj dicti locj homo noster talliabilis nobis tenetur annuatim pro tallia sua et pro tenemento suo. Item super quinque solidos lausannenses in quibus perrodus dictus emerj dicti loci homo noster talliabilis nobis tenetur annuatim pro tallia sua et pro tenemento suo. Item super duodecim solidos lausannenses in quibus Jaquetus dictus mullet dicti locj homo noster talliabilis nobis tenetur annuatim pro tallia sua et pro tenemento suo. Item super duodecim solidos lausannenses in quibus Jaquetus dictus mex dicti locj homo noster talliabilis nobis annuatim tenetur pro tallia sua et pro tenemento suo. Item super octo solidos et sex denarios lausannenses in quibus dictus Jaquetus mex nobis tenetur pro quodam prato sibj per nos accensato sito in territorio dicti loci de sulens. Item super quatuordecim denarios lausannenses censuales in quibus mermetus dictus foz dicti loci nobis tenetur annuatim pro certis rebus et possessionibus quas a nobis tenet sub dicto censu. Item super quatuordecim denarios lausannenses censuales in quibus mermetus dictus occhie et mabilliona vxor stephanj dicti oyex dicti locj nobis annuatim tenentur pro certis rebus et possessionibus quas a nobis tenent sub dicto censu. Item super duos solidos lausannenses censuales in quibus mermetus dictus amygaz dicti locj nobis tenetur annuatim pro certis rebus et possessionibus quas a nobis tenet sub dicto censu. Item super octo solidos lausannenses in quibus mermodus dictus emerj dicti locj homo noster talliabilis nobis annuatim tenetur pro tallia sua et pro tenemento suo. Item super octo solidos lausannenses in quibus Johannodus dictus morel dicti locj homo noster talliabilis nobis annuatim tenetur pro tallia sua et pro tenemento suo. Item super octo solidos et sex denarios lausannenses /296/ censuales in quibus Johannes dictus emerj dicti locj nobis annuatim tenetur pro certis rebus et possessionibus quas a nobis tenet sub dicto censu. Item super octo solidos et sex denarios lausannenses censuales in quibus mermodus dictus emerj dicti locj nobis annuatim tenetur pro certis rebus et possessionibus quas a nobis tenet sub dicto censu. Item super tribus denariis lausannensibus censualibus in quibus Johannodus et mermetus dicti bazans dicti locj nobis annuatim tenentur pro certis rebus et possessionibus quas a nobis tenent sub dicto censu. Item super decem et octo denarios lausannenses censuales in quibus nobis reymondus dictus de penthaz annuatim tenetur pro certis rebus et possessionibus sitis in territorio de sulens quas a nobis tenet sub dicto censu. Item in villa de Brunens super sex denarios lausannenses censuales in quibus petrus dictus gayn dicti loci de brunens nobis annuatim tenetur pro certis rebus et possessionibus quas a nobis tenet sub dicto censu. Item super quinque solidos lausannenses censuales in quibus perretus dictus ester dicti locj nobis annuatim tenetur pro certis rebus et possessionibus quas a nobis tenet sub dicto censu. Item super decem et octo denarios lausannenses censuales in quibus henricus mistralis dicti loci nobis annuatim tenetur pro certis rebus et possessionibus quas a nobis tenet sub dicto censu. Item super duabus cupis frumentj censualibus ad mensuram de cossonay in quibus predictus henricus mistralis et suj portionarij nobis annuatim tenentur pro certis rebus et possessionibus quas a nobis tenent sub dicto censu. Item super quatuor cupis frumentj ad dictam mensuram et nouem denariis lausannensibus censualibus in quibus aubertus dictus richoz dicti locj tam pro se quam nomine vxoris quondam girardi de campis nobis annuatim /297/ tenetur pro certis rebus et possessionibus quas a nobis tenet sub dicto censu. Item super sex cupis frumentj ad dictam mensuram censualibus in quibus aymonetus dictus arno dicti locj nobis annuatim tenetur pro certis rebus et possessionibus quas a nobis tenet sub dicto censu. Item super quatuor cupis frumentj ad dictam mensuram censualibus in quibus dictus menye dicti locj nomine henrice vxoris sue nobis annuatim tenetur pro certis rebus et possessionibus quas a nobis tenet sub dicto censu. Item super octo cupis frumentj ad dictam mensuram censualibus in quibus Johannetus et nichodus fratres dicti grifons dicti locj nobis annuatim tenentur pro certis rebus et possessionibus quas a nobis tenent sub dicto censu. Item super duabus cupis frumentj ad dictam mensuram censualibus in quibus perrissona filia andree pastoris dicti locj nobis annuatim tenetur pro certis rebus et possessionibus quas a nobis tenet sub dicto censu. Item super duobus denariis cum obulo lausannensibus censualibus in quibus dicta perrissona pro se nobis annuatim tenetur et super duabus cupis frumentj ad dictam mensuram in quibus eadem perrissona annuatim nobis tenetur pro tenemento dicte cugnieta dicti locj pro certis rebus et possessionibus quas a nobis tenet sub dicto censu. Item super duabus cupis frumentj censualibus ad dictam mensuram in quibus perretus dictus de oulens dicti locj nobis annuatim tenetur pro tenemento mermeti dicti panthan pro certis rebus et possessionibus quas a nobis tenet sub dicto censu. Item super vnam cupam frumentj ad dictam mensuram et quatuor denarios lausannenses censuales in quibus mermodus dictus pambeney dictj loci nobis annuatim tenetur pro certis rebus et possessionibus quas a nobis tenet sub dicto censu. Item super vno bicheto frumentj ad dictam /298/ mensuram censuale in quo roletus dictus duret dicti locj nobis annuatim tenetur pro certis rebus et possessionibus quas a nobis tenet sub dicto censu. Item super vno bicheto frumentj censuale ad dictam mensuram in quo relicta Williermj dicti veiron dicti locj nobis annuatim tenetur pro certis rebus et possessionibus quas a nobis tenet sub dicto censu. Item super quatuor denarios lausannenses censuales in quibus Johannes dictus guillirit dicti locj nobis annuatim tenetur pro certis rebus et possessionibus quas a nobis tenet sub dicto censu. Item super duobus denariis lausannensibus censualibus in quibus Roletus dictus morel dicti locj nobis annuatim tenetur pro certis rebus et possessionibus quas a nobis tenet sub dicto censu. Item in villa de dalliens super octo cupis frumentj censualibus ad dictam mensuram in quibus stephanus dictus gomo dicti locj nobis annuatim tenetur pro certis rebus et possessionibus quas a nobis tenet sub dicto censu. Item super duabus cupis frumentj censualibus ad dictam mensuram in quibus Jaquetus dictus alama dicti locj nobis annuatim tenetur pro certis rebus et possessionibus quas a nobis tenet sub dicto censu. Item in villa de bettens super quinque cupis frumentj censualibus ad dictam mensuram in quibus Johannodus dictus adellin dicti locj nobis annuatim tenetur pro tenemento stephani dicti mege dicti locj sibj accensato. Item in villa de pentalla super quinque modiis et sex cupis frumentj ad dictam mensuram censualibus in quibus perretus mugnerij et perrodus mugnerij aliter dictus drions dicti locj nobis tenentur annuatim pro tenemento de la dolivaz eisdem per nos ad tempus pro tanto accensato. Item super totam partem nostram decime de pentalla prout est consuetum recolligere exceptis duobus modiis et sex cupis frumentj ad dictam mensuram quos /299/ quidem duos modios et sex cupas frumentj predictus nichodus de may domicellus percipit super dictam decimam. Item in villa de pentha super quindecim solidos lausannenses in quibus roletus porterij dicti locj homo noster talliabilis nobis annuatim tenetur pro tallia sua et pro tenemento suo. Item super duodecim denarios lausannenses in quibus idem roletus nobis annuatim tenetur pro certis rebus et possessionibus quas a nobis tenet ad censum. Item super triginta solidos lausannenses in quibus otthonodus porterij dicti locj homo noster talliabilis nobis tenetur annuatim pro tallia sua et pro tenemento suo. Item super duobus solidos et octo denarios lausannenses censuales in quibus jdem othonodus nobis censualiter tenetur. Item super tresdecim solidis lausannensibus in quibus mermodus dictus tardj dicti locj homo noster talliabilis nobis annuatim tenetur pro tallia sua et super tenemento suo. Item super tresdecim solidis lausannensibus in quibus Jaquetus dictus tardj dicti locj homo noster talliabilis nobis annuatim tenetur pro tallia sua et pro tenemento suo. Item super decem solidis lausannensibus in quibus michael dictus bullet dicti locj homo noster talliabilis nobis annuatim tenetur pro tallia sua et pro tenemento suo. Item super tres decim solidis lausannensibus in quibus henricus dictus marguet dicti locj homo noster talliabilis nobis annuatim tenetur pro tallia sua et pro tenemento suo. Item super decem solidis lausannensibus in quibus idem henricus marguet pro tallia et tenemento sue vxoris nobis annuatim tenetur. Item super triginta solidis lausannensibus in quibus nichodus et mermerius dicti giro dicti locj homines nostrj talliabiles nobis annuatim tenentur pro talliis ipsorum et super tenementis suis. Item super duodecim solidis lausannensibus in quibus roletus de furno dicti locj homo noster /300/ talliabilis nobis tenetur annuatim pro tallia sua et super tenemento suo. Item super viginti et quinque solidis in quibus roletus dictus cabouz dicti locj homo noster talliabilis nobis annuatim tenetur pro tallia sua et pro tenemento suo. Item super duodecim denarios lausannenses censuales in quibus Jaquetus dictus bocutj dicti locj nobis annuatim tenetur pro certis rebus et possessionibus quas a nobis tenet sub dicto censu. Item super vigintj tres denarios lausannenses censuales in quibus reymondus dictus colliar dicti locj nobis annuatim tenetur pro certis rebus et possessionibus quas a nobis tenet sub dicto censu. Item super tribus solidis lausannensibus censualibus in quibus hermellina dicta favressa dicti locj et Roletus de aquiano de vouflens villa nobis tenentur annuatim pro certis rebus et possessionibus quas a nobis tenent sub dicto censu. Item super decem et octo solidis lausannensibus in quibus Johannetus dictus bioleis dicti locj homo noster talliabilis nobis annuatim tenetur pro tallia sua et super tenemento suo. Item super duobus denariis lausannensibus censualibus in quibus mermerius dictus girondat dicti locj nobis annuatim tenetur pro certis rebus et possessionibus quas a nobis tenet sub dicto censu. Item super viginti et quatuor solidis lausannensibus censualibus in quibus perrodus huguetj dicti locj nobis annuatim tenetur pro certis rebus et possessionibus quas a nobis tenet sub dicto censu. Item super octo denarios lausannenses censuales in quibus humbertus dictus currio et Johanneta filia quondam Johanneti dicti currio dicti locj nobis annuatim tenentur pro certis rebus et possessionibus quas a nobis tenent sub dicto censu. Item super octo denarios lausannenses censuales in quibus thomas mugnerij dicti locj filius quondam perrerij mugnerij ex parte Johanneti dicti favex nobis /301/ tenetur annuatim pro certis rebus et possessionibus quas a nobis tenet sub dicto censu. Item super quindecim solidos lausannenses censuales in quibus perrinus cononis de cossonay nobis annuatim tenetur pro certis rebus et possessionibus sitis in territorio de pentha quas a nobis tenet sub dicto censu. Item jterum in villa de pentalla super quindecim solidos lausannenses in quibus avieta relicta perrodj dicti champanel dicti locj homo noster talliabilis nobis annuatim tenetur pro tallia sua et tenemento suo. Item super decem solidos lausannenses in quibus Johannodus huguetj dicti locj homo noster talliabilis nobis annuatim tenetur pro tallia sua et tenemento suo. Item super tribus solidis et sex denariis lausannensibus in quibus laurentius dictus champanel dicti locj homo noster talliabilis nobis annuatim tenetur pro tallia sua et tenemento suo. Item super triginta et vnum solidos lausannenses in quibus thomas perrodus et Jaquetus dicti mugnerij dicti locj homines nostrj talliabiles nobis annuatim tenentur pro tallia sua et super tenemento suo. Item super duodecim denarios lausannenses censuales in quibus predicti thomas perrodus et Jaquetus nobis annuatim tenentur. Item super septem solidos et sex denarios lausannenses in quibus perrodus mugnerij dicti locj homo noster talliabilis nobis annuatim tenetur pro tallia sua et super tenemento suo. Item super vigintj et quatuor solidis lausannensibus in quibus simoneta relicta Johannis dicti communaul dicti locj homo noster talliabilis nobis annuatim tenetur pro tallia sua et super tenemento suo. Item super vigintj sex solidis lausannensibus in quibus Johannes dictus bonel dicti locj homo noster talliabilis nobis annuatim tenetur pro tallia sua et super tenemento suo. Item super sex decim solidis lausannensibus in quibus Jaquetus apostello dicti locj homo /302/ noster talliabilis nobis tenetur pro tallia sua et super tenemento suo. Item super triginta duobus solidis et septem denariis lausannensibus in quibus Johannodus mugnerij homo noster talliabilis nobis annuatim tenetur pro tallia sua et super tenemento suo. Item super duodecim denariis lausannensibus censualibus in quibus idem Johannodus nobis annuatim tenetur pro certis rebus et possessionibus quas a nobis tenet sub dicto censu. Item super quadraginta solidis lausannensibus in quibus Johannodus Jorans aliter Willioux dicti locj homo noster talliabilis nobis annuatim tenetur pro tallia sua et super tenemento suo. Item super tres decim solidis lausannensibus in quibus Jaquetus dictus ollieti homo noster talliabilis dicti locj nobis annuatim tenetur pro tallia sua et super tenemento suo. Item super septem solidis et sex denariis lausannensibus in quibus nobis tenetur annuatim perretus filius Jaquetj mugnerij homo noster talliabilis pro tallia sua et pro tenemento suo. Item super sex denariis lausannensibus censualibus in quibus jdem nobis annuatim tenetur pro certis rebus et possessionibus quas a nobis tenet sub dicto censu. Item super duobus solidis et quatuor denariis lausannensibus censualibus in quibus perreta filia condam michaelis douz crest de gollions nobis annuatim tenetur pro rebus quas a nobis tenet sub dicto censu. Item super vigintj solidis lausannensibus in quibus girardus champanel dicti locj homo noster talliabilis nobis annuatim tenetur pro tallia sua et tenemento suo. Item super duodecim solidis lausannensibus censualibus in quibus humbertus filius dicti rufians et mermeta vxor mermerij de morrens de laude maritj suj nobis annuatim tenentur pro certis rebus et possessionibus quas a nobis tenent sub dicto censu. Item super decem solidis lausannensibus in quibus Johannetus dictus /303/ bullet morans apud dalliens homo noster talliabilis nobis annuatim tenetur pro tallia sua et tenemento suo. Item in villa de ascens super septem solidis lausannensibus censualibus in quibus Johannes dictus dognie dicti locj nobis annuatim tenetur pro certis rebus et possessionibus quas a nobis tenet sub dicto censu. Item in villa de sunarclens super quinque solidis lausannensibus in quibus Jaquetus rossier dicti locj homo noster talliabilis nobis annuatim tenetur pro tallia sua et tenemento suo. Item super duodecim denariis lausannensibus censualibus in quibus idem Jaquetus rossier nobis annuatim tenetur pro certis rebus et possessionibus quas a nobis tenet sub dicto censu. Item super quinque solidis lausannensibus in quibus roletus dictus girondens dicti locj homo noster talliabilis nobis annuatim tenetur pro tallia sua et tenemento suo. Item super quatuordecim denariis lausannensibus censualibus in quibus dictus roletus girondens nobis annuatim tenetur pro certis rebus et possessionibus quas a nobis tenet sub dicto censu. Item super decem solidis lausannensibus in quibus perretus et Jaquetus fratres liberi quondam aymonetj dicti rossier dicti locj homines nostrj talliabiles nobis annuatim tenentur pro tallia sua et tenemento suo. Item super vigintj denariis lausannensibus censualibus in quibus predicti liberi nobis annuatim tenentur pro certis rebus et possessionibus quas a nobis tenent sub dicto censu. Item super sexdecim denariis lausannensibus censualibus in quibus stephanus Sexchaux nobis annuatim tenetur pro certis rebus et possessionibus quas a nobis tenet sub dicto censu. Item super sex cupis frumentj ad dictam mensuram in quibus predictus Jaquetus rossier nobis annuatim tenetur pro certis rebus et possessionibus quas a nobis tenet sub dicto censu. Item super tribus cupis /304/ frumentj ad dictam mensuram censualibus in quibus Jaquetus et aymonetus dicti Williemet dicti locj nobis annuatim tenentur quilibet ipsorum in tres quarterons pro certis rebus et possessionibus quas a nobis tenent sub dicto censu. Item super vnam cupam frumentj ad dictam mensuram censualem in qua perretus et Jaquetus dicti rossier nobis annuatim tenentur pro certis rebus et possessionibus quas a nobis tenent sub dicto censu. Item in villa de Luxirier super octo cupis frumentj ad dictam mensuram et sexdecim denariis lausannensibus censualibus in quibus Johannodus filius michaelis dicti martere dicti locj nobis annuatim tenetur pro certis rebus et possessionibus quas a nobis tenet sub dicto censu. Item super octo cupis frumentj ad dictam mensuram in quibus perretus et girardus fratres dicti papouz de Cossonay nobis annuatim tenentur pro certis rebus et possessionibus quas a nobis tenent in territorio de Luxirie sub