/X/

CARTULAIRE DE ROMAINMOTIER.

A l’époque de la conquête du Pays-de-Vaud et de la Réforme évangélique en 1536, une grande quantité de documents appartenant aux corporations religieuses de ce pays fureut transportés pêle-mêle et déposés dans les monastères fribourgeois où ils sont vraisemblablement restés jusqu’à ce jour ignorés ou tout au moins inexplorés dans quelque recoin poudreux de leurs archives. Telle fut aussi la destinée du Cartulaire de Romainmotier qui demeura inconnu pendant près de trois siècles jusqu’au moment où ce Cartulaire ayant passé dans les archives de l’Etat de Fribourg il fut communiqué à son excellence feu M. l’avoyer Nicolas-Frédéric de Mulinen qui se hâta de faire jouir les érudits de cette précieuse découverte en en publiant les dix premiers feuillets dans le troisième volume des mémoires de la société d’histoire suisse (Schweizerische Geschichtforscher, Berne, 1820) accompagnés de notes et de savants éclaircissements.

Cette publication n’ayant pas été continuée dans l’ouvrage précité, la Société d’histoire de la Suisse romande se fait un devoir de publier ce Cartulaire dans ses /XI/ Mémoires, d’après une copie collationnée sur l’original qui lui a été abandonnée dans ce but par l’auteur de cette notice préliminaire.

A cette occasion, nous nous hâtons de rendre un témoignage public à l’empressement avec lequel le document original nous a été communiqué il y a quelques années par MM. Stutz, archiviste de l’Etat, et Daguet, commissaire-général du canton de Fribourg, pour collationner la copie avec le Cartulaire. M. le chancelier actuel de Werro a bien voulu ajouter à l’obligeance de son devancier en surveillant lui-même la confection du fac-simile joint à notre publication: les frais et débours occasionnés pour se procurer la copie et le fac-simile en question ne concernent en aucune façon la Chancellerie fribourgeoise dont l’obligeance a été absolument gratuite.

Le Cartulaire de Romainmotier forme un volume petit in-folio contenant quarante-cinq feuillets en parchemin paginés au recto de chaque feuillet jusqu’au trente et unième inclusivement. Il se compose de deux parties: la première, jusqu’au trente et unième feuillet, est entièrement écrite de la même main et renferme des documents dont la date remonte aux X^e, XI^e et XII^e siècles; la seconde partie, écrite d’une main beaucoup plus moderne, renferme quelques documents du XII^e siècle, quoique le plus grand nombre soit du XIII^e. Plusieurs documents sont entièrement dépourvus de dates chronologiques auxquelles on doit suppléer par des inductions tirées du texte même, et, comme ces inductions sont plus ou moins controversables, on s’est abstenu de commenter ces dates incertaines. C’est par la même raison /XII/ que l’éditeur n’a pas cru devoir suivre dans sa publication l’exemple donné par le savant annotateur du fragment inséré dans le Geschichtforscher.

Nous ferons remarquer ici que ce Cartulaire est bien loin de renfermer toutes les chartes qui concernent l’ancien prieuré de Romainmotier: M. Frédéric de Charrière dont les précieuses recherches ont valu au public l’histoire de ce monastère remplit cette lacune en joignant à la suite du Cartulaire une série de documents dont la valeur n’est pas moindre et qu’il a recueillis tant dans les archives de l’Etat de Vaud que dans celles de la ville de Romainmotier.

Quelques-unes des chartes renfermées dans le Cartulaire ont été publiées dans le siècle passé soit par l’abbé Guillaume, dans son histoire des sires de Salins, soit dans l’ouvrage de Zapf intitulé Monumenta, anecdota, etc., mais cela ne nous a point empêchés de publier ce Cartulaire dans son ensemble et avec toute la fidélité que réclament les écrits de ce genre. Toutefois, nous prévenons les lecteurs que le texte présente par fois des lacunes, des locutions vicieuses et des noms-propres de localités et de personnes étrangement défigurés. Ces inexactitudes se retrouvent dans tous les documents de cette espèce, mais leur rectification appartient aux commentateurs plutôt qu’aux éditeurs de ces monuments historiques.

NOTA BENE: PRINCIPES DE LA PRÉSENTE EDITION:

Nous avons suivi strictement dans la présente édition le texte présenté en 1844 par M. Frédéric de Gingins La Sarraz, malgré toutes ses imperfections, ne corrigeant que les erreurs typographiques manifestes.