dicto censu. Item super viginti solidis lausannensibus censualibus in quibus heredes quondam Johannodi bossetj de Cossonay nobis annuatim tenentur pro certis rebus et possessionibus quas a nobis tenent in dicto territorio de Luxurie sub dicto censu. Item super totam partem nostram decime dicti locj de Luxirie prout in dicto loco consuetum est recolligj. Item in villa de calce et de Ittens super duobus modiis et sex cupis frumentj ad dictam mensuram censualibus in quibus petrus dictus marchiani de Ittens nobis annuatim tenetur pro certis rebus et possessionibus quas a nobis tenet sub dicto censu. Item super quinque cupis frumentj ad dictam mensuram in quibus reynaudus dictus coenoz dicti locj nobis annuatim tenetur pro certis rebus et possessionibus quas a nobis tenet sub dicto censu. Item super quinque cupis frumentj ad dictam mensuram censualibus in quibus /305/ petrus dictus marchiani aliter gayot dicti locj nobis annuatim tenetur pro certis rebus et possessionibus quas a nobis tenet sub dicto censu. Item super vnam cupam frumentj ad dictam mensuram censualem in qua nobis annuatim tenetur Jaquetus michael de calce pro certis rebus et possessionibus quas a nobis tenet sub dicto censu. Item super vnam cupam frumentj ad dictam mensuram censualem in qua Johannetus macrj dicti locj nobis annuatim tenetur pro certis rebus et possessionibus quas a nobis tenet sub dicto censu. Item super decem solidis lausannensibus in quibus Reynaudus coenoz et petrus bovar dicti locj homines nostri talliabiles nobis annuatim tenentur pro talliis ipsorum et tenementis suis. Item super nouem solidos lausannenses censuales (in quibus) predicti reynaudus et petrus nobis tenentur pro quodam prato eisdem pro tacto accensato. Item super duobus solidis lausannensibus censualibus in quibus Johannodus dictus verroliet dicti locj nobis annuatim tenetur pro certis rebus et possessionibus quas a nobis tenet sub dicto censu. Item super sex denarios lausannenses censuales in quibus nicholetus dictus wastel nobis annuatim tenetur pro certis rebus et possessionibus quas a nobis tenet sub dicto censu. Item super omnes et singulas res possessiones tallias et tenementa pro quibus dicti census reddittus tallie nobis debentur. Con fondis juribus fructibus obuentionibus emolumentis et suis pertinentiis vniuersis. Item super centum et duodecim solidos quos sibi dicto priorj et suis quibus supra nomine quo supra assignauimus et assettamus super exittus et emolumentis foragiorum et lingarum grossorum animalium nobis in villa de cossonay debitorum. Item dedimus et damus concessimus et concedimus predicto priorj et suis successoribus nomine quo supra pro nobis et nostris quibus /306/ supra de augmento vltra assignationem predictam octo sextaria vini ad mensuram niuidunj in quibus nobis censualiter tenentur persone infrascripte Primo aymonetus de bieria nomine vxoris sue morans apud luyns in duobus sextariis cum dimidio vinj. Item Johanneta filia quondam mermiliodi de luyns in duobus sextariis vinj. Item Jaquemetus de prato dicti locj in duos sextariis vinj. Item stephanus dictus agnyel de bieria morans apud luyns nomine beatricis vxoris sue neptisque dicti Jaquemeti in vno sextario cum dimidio vinj ad mensuram predictam Et volumus Nos Ludouicus dominus predictus et concedimus per presentes quod dicta assignatio per nos sic facta pecunie frumentj vinj foragiorum et lingarum ut superius est declaratum dicto priorj et suis successoribus per heredes nostros siue successores nullatenus valeat minuj nec mutarj Et pro predictis per nos sic datis et concessis ecclesie et prioratuj predictis volumus et ordinamus quod prior et conuentus dicti prioratus et suj successores quj pro tempore fuerint teneantur et debeant sustinere et portare omnia inferius declarata Primo quod dictus prior et suj successores teneantur et debeant habere tres monacos vltra alios tres consuetos esse in dicto prioratu et ipsis administrare victum et vestitum (ut) aliis consuetum est administrare bene et decenter secundum decentiam dictorum monacorum et facultatem dicti prioratus. Item quod dictus prior de Cossonay et sex monachi dicti prioratus ibidem conuentum facientes ex nunc imperpetuum teneantur et debeant cantare in dicta ecclesia de cossonay omnes horas canonicas cum nota que prius separatim per ipsos dicebantur. Item quod immediate hora prime prius cantata dicti prior et monachi teneantur et debeant celebrare uel celebrarj facere qualibet die in altarj capelle nostre beate marie virginis /307/ cum nota vnam missam de requiem seu pro defonctis pro remedio anime nostre animarumque predecessorum nostrorum. Deuestientes nos Ludouicus dominus predictus pro nobis et nostris quibus supra de omnibus et singulis censeriis censibus reddittibus talliis foragiis linguis decimis predictis et de omnibus et singulis bonis rebus et possessionibus pro quibus dicti census reddittus et tallie nobis debentur necnon de vino cum omni directo dominio predictorum per nos dicto priorj ut supra dictum est concessis. Con fondis juribus fructibus obuentionibus emolumentis et suis pertinentiis vniuersis predictum priorem de cossonay et suos successores nomine quo supra corporaliter et perpetue jnuestiendo de eisdem per presentes animo jn ipsos possessionem corporalem et vacuam quo supra nomine jnducendj et omne directum dominium penitus transferendi ratione et ex causa donationis concessionis et assignationis predictarum Mandantes et expresse tenore presentium precipientes Nos Ludouicus dominus de Cossonay miles predictus pro nobis et nostris quibus supra prenominatis hominibus nostris talliabilibus censeriis tenementariis tenentibus bona res et possessiones pro quibus dicti census redditus tallie decime et vinum debentur necnon omnibus et singulis mecellariis et tabernariis de cossonay quj nunc sunt et quj pro tempore futuro fuerint ut ipsi ex nunc imperpetuum de omnibus et singulis censibus reddittibus talliis decimis vino foragiis et linguis predictis ac de bonis rebus et possessionibus pro quibus dicte quantitates pecunie frumentj et vinj nobis debentur predicto priorj de Cossonay et suis quibus supra et nomine quo supra respondeant soluant satisfaciant recognoscant et obediant prout nobis respondere satisfacere recognoscere et obedire tenebantur ante presentis littere confectionem /308/ nullo alio mandato a nobis uel nostris super hoc expectato seu etiam expectando de quibus omnibus et singulis censibus reddittibus talliis decimis vino foragiis et linguis predictis prenominatos censerios homines talliabiles et omnes quos presens negotium tangit aut tangere potest in futurum quemlibet ipsorum pro rata sua pro se et suis heredibus quittamus perpetue et penitus absoluimus Promittentes nos Ludouicus dominus de Cossonay et de berchier miles predictus pro nobis et nostris quibus supra juramento nostro tacto ad sancta dei euuangelia pacto expresso sollempnique stipulatione super hoc prehabita ac sub expressa obligatione omnium et singulorum bonorum nostrorum mobilium et inmobilium presentium et futurorum quorumcunque de omnibus et singulis censibus redditibus talliis decimis foragiis linguis et omnj directo dominio predictis per nos vt dictum est donatis et concessis necnon de omnibus et singulis bonis rebus et possessionibus pro quibus dicte quantitates pecunie frumentj et vinj nobis debentur Con fondis juribus fructibus obuentionibus emolumentis et suis pertinentiis vniuersis predicto priorj de cossonay et suis quibus supra nomine quo supra bonam et legitimam ferre guerentiam pacis perpetue pure et libere contra omnes et coram omnibus jn omnj judicio et extra ac jn omnj parte litis turbationis placitj et molestie nostris et nostrorum propriis laboribus missionibus et expensis necnon predictam assignationem facere valere perpetuo quolibet anno predictas sexaginta libratas terre seu sexaginta libras lausannenses bone monete omnj jmpedimento malj tempestate et quocunque alio jmpedimento penitus cessantibus et remotis. Et nichilominus eidem priorj et sum quibus supra et nomine quo supra reddere restituere et jntegre resertire omnia dampna coustamenta deperdita /309/ grauamina et missiones ac expensas que et quas ipsi diceret bona fide sua et sub voto et obseruantia religionis sue loco juramentj super sancta dei euuangelia corporaliter prestitj sine alia probatione uel monstra aut dampnorum declaratione se fecisse sustinuisse aut jncurrisse quoquomodo ratione dicte guerentie ut dictum est non portate aut ratione omnium premissorum in toto seu parte non attentorum seu non conpletorum. Nos vero martinus viuiani Johannodus de morrens roletus pastor nomine Johannete de morrens vxoris mee Johannodus emerj. Jaquetus mullet Jaquetus mey mermetus foz mermetus otthie mabilliona vxor stephani oyez mermerius mingaz mermodus emerj Johannodus morel Johannodus et mermerius dicti bazans de sulens Reymondus dictus de pentha petrus gayns perretus estey henricus mistralis aubertus Richoz aymonetus arno dictus menye nomine henrice vxoris mee Johannetus et nichodus griffon fratres perrissona filia andree pastoris perretus de oulens mermodus pambeney Roletus duret relicta Williermi verronj Johannes gualit et roletus morel de brunens stephanus gomor Jaquetus alamant et dictus bullet de dalliens Johannodus adellinj de bettens perretus perrodus mugnerij relicta perrodj champanel Johannodus huguet laurentius champanel thoma et Jaquetus mugnerij relicta Johannis communaul Johannes baul Jaquetus apostelloz Johannodus mugnerij Johannodus Willioux Jaquetus olliet perretus filius Jaquetj mugnerij perreta filia michaelis douz crest girardus champanel humbertus filius dicti rufians et mermeta vxor mermerij de morrens de laudamento dicti mermerij maritj mei de pentalla perinus cononis perretus et girardus papouz de cossonay roletus porterii otthonodus porterij mermodus et Jaquetus tardj michael bullet henricus marguet nichodus et mermerius /310/ dicti girod roletus de furno michael cabouz Jaquetus bocuntj reymondus colliar hermellina fauressa roletus de aquiano Johannetus bioleis mermetus girondat perrodus huguet humbertus currio Johanneta filia quondam Johanneti currio et thomas mugnerij filius quondam perrinj mugnerij de pentha. Johannes dognier de ascens Jaquetus rossier roletus girondens perretus (et) Jaquetus liberi aymoneti rossie stephanodus sexchaux Jaquetus et aymonetus Williemet de sunarclens Johannodus martere de luxirie petrus marchiant junior reynaudus coeno petrus marchiant dictus gayot Jaquetus michael Johannetus macrj perrodus bouar Johannodus verroliet et nicholetus dictus wastel de calce aymonetus de bieria morans apud luyns Johanneta filia quondam mermiliodi Jaquemetus de prato et stephanus agniel de bieria morans apud luyns nomine beatricis vxoris mee censerii et homines predicti scientes et spontanei de laude voluntate et expresso mandato predicti dominj Ludouici domini de Cossonay militis domini nostri carissimj promisimus et promittimus pro nobis et nostris juramentis nostris tactis ad sancta dei euuangelia pacto expresso sollempnique stipulatione super hoc prehabita ac sub expressa obligatione omnium et singulorum bonorum nostrorum mobilium et inmobilium presentium et futurorum quorumcunque census redditus et tallias pecunie frumentj et vinj predictas quilibet nostrum ratam suam prenotatam tantum soluere reddere tradere et deliberare bene et in pace predicto priorj et suis quibus supra et nomine quo supra annis singulis perpetue in festis et terminis per nos soluj consuetis necnon de rebus bonis et possessionibus pro quibus dicte quantitates censuum reddituum et talliarum predictarum debentur prenominato priorj de Cossonay et suis quibus supra et nomine quo /311/ supra recognitionem limitationem et declarationem facere quotienscunque ab ipsis fuerimus requisitj uel alter nostrum fuerit requisitus coniunctim seu divisim et nichilominus jisdem domino priorj et suis quibus supra et nomine quo supra reddere restituere et penitus resertire omnes expensas omnia dampna onera coustamenta deperdita grauamina et missiones que et quas ipsi dicerent bona fide sua et sub voto religionis sue loco juramentj prestitj ad sancta dei euuangelia tantum sine alia probatione uel monstra se fecisse sustinuisse aut incurrisse quoquomodo ratione seu causa dictorum censuum reddituum et talliarum anno quolibet perpetuo ut dictum est recuperandorum et vt dictum est non solutorum volentes jn super nos Ludouicus dominus de Cossonay miles predictus et omnes censerij et homines prenominatj quod si in presentj jnstrumento deficiat aliqua clausula in premissis necessaria uel aliquod dubium super et in premissis male declaratum seu sit aliqua rasura uel correctio pro quibus presens jnstrumentum possit adnullarj quod possit se in reficj et rescribj ad dictamen et consilium peritorum et sapientium ad opus dicti prioris et suorum quorum supra et nomine quo supra semel et pluries licet fuerit jn judicio uel via amicabili productum uel obstensum Renunciantes in hoc facto nos Ludouicus dominus de Cossonay et de berchier miles predictus et omnes censerii et homines prenominati quilibet nostrum prout sibi melius competit omni deceptioni et circumuentioni dolj malj vis metus omni jurj canonico et ciuilj scripto et non scripto omnj consuetudinj et statuto patrie et loci rej aliter scripte quam geste omnj erronee confessionj et jndebite promissioni extra judicium facte Et omnibus et singulis aliis exceptionibus oppositionibus alegationibus et defensionibus juris legis /312/ factj et consuetudinis per que seu auctoritate quarum premissa aliquid premissorum seu presens instrumentum possent aliqualiter in toto seu parte adnullarj viciarj seu corrumpi. Et maxime juridicentj generalem renunciationem non valere nisi precesserit specialis Et juramus ad sancta dei euuangelia nos Ludouicus dominus de cossonay et de berchier miles predictus et omnes homines et censerij prenominatj quilibet nostrum prout sibj melius competit predicta omnia et singula ut superius sunt expressa narrata et declarata firmiter attendere tenere soluere et complere et jnuiolabiliter perpetue obseruare ac contra non facere uel venire per nos uel per alium seu per alterum nostrum aliqualiter in futurum nec alicuj contra venire volentj in aliquo consentire facto verbo consensu uel consilio nec alio quovismodo. In cuius rei testimonium sigillum Castellanie de Cossonay rogauimus nos Ludouicus dominus de cossonay et de berchier miles et omnes censerij homines et tenementarij predicti nominibus quibus supra et ad preces nostras apponj fecimus huic scripto. Datum quoad laudem nostram Ludouicj domini de cossonay die prima mensis decembris et quoad laudem et responsionem nostram dictorum hominum et censeriorum die martis post festum sancte lucie anno domini millesimo tercentesimo octuagesimo septimo.
Per me Johannem Prangini.
(Sceau de la châtellenie de Cossonay.)
XXXI.
Testament de Jeanne, dame de Cossonay, femme de Jean de Rougemont, chevalier.
Ao 1405, avril.
(Archives de la préfecture du Doubs, papiers Chalon, testamens, No 208.)
(Communiqué par M. Duvernoy.)
In nomine domini Amen. Anno domini millesimo CCCCmo. quinto ante pascha die sexta mensis aprilis in presentia mei Guillelmi de louvetainges curati de Branco notarii curie bisuntine jurati de autoritate imperiali ac mei Johannis Correti de Amancia presbyteri notarii curie bisuntine jurati, personaliter constituta nobilis et potens domina Johanna domina de Coussenay filia nobilis deffuncti Ludovici quondam domini de Cossenay et uxor nobilis et potentis viri domini Johannis de Rubeomonte militis, sana mente licet aliqualiter debilis et infirma corpore ut dicebat, sciens et considerans nil certius morte et nil incertius hora mortis timens ne propter fragilitatem complexionis sue ab intestato decedat, volens de bonis a Deo sibi collatis disponere et ordinare suum fecit et condidit testamentum per modum infra scriptum: Primo signo sancte crucis se committens viam suam altissimo creatori suo commendavit. Item dum eam contingit decedere ab humanis, elegit suam sepulturam in capella fondata et dotata per suos antecessores in prioratu seu ecclesia parochiali de Cossenay, cui capelle et in augmentum ipsius pro remedio anime sue et suorum dedit et /314/ legavit, dat et legat decem florenos auri annui et perpetui redditus capellanis in ipsa capella institutis et instituendis annuatim solvendis per heredem suum infra scriptum de et super omnibus bonis suis et hereditariis super que bona dictos decem florenos assignavit, eo mediante quod dicti capellani teneantur quolibet anno tali et simili die qua ejus corpus inhumabitur in dicta capella facere et celebrare pro remedio anime sue anniversarium cum vigiliis et missa alta mortuorum. Item voluit et ordinavit quod omnia sua debita et legata persolvantur, et clamores et querimonie sue pacificentur per heredem suum infrascriptum. Item luminare suum voluit et ordinavit, vult et ordinat fieri die sue sepulture de uno quintali cere et quod residuum quod supererit de dicto luminario sit et remaneat priori dicti loci de Cossenay, cui quidem priori qui nunc est et ejus successoribus in dicto prioratu dedit et legavit duos florenos auri annui et perpetui redditus in augmentum cultus divini dicti prioratus et pro remedio anime sue et suorum antecessorum.
Item voluit et ordinavit quod die sue sepultura convocentur centum cappellani si apprehendi seu reperiri possint, et cuilibet ipsorum dedit et legavit tres solidos lausannenses semel tantum solvendos, sic videlicet quod quilibet eorum teneantur dicta die celebrare unam missam de requiem pro remedio anime sue et predecessorum suorum, et casu quo apprehendi seu reperiri non possint continue convocentur donec numerus predictus compleatur.
Item voluit et ordinavit quod sacerdos qui dicta die sepultura sue celebrabit dictam missam altam habeat quinque solidos lausannenses et diaconus et subdiaconus quilibet ipsorum quatuor solidos lausannenses.
Item dedit et legavit conventui fratrum minorum de /315/ Grandisono quatuor florenos semel tantum solvendos, sic quod teneantur facere unam commemorationem et missam altam de mortuis pro remedio anime sue infra unum mensem post decessum dicte testatricis.
Item dedit et legavit illustri principi domino comiti Sabaudie centum solidos lausannenses semel tantum solvendos per suum heredem infrascriptum.
Item dedit et legavit reverendissimo domino episcopo lausannensi centum solidos lausannenses semel tantum solvendos per heredem suum infrascriptum.
Item dedit et legavit carissimis fratribus suis Nycodo domino de Sarrata et Aymoni domino de montibus, cuilibet eorum pro omni jure [ … ] summam viginti et quinque florenorum auri monete curribilis semel tantum solvendorum. Item dedit et legavit carissimis consanguineis suis dominis de Varembon et de Varras et cuilibet eorum pro omni jure [ … ] summam viginti quinque florenorum. Item dedit et legavit Aymoni bastardo de Cossonay triginta florenos dicte monete [ … ] Item Clemencie relicte girardi de Connay que dictam testatricem lactavit decem florenos dicte monete [ … ] Item Petro dicto Lestimer coquo qui dicte testatrici et suis predecessoribus fideliter servivit in recommendationem suorum serviciorum decem florenos.
In residuo omnium et singulorum bonorum suorum mobilium et immobilium, dotalium et parafernalium presentium et futurorum quorumcunque ubicunque existentium [ … ] dilectum dominum consortem et maritum suum carissimum dominum Johannem de Rubeomonte militem presentem et eam auctorisantem in quantum necesse est heredem suum universalem fecit instituit et ordinavit ac proprio ore suo nominavit [ … ] Hujus autem testamenti seu ultime /316/ voluntatis fecit, nominavit, et ordinavit executores suos videlicet dominum Jacobum de Dampnapetra curatum de Rubeomonte, Perrinum de Molans, Aymonem bastardum de Cossonay scutiferos et Guillelmum de Noseroy alias de Boujaille castellanum de Cossonay, quibus et eorum cuilibet dedit et legavit pro eorum pena et labore decem florenos.
Quod quidem testamentum voluit in publicam formam redigi per nos notarios superius nominatos et signari, requirendo et rogando dominum officialem curie bisuntine quatenus huic presenti publico instrumento seu presenti testamento sigillum curie bisuntine ad majorem roboris firmitatem dignum ducat apponendum. Et nos officialis predictus ad requisitionem dicte testatricis, etc. etc. (Suit l’apposition du sceau de l’officialité.)
(Original sur parchemin, signé par Guillaume de Louvatanges, l’un des notaires.)
XXXII.
Alliance offensive et défensive entre Guillaume de Challant, Evêque de Lausanne, et Jean de Chalon, sire d’Arlay et prince d’Orange.
Ao 1407.
(Biblioth. cant., manuscrits de Ruchat, tome V.)
(Collationné au manuscrit de Ruchat.)
Nous Guillaume de Challant par la grâce de Dieu Evesque de Lausanne et Jehan de Chalon sire d’Arlay et Prince d’Orenges. savoir faisons a tous par ces presentes que nous /317/ de nos certaines sciences et liberaulx voluntés par l’avis et deliberation de plusieurs des gens de nos Conseilx avons fait traitié, convenu, pacifié et acordé entre nous les pactions, traitiés, vnions, confédérations et collegations qui sen suiuent.
Premierement que nous serons tenus de aidier l’un à l’autre, à toute force grant et petite, vng chascun selon sa faculté es guerres et afferes qui nous survendront, et que nous aurons affaire, nos vies durans, pour nos propres fais es Eveschies de Lausanne, Genève et Archeveschié de Besançon, et par tout le Conté de Savoye deczà les mons, entant qu’elles se extendent envers et encontre tous, et par especial envers et encontre Aymé de la Serrée, sire de Mons et ses aidans, sequaces, adherens et complices, pour ce et à cause la prinse du Chastel de Berchier, querelle et action d’icellui, nouvellement par le dit Aymé pris, en la main de nous le dit Jehan de Chalon, et des deppendances et emergences de la prinse de celluy de Berchier. Et après la requeste faite de partie à aultre, nous serons entenus de baillier nostre aide l’un à l’autre, c’est assavoir es Eveschies dessus dites, de quinze jours, et au dit Conté de Savoye et Archeveschié de Besançon, des trois sepmaines. — Exceptés pour nous le dit Evesque, nostre Saint père le Pape, Monsr. de Besançon, comme Archevesque du dit lieu, l’Empereur, Mes seigneurs et Dame de Savoye, ceux de nostre lignage jusques au quart gré, et ceulx qui sont et doivent etre de present nos vassaulx, a cause de nostre dite Eglise et subgiés Espirituaulx et temporaulx, fors que le dit Aymé, au cas dessus dit, ses adherens et complices. — Et aussi en exceptons Messire Odde de Villars et les seigneurs de Valluffin et d’Aspremont, contre lesquelx par nous exeptes, /318/ come dit est, nous ne serons point tenus de donner aide, ne faire partie au dit et avec le dit de Chalon. Et ne porrions estre aucunement en l’aide du dit Messire Odde. Et nous le dit Jehan de Chalon exceptons les dis nostre Saint Père le Pape, l’Empereur, Nos Seigneurs, en laquelle feaulté et homage nous sommes. Ceulx de nostre lignage jusques au quart gré, et tous ceulx qui sont et doivent estre de present nos vassaulx et subgiez, contre lesquelx nous ne serions point tenus de donner aide ne faire partie au dit et avec Monsr. de Lausanne. Item que nous les dites parties sommes et serons tenus de baillier et songnier l’une à l’autre, recept pour nous et nos gens en nos chasteaulx, villes et forteresses, et vivres, vng chascun de nous l’un à l’autre, vng chascun pour son argent, sans ce que nous ne aucune de nous parties doigent ès dis receps, villes et forteresses, faire aucuns outrages, ne souffrir estre fais ne forfais. mais que le plus gracieusement et raisonnablement que fere se porra et yceulx receps et villes rendre l’vne des parties à l’autre, sans difficulté ne contradiction quelconques. simplement apaisié le dit debat, pourquoy ils auroient esté bailliés, ou quant il plaira à la partie à cui il aura esté bailliés, de soy transporter de celluy lieu en aultre. — Item avons promis et prometons par ces presentes, nous les dites parties l’vne à l’autre, par pact et convenances expresses vellées de foi et de serment, que nous ne ferons, porrons, ne devrons faire paix, acord, ne traitié avec nos adversaires, especialement avec le dit Sr. de Mons, ses adliés et aidans, l’une des parties sans l’autre. — Item nous les dites parties pour les choses dessus dites n’entendons en nulle manière renuncier ne derroguier aux drois, actions, quelconques, que à nous pouent et doiuent appartenir et competer, ès Jurisdictions, /319/ lieu et forteresses, appartenances du dit Berchier. — Item nous le dit Jehan de Chalon volons, consemtons, et ottroyons, que ou cas que nous yrions de vie à trespassement devant le dit Monsr. de Lausanne, et nous les dites parties eussions commencié guerre, pour le fait d’aucun de nous que nostre hoir Seigneur d’Arlay, soit tenus de aidier au dit Monsr. de Lausanne, jusques à tant que le debat fust fenis et appaissiés pourquoy la dite guerre seroit commencie. — Promettans nous les dites parties, et chascune d’icelles, par nos sermens et la foy de nos corps, et soubs l’obligacion de nos biens quelconques presens et advenir, avoir et accomplir, fées et agreables toutes et singuliéres les choses dessus dites et chascune d’icelles, et de non aler au contraire d’ycelles, ne souffrir que aultre y vienne en aucune manière. En tiesmoing de ce, nous avons fait mettre nos seelx à ces presentes avec les signez de nos secretaires, cy mis. le XI jour d’Avril devant Pasques, l’an mil CCCC. et sept.
du commandement du dit
Monseigneur de Lausanne
Signé Cultri.
du commandement du dit
Monsr. de Chalon
Signé Carpent.
XXXIII.
Vente faite par Guy de la Palud, sire de Varambon, au comte Amédée VIII de Savoye, de la moitié de la baronnie de Cossonay.
Ao 1412, octobre.
(Copie vidimée.)
(Archives cantonales, tit. du baill. de Morges, coté No 422.)
(Collat. à la copie vidimée.)
Ego guido de palude dominus varambonis. Notum tenore huius publici veri et auctentici jnstrumenti facio vniuersis presentibus et futuris ipsum jnspecturis et etiam audituris quod cum media pars hereditatis et bonorum domini Johannis de cossonay cum honore et onere pronuntiata et adiudicata fuerit competere michi dicto guigoni de palude domino varambonis sententia jnde lata per venerabile consilium jllustris et excelsi principis et domini nostri domini amedei comitis sabaudie principis ducis chablaysij et auguste in ytallia marchionis et comitis gebennensis cum eo residens commissariumque ad hec specialiter deputatum in castro morgie die decima quarta mensis nouembris anno domini millesimo quatercentesimo nono signata per secretarium et notarium prelibati domini nostri comitis infrascriptum Cuius pronunciationis et adiudicationis necnon petitionis mis dicti domini varambonis in dicta sententia descriptarum dumtaxat facientium pro me dicto domino varambonis tenores sequuntur per hec verba. Item visa petitione guigonis de palude /321/ domini varembonis cuius tenor sequitur ad finem et effectum vt vobis viro egregio domino dyuone bailliuo vuaudj necnon et dominis arbitris amicabiliter electis in quadam causa amicabili vertente inter dominum varambonis ex vna parte dominum de varas ex altera necnon et dominum de bossonens nomine coniuncto eius vxoris ex altera similiter dominum de mons ex altera et dominum Johannem de Rubeomonte ex altera in et super bonis seu hereditate deffuncte quondam domine Johanne domine de cossonay Et est sciendum quod domina helinel de cossonay fuit filia naturalis et legitima domini Johannis domini quondam de cossonay que fuit in matrimonium collocata domino petro de pallude cuius domino varambonis ex quibus coniugibus natus fuit dominus Aymo de palude eorum filius naturalis et legitimus ex quo domino Aymone natus fuit guigo de palude nunc dominus varambonis Et jta patet dominum varambonis modernum descendisse ex recta linea per femenineum sexum dicti domini Johannis domini de cossonay dictusque dominus Johannes de cossonay fuit proauus maternus memoratj domini varambonis modernj et successiue dominus ludouicus de cossonay fuit filius naturalis et legitimus dicti domini Johannis de cossonay sicque dictus dominus ludouicus et domina helinel fuerunt fratres veroque latere conjunctim vel saltim consanguinej qui ludouicus habuit et succepit ex legitimo matrimonio dominum de cossonay quj post mortem dicti domini ludouicj extitit dominus de Cossonay ipsique dominus Aymo de palude et dominus Johannes filius domini ludouicj extiterunt et fuerunt consobrini germanj virtute cuius consanguinitatis necnon et pluribus aliis rationibus acque causis ipsi domini Aymo et Johannes de cossonay fecerunt adinvicem mutuas donationes videlicet quod si /322/ contingeret dictum dominum Aymonem quandocunque decedere sine liberis naturalibus et legitimis de suo proprio corpore et legitimo matrimonio procreatis vel etiam eius liberos sine liberis et successiue eius posteritatem absque liberis naturalibus et legitimis eo casu dictus dominus Aymo tunc dominus varambonis dedit cessit et douauit omnia eius bona dicto domino Johannj eius consobrino germano et eius posteritatj ab eo descendentj et viceuersa dictus dominus Johannes de cossonay consobrinus germanus domini Aymonis casu quo decederet sine liberis naturalibus et legitimis vel eius liberj sine liberis et successiue omnes liberj absque posteritate legitima eo casu dedit et donauit castrum de cossonay necnon et omnia eius bona dicto domino Aymoni et eius liberis contingit in casu quod dicta domina Johanna descendit per rectam lineam a dicto domino Johanne de cossonay donatorio que successiue decessit absque liberis naturalibus et legitimis et sic locum habet donatio in personam dicti domini varambonis modernj virtute cuius donationis castrum de cossonay vnacum aliis castris terris sibi adiacentibus spectant et pertinent pertinereque debent ad dominum varambonis modernum quam donationem exhibet et producit Visisque oppositionibus objectis propositis et productis per partes hinc jnde pronuntiamus et diffinimus quod littera donationis de qua jn dicta petitione fit mentio per dictum guigonem in hac causa producta et facta die vicesima quinta mensis nouembris anno Dominj millesimo tercentesimo quadragesimo octauo receptaque per guilliermum albj et guilliermum de cra et per commissionem signata per Johannem formondi facte per dominum Johannem quondam dominum de cossonay domino Aymonj de palude quondam domino varambonis de omnibus et singulis bonis /323/ suis jn casu non existentium liberorum per obitum domine Johanne vltime domine de cossonay deffuncte et producta per dictum guigonem de palude dominum varambonis filium dicti quondam domini Aymonis est bona et valet in consuetudine patrie vuaudj considerato decreto officialis Curie lugdunensis per quod apparet dictam donationis litteram in dicta diocesj lugduni vbj fuit facta validam esse acque bonam et per eandem donationem media pars hereditatis et bonorum dictj domini Johannis domini de cossonay donatoris cum honore et onere dicto domino varambonis competit agnatione allegata ludouicj filij dicti domini Johannis non obstante cuj ludouico pro sua legitima alia media pars hereditatis et bonorum predesignatorum remansit et successiue liberis suis aliis allegationibus in oppositum factis et productis non obstantibus quibuscunque Hinc est quod ego dictus guigo de palude dominus varambonis in presentia testium et dicti notarij publicj subscriptorum constitutus sciens prudens et spontaneus non vj non dolo metuve aut alio fraudis jngenio jnductus sed ex mei certa scientia proprio motu et non jmprouide nec per errorem sicut dicitur pro me meisque heredibus et successoribus quibuscunque et causam habentibus et habituris a me dictam mediam partem hereditatis et bonorum dicti domini Johannis domini de cossonay quondam et cetera jura actiones rationes dreyturas proprietatis partes pertinentias et appendentias vniuersas et singulas meras mixtas prethorias ciuiles anormalas vtiles et directas michj guigonj tam ex premissis causis quam aliis quibuscunque jnde et super dicta media parte quomodolibet competentes et competituras videlicet tam jn castris burgis villis villagiis castellaniis mandamentis et ressortibus de Cossonay villam bosonis Insulle de suprapetram /324/ et de Berchier quam aliis quibuscunque castris burgis villis villagiis castellaniis mandamentis et ressortibus ipsorumque et cuiuslibet eorum juriditionibus meris mixtis imperiis feudis retrofeudis fidelitatibus homagiis hominibus subditis nobilibus et innobilibus tenementariis domibus grangiis molendinis baptitoriis folonis raisiis furnis et aliis vniuersis edifficiis pratis vineis terris cultis et jncultis joriis et quibusuis possessionibus montibus planis aquis stagnis aquarum decursibus piscationibus venationibus redditibus censis placitis decimis vsagiis laudimiis et ceteris vniuersis et singulis tributis angariis perangariis coruatis omnibusque aliis et singulis juribus proprietatibus pertinentiis et appendentiis quoad dictam mediam partem michj guigonj de palude spectantibus et jn futurum spectaturis vendo et titulo pure perfecte perpetue mere simplicis et jrreuocabilis venditionis do trado dono delibero guerpio transfero cedo et concedo prout dicta