Conventions utilisées:
et <et>: mot redoublé par erreur dans le texte
au[t]: lettre manquant dans le texte de 1844, rajoutée dans cette version électronique.
/nnn/ = pagination dans la publication de 1844
¦n¦ = pagination originale de la partie ancienne du cartulaire
¦¦n¦¦ = pagination originale de la partie moderne du cartulaire

/417/

Chartularium.

In nomine patris et filii et spiritus sancti incipit prefatiuncula libri cartularis sti. petri principis Apostolorum monasterii romanensis; ad honorem summe trinitatis noticiem fidelium tradere disponimus: a quibus institutoribus romanum monasterium locis jurensibus repperiatur anterius esse constructus; Primus enim edificator ipsius loci Flodoveus rex fuit, sicuti papa Gregorius piissimo patri nostro Odiloni privilegium tradens aptissime scripsit; Deinde dominus Stephanus venerabilis romanæ sedis episcopus a pipino rege vocatus iter agens in supra dicto loco ospitium sibi preparare jussit, et servitium habitantium benigne suscipiens illum benedixit et sanctificavit, — ad honorem apostolorum ecclesias ibi consecravit ac romanum monasterium post hinc vocari precepit; Qui locus a malis hominibus et ab importunis vicinis postea destitutus extitit; donec Adeleydis comitissa venerabilis in priorem statum restituendum sto. Oddoni cluniensis abbati sub predicto nomine et privilegio romanæ sedis in perpetuum contradidit; succedente quoque tempore Chunradus rex, cum Mathilde conjuge nobilissima beatæ recordationis Maiolo et successoribus ejus commendavit, per quorum studium ad secularem honorem et ad religionem monasticam deductus et restitutus: Cui succedens Odilo vir beatissimus, /418/ virtute et pietate refulgens in hujus loci desudavit utilitatibus, tam apud romanam sedem transigendo de antiqui privilegii conservatione, quam apud principes de possessionum donationem [ … ] restitutionem; Quo ad celestia translato successit pater piissimus Hugo, qui stm. papam Leonem ad has partes gallicas transiturum propter antiquam autoritatem adhuc confirmandam adduxit in hunc locum; cum quibus fuerunt: dominus Avinardus, lugdunensis Archi-episcopus et illustrissimus Hugo, bisonticensis presul metropolitanus: nec non et venerabilis Fredericus ¦2¦, genevensis episcopus; convenit etiam Adalbertus, princeps castri grantionensis cum suis militibus, contra quem sanctus papa valde comotus est pro loci depredationibus; nec non cleri vel populi maxima multitudo, quorum non potuit comprehendi numerus; Ergo patre nostro beatissimo Hugone suggerente sanctus apostolicus super altare beati Petri missam celebravit, in auribus confluentis populi pristinam loci auctoritatem confirmavit, invasores et vastatores ejus excommunicavit, et nisi resipiscerent, ab universalis ecclesiæ catholicæ sancta communione, sub anathematis obligatione, sine fine segregavit; Hec igitur quasi rerum gestarum ordinem observantes breviando transcurrimus; sed a modo — qualiter locus iste vel supradictorum presulum decretis, vel aliorum pontificum romanorum privilegiis sit confirmatus singillatim unius cujusque scripta ponentes quantum domino auxiliante potuerimus apertissime locis competentibus intimabimus; Adjungemus etiam, quibus beneficiis et decretis imperatorum et regum sit adornatus ac corroboratus, quibus sigillis archipresulum et episcoporum sit sublimatus et honoratus, quibus consulum et principum donis sit multiplicatus, ceterorum quoque fidelium oblationibus et elemosinis amplificatus. Gratia et misericordia domini nostri Jesu Christi, cui gratia laus et imperium per infinita secula seculorum; Amen! Explicit prefatio:

/419/

Episcopus, servus servorum domini.