venditio melius sanius et vtilius dicj legi et jnterpretarj potest dicto jllustrj principj domino nostro domino amedeo comitj Sabaudie presentj dictam venditionem et omnia alia supra et infra scripta sollempniter stipulantj et recipientj vice nomine et ad opus suj suorumque heredum et successorum quorumcunque et hoc pretio et nomine legitimj pretij sex millium florenorum parvi ponderis ad rationem duodecim denariorum grossorum monete Sabaudie pro quolibet floreno Que sex millia florenos ego dictus guigo dominus varambonis confiteor me realiter propter ea habuisse et recepisse a prelibato domino nostro comite Sabaudie de quibus contentus jpsum dominum nostrum comitem eiusque perpetuo heredes et successores et dictum notarium publicum more publice persone sollempniter stipulantem et recipientem vice nomine et ad opus eorumdem et omnium aliorum /325/ et singulorum quorum interest et interesse poterit quomodolibet jn futurum soluo et quitto aquilliana stipulatione interueniente et acceptillatione jnde legitime subsequinta et cum pacto sollempnj de vlterius quidquam ad (ab) ipso domino nostro comite et suis predictis quomodolibet non petendo Et si forte predicta vendita plus valent dicto pretio jllud plus ego dictus venditor gratanter do et dono dicto domino emptorj tamquam bene merito et maiorj remugneratione apud me ipsum venditorem condigno ad habendum tenendum possidendum fruendum et gaudendum per dictum dominum nostrum comitem et suos heredes et successores predictos predicta vendita et quidquid eisdem et ipsorum cuilibet jnsolidum de cetero placuerit faciendum Deuestiens me jdem guigo venditor de predictis venditis et dictum dominum nostrum comitem emptorem jnuestiens de eisdem huius jnstrumentj concessione nichil juris actionis dreyture et proprietatis partis portionis successionis aut alterius cuiuslibet reclamationis ego dictus guigo in predictis venditis michj et meis quomodolibet retinens sed ipsa jura actiones rationes dreyturas proprietates partes portiones successiones et reclamationes meras mixtas pretorias ciuiles anormalas vtiles et directas in dictum dominum nostrum comitem Sabaudie ut supra stipulantem totaliter transferens ipsum verum dominum et procuratorem in eis constituendo tanquam in re sua propria Jnsuper constituo me dictus guigo venditor predicta omnia et singula vendita tenere et possidere seu quasi precario nomine dicti domini nostri comitis Sabaudie emptoris donec et quousque jdem dominus comes emptor predictorum venditorum possessionem acceperit corporalem vacuam et realem quam capiendj et sibi captam retinendj ego dictus guigo venditor eidem domino nostro comitj vigore /326/ huius jnstrumentj licentiam facultatem arbitrium et mandatum speciale do et concedo cuiuslibet alterius licentia vel mandato minime requisitis vel expectatis mandans et precipiens ego dictus guigo de palude venditor huius jnstrumentj serie vniuersis et singulis hominibus fidelibus subdictis tenementariis nobilibus et jnnobilibus acque communitatibus et singularibus personnis meis dictorum locorum venditorum et cuiuslibet ipsorum quatenus eidem domino nostro comitj Sabaudie emptorj et suis heredibus et successoribus predictis a modo in antea recognoscant confiteantur homagient fidelitates et homagia prestent soluant respondeant obediant vsagient et intendant prout et quemadmodum facere debebant michi dicto guigonj venditorj quibus recognitionibus fidelitatibus homagiis obedientiis et vsagiis sic factis ego dictus guigo venditor ipsos sic recognoscentes homagiantes obedientes et vsagiantes soluo quicto et libero per presentes cum pacto sollempnj de vlterius quidquam ab eisdem seu ipsorum altero quomodolibet non petendo seu eos vel eorum alterum propterea molestando seu jnquietando Mandans insuper et precipiens ego dictus guigo venditor vniuersis et singulis notariis et aliis tabellionibus penes se habentibus aliquos recognitiones litteras contractus et instrumenta predicta vendita tangentes quod eas et ea visis presentibus leuent grossent fideliter signent tradantque et expediant dicto domino nostro comitj emptorj vt eis vtj fongj agere et experirj valeat seque deffendere et tuherj tamquam de re sua propria absque alterius expectatione mandatj Et promicto ego dictus guigo venditor pro me meisque heredibus et successoribus predictis per juramentum meum super sanctis dei euuangeliis corporaliter prestitum et sub meorum omnium expressa obligatione et ypotheca /327/ bonorum nobilium (mobilium) et jnnobilium (inmobilium) presencium et futurorum bona fide predicto domino nostro comitj Sabaudie emptorj et suis heredibus et successoribus predictis predicta omnia et singula vendita manutenere deffendere disbrigare et garantire in omni judicio et extra meis guigonis meorumque heredum et successorum predictorum propriis sumptibus missionibus et expensis eidemque domino nostro comitj et suis predictis quoad predicta manutenenda tenerj de omni euictione vniuersa et particularj meque submittens et meos heredes et successores predictos huius jnstrumentj vigore ad omne onus interuenturum pretextu et occasione euictionis cuiuscunque quoad predicta vendita manutenenda ipsumque onus in me et meos gratis succipiens dictamque venditionem et omnia et singula supra et infra scripta ratam et grata firmam et stabilia imperpetuum habere tenere actendere manutenere et complere et inuiolabiliter obseruare de eisque nullam aliam venditionem cessionem quictationem seu quamcunque translationem cuiquam alterj fecisse quo minus presens venditio suum plenum sortiatur officium et nunquam contra premissa facere dicere vel venire seu contra facere dicere vel venire volentj in aliquo consentire aut prebere auxilium consilium vel fauorem tacite vel expresse Renuntiansque ego dictus guigo venditor jn hoc facto ex mea certa scientia et sub vj dicti mej juramentj omnj actionj exceptionj dolj malj vis metus et in factum conditionj sine causa ob causam vel ex jniuxsta causa jurj per quod deceptis in contractibus subuenitur exceptionique dictorum venditionis promissionis obligationis pretii habitj et omnium premissorum non sic et non legitime actorum rei aliter geste quam scripte et econtra spei future habitionis et pecunie non numerate jurjque dicentj venditionem /328/ seu donationem summam quingentorum aureorum excendentem sine judicis jnsinuatione factam non valere tot particulas presentis pretii seu donationis ego venditor faciens quod neutra ipsarum dictam summam quingentorum aureorum excedere possit jurjque dicentj confessionem extra judicium seu coram non suo judice factam non valere dispensationj juramentj jmplorationj judicis officij libellj oblationj petitionique copie huius jnstrumenti vel ipsius note omnique legis statutj et consuetudinj patrie vuaudj auxilio priuilegio et benefficio et omnj alterj jurj scripto et non scripto consuetudinario et ciuilj quo contra premissa aut jpsorum aliqua dicere facere vel venire possem aut jn aliquo me tuherj maxime jurj dicentj generalem renuntiationem non valere nisi precesserit specialis. In cuius rei testimonium ego dictus guigo venditor sigillum cancellario dicti domini nostri comitis rogauj presenti instrumento apponj. Et nos consilium dictj illustris principis dominj nostri comitis Sabaudie cum eo residens ad preces et requisitionem dicti domini varambonis venditoris nobis oblatas et fideliter relatas per Johannem boubat de dyuona gebennensis diocesis secretarium et curie dicti domini nostri comitis Sabaudie acque nostre juratum cui super hiis vices nostras commisimus et plenam fidem adhibemus sigillum dicte cancellarie presentibus duximus apponendum. Datum et actum in castro morgie presentibus nobilibus et sapientibus viris dominis guichardo marchiandj legum doctore cancellario Sabaudie francisco de menthone militibus lamberto odinetj legum doctore et guigoneto marescalcj thesaurario Sabaudie die sexta mensis octobris anno dominj millesimo quatercentesimo duodecimo jnditione quinta cum eodem anno sumpta. Ego vero Johannes boubat de dyuona gebennensis diocesis juratus predictus /329/ predicta recepi Et aliis occupatus negotiis auctoritate michi commissa per alium scribi feci meque subscripsi mea propria manu signisque meis solitis signaui rogatus in testimonium veritatis omnium premissorum.
Johannes boubat.
facta fuit collatio debita de presenti copia ad ipsius originalem litteram per nos notarios.
Franciscus Burgie.
Johannes Serrati.
avec paraphes.
XXXIV.
Donation de Guillaume, sire de Prangins, au couvent de Bonmont, des dixmes de Burtigny, de Marchissy, et de Vic.
Ao 1235, février.
(Archives cantonales, titres du bailliage de Bonmont, coté No 31.)
(Collationné à l’original).
Willelmus dominus de prengins. universis presentem cartam inspecturis rei geste notitiam cum salute. Nouerit universitas vestra quod ego totam partem meam decimarum de britinie. de marchisie. et de vizo dedi et concessi domui boni montis. illam uidelicet quam fratres eiusdem domus /330/ tenebant in manu sua sub eodem tempore pro XLa. Ve. libris gebennensibus. nomine pignoris obligatam. Et ne forte super quantitate illius partis posset aliqua dubitatio siue discordia in posterum exoriri. eamdem partem seu partes ut melius dicam dictarum decimarum. in presenti carta duxi expressius declarandas. Sacerdos siquidem de britinie in decimis de marchisie et de britinie pro iure ecclesie sue semper. consueuit prius percipere tertiam partem omnium decimarum. deinde de duabus residuis partibus tota tertia pars mea erat. excepta quadam particula que sertuns uulgariter nuncupatur. In decimis autem tocius parrochie de Vizo tam in blado quam in uino habebam totam terciam partem. excepta quadam decima que est de payrne. et decima de Saraz. in qua decima scilicet de saraz sacerdos de Vizo semper suum ius percipere consueuit. Nunc ergo sciant universi tam presentes quam futuri. quod illam partem quam habebam in predictis decimis de britinie et de marchisie et illam similiter quam babebam in parrochia de Vizo tam in blado quam in uino secundum quod supra manifestius est expressum. dedi et concessi deo et beate marie boni montis et fratribus ibidem deo servientibus per manum domini Michaelis tunc eiusdem domus abbatis. absque aliqua retentione. pro remedio anime mee. et antecessorum meorum. perpetuo possidendam. Hanc donationem seu concessionem laudauit domina Agnes [ … ] mater mea. Laudauit etiam frater meus uidelicet Humbertus dominus de Cossonay et uxor eius Contessons. et Johannes filius eorumdem. de cuius feodo scilicet Humberti erant decime supra dicte. Laudauerunt pretera alii duo fratres mei uidelicet Johannes cantor lausannensis. et Amedeus. Preterea ego Willelmus dominus de prengins. Humbertus dominus de Cossonay. Johannes cantor /331/ lausannensis. et Amedeus fratres promisimus memoratis fratribus boni montis. mediante iusiurandi sacramento. quod nunquam de cetero. neque per nos. neque per alios aliquam eisdem fratribus super hoc calumpniam moveremus neque injuriam faceremus. immo si aliquis alius super memoratis decimis. aliquam eisdem uellet inferre molestiam. ego Willelmus dominus de prengins et alii fratres mei superius memorati. uidelicet Humbertus dominus de Cossonay. Johannes cantor lausanensis. et amedeus. nec non et successores nostri. supra dictas decimas sepe dictis fratribus boni montis. tam ex iure quam de facto contra omnes homines tenemur in perpetuum garentire. Dicti vero fratres boni montis necessitati mee compatientes. supra quadraginta quinque libras gebennenses pro quibus supra dicte decime erant in manu eorumdem obligate. dederunt michi. quinquaginta quinque libras lausanenses. et ita simul iuncte fuerunt centum libre, scilicet ex una parte quadraginta quinque libre gebennenses et ex altera quinquaginta quinque lausanenses. Et ut supra dicta donatio siue concessio rata et firma in perpetuum perseueret. ad testimonium huius rei ego Willelmus dominus de prengins et fratres mei superius nominati. scilicet Humbertus dominus de Cossonay. et Johannes cantor lausanensis. presentem cartam sigillorum nostrorum. duximus munimine roborandam. Actum est hoc apud lausannam. ubi pro testibus affuerunt dominus anselmus abbas Chesereti. Petrus monachus fontaneti. Vldricus de Oysins monachus boni montis. Willelmus de britinie cellerarius eiusdem domus et dominus Willermus de Munech. Narduinus de pisy. Stephanus de cracie. Willelmus senescalcus lausanensis. milites. Petrus girars. Borcardus valiers. Bouonet francos. et alii quam plures ciues lausanenses. Anno /332/ scilicet uerbi incarnati millesimo ducentesimo tricesimo quinto. mense februario.
(Sceau équestre, en cire rouge, d’Humbert, sire de Cossonay; les autres sceaux manquent.)
(Verso: de decimis de bretinie et de Viz.)
XXXV.
Etienne de Changins, du consentement de Guillaume, sire de Prangins, engage au couvent de Bonmont ce qu’il possède aux dixmes de Signy.
Ao 1235, juin.
(Archives cantonales, titres du bailliage de Bonmont, coté No 32.)
Ego Willelmus dominus de Prengins notum facio omnibus ad quos presens scriptum pervenerit quod Stephanus de Changins assensu et voluntate mea. laudantibus filiis suis. Hugone. Nicholao. Petro et Willelmo invadiavit domui boni montis pro centum solidis quidquid habebat in decimis de Signie absque ulla retentione. Et ut huius rei testis existerem rogatu utriusque partis presentem cartulam ad maiorem confirmationem sigilli mei impressione volui roborare. Actum anno domini millesimo ducentesimo trigesimo quinto mense Junio 16 .
XXXVI.
Convention entre Guillaume, sire de Prangins, et le couvent de Bonmont, au sujet du moulin de Montlaçon.
Ao 1249.
(Archives cantonales, titres du bailliage de Bonmont, coté No 39.)
(Collationné à l’original.)
Nouerint vniuersi presentes litteras inspecturi. quod Nos Willermus dominus de prengins. de laude et concessu domine alys uxoris nostre et iohannis filii nostri quittauimus omnino et guepiuimus viris religiosis abbati et conventui bonimontis calupmniam quam mouebamus. contra eos super casali in quo solebant habere quoddam molendinum subtus grangiam suam de Montelatiano. et quicquid iuris habebamus vel habere debebamus siue poteramus aliquo modo in eodem casali siue in molendino facto in ipso. dedimus eis totaliter et concessimus. omnem exceptionem et omnem occasionem reclamationis circa premissa penitus abnegantes. volumus etiam et approbamus. ut ipsi videlicet abbas et conventus boni montis sub titulo et auctoritate huius nostre concessionis nullius hominis denuntiationi vel contradictioni deferentes. in dicto casali possint quandocunque voluerint facere molendinum et battarium. et facta libere ac pacifice in perpetuum possidere. Ita quod nulla persona excepta nostra possit nec debeat facere nec habere molendinum neque battorium in parte illa in illo spatio quod est inter molendinum nostrum et molendinum del coster. Nos etiam libertatem et stabilitatem dictorum instrumentorum /334/ predictis religiosis confirmare volentes. nobis et posteris nostris viam inquietationis claudimus. Statuentes quod nos et ipsi posteri nostri propter aliquam discordiam aut propter aliquam occasionem decetero non velimus nec possimus neque debeamus prohibere. bamnire. aut aliquo modo per nos uel per aliam personam contradicere hominibus terre nostre. quin molant in molendino et battent in battorio de Montelatiano superius memoratis. In cuius rei perpetuum testimonium dedimus predictis abbati et conventui bonimontis presentes litteras sigilli nostri munimine roboratas. Ipsi uero dederunt nobis centum solidos in pecunia numerata. Datum anno domini. millesimo. ducentesimo. quadragesimo. nono.
(Sceau équestre de Guillaume, sire de Prangins.)
XXXVII.
Guillaume, sire de Prangins, se désiste, en faveur du couvent de Bonmont, de ses prétentions aux dixmes anciennes et novalles des paroisses de Crassy, Grens, Vic et Burtigny, à la grange de Clarens et à d’autres choses encore.
Ao 1253.
(Archives cantonales, titres du bailliage de Bonmont, coté No 44.)
(Collationné à l’original.)