H. dilectissimo filio imperatori romanorum et regi burgundionum, Episcopis et principibus regionis illius salutem et apostolicam benedictionem; Volo scire dominationem vestram et successorum vestrorum; quia monasterium, quod vocatur romanum, fuit quondam commendatum antecessoribus nostris ad servandum et custodiendum et tuendum; non ad dandum et vendendum, nec ad beneficium dandum; sed qua occasione illud accidit, paucis vobis me dicere libuit. Multorum ¦3¦ relatione didici, quod dominus Stephanus venerabilis hujus romane sedis episcopus quibusdam necessitatibus impeditus, et a Longobardis graviter angustatus, necesse habuit consilium querere a francorum rege; quia carebat tunc romanus orbis persona imperatoris, et qui consules et dictatores videbantur, non erant tantæ virtutis; ut possent sanctam ecclesiam romanam liberare a tot imminentibus turbinibus; Erat enim tunc temporis impartibus galliæ rex pius, nomine pipinus, ille pipinus, cujus filius fuit heres et imitator Karolus Magnus; qui audiens necessitatem sanctæ romanæ ecclesiæ, vocavit predictum dominum, papam Stephanum; ut ad se veniret et de principibus tres secum deduceret, cum quibus tale consilium inveniret, quo ejus ecclesiæ subveniret; Annuens precibus regis, usque parisius venit; Susceptus est honorifice, ut pontifex summus, a rege et regni principibus; et tanto honore et reverentia illum rex coluit; ut utrosque decuit, multoque tempore secum retinuit; In quo loco multa miracula per eum dominus dignatus est operare; Ut de ceteris taceam, ut libri illius monasterii locuntur, visus est presentiam apostolorum Petri et Pauli et beatorum martirum ibi quiescentium sibi allocutos; ut ecclesiam illam apostolorum auctoritate sublimaret, et supradictum regem P. et filios ejus reges /420/ eligeret et consecraret, et divina et apostolica auctoritate preciperet; ut nullus mortalium per succedentia tempora in illo regno, nisi de illorum prosapia et propagine regem ordinare auderet; In supradicto vero negotio et itinere in quibusdam jurensibus partibus posito monasterio jussit sibi hospitium preparare; sed susceptus et servitio habitantium fruitus, ut erat pius et misericors, hospitium benigne suscepit; Et ex caritate locum benedixit et sanctificavit et ad honorem apostolorum ecclesias ibi consecravit, et romanum monasterium nominavit; Qui locus, ut audivimus, postea a malis hominibus et ab importunis vicinis destitutus est; sed domino annuente ¦4¦ a rege Chonrado et Matilda, ejus conjuge nobilissima beatæ recordationis, Majolo et successoribus ejus Monagchis commendatus, per illorum studium ad secularem honorem et ad religionem monasticam deductus est et restitutus; Illa ordinatio beati Majoli et regis et reginæ fixa et stabilis permaneat; Ceterum volo, ut res ad nos semper respiciat, ita ut si aliquis ibi injuriam fecerit, et ex nostra parte et successorum nostrorum reclamationem audierit et noluerit emendare, ad plenum — sciat, se apostolica auctoritate excommunicandum.

Cunctis sane considerantibus liquet, quod ita dei dispensatio quibusque divitibus consulit, ut ex rebus, quæ transitoriæ possidentur, si eis bene utantur, semper mansura valeant premia promereri; Quod videlicet divinus sermo possibile ostendens, atque ad hoc omnino suadens dicit: divitiæ viri redenptio anime ejus. Quod ego Adeleydis comitissa sollicite perpendens ac proprie saluti, dum licitum est, providere cupiens ratum immo pernecessarium duxi, ut ex rebus, quæ mihi temporaliter conlatæ sunt, ad emolumentum animæ meæ aliquantulum impertiar: Quippe quæ adeo mihi videor excrevisse, ne fortassis totum ad curam corporis in supremo redarguar /421/ expendisse quin potius cum supprema sors cuncta rapuerit, quiddam mihi gaudeam reservasse; Quæ scilicet causa ulla specie vel modo congruentius posse fieri videtur, nisi ut juxta domini preceptum, amicos mihi faciam pauperes ejus; Utque hujusmodi actio non ad tempus, sed continuo peragatur, monastica professione congregatos ex propriis sumptibus sustentem; Ea siquidem fide, ea spe, ul quamvis ego ipsa Adeleydis cuncta contempnere nequeo, tamen dum mundi contemptores, quos justos credo, susceperim, justorum mercedem suscipiam; Igitur omnibus in unitate fidei viventibus, Christique misericordiam prestolantibus, qui sibi suscessuri sunt, et usque ad seculi consummationem ¦5¦ victuri notum sit, quod res juris mei, quæ mihi per preceptum domini Rodulfi, regis mei, videlicet dulcissimi atque dilectissimi germani obvenerunt, hoc est monasterium, quod romanis vocatur, quod situm est in pago Vualdensi, cum omni Abbatia et cum omnibus rebus et acjacentibus ad ipsam Abbatiam pertinentibus dudum a sanctis patribus illic perordinatis; Quod sane prefatum romanis monasterium olim in honorem apostolorum principum, Petri scilicet et Pauli sub monasticha professione fuerat constructum, sed modo ab eorum habitatione privatum penitus per amorem domini nostri Jesu Christi ac eorundem Apostolorum de meo jure et dominatione ipsa ego jam sæpe dicta Adeleydis in dominium et providentiam monachorum per omnia transfundo, id est Odonis venerabilis ac reverentissimi Abbatis omniumque fratrum ac catervæ monachorum sub ejus regimine cluniacensis cenobii degentium, ea dumtaxat ratione, ut ipsi monachi, prout potuerunt, ipsum monasterium per intercessionem ipsorum Apostolorum Christo propitiante, in priorem studeant reformare statum. Predictus vero abbas quo advixerit, vel ipsi monachi idem monasterium ita possideant, ut quamvis apostolicæ sedi sicut et cluniacus delegatum sit, semper tamen velud una congregatio sub uno degant atque disponantur abbate, in tantum ut cum iste discesserit, non liceat aut istis aut illis sine communi consensu /422/ abbatem sibi preficere, nec privatim, quod absit, isti alium nisi ipsum, quem illi habuerint, substituere presumant, quin valde injustum esset, si illi, qui forte velud filii Romano monasterio succreverint, socialitatem cluniensium, qui veluti patres locum resuscitant aliquando discederint; Sane in ordinando Abbate constitutio Sti. Benedicti semper emineat, adeo ut si aut illius aut istius congregationis minima pars saniori consilio meliorem personam eligere voluerit, ceteri juxta regulam ej^s consentiant; De fratribus vero vel hinc illic vel inde huc, pro utilitate transmutandis, sive etiam de subsidiis ¦6¦, quæ forte uni loco plus quam alteri abundaverint vicissim ex altero in alterum transferendis in potestate abbatis sit; Et ut inter ipsos germanior socialitas perseveret, ipsas quoque divinæ servitutis aut eleemosynarum, seu cujuslibet boni operis functiones ita communiter teneant, ut quod perbonæ memoriæ Vuillelmo vel certe aliis, aut vivis, aut defunctis aput cluniacum geritur nobis atque nostratibus perficiat, et quod romanis monasterio pro nobis juxta voluntatem domini gestum fuerit, ipsi adæque participentur; Hanc igitur donationem per dei amorem et sanctorum Apostolorum imprimis facio, deinde pro anima germani et dulcissimi mei domini Rodulfi regis harum videlicet rerum Largitorem, tum vero pro requie domini mei piæ memoriæ, principis Richardi, ac pro Vuella regina, dehinc pro me et domino Rodulfo rege, filio meo, iitem Rodulfo rege, nepote meo, pro aliis quoque filiis meis, Hugone, Bosone et Ludovico, nepote; S. et pro cæteris consanguineis nostris atque his, qui nostro servitio adherent, pro genitore etiam ac genitrice mea et domino Hugone insigni abbate seu ceteris nostris utriusque sexus propinquis, postremo pro illis, qui adjutorium aut defensionem monachis ibi consistentibus prestiterunt, pro statu quoque totius religionis et pro omnibus catholicis, vel vivis, vel defunctis; Momachi vero in ibi consistentes modum conversationis istius, quæ nunc ad informandum eos, qui