Ego Willermus dominus de prengins. Notum facio vniuersis presentes litteras inspecturis. quod discordia que vertebatur inter me ex vna parte. et viros Religiosos Abbatem /335/ et Conventum boni montis Cisterciensis ordinis Gebennensis diocesis ex altera. super ueteribus decimis quas tenebant in parrochiis de Cracie. de Grens. de Viz. et de britignie. quas decimas dicebam ad meum spectare feodum. et super decimis noualium earumdem parrochiarum. quas decimas noualium. ipsi dicebant ad se auctoritate apostolica pertinere et super grangia de clarens. et super quibusdam terris ad eandem grangiam. et ad grangiam montis latiani pertinentibus maxime super terris. amiguet. Johannis corteis. et Johannis oliueri quondam defunctorum. quas ipsi religiosi tenebant. et quas dicebam ad meum spectare dominium. pacificata est sub hac forma; Ego enim ad commonitionem bonorum virorum intelligens deo placitum et anime mee pro futurum a vexatione dictorum religiosorum desistere. precipue cum in privilegiis. que illis a sede apostolica indulta sunt intellexerimus contineri. quod in parrochiis in quibus ueteres decimas percipiunt. in illis et decimas noualium percipiant. et Johannes pater meus et quidam alii antecessores mei. illud jus quod habebant in dicta grangia de Clarens. et in eius territorio. et in terris predictis domuj bonj montis in perpetuam helemosinam quondam dederint. sicut in cartis eorum in presentia nostra recitatis audiuimus contineri. ego quoque volens ad dictos Religiosos de bono monte manum extendere liberalem. de laude et consensu Alys vxoris mee et Johannis filii mei. eidem domuj bonj montis. et fratribus in ea deo seruientibus atque seruituris quictauj. guerpiuj. et dedi. absque aliqua retentione in liberam et perpetuam helemosinam pro salute anime mee. et animarum antecessorum successorumque meorum. predictas ueteres decimas. quas possidebant in dictis parrochiis. de Cracie. de Grens. de Viz. et de britignie. et decimas noualium /336/ earumdem parrochiarum. eorum scilicet noualium que sunt ad presens. et etiam eorum que fuerint in futuro; De quibus decimis noualium volo et concedo. quod dicti fratres de bono monte reducant eas ad dominium suum a quacunque persona ecclesiastica uel seculari. quocunque modo siue nomine feodj siue alio modo teneantur in presentj. et quas nolo ab aliqua persona nisi ab ipsis fratribus de cetero possiderj. Et quascunque alias decimas. ad meum feodum pertinentes possidebant a petra de mouraj. usque ad la chinaul de brussins. laudaui illis et concessi de cetero possidendas. et quicquid iuris dicebam me habere in dicta grangia de clarens et in territorio eius et appendiciis. et in terris supradictis. que quondam fuerunt. Amiguet. Johannis corteis. et Johannis oliveri. et in terra que est iuxta vineam suam de signie inter ipsam vineam et villam de signie. quam tenebant. illis quictaui et donauj. Et viam quam ipsi permissione mea clauserunt apud grangiam suam de oisins illis laudaui et concessi ut liceat eis in perpetuum ipsam viam auctoritate mea tenere clausam et obstructam et in spacio eius facere quod uoluerint nullique persone de oisins uel aliunde liceat resistere illis in illa via nec rumpere clausuram eorum; Insuper vtilitati et paci eorum ob amorem dej et beate Marie quibus seruiunt fideliter intendens et prouidens in futurum. michique et heredibus meis cauere uolens a peccata. laudauj. confirmauj. et omnino concessi. predictis abbatj et Conuentuj bonj montis. omnes inuestituras de quibus eadem domus bonj montis inuestita et tenens erat. nomine helemosine. emptionis. permutationis. uel alioquocunque modo. in die. qua presens carta facta extitit per me et per homines meos. per antecessores meos et per homines eorum. In hominibus, terris cultis et incultis. pratis. vineis. decimis. /337/ redditibus annuis. nemoribus. arboribus. pascuis. aquis. et aliis possessionibus uniuersis. volens et concedens. ut hec omnia supradicta possideant in perpetuum titulo helemosinario. siue sint de allodiis siue de feodis meis. auctoritate huius confirmationis mee; Ego etiam et dictus Johannes filius meus super sancta euangelia jurauimus. quod Nos dictam domum bonj montis pro decimis et rebus aliis supradictis non fatigabimus in posterum. nec faciemus per aliquem fatigari. Set tenemur per jdem juramentum garentizare et defendere illj domuj et personis eius. decimas, terras. viam et inuestituras. superius memoratas ab omnibus illis. qui illas super hiis presumerent molestare voloque et constituo. ut heredes mej masculi et femine. illis ad hoc idem teneantur; Unde me supposuj domino Episcopo gebennensi ad hoc. quod ipse et successores eius. me et heredes meos ad prosequendum et tenendum ea que in presenti carta dicta sunt. per censuram ecclesiasticam si opus fuerit. et fratres bonj montis requisierint. compellant. In cuius rei confirmationem et testimonium. tradidi sepe dictis abbati et Conuentuj bonj montis presentes litteras sigillj mej munimine roboratas. Datum feria sexta post festum beati Martini anno Domini. Mo. CCo. Lo. tercio.
(Sceau équestre de Guillaume, sire de Prangins.)
(Verso: carta de decimis.)
XXXVIII.
Acta monasterii Bonimontis contra communitates de Gimello et de Marchissie.
Controversia super diversas petitiones et questiones inter abbatem et conventum Bonimontis ex una parte et homines domini comitis Gruerie ex altera.
Sine data.
(Archives cantonales, titres du bailliage de Bonmont, coté No 357.)
(Collationné à l’original)
Jesus.
Coram vobis magnificis et spectabilibus viris dominis arbitris per partes inferius nominatas contendentes communiter electis. Comparens reverendus in Christo pater et dominus dominus abbas Bonimontis nomine suo et sui conventus proponens prout infra:
Et primo circa innovationem sibi et dicto ejus conventui circa instrumenta et alia esimenta de et super cursu aque vocate de Sorona et aliarum aquarum ipsi aque affluentium. De et super qua constructum est molendinum de Brutignier vocatum dou Coster ipsius monasterii Bonimontis per gentes seu homines magnifici domini comitis Gruerie a duobus annis citra noviter constructa vigore ut dicitur assertorum abbergamentorum eisdem hominibus per commissarium ipsius domini Gruerie seu alios ejusdem domini officiarios ut pretenditur factorum: /339/
Et primo videlicet quod magnificus dominus Vullermus pro tunc dominus de Prengins, de Mons, du Byolley, de Marchissie et aliorum locorum inferius nominatorum de anno millesimo ducentesimo quinquagesimo nono. Etiam de consensu et laude Allesie sue uxoris, Johannis et Vullermi filiorum suorum, Ysabelle et Agnetis filiarum suarum, vendidit et nomine venditionis tradidit. Etiam perpetue et irrevocabilis dominis abbati et conventui pro tunc ipsius monasterii Bonimontis. Molendinum suum ipsius domini Vullermi. quod habebat in territorio de Brutignie, vulgaliter appellatum dou Couster, situm super dicta aqua que dicebatur Sorona, ac casale molendini de Lusignie, unacum cursu ipsius aque Sorone et quarumcunque aliarum aquarum ipsi Sorone affluentium et eidem permiscentium, ac ad eandem labentium, que ad ipsum dominum Vullermum pertinebant, a ponte de Bignyns prope quem aqua que dicitur Sysilliz et dicta Sorona junguntur usque ad originem ipsius Sorone et aliarum aquarum ad eandem prout supra confluentium. Ita quod ipse dominus Vullermus non faceret, nec alicui permitteret aut consentiret facere mollendinum, follam, baptitorium, vel aliud instrumentum in ipso decursu Sorone et aliarum aquarum ad ipsam decurrentium, infra predictos terminos. Nec easdem aquas absque consensu ipsorum religiosorum a consueto et proprio alveo divertere et derivare. Nec homines in eos retrahere vel prohibere a molendinis et aliis instrumentis eorumdem religiosorum, et quod ipsi religiosi possint libere et absolute facere molendinum et quodlibet aliud instrumentum infra predictos terminos, etiam super terram ipsius domini Vullermi, si aliquam ibidem ad hoc congruam haberet. Et altera prout premissa et plura alia continentur in quadam littera aucthentica /340/ duobus sigillis auctenticis, videlicet domini Episcopi gebennensis et dicti domini Vullermi domini de Prengins sigillatis signatis ab extra in dorso per litteram A.
Item quod prefatus dominus pro tunc abbas dicti monasterii Bonimontis et religiosi conventus ipsius monasterii possessionem etiam actualem et corporalem de predicto molendino et casali alterius molendini de Lusigniez unacum decursu predicte aque Sorone et aliarum aquarum et rivulorum ad ipsam confluentium. Et infra eandem intra predictos terminos permiscentium possessionem etiam actualem et corporalem apprehenderunt. Et in possessione ipsius molendini et aliorum instrumentorum tam de et super ipsa aqua Sorone quam de et super aliis aquis et rivulis prout supra, infra prementionatos terminos confluentibus existentium, fuerunt a predicta vendicione continue hucusque, sine aliquali turbatione aut contradictione, excepta turbacione de qua infra, fuerunt et steterunt prout supra videntibus, scientibus, seu scire et videre valentibus, tam prefato domino Gruerie moderno quam suis predecessoribus a quibus pretendit se causam habere aut scire et videre valentibus et non contradicentibus.
Ita et taliter quod tam prefatus dominus abbas modernus quam dicti sui religiosi quam ipsorum predecessores fuerunt in tali possessione prout supra describitur per tantorum temporum curricula quod de contrario non extat hominis memoria continue hucusque. excepta prementionata turbacione eisdem a duobus annis elapsis prout supra facta.
Item quod de anno millesimo ducentesimo nonagesimo quarto et die prima mensis Junii dominus abbas et religiosi ipsius monasterii Bonimontis qui pro tunc erant ut veri domini et possessores molendinorum et aliorum ingeniorum /341/ seu instrumentorum sitorum super dicta aqua Sorone et aliis rivulis in eamdem aquam descendentibus fuerunt per castellanum de Byolley pro illustri principe domino Ludovico de Sabaudia domino Vuaudi in possessione talium molendinorum et instrumentorum existentium super dicta aqua Sorone et aliis rivulis ad eamdem descendentibus. Ita quod in ipsa aqua. nec in aliis rivulis, nullus alius poterat aliquid edifficare, nisi ipsi religiosi manutenti et defensi. Prout constat de premissis plenius quadam littera auctentica tribus parvis sigillis, videlicet dicti castellani dou Byolley, curati de Brutignie et curati de Bignyns sigillatis, signata ab extra in dorso per litteram B.
Quod autem dictus dominus Vullermus dominus Prengini fuisset dominus ville de Marchissie de Monte de Bignyns et de Duyllier constat littera auctentica sigillo prefati domini Vullermi domini Prengini sigillata, de anno millesimo ducentesimo sexagesimo secundo. Ibi villam de Marchisie et ibi paulo post apud Montem castrum nostrum etc. signata in dorso per litteram D.
Item et quod idem Vullermus dominus de Prengins fuisset dominus predicti castri Montis et aliorum locorum prementionatorum apparet etiam quadam alia littera auctentica sigillo ipsius domini Vullermi sigillata, de anno predicto millesimo ducentesimo sexagesimo secundo emanata. Ibi in principio quarto linee. et de Monte castello nostro, signata in dorso per (litteram) C.
Item et quod nobilis Johannes dominus de Prengins, filius predicti quondam Vullermi domini de Prengins, fuisset dominus castri de Byolley cum omnibus suis pertinenciis, clare constat et apparet quadam littera auctentica duobus sigillis videlicet sigillo proprio ballivi et advocati Lausannensis /342/ et sigillo comunitatis civium lausannensium sigillata, de anno millesimo ducentesimo octuagesimo quarto emanata. Ibi in tercia linea castrum suum de Byolley etc. signata ab extra et in dorso per litteram E.
Item et quod dictus nobilis Johannes filius predicti Vullermi domini de Prengins post mortem ipsius Vullermi et quod Ancellesia filia ipsius Johannis et neptis dicti Vullermi post mortem eorumdem Vullermi et Johannis, patris et filii, fuissent tempore ipsorum vite domini castrorum et castellaniarum de Mont, de Prengins, dou Byolley, de Bellariva, de Grandcort, de Greysier et de Sessens. suarum pertinentiarum et appendentiarum clare constat et apparet quadam littera auctentica qua legitur quod dicta Ancellesia filia dicti Johannis quittavit partagia sua Peroneto fratri suo que habebat in predictis locis et etiam in bonis Ysabelle ipsius Ancellesie matris in supramentionatis litteris signatis per litteras C et D. nominate. de anno millesimo ducentesimo nonagesimo nono emanata, sigillo domini officialis Gebennensis sigillata signata ab extra et in dorso per litteram F.
Item et quod Petrus filius predicti Johannis de Prengino filii dicti Vullermi domini Prengini fuisset post mortem dicti Johannis dominus predicti castri de Monte et ipsius pertinentiarum et appendentium clare constat et apparet per aliam litteram auctenticam qua canetur quod ipse Petrus filius dicti Johannis quittavit partem suam et portionem quam habebat et habere poterat in predicto castro et castellania et dominio de Mont cum appendentiis et pertinentiis ad ipsum castrum pertinentibus de anno millesimo tricentesimo primo emanata. et duobus sigillis. videlicet dicti domini officialis Gebennensis et dicti Petri de Prengino sigillatis signatis ab extra per litteram G. /343/
Item quod ex premissis apparet quod predictus Vullermus dominus Prengini tempore predicte venditionis erat dominus dictorum molendini cursuum dicte aque Sorone et aliarum aquarum ad ipsam affluentium tempore predicte venditionis per ipsum Vullermum dicto monasterio facte. Et non solum ipsorum molendini aquarum decursuum. sed etiam locorum de Marchissie et de Brugtignie, de Mont et aliorum locorum supra mentionatorum. Et quod ipse Vullermus non solum fuit dominus talium locorum. sed etiam prementionati sui liberi. et quod predicta loca de Marchissie et de Brugtignie erant de appendentiis et pertinentiis dicti castri de Mont.
Item quod predictum castrum de Mont et etiam castrum dou Byolley. et loca predicta de Marchissie de Brutignie cum suis appendentiis et pertinentiis vniuersis semper pertinuerunt et expectaverunt tam ad predictum Vullermum dominum de Prengins quam ad ipsius liberos et liberorum liberos et ad alios suos successores usque ad permutationem factam per dominum Guillelmum comitem Numoricensem pro tunc dominum Vuaudi domino Albone de ipsis locis de marchissie et de brutignie.
Item quod premissis non obstantibus quidam homines prefati domini Gruerie, vigore ut asserunt quorumdam assertorum abbergamentorum sibi per eumdem dominum Gruerie seu eius officiarios ut asseruerunt factorum a duobus annis citra voluntarie nulliter et de facto in preiuditium predicti domini abbatis suique conventus et dicti eius monasterii possessionisque longissime et jurium eorumdem in dicto cursu aque fecerunt vnam reyssiam et vnum baptitorium. Sic ipsos abbatem et religiosos in predicta sua longeva possessione turbando molestando et inquietabo et jura predicti /344/ monasterii Bonimontis ipsi homines sibi appropriare satagendo.
Quare petunt postulantque et requirunt ipsi dominus abbas et conventus dicti monasterii Bonimontis predictas reyssiam et baptitorium et quecunque alia esimenta seu ingenia vel instrumenta de et super predicto cursu aque Sorone et aliorum rivulorum ad eamdem affluentium que reperientur per dictos homines ipsius domini Gruerie quam alios quovis modo saltem citra consensum ipsius domini abbatis et dicti sui conventus facta constructa et edifficata. et quecunque alia impedimenta eisdem religiosis in ipsis cursibus aquarum infra predictos limites facta vel apponita tolli et amoveri ac tollenda et amovenda esse pronuntiari et declarari. ipsumque dominum abbatem et dictum eius conventum in sua tam longissima possessione seu quasi dictorum cursuum aquarum manuteneri tuheri et deffendi dictisque hominibus prefati domini Gruerie assertis albergatariis et ceteris quibuscunque aliis eosdem dominum abbatem et religiosos in tali sua possessione eorumdem cursuum aquarum turbare volentibus ne vlterius et deinceps ipsos turbent inhiberi et deffendi. Et ad non turbandum ipsos homines condempnari. Et alias de et super premissis sibi jus et justiciam ministrari.
Note. La même pièce renferme encore une information et une pétition contre les hommes de Gimel, de Marchissy, etc., qui troublaient les religieux de Bonmont dans la possession des chaulmes d’Ambrugnay (des Amburnex).
XXXIX.
Guillaume, sire de Prangins, engage au couvent de Bonmont les dixmes de Coinsins, pour vingt livres de Genève.
Ao 1258. Fête de St.-Jean-Baptiste.
(Archives cantonales, titres du bailliage de Bonmont, coté No 48.)
(Collationné à l’original.)
Nouerint vniuersi presentes litteras inspecturi. quod Nos Willermus dominus de prengins pro negociis nostris vtiliter agendis pignori obligamus viris Religiosis abbati et conuentuj Bonimontis decimas nostras de Quinsins laude et concessu capellani eiusdem ville. pro viginti libris gebennensis monete. quas confitemur nos recepisse ab eisdem religiosis in bonis nummis et in bonis nummatis. In quarum decimarum pacifica possessione promittimus per sollempnem stipulationem manutenere et defendere dictos religiosos bona fide contra omnes. De quibus decimis garetizandis et defendendis in bona pace dedimus predictis religiosis fideiussores dominum Petrum militem de Promentou. et Johannem Fabrum dictum de chiseray. qui tenentur per juramentum ad sancta dei euangelia corporaliter ab ipsis prestitum. tenere obstagia apud Nions si quis prefatos religiosos super memoratis decimis molestaret. In cuius rei testimonium et confirmationem dedimus predictis religiosis presentes litteras. sigillo Reuerendi Patris Aymonis. dei gratia gebennensis episcopi. et nostro sigillo roboratas. Datum anno domini /346/ Mo. CCo. quinquagesimo octauo in festo sancti iohannis baptiste.
(Sceau équestre de Guille., sire de Prangins; celui de l’évêque de Genève manque.)
(Verso: decime de Couynssins.)
XL.
Guillaume, sire de Prangins, vend au couvent de Bonmont le moulin du Coster; il lui abandonne les dixmes novalles de Marchissy et lui confirme toutes ses investitures qui sont mouvantes de la seigneurie de Prangins.
Ao 1259.
(Archives cantonales, titres du bailliage de Bonmont, coté No 49.)
(Collationné à l’original.)
Nouerint vniuersis presentes litteras inspecturi uel etiam audituri. quod ego Willermus dominus de Prengins de propria et mera uoluntate mea et ex certa sciencia. de consensu et laude Alys vxoris mee. Johannis et Williermi filiorum meorum. Ysabele et Agnetis filiarum mearum uendo et nomine uenditionis perpetue et irreuocabilis trado et assigno viris religiosis. abbati et conuentui Boni montis molendinum quod habebam in territorio de britignye quod dicitur uulgaliter dou coster. situm super aquam que dicitur Sorona. et casale molendini de lvsinie. et decursum dicte aque de Sorona et quarumlibet aliarum aquarum ipsi Sorone. se permiscentium. que spectant ad meum dominium. a ponte de bignins prope quem aqua que decitur Sisily. et dicta /347/ Sorona junguntur usque ad originem eiusdem sorone et aliarum aquarum mei dominii ad eam confluentium. et quod ego et heredes mei de cetero non faciamus nec alicui persone permittamus uel consentiamus facere molendinum. fullam. battorium vel aliud instrumentum. in dicto decursu Sorone et aliarum aquarum mei dominii ad eam decurrentium. infra predictos terminos. nec ipsas aquas absque consensu dictorum religiosorum a consueto et proprio alueo diuertere et deriuare. nec homines meos retrahere uel prohibere a molendinis et aliis instrumentis eorumdem religiosorum. et quod ipsi religiosi possint libere et absolute facere molendinum et quodlibet aliud instrumentum infra terminos memoratos. etiam super terram meam. si aliquam ibi ad hoc congruam habeo. et predictas aquas diuertere et deducere per meam terram ad instrumentum suum faciendum. si sibi uiderint expedire. Hec inquam omnia predicta uendo et trado eisdem religiosis precio octoginta librarum gebennensium. de quibus recepi et integre habui ab ipsis septuaginta libras tam in bonis nummatis quam in bona pecunia numerata. et reliquas decem libras computo et habeo pro solutis. pro decem solidis quos debebam assignare censuales domui bonimontis pro elemosina patris mei. Et quia discordia uertebatur inter me et dictos religiosos super decimis noualium territorii de marchissie. ego de consensu et laude vxoris mee. et liberorum meorum superius nominatorum confero. quicto. et guerpio imperpetuum eisdem religiosis decimas noualium dicti territorii de marchissie presentium et etiam futurorum. De quibus omnibus supradictis. molendinis et eorum casalibus. aquis et earum decursibus. et decimis noualium. et horum omnium dominio me deuestio. et in eorum corporalem possessionem uel quasi dictos religiosos /348/ induco. Promittens per legitimam et sollempnem stipulationem. quod si eisdem religiosis vel alicui alteri qui ab eis causam habuerit. euictionis questio moueatur a quocunque qui predicta omnia uel ex eis aliqua ratione dominii uel quasi uel quacunque ratione ad se pertinere. uel sibi ypothecata contendat fuisse. quod si causa propter quam de euictione agetur precedat tempus uenditionis istius. ipsos religiosos. vel eum qui ab eis causam habuerit. post denunciationem legitimo modo mihi factam. in euictionis lite defendam. set nec egomet de facto conabor euincere. quia cum alio euincente. pro euictione actio me constringat. multo forcius mihi agenti erit exceptio obstatura. Que omnia me facturum. completurum. et in nullo contraventurum promitto. et per iuramentum ad sancta dei euangelia corporaliter a me prestitum. firmo. Alys etiam vxor mea et liberi mei superius nominati promiserunt sub uinculo juramenti corporaliter ab eis prestiti contra uenditionem premissam. atque quictationem decimarum noualium predictorum. per se uel per aliam personam in iudicio uel extra de cetero non venire. jnmo si opus fuerit garentire et defendere predicta omnia bona fide domui boni montis. Laudantes siquidem et confirmantes tam ego quam ipsi scilicet vxor mea et liberi mei antedictis abbati et conuentui boni montis omnes inuestituras et teneuras eiusdem domus que mouentur a casali et dominio de prengins titulo elemosine. uenditionis. seu permutationis. tam de feodis quam de allodiis meis. de quibus eadem domus tenens erat et jnuestita jn die qua presens carta data est. in hominibus. terris. pratis. vineis. arboribus. pascuis. nemoribus. aquarum decursibus. decimis ueteribus. et decimis noualium et aliis possessionibus uniuersis. Promittentes per premissum iuramentum super hiis omnibus /349/ vel ex eis aliquibus dictam domum boni montis de cetero nullatenus molestare. Renunciantes specialiter vniuersi et singuli scientes et spontanei. exceptioni doli. in factum. minoris et minus dimidia iusti precii. non numerate pecunie. non recepte. non habite. non conuerse in utilitatem nostram. dotis et minoris etatis priuilegio et omnibus aliis exceptionibus et actionibus nobis in hoc facto de iure canonico uel ciuili. scripto uel non scripto promulgato uel imposterum promulgando competentibus uel competituris. per que omnia vel aliqua ex illis posset uel deberet memorata uenditio. et omnium predictorum quictatio. laudatio. et confirmatio aliquatenus retractari uel etiam jmpediri. et precipue iuri dicenti generalem abrenunciationem non ualere. Quod si ego uel heredes mei contraueniremus in aliquo predictorum suppono me et ipsos heredes meos domino episcopo gebennensi ad hoc quod ipse per censuram ecclesiasticam nos compellat ad prosequendum et seruandum vniuersa et singula que in presenti carta continentur. In cuius rei confirmationem et perpetuum testimonium ego prefatus Willermus dominus de Prengins dedi sepedictis religiosis presentes litteras sigillatas ad instantiam meam et vxoris mee et liberorum meorum prenominatorum sigillo Reuerendi patris et domini Aymonis dei gratia episcopi gebennensis. Quas etiam litteras ego sigillo meo proprio sigillaui. Datum anno domini Mo. CCo. quinquagesimo nono.
(Sceaux de Guillaume, sire de Prangins, et de l’évêque de Genève; celui du sire Guillaume est équestre.)
(Verso: carta molendinorum de britinie).
XLI.
Guillaume, sire de Prangins, donne en gage quinze muids de blé à percevoir annuellement sur ses dixmes de St.-Livres, Begnins, Duiller, Benai et Mont, à Ysabelle de Greysi, femme de Jean, son fils.
Ao 1262, ides de juin.
(Archives cantonales, titres du baill. de Bonmont, 2e supplément, coté No. 44.)
(Collationné à l’original.)
Nos Williermus dominus de Prengins notum facimus vniuersis presentes litteras inspecturis quod Nos Ysabelle de Gresie vxori Johannis filii nostri pro quadraginta libris gebenensibus quas persolvit nobis nomine eiusdem Ysabelle dominus Stephanus capellanus de bono Loco, quindecim modios bladi ad mensuram Niuiduni pignori obligamus et titulo pignoris tradimus et assignamus percipiendos annuatim in decimis nostris de sancto-liberio de bignins de duelie de besnaj et de monte castello nostro. Ita quod si in dictis decimis non poterunt integre percipi nos illud quod defuerit. alibi in decima perficere tenemur. promittentes eidem Ysabelle nos et dictus Johannes filius noster. per juramentum nostrum ad sancta dei euangelia corporaliter a nobis prestitum nos eidem Ysabelle vel mandato suo dictam gageriam manutenere, guerentire et defendere in bona pace, a nobis et a nostris, et ab omnibus aliis hominibus bona fide. Quod si forte non faceremus vel facere non possemus, tenemur ex pacto reddere dicte Ysabelle vel mandato suo dictam pecuniam infra vnum mensem postquam deficeremus ei in /351/ premissis. vel tenere ostagia ad requisitionem eiusdem Ysabelle. vel mandati sui in loco securo ad expensas nostras donec ei dictam pecuniam redderemus. vel de dicta gageria bonam guerentiam et manutenentiam faceremus. Super quibus pactis dedimus et posuimus fideiussores in manu venerabilis viri Humberti abbatis boni montis qui recepit eos a nobis nomine dicte Ysabelle. videlicet Stephanum de bignins domicellum de quindecim libris. Johannem de trelai domicellum de quindecim libris. et Renaudum de greillie domicellum de decem libris. qui fideiussores tenentur per juramentum suum quod prestiterunt corporaliter super sancta dei euangelia. excepto dicto Stephano qui fidem manualem tantum in manu dicti abbatis dedit. ad defectum nostrum tenere ostagia ad requisitionem dicte Ysabelle vel mandati sui in loco securo. nullo sibi ex parte eiusdem Ysabelle dato hospite. donec nos eadem ostagia teneremus pro illis. vel dicte Ysabelle seu mandato suo dictam pecuniam redderemus. vel faceremus ei bonam guerentiam et manutenentiam de gageria supra dicta. Hec eadem pacta tenemur nos et dicti fideiussores servare et complere illi persone. sive illis personis. cui vel quibus dicta Ysabella voluerit dimittere loco sui gageriam antedictam. Ad hoc vocati sunt testes et rogati predictus abbas bonimontis. frater Amaldricus monachus eiusdem domus. et dominus stephanus capellanus de bono Loco. In cuius etiam rei firmitatem et testimonium nos prefatus dominus de prengins consensu et voluntate predicti Johannis filii nostri qui predictam gageriam et fideiussionem voluit et laudavit. dedimus sepedicte Ysabelle presentes litteras sigilli nostri munimine roboratas. Actum Idus Junij. Anno domini Mo. CCo. LX. secundo.
(Le sceau manque.)
XLII.
Guillaume, sire de Prangins, fait donation entre vifs à Isabelle de Greysi, femme de Jean, son fils, des revenus qu’elle percevrait, en sus de ce qui lui a été assigné, dans les engagères qu’il lui a données.
Ao 1262, 12e des kalendes de novembre.
(Archives cantonales, titres du bailliage de Bonmont, 2e supplément, côté no 45.)
(Collationné à l’original.)
Nos Williermus dominus de Prengins Notum facimus vniuersis presentes litteras inspecturis quod cum Nos pignori obligaverimus Ysabelle de Gresye vxori Johannis filii nostri villam de Marchissie cum suis appenditiis ad nostrum jus et dominium spectantibus pro sexaginta libris gebennensibus et ex alia parte quindecim modios bladi ad mensuram Niuiduni pro quadraginta libris gebennensibus assignatos sibi in decimis nostris apud sanctum liberium. apud montem castrum nostrum. apud bignins. apud duelie et apud besnaj. perficiendos alibi si ibi forte perfici non poterunt. Nos de consensu et laude dicti Johannis filii nostri non vi non dolo non metu inducti set de nostra mera liberalitate et spontanea voluntate nostra ducti donamus donatione irrevocabili inter viuos et ex causa perfacte donationis soluimus et omnino quictamus dicte Ysabelle et mandato suo. vniuersos et singulos fructus quos ipsa vel mandatus eius perceperit in dictis gageriis ultra sortem. promittentes ei nos et idem Johannes filius noster sub vinculo prestiti juramenti, nos /353/ contra dictam donationem seu quictationem quam ei facimus de dictis fructibus per nos vel per alium de iure uel de facto jn judicio uel extra. in foro ecclesiastico uel civili de cetero aliquatenus non venturos nec alicui contravenire volenti consensuros Renunciantes in hoc facto scientes et prudentes sub vi prestiti juramenti exceptioni doli metus et in factum. non nummerate pecunie non tradite non recepte. juri dicenti immensam donationem absque insinuatione non valere. juri quod occasione ingratitudinis precipit posse reuocari. omni constitutioni facte vel faciende contra vsurarios. et omni alii tam generali quam speciali consilio et auxilio legum et decretorum per que omnia jura vel aliqua ex eis possemus nos aliquatenus uel alius nomine nostrum venire contra predictam donationem siue quittacionem in toto vel in parte. Huius rei testes sunt vocati et rogati dominus Humbertus abbas de bonomonte et dominus Amaldricus monachus eiusdem domus et dominus stephanus de bono Loco. Ad maiorem vero firmitatem huius rei nos prefatus dominus de prengins de voluntate dicti Johannis filii nostri dedimus predicte Ysabelle presentes litteras sigilli nostri munimine roboratas. Datum duodecimo Kalendas Nouembres. Anno domini Mo. CCo. sexagesimo secundo.
(Le sceau manque.)
XLIII.
Guillaume, sire de Prangins, lègue trente sols de cense au couvent de Bonmont.
Ao 1267, ides de septembre.
(Archives cantonales, titres du bailliage de Bonmont, 2e supplément, coté No 7.)
(Collationné à l’original.)
Nos Williermus de pringins miles egritudine corporis loborans in bona et sana memoria constitutus intuitu dei et pro remedio anime nostre spontanea liberalitate nostra damus et legamus in puram et perpetuam elemosinam ecclesie beate Marie de Bonomonte et fratribus eiusdem loci presentibus et futuris triginta solidos gebennenses censuales, quos assignamus seu assettamus in plena vita nostra dicte ecclesie in duobus casalibus ad nostrum liberum et proprium allodium spectantibus libere et quiete et pacifice de cetero percipiendos. videlicet in casali de cruso de pringins super totum tenementum eiusdem casalis. viginti solidos. soluendos per partes in duobus terminis scilicet in festo sancti Mychaelis et dominica medie quadragesime. et in casali heredum Richardi quondam de Duelye et participum suorum reliquos decem solidos super totum tenementum eiusdem casalis. soluendos in festo sancti Mychaelis annuatim pro anniversario nostro in dicta ecclesia faciendo. Statuentes quod de predictis triginta solidis censualibus fiat in die anniversarij nostri fiat generalis pitancia Conventui bonimontis. In cuius /355/ rei perpetuum testimonium sigillum nostrum presentibus litteris fecimus apponi. Actum et datum Niuiduni idibus septembris anno domini Mo. CCo. LXo septimo.
(Sceau équestre 17 de Guillaume, sire de Prangins.)
XLIV.
Jean, sire de Prangins, prête hommage à Rodolphe de Habsbourg, roi des Romains, sur les mains de Rolet de Corbières, son baillif de Lausanne, pour son château de Bioley et sa châtellenie de Prangins.
Ao 1284, le samedi avant la fête de St.-Grégoire.
(Archives cantonales, titres du bailliage de Bonmont, 2e supplément, coté No 46.)
Ego Roletus de Corbieres serenissimi principis Rudolphi dei gratia Romanorum regis semper augusti ballivus et advocatus lausannensis. Notum facio universis. quod cum vir nobilis Johannes dominus de Prengins ad opus dicti mei /356/ regis liberorumque suorum in manu mea homagium fecerit castrum suum byole cum omnibus pertinentiis suis et castellaniam de Prengins regis submittens ditioni salvis tribus homagiis in quibus idem Johannes tenetur scilicet domino archiepiscopo bisuntino comitatui Sabaudie et domino de Jayez. ego ex parte dicti domini mei regis ipsum Johannem et liberos suos cum omnibus rebus et juribus suis in dicti domini mei regis protectione tuitione et garda recepi, promittens bona fide dictum Johannem et liberos suos in dictis juribus suis salvare manutenere secundum jus, et deffendere contra omnes. teneor etiam et promitto meis et dicti domini mei regis gentium propriis expensis ipsum Johannem et liberos eius in jure suo totis viribus adiuvare ut ea que de jure habere debent recuperare valeant et reinvestiri. Promisi etiam quod cum dictus Johannes in dicti domini mei regis manu propria vel alterius suorum liberorum dictum homagium faciet, ipsi Johanni in privata persona vel terrarum possessione feodum subministrabitur ad meum arbitrium et duorum suorum anticorum. Si vero dicto domino Johanni ego et dicti domini mei regis gentes non juvamen prestaremus ut per tractatum est, aut feodum si non augmentaretur predicte conditiones nullius sint momenti, et dictus Johannes ad dictum hommagium in nullo sit ligatus. In quorum omnium testimonium ego predictus Roletus presentem litteram dicto Johanni tradidi sigillo meo proprio et sigillo communitatis civium lausannensium ad preces meas roboratam. Datum sabbatho ante festum beati Gregorij Anno domini millesimo ducentesimo octuagesimo quarto 18 .
XLV.
Aymon de Prangins, sire de Nyon, confirme au couvent de Bonmont la vente que lui avait faite le sire Guillaume de Prangins, son père, des moulins du Coster et de Lusignie.
Ao 1284, 15e des kal. de novembre, soit le 18 octobre.
(Archives cantonales, titres du bailliage de Bonmont, coté ad No 49.)
(Collationné à l’original.)
Nos Aymo de prengins dominus de nyons notum facimus vniuersis presentes litteras inspecturis quod nos vidimus quandam litteram sanam. integram. non abolitam. non abrasam. nec in aliqua sui parte viciatam sigillis bone memorie domini Aymonis quondam episcopi Gebennensis et nobilis viri domini Willermi de prengins quondam patris nostri bene et sane sigillatam. nobis de verbo ad verbum linga materna expositam cuius tenor talis est [ … ] (suit la teneur de l’acte de la vendition du moulin du Coster, etc., rapportée au numéro XL) [ … ] quam quidem litteram et omnia contenta in eadem et omnes alias litteras quas habent a predecessoribus nostris vel ab aliquo de genere nostro vel ab alia persona. super quibuscunque bonis vel possessionibus teneuris. feodis. allodiis. et rebus vniuersis ubicunque ipsi religiosi vel alius pro ipsis aliquid teneant. laudamus. approbamus. ratificamus et concedimus eisdem abbati /358/ et conuentui. promittentes per iuramentum nostrum super sancta dei euangelia corporaliter prestitum res predictas vniuersas et singulas eisdem abbati et conuentui manutenere. deffendere. et legitime garantire ab omnibus et contra omnes. in iudicio et extra. et contra dictam ratificationem vel aliquid de predictis verbo. facto. vel consensu non venire. neque dictum abbatem et conuentum de cetero super aliquo predictorum molestare. vel permittere ab aliquo molestari. pro quorum omnium ratificatione. et promissione. dicti abbas et conuentus dederunt nobis duas carratas vini de bouyais valentes decem libras vel plus. quas confitemur nos habuisse ab eisdem. Renunciantes per iuramentum excepcioni vini non habiti et omnibus aliis exceptionibus et iuribus. et renuntiationibus ut superius in littera suprascripta sunt contente. In cuius rei testimonium sigillum nostrum presentibus duximus apponendum. Rogantes venerabilem virum officialem Curie Gebennensis. vt sigillum suum apponat presentibus in testimonium veritatis. Nos vero dictus officialis ad preces dicti Aymonis nobis oblatas per hugonem de burgundia clericum curie predicte juratum a nobis specialiter destinatum cui quantum ad hoc commisimus vices nostras sigillum dicte curie vnacum sigillo dicti Aymonis presentibus duximus apponendum. Datum XVo. kal. nouembres. anno. domini Mo. CCo. LXXXmo. quarto.
(Sceaux d’Aymon de Prangins, sire de Nyon, et de l’official de Genève.)
XLVI.
Ancellye, fille de Jean de Prangins, cède à son frère Perronet sa part de l’héritage de son père et d’Isabelle, sa mère.
Ao 1299, indict. 13e, 15e des kal. d’avril.
(Archives cantonales, titres du bailliage de Bonmont, 2e supplément, coté No 47.)
In nomine domini Amen. Anno ab incarnatione ejusdem millesimo ducentesimo nonagesimo nono indictione decima tertia, decimo quinto Kalendas aprilis. In presentia mei notarij infra scripti et testium infrascriptorum propter hoc specialiter vocatorum constituta ancellyy filia Johannis de Prengins domicelli ex una parte et Peronetus eius frater ex altera dicta ancellyy non vi non dolo non metu inducta spontanea ut ipsa asserit et non coacta, ex certa scientia pro se et suis heredibus et successoribus universis dat donat cedit concedit solvit quittat penitus et refutat donatione pura perfecta perpetua et irrevocabili facta inter vivos eidem Pereneto presenti stipullanti solemniter et recipienti nomine et ad opus sui et heredum suorum assignatorum seu etiam assignandorum, vel cui dare legare et vendere voluerit, vel alio quoquo modo alienare voluerit omne partagium suum quod ipsa habet habere debet, habebat, seu habere debebat, seu etiam habere videbatur in hereditate et bonis Johannis ejus patris predicti et Isabelle ejus matris quondam videlicet in castro et castellania de mons, in castello et castellania byoley, in castro et castellania de prengins, in castro et /360/ castellania de bellariva, in castro et castellania de grantcort, in castro et castellania de greysis, in castro et castellania de sessens, et etiam in omnibus aliis bonis mobilibus et immobilibus et se moventibus presentibus et futuris et que existunt ad predictos Johannem et Isabellam pertinentibus et ad castra predicta quecunque sint et ubicunque et quocunque modo seu nomine censeantur, tam in terris cultis et non cultis, pratis domibus vineis nemoribus arboribus pascuis censis serviciis usagiis usamentis redditibus proventibus exitibus obventionibus hominibus taliabilibus servitiis homagiis fidelitatibus planis montibus aquis quam rebus aliis et omnes appendentias pertinentias ad predictos partagium castra et castellanias et rebus aliis prenominatis pertinentes, et omnes actiones pro premissis omnibus et singulis donatis et solutis sibi competentes seu etiam competituras, et contra omnes et quascunque personas tam ecclesiasticas quam seculares ratione et occasione premissorum et predictum est donatorum et solutorum nihil juris domini rationis proprietatis seu possessionis sibi nec etiam suis prenominatis in premissis ut predictum est donatis et quitatis retinendo tamen pro ducentis libris parvorum aureorum quas ipsa confitetur se habuisse plene et integre recepisse a dicto peroneto vel ab alio nomine ipsius pro dote et nomine et ex causa dotis sue quam pro quindecim libris ejusdem monete censualis et de redditu per annum per ipsum peronetum eidem ancelliy super pedagium de Jungnis assignatis et assetatis singulis annis percipiendis devestiensque se dicta ancellyy et ejus heredes et successores de premissis omnibus et singulis ut predictum est donatis solutis et quitatis per dictum peronetum presentem stipulantem solempniter et recipientem nominibus quibus supra per traditionem presentis /361/ jnstrumenti publici investivit et in possessionem posuit de eisdem constituendo ipsum verum procuratorem et possessorem in rem suam et se premissa nomine et ad opus ipsius possidere quousque de ipsis omnibus et singulis possessionem apprehendat corporalem que apprehendendi auctoritate ipsius propria nullo alio mandato ad ipsa expectato seu etiam expectando dat eidem peroneto licentiam et auctoritatem et ipsam sibi et suis deinceps perpetue retinendi. Que quidem omnia et singula ut superius sunt expressa mittit dicta ancellyy pro se et suis superius nominatis per pactum perpetuum et expressum juramento tactis sacrosanctis dei evangeliis corporaliter prestito et stipulatione vallatum rata grata firma perpetue tenere et habere et fideliter et inviolabiliter observare et non contravenire neque etiam contravenire volenti in aliquo consentire palam vel oculte sed ad premissa omnia et singula ut predictum est rata grata et firma perpetue tenenda et habenda fideliter et inviolabiliter observanda obligat se dicta ancelliy et suos heredes et sua bona perpetue in futurum. Renuncians siquidem ipsa ancelliy in hoc facto ex certa scientia prius certificata de jure suo per me notarium infrascriptum per juramentum et pactum predicta exceptioni doli mali metus et in factum actioni et exceptioni donationis solutionis quitationis predictarum ut predictum est factarum et exceptioni fori petitioni et oblationi libelli litis contestationi copie et exhibitioni presentis jnstrumenti publici et omni juri canonico et civili juri dicenti generalem renunciationem non valere, juri dicenti confessionem factam extra judicium et coram non suo judice non valere juri dicenti donationem factam ultra quingentos aureos sine insinuatione non valere, juri loquenti de deceptione ultra dimidium justi pretij. Vult etiam dicta Ancelliy quod in /362/ donatione solutione et quitatione predictis sint res particulares que aliqua illarum non excedat illam quantitatem quingentorum aureorum. Juri dicenti ex quacunque causa iniustum videbitur restituendum in integrum dicit pretor et omnibus causis et consuetudinibus juribus et factis, legi Julie de fundo dotali non alienando, juri ypothecarum et beneficio velleyani et omnibus etiam gratiis et privilegiis impetratis seu etiam impetrandis, indultis, seu etiam indulgendis, tacite vel expresse datis mulieribus per que per se vel per alium possent vel etiam posset presentem litteram infirmare, seu etiam in aliquo adnullare debet presens jnstrumentum fieri et retro et duplicari semel et pluries ad dictamen sapientium prout melius utilius et firmius fieri poterit et dictari substantia non mutata. Actum apud Copetum intra castellum in capella ante altare dicte capelle ubi ad hec testes vocati fuerunt specialiter et rogati videlicet humbertus frater dicte ancelliy peretus dou flonz et martinus Lathonius et ego Johannes de esterrumbiis publicus Imperialis aule et domini gebennensis episcopi notarius, qui hanc cartam rogatus a dicta ancelliy scripsi subscripsi fideliter et signis meis signavi tradidi et complevi [ … ] signum notarij ut autem presens publicum jnstrumentum maioris obtineat roboris firmitatem. Nos officialis curie gebennensis ad preces et requisitionem dicte Ancelliy nobis oblatas per dictum notarium publicum curie predicte juratum a nobis ad hoc specialiter destinatum, cui quantum ad hec commisimus vices nostras, qui nobis retulit predicta coram ipso sic fuisse celebrata, sigillum dicte curie, unacum signis dicti notarij publici, presenti jnstrumento publico duximus apponendum. Datum et actum die et anno quibus supra.
Johannes de Esterumbiis.
XLVII.
Pierre de Prangins abandonne à sa sœur Ancellye la part qui revenait à celle-ci aux château et châtellenie de Mont, qu’elle lui avait précédemment cédée.
Ao 1301, 4e des ides de janvier.
(Archives cantonales, titres du bailliage de Bonmont, 2e supplément, coté No 48.)
Nos officialis Curie Gebennensis: Notum facimus universis presentes litteras inspecturis quod in presentia Johannis de Esterumbiis notarii publici curie predicte jurati a nobis ad hec specialiter destinati, cui quantum ad hoc commisimus et committimus totaliter vices nostras et plenam fidem adhibemus. Constitutus petrus filius Johannis de prengins domicelli. Idem petrus sponte et ex certa scientia pro se et suis heredibus solvit quittat et dimittit ancellyy eius sorori et eius heredibus, et dicto notario recipienti et stipulanti nomine et ad opus ipsius ancellyy partem que contingit eidem ancellyy, et quam habet vel habere debet et sibi competit vel competere potest, in castro castellania dudo 19 de monz, et cum appendentiis et pertinentiis ad ipsum castrum predictum pertinentibus, pro servitiis et curialitatibus /364/ per ipsam ancellyy eidem peroneto temporibus retroactis factis et impensis et in premissorum remunerationem et recompensationem, quam quidem partem dicta Ancellyy eidem pereto solvit et quittavit et eius heredibus prout plenius continetur in quodam instrumento super dicta quittatione ne confecto, et vult et concedit idem peretus quod dictum jnstrumentum quoad partem ipsius ancellyy de castro predicto sit quassum et inane. Non obstantibus aliquibus pactis conventionibus juramentis promissionibus quittationibus et renunciationibus per ipsam ancellyy contentis in jnstrumento predicto super parte sua de monz predicta. Contra quam vero solutionem quittationem predictas predictus perotus promittit per pactum perpetuum et expressum juramento tactis sacrosanctis dei evangeliis corporaliter prestito et stipulatione vallatum non venire neque etiam alicui contravenire volenti in aliquo consentire, renuncians siquidem in hoc facto ex certa scientia exceptioni doli mali metus et in factum actioni et exceptioni solutionis quittationis predictarum ut predictum est non factarum, et omni juri canonico et civili, juri dicenti generalem renunciationem non valere, juri dicenti confessionem factam extra judicium, et coram non suo judice non valere. In quorum testimonium nos predictus officialis ad preces et requisitionem dicti peroti nobis oblatas per dictum notarium qui nobis retulit predicta coram ipso sic fuisse celebrata sigillum dicte curie presentibus duximus apponendum. Datum quarto Idus Januarij. Anno domini millesimo tercentesimo primo.
Johannes de Esterumbiis.
Ego vero predictus perotus ad maiorem firmitatem premissorum et in testimonium veritatis sigillum meum duxi presentibus apponendum. Datum ut supra.
XLVIII.
Quittance donnée par Louis de Cossonay et Marguerite de Sarbruches, sa femme, au comte Etienne de Montbéliard.
Ao 1365.
(Cartulaire Chalon. 2. 39.)
(Communiqué par M. Duvernoy.)
Je Loys de Cossonay, seignour de Berchier, et Marguerite de Sarbruches sa femme dame du dit lieu, façons savoir a tous ces qui varront et orront ces presentes lettres que come je, li desusdite Marguerite, ehusse baillie en garde a mon bien chier seignour et oncle, Monsr. de Montbeliart, un escrin fere, ouquel escrinet etoit une certaine somme de florins, nous li dessus diz Loys et Marguerite sa femme, cognoissons et confessons avoir ehu et recehu dou dessus dit conte le dit escrinnet, ansemble la somme de florins, tant par la forme et mesniere que li dessusdite Marguerite le baillay en garde a mon dit seignour et oncle dessus nomme, et promettons sur nostre foy de ne jamais aller encontre la tenour de la presente lettre, que je le dit Loys ai sceale de mon seal, en signe de veritey, donne le [ … ] lan de grace mil CCC seixante et cinq.
XLIX.
Louis de Cossonay, sire de Berchier, chevalier, se porte garant du seigneur de Montjoie, envers Thiebaud (VII), seigneur de Neuchâtel (en Bourgogne).
Ao 1373, 23e juin.
(Cartulaire de Neuchâtel.)
(Communiqué par M. Duvernoy).
Lan mil CCC, septante trois, le XXIIIe jour du mois de Juing, en la forterace et donjon de Berchie, en la diocese de Lausanne [ … ] est conparu Monsr. Loys de Cossenay, chevalier, lequel a dict que au sujet de la detention de Monsr. Loys, seignour de Montjoye ou chastel et forterace de Blamont que est a noble et puissant seignour Monsr. Thiebaut seignour de Nuefchastel, de par reverent pere en Dieu Msgr. Jehan par la grace de Dieu, evesque de Basle, pour certaines causes quil entendait avoir au dit seignour de Montjoye, traite a este faict avec noble et illustre Dame, Isabelle dame de Nuefchastel et contesse de Nidau, et le dit Monsr. Thiebaut de Neufchastel, ensemble de plusieurs des amis du dit seignour de Montjoye, portant que ni pour larrestement et destenue dicelluy ne pour dommages et injures pour ce soubstenues par lui et sa gent, jamais malx, dommaiges et inconvenientz aucunz ne seroient faits au dit seignour de Nuefchastel ne es seins. Declarant le diz Monsr. Loys de Cossenay quil se mect pleige et fianciez en la main du dit Monsr. Thiebaut pour le dit Loys, seignour de Montjoye , quil ne fera malx dommaiges et inconvenientz au dit Monsr. Thiebaut, par luy ne par ses aidans, amis et subjectz. /367/ Et si le contre avenoit, le dit Monsr. Loys de Cossenay, seignour de Berchie promect par son serment, jurey sur saints Evangiles de Dieu [ … ] de tourner en ostaige a Lisle sur Doubz, a Blamont ou a Nuefchastel, auquel que mieux plaira au dit seignour de Nuefchastel en personne, a deux chevaux et de y demourer a ses frais jusques a pleine satisfaction. Dont acte fait au lieu et les jour, mois et an sus indiques 20 .
L
Guillaume de Grandson, sire de Sainte-Croix et d’Aubonne, confesse avoir reçu d’Etienne, comte de Montbéliard, par les mains de Louis de Cossonay, sire de Berchier, la somme de quatorze mille florins de bon or, qu’il lui devait par suite de composition faite entr’eux par le comte Amédée de Savoye.
Ao 1381. 21e avril.
(Communiqué par M. Duvernoy.)
In nomine Domini. Amen. Per hoc presens publicum instrumentum cunctis appareat evidenter quod anno Domini millesimo CCCo octuagesimo primo, die vicesima prima /368/ mensis aprilis. Indictione quarta, pontificatus sanctissimi in Christo patris et domini domini Clementis divina providentia Pape septimi anno tercio, in mei notarii auctoritate imperiali publici et testium subscriptorum presencia, propter infra scripta, personaliter constitutus nobilis et potens vir dominus Guillelmus de Grandissone, dominus Sancte Crucis et Albone; sponte idem dominus Guillelmus confessus fuit se recepisse et realiter habuisse ab illustri et magnifico principe. domino Stephano comite Montisbellicardi, per manus nobilis viri domini Ludovici de Cossonay, domini de Berchier, militis, presente et solvente vice et nomine dicti domini comitis, quatuor decem millia florenorum boni auri et ponderis legitimi, in quibus florenis prefatus dominus comes eidem domino Guillelmo tenebatur ex causa cujusdam concordie et compositionis facte per illustrem et magnificum principem dominum Amedeum comitem Sabaudie inter prefatum dominum Guillelmum et dictum dominum comitem Montisbellicardi, super quibus quatuordecim millibus florenis auri et ponderis predictorum, prefatus dominus Guillelmus dictum dominum comitem Montisbellicardi suos heredes et bona [ … ] eorum ab ipso habentia et habitura quictavit perpetuo pro se et suis heredibus penitus et solvit et insuper se devestivit de quictatis et solutis premissis et dictum dominum comitem Montisbellicardi investivit per traditionem presentis instrumenti, nichil juris in eisdem retinendo. Insuper dictus dominus Guillelmus fecit cum dicto domino comite Montisbellicardi pactum expressum et sollempne de aliquid ulterius non petendo super quictatione premissa. Renuntiavitque idem dominus Guillelmus omni exceptioni doli, mali, metus, deceptionis et conquestionis, exceptioni dictorum florenorum non habitorum, non receptorum et /369/ non numeratorum, speique future receptionis, dicte quictationis non facte vel minus legitime et sine causa facte, omni juri canonico et civili, omni consuetudini, statuto terre et loci, et omnibus aliis exceptionibus, allegationibus, renuntiationibus et deffensionibus juris, consuetudinis et facti quibus contra [ … ] vel aliquid de predictis posset objici vel opponi, juri dicenti generalem renuntiationem non valere nisi precesserit specialis, et juravit ad sancta Dei Evangelia corporaliter prestito (juramento) idem dominus Guillelmus contra premissa non facere vel venire per se vel per alium aliqualiter in futurum. Ceterum rogavit dictus dominus Guillelmus huic presenti instrumento apponi sigillum curie officialis lausannensis, de quibus omnibus et singulis supra dictis dictus dominus Ludovicus de Cossonay, miles, nomine et ad opus ejusdem domini comitis Montisbellicardi petiit sibi fieri a me notario publico subscripto unum vel plura publica instrumenta, presentibus testibus nobilibus et potentibus viris dominis Humberto de Collumberio, domino de Willerens, ballivo Waudi, Rodulpho Rubei, Jacobo bastardo de Grandissone, militibus, Richardo de Chissie, domicello et pluribus aliis fide dignis ad premissa vocatis specialiter et rogatis. Datum et actum ut supra. Et ego Willelmus Bononeti de Staviaco, presbiter, notarius publicus auctoritate imperiali et curie domini officialis lausannensis [ … ] *
L. S.
LI.
Accensement fait par Louis, sire de Cossonay, à Jean dit Brallion, d’Arsier.
Ao 1386.
(Terrier de l’Ile, de l’an 1430, dressé par Pepin, commissaire du duc de Savoye, pour ce prince.)
(Archives du château de l’Isle, manuscrits du baron de Zurlauben, à la bibliothèque d’Arau.)
Nos Lodovicus dominus de Cossonay, de Berchie, miles. Notum serie presentium pateat universis presentes litteras inspecturis, visuris seu audituris quod nos sciens et spontaneus et ad plenum de jure nostro proprio certifficatus pro nobis et nostris ac nomine tutorio Ludovice, Johannete et Claudie filiarum bone memorie nobilis viri Ludovici domini de Cossonay dilecti nepotis [ … ] et Nycolete filie quondam nobilis viri Guillelmi domini de Montagniaco le Mons, accensavimus et accensamus et ad censum sub homagio ligio cum omni dominio mero, mixto imperio et omnimoda jurisdictione censu et conditionibus inferius limitatis et declaratis dimisimus et dimittimus et totaliter jure proprio et imperpetuum tradidimus et tradimus et nos accensavisse et ad censum perpetuum sub dicto homagio omni dominio mero mixto imperio et omnimoda jurisdictione dimisisse et tradidisse prout melius, sanius et clarius dici, interpretari aut exponi juxta dictamen consilium proborum et sapientium potest confiteri Johanni dicto Mallon (Brallion) de Arsier /371/ Gebennensis diocesis presenti, recipienti et solempniter stipulanti pro se et suis heredibus quibuscunque res et possessiones nostras et dictarum filiarum inferius limitatas, sitas et jacentes in villa, territorio et finagio de Lila et de Villard-Bozon. Primo unam grangiam sitam apud Billard-Bozon ante castrum dicti loci, etc. Item pratum nostrum situm, etc. Item unam posam ochie sitam juxta pratum Clementie uxoris Giroldi de Conay domicelli, etc. Item tres posas terre, etc. Item duas posas terre sitas juxta terram dominorum de Monte Richerio, etc. Item tres posas terre sitas loco dicto eis tierres juxta terram predicti Girardi Messaz a parte venti et a parte boree affrontat prato nostri dicti domini et dictarum filiarum a parte orientis cum fundis, juribus, fructibus, exitibus, juvanciis, appendenciis et suis pertinenciis universis videlicet sub annuo et perpetuoque censu homagio et omni dominio ut supra decem cuparum boni frumenti receptibilis ad mensuram de Cossonay, quinquaginta solidorum lausannensium bone monete et quatuor bonorum caponum censualium nobis dicto domino et nostris et nomine quo supra per dictum Johannem et suos quoscunque perpetue singulis annis in quolibet festo beati Michaelis archangeli persolvendis omni impedimento cessante et remoto et ultra pro eo quod predictus Johannes Brallion et sui quicunque stant semper et remanent perpetue homines ligii nostri dicti domini, nostrorum, dictarumque filiarum et suorum precunctis dominis, et non possunt nec debent perpetue facere residentiam nec mansionem suam personalem alicubi quorumque (locorum) nisi penes nos dictum dominum et dictas filias in grangia prelimitata, et si forte alibi quorumque predictus Johannes vel sui fecerint in futurum residentiam et mansionem personalem suam nisi penes nos in /372/ grangia predicta ex tunc et ex nunc dictos Johannes et sui quicunque sint semper et remaneant perpetue et esse debent homines talliabiles ad misericordiam nostri dicti domini et dictarum filiarum et nostrorum, et eo casu nos dominus dicteque filie ipsum Johannem et suos possumus nostri ubicunque compellere et cogere per quemcunque judicem ecclesiasticum et secularem vel per alterum ipsorum per quem malueremus per captionem et detentionem corporis et omnium bonorum suorum quorumcunque. Devestientes nos Ludovicus dominus predictus pro nobis et nostris et nomine quo supra de rebus et possessionibus per nos ut dictum est accensatis cum fundis, juribus, fructibus, exitibus, juvanciis, appendenciis et suis pertinenciis universis predictum Johannem et suos investiendo corporaliter et perpetue de eisdem per presentes animo in ipsorum possessionem corporalem et vacuam induendo et utile dudum (?) (dominium) penitus transferendo; salvis et exceptis homagio, dominio, censu et conditionibus predictis. Promittens nos Ludovicus dominus predictus pro nobis et nostris et nomine tutoris quo supra bona fide nostra loco juramenti nostri prestiti et sub hypotheca rerum nostrarum de predictis rebus et possessionibus nostris per nos ut dictum est accensatis cum fondis, juribus, fructibus, exitibus, juvanciis, appendenciis et suis pertinenciis universis predictis Johanni et suis bonam et legitimam guerentiam pacis perpetue pure et libere contra omnes et coram omnibus in judicio et extra ac in omni parte litis turbationis placiti et controversie nostris et nostrorum propriis laboribus, missionibus et expensis, salvis semper et exceptis homagio, dominio et conditionibus predictis, aliquo jure lege vel consuetudine in contrarium premissorum facientibus super hiis nonobstantibus, quibus /373/ expresse per presentes (renuntiamus) et exceptioni dicte accensationis ut dictum est non facte vel minus solempniter facte. Promittens insuper nos Ludovicus dominus predictus pro nobis et nostris nomine quo supra bona fide nostra contra predicta aliquid de predictis seu presens instrumentum venire vel facere per nos vel per alium, etc. Datum quinta decima die mensis Maii: anno Domini millesimo tercentesimo octuagesimo sexto.
Per Johannem Oubani de Morgia.
LII.
Jean Moschet, donzel, abandonne au couvent de Bonmont ses droits à la grange d’Outard, et Aymon de Prangins, sire de Nyon, scelle cet abandon.
Ao 1291, le jeudi avant la fête de St. Jean-Baptiste.
(Archives cantonales, titres du bailliage de Bonmont, supplément, coté No 15.)
(Collationné à l’original.)
Ego Johannes Moschet domicellus filius quondam domini Jacobi Moschet deschannens militis Notum facio vniuersis presentes litteras inspecturis Quod ego non vi. non dolo. non metu. ductus set spontanea voluntate. soluo. quitto et remitto pro me. et heredibus meis religiosis viris abbati et conuentui boni Montis. quidquid iuris. actionis. querele. uel demande habebam. seu habere poteram. uel michi competebat seu competere poterat contra dictos religiosos et /374/ specaliter super quodam gietu seu receptum quem me dicebam habere annuatim in grangia sua de altari, dictis religiosis negantibus predicta vera esse. Dans et concedens predictis religiosis in puram et perpetuam elemosinam pro remedio anime mee et antecessorum meorum si quid iuris, actionis et demande habebam uel habere poteram in dicta grangia de altari ex hereditate paterna seu alia quacunque ex causa. promittens bona fide. contra dictam quitationem. seu elemosinam per me siue per alium non venire in futurum. In cuius rei testimonium sigillum Aymonis de pringins domini de nyons apponi rogaui huic scripto. Et nos predictus Aymo ad preces et requisitionem predicti Johannis Moschet sigillum nostrum presentibus duximus apponendum. Datum apud nyons, die jovis ante festum beati Johannis baptiste. Anno. domini. Mo. CCo. nonagesimo, primo 21 .
(Sceau d’Aymon de Prangins, sire de Nyon.)
(Verso: carta Moschet deschannens. grange de Outard)
LIII.
Lionette, dame de Gex, soumet au fief de Béatrix, comtesse de Viennois et d’Albon, et dame de Faucigny, ce qu’elle possède en alleu dans les diocèses de Genève et de Lausanne, et, entr’autres, la suzeraineté du château de Prangins 22 .
Ao 1277, vendredi avant les nones de février.
(Archives cantonales, grosse des fiefs nobles du Pays de Vaud, par Balay, fo. 232.)
(Collationné à la grosse originale.)
In Dei nomine amen. Anno ab Incarnatione Domini millesimo ducentesimo septuagesimo septimo Inditione quinta die Veneris pridie nonas februarias. Coram me notario et testibus jnfrascriptis. Nobilis mulier Leoneta domina de Jay non vi non dolo vel metu nec aliqua caliditate jnducta sed pura et spontanea voluntate de consensu et expressa voluntate petri filii sui jbidem presentis et consentientis. asserens res jnfrascriptas ad ipsam ratione dominij pertinere. Et eas de puro allodio se tenere habere et possidere vel quasi. omnes res jnfrascriptas et singulas receptas jn feudum ab illustri domina. B. (Beatrix) viennensis et albone comitissa et domina foucigniaci. Confitens et maniffeste recognoscens. predicta domina Leoneta post premissa jncontinenti res jamdictas se habere et tenere. et tenere velle et debere in feudum /376/ a dicta domina comitissa et domina foucigniaci et eius successoribus. Promittens nichilhominus dicta domina Leoneta pro se et suis successoribus predicte domine. B. pro se et suis successoribus stipulanti et recipienti. quod predictas res habebunt et tenebunt jn feudum perpetuo a dicta domina comitissa et domina foucigniaci. tam jpsa quam eius jmposterum successores et pro jpsis cum aliis que ab eadem in feudum tenere dignoscitur eidem domine Comitisse et domine foucigniaci. fidelitatem ligiam et alia vsagia exhibebunt. que vassalli tenentur suis dominis exhibere. Res vero recepte et recognite in feudum a dicta domina Lioneta sunt hee. In primis dominium Castri de Castillione in michaillia cum omni jure quod. habebat in dicto Castro et mandamento jpsius. et quidquid dominij habebat et habere debebat jn tota Michailla. Item Castrum de clusa cum juribus et appendentiis dicti Castri. Item Castrum de pomer. Item dominium Castri de estoz-rout cum dominio rerum quas dominus Rodulphus de liurone tenet et tenere debebat ab eadem domina Leoneta. Item dominium Castri de sancto Johanne de Genoll. (Gonvelles?) et Castri de fleyer et Castri de poulier et castri de Greillier et Castri de Prangins et Castri de genolier et Castri de monte Richerio Et domus fortis de Colay. Cum omnibus juribus et pertinentiis fidelitatibus et vsagiis predictarum rerum. Et generaliter quidquid habebat et habere debebat alodii et dominii jn dyocesibus gebennensi et lausannensi. Siue ipsa predicta tenebat vel alius ab jpsa. Et hoc jn quibuscunque rebus predictum alodium consistat Siue sint terre culte siue jnculte. homagia vel fidelitates. vel alia vsagia pascua nemora prata piscationes jura seruitutes et alia quocunque nomine censeantur. Pro quibus receptione recognitione et confessione. dicta domina Comitissa et domina /377/ foucigniaci. dedit soluit et quittauit et remisit dicte domine Leonete. nongentas libras viennenses. jn quibus dicta domina Leoneta tenebatur ei. pro dotibus Beatricis et Agnetis filiarum dicte domine Leonete. quas dotauerat dicta domina comitissa. Item dedit soluit remisit et quittauit. dicta domina comitissa eidem domine Leonete. et eius successoribus jmposterum. omnia que dicta domina Leoneta tenebat et possidebat vel quasi per se vel per alium in mandamento de berseya. et parrochia Sancti luppi vsque ad Clusam in hominibus decimis terris pratis nemoribus vsagiis et rebus aliis vniuersis. super quibus dicta domina. Comitissa et domina foucigniaci habere jus seu requisitionem aliquam jntendebat. directo tamen dominio sibi et suis. successoribus jn omnibus et singulis predictis rebus reseruato. Que omnia et singula suprascripta. predicte domine promiserunt sibi ad jnuicem juramento prestito super sancta Dei euuangelia corporalj. de voluntate etiam filiorum suorum scilicet jllustris viri domini Johannis Dalphini Comitis Viennensis et albone. filii dicte domine Comitisse et domine foucigniaci et petri filii dicte domine leonete. hoc jddem sibi ad jnuicem promittentium et jurantium attendere perpetuo et seruare et contra predicta vel aliquod de predictis nullo modo per se vel per alium facere vel venire. nec venienti alicuj consentire. Renuntiantes in omnibus et singulis supradictis. tam predicte domine quam predicti filii earumdem. exceptioni non numerate pecunie doli mali metus et in factum actioni. et exceptioni et beneficio restitutionis in jntegrum. quod datur minoribus jn contractibus lesis. et omni juri canonico et ciuili scripto et non scripto. promulgato et promulgando statuto et consuetudini. per quod et per quam aduersus predicta vel aliquod de predictis possent facere vel venire. vel contra ea /378/ nullathenus se tueri. De aliis autem rebus vt dictum est superius receptis et recognitis. dicta domina Leoneta se deuestiuit in manu dicte domine Comitisse et domine foucigniaci. et etiam cum baculo jnuestiuit. Que domina Comitissa et domina foucigniaci continuo dictam dominam Leonetam de predictis rebus cum eodem baculo jnuestiuit. Et eam jnde retinuit. Item fuit actum. jnter dictas dominas quod de predictis fiant duo publica jnstrumenta. vnius et eiusdem tenoris. scilicet vnum pro dicta domina Comitissa et domina foucigniaci. et aliud pro dicta domina Leoneta. Que jnstrumenta dictentur corrigantur et emendentur ad consilium vnius vel plurium sapientium. facti tamen substantia non mutata et sigillis dictarum dominarum. et dicti petri et Reuerendi patris domini episcopi gratianopolitani sigillentur. cuius juriditioni. se suposuerunt scienter pro predictis omnibus et singulis firmiter attendendis. Actum Vsilie in camera dicte domine comitisse presentibus domino guillelmo de Comer. 23 decano gratianopolitano. domino petro de sancto georio decano lausannensi domino guillelmo abbate Calesij. domino thoma de harbeisio cantore ecclesie beati andree gratianopolitane. domino guigone de glesio canonico dicte ecclesie domino humberto de Rosseillione milite. guillelmo de viramolino canonico gebennensi. petro de clusis judice communis curie gratianopolitane Ybleto de mont domicello. Reymondo de bona. Johanne de pommerers et pluribus aliis testibus ad hec vocatis et rogatis. Et Ego henriguetus filius Simbardi de florentia. jmperiali auctoritate judex vt notarius predictis jnterfui et rogatus scripsi ea fideliter et publicaui.
LIV.
Jean, sire de Cossonay, reconnaît devoir au moine Henry, son consanguin, la somme de cinquante livres lausannoises, pour prêt légitime.
Ao 1302, mai.
(Archives de l’Etat de Neuchâtel, coté U, no 37.)
(Collationné à l’original.)
Nos frater petrus prior de cossonay et Girardus de chessaux. vicarius dicti loci. Notum facimus vniuersis. quod nos vidimus et de verbo ad verbum legimus quamdam literam non cancellatam non violatam non coruptam non rasam. nec in aliqua sui parte coruptam. sigillo Nobilis viri domini Johannis quondam domini de cossonay. unacum sigillo curie lausannensis sigillatam cuius. tenor talis est. Ego Johannes dominus de cossonay. domicellus. Notum facio vniuersis. quod Ego debeo et me debere confiteor. henrico monaco consanguineo meo quinquaginta libras bonorum lausannensium ex causa legitimi mutui. mihi. a dicto henrico facto. In bona pecunia numerata. Renuncians in hoc facto exceptioni pecunie non numerate non recepte non habite speique future numerationis quam quidem summam pecunie predictam teneor et promitto dicto henrico juramento a me super sancta dei euuangelia corporaliter prestito vel eius certo mandato omni exceptione et ablegatione juris et facti remota. solvere et reddere ininstanti proximo festo beati michaelis. /380/ Quod si non facerem constituo extunc in antea et facio dictum henricum et eius mandatum meum certum et specialem nuncium. ad recipiendum mutuo dicto termino elapso a quocunque voluerit super me ad uxuras debitum supradictum scilicet quamlibet libram dicti debiti pro duobus denariis lausannensibus per quamlibet septemanam durante mutuo supradicto. super quo mutuo teneor et promitto dicto henrico juramento. meo quo supra ipsum henricum et eius heredes. indempnes reddere totaliter et seruare. ab omnibus danpnis grauaminibus. expensis et interesse que et quos. ipsi tantum suo senplici verbo sine juramenti et probationis honeris. dicent se habuisse sustinuisse vel incurisse quoquo modo. occasione mutui supradicti: et si forte defecerim in promissis dedi et do constitui et constituo de predictis adtendendis et conplendis dicto henrico et eius heredibus et mandato suo meos census de suprapetram in bladis et deneriis censualibus quocunque sint vel esse possent. vel quocunque nomine censeantur. Renuncians in hoc facto. ego predictus Johannes dominus de cossonay. omni testimonio literarum siue virorum testium per quod de predictis posset probari soluctio siue quitatio. nisi per presentem literam cancellatam. In cuius rei testimonium. Ego predictus Johannes dominus de cossonay sigillum meum apposui huic scripto. et ad maiorem firmitatem sigillum curie lausannensis. apponi presentibus procuraui. Datum mense maii anno. domini Mo. CCCo. secundo. In cuius visionis rei testimonium. Nos frater petrus et Girardus vicarius. predicti sigilla nostra apponimus huic scripto. Datum mense. Junii anno. domini. Mo. CCCo. sexto.
(Sceaux du prieur et du vicaire de Cossonay.)