futuri sunt, de Cluniaco transfertur ita conservent, ut eundem modum in victu atque /423/ vestitu, in abstinentia, in psalmodia, in silentio, in hospitalitate, in mutua dilectione et subjectione atque in bono obedientiae nullatenus inminuant. Placuit etiam huic testamento inseri, ut ab hac die nec nostro, nec parentum nostrorum, nec fastibus regiæ magnitudinis, nec cujuslibet terrenæ potestatis jugo subitiantur, idem Monachi ibi congregati; Neque aliquis principum secularium, non comes quisquam, nec episcopus qui libet, non pontifex supradicte sedis romanæ, per dominum et in domino omnes sanctos ejus et tremendi judicii diem contestor deprecor invadat res ipsorum dei ¦7¦ servorum; Non distrahat, non minuat, non procanuet, non beneficiet alicui, non aliquem prelatum super eos, contra eorum voluntatem constituat; Et ut hoc nefas omnibus temerariis ac improbis artius inibeatur adhuc idem inculcans subjungo; Et obsecro vos, O sancti Apostoli et gloriosi principes terræ, Petre et Paule, et te, pontifex pontificum apostolicæ sedis, ut per autoritatem canonicam et apostolicam, quam a deo acepisti, alienes a consortio sanctæ dei ecclesiæ et sempiternæ vitæ predones et invasores atque distractores harum rerum, quas supradictis servis dei hilari mente promtaque voluntate dono, sitisque tutores ac defensores jamdicti loci Romanis, et servorum dei ibi commorantium ac commanentium; Harum quoque omnium facultatum propter helemosinam et clementiam ac misericordiam piissimi redemptoris nostri; Si quis forte, quod absit, et quod per domini misericordiam et patrocinia apostolorum evenire non estimo, vel ex propinquis aut extraneis, vel ex qualibet conditione sive potestate qualicunque calliditate contra hoc testamentum, quod pro Dei amore omnipotentis ac veneratione principum Apostolorum, Petri et Pauli fieri sanctivi, aliquam concussionem inferre temptaverit, primum quidem iram dei omnipotentis incurrat auferatque deus partem illius de terra viventium et deleat nomen ejus de libro vitæ, fiatque pars illius cum his, qui dixerunt domino deo, recede a nobis, et cum Datan et Abiron, quos terra aperto ore deglutivit, et vivos infernus absorbuit, /424/ perhennem incurrant dampnationem; Socius quoque vidæ proditoris domini effectus æternis cruciatibus retrusus teneatur, et ne ei in presenti seculo humanis oculis inpune videatur, in corpore quidem proprio futuræ dampnationis tormenta experiatur, sortitus duplicem direptionis penam cum heliodoro et antiocho, quorum alter acris verberibus coercitus vix semivivus evasit, alter vero nutu superno percussus, putrescentibus membris et scatentibus vermibus, miserrime interiit, ceterisque sacrilegis ¦8¦, qui erarium domus domini temerarie præsumpserant, particeps existat, habeatque, nisi resipuerit, archiclavum totius monarchiæ ecclesiarum vinctos ibi Sancto Paulo obstitorem et ameni paradisi aditus contraditorem, quos si vellet habere poterat pro se piissimos intercessores; Secundum vero mundialem Legem his qui intulerit calumniam C. auri libras, cogente judiciaria potestate compulsus exsolvat et congressio illius frustrata nullum omnino obtineat effectum, sed hujus firmitas testamenti omni auctoritate suffulta semper inviolata et inconcussa permaneat cum stipulatione subnixa. Sig † Adeleydis comitisse regiæ matris et Abbatissæ, hoc testamentum auctorizantis fierique jubentis. Sig. † Juditte filiæ Rodulfi regis. Sig. † Albrade. Sig. H VIII donis. Signum Eynrici. Sign. Ugonis, incliti comitis atque fratris augusti Rodulfi regis. Sig † Gozfredi. Sig † Rodulfi filii Ludovici imperatoris. Signum Illdegango indigno secerdote. Sig † Utulrici. Sig † Stephani. Sig † Cristiani. Sig † Gonfredi. Signum Umberti. Sig † Bosonis. Sig H Bacconis. Signum Leodfredi. Sign. Bligerio. Sign. Rodulfi. Sign. Bernadi.

Data VIII X. K † IVLII.

Ego Ildebrannus sacerdos ad vicem cancellarii scripsi et subscripsi Anno V. Regnante Rodulfo, gloriosissimo rege, Indictione II. Actum publice in villa Bolaco ¹ .

/425/

Gregorius episcopus servus servorum dei.

Dilecto filio Odiloni abbati monasterii cluniensis, ædificati in honorem beatorum apostolorum, Petri et Pauli, sito in pago matisconensi et per te in eodem monasterio tuis successoribus in perpetuum; Convenit apostolico moderamine benivola cum passione pie poscentium votis succurrere et alacri devotione his prebere assensum; Ex hoc enim potissimum prœmium a conditore omnium promerebimur. Igitur quia poscitis a nobis quatenus ¦9¦ prædictum monasterium in illo statu, quo a Willelmo duce per testamentum manere decretum etiam nostra auctoritate apostolica in perpetuum constare decerneremus, stæ. romanæ ecclesiæ, cui deo auctori deservimus ad tuendum commissum etiam inclinati precibus tuis tibi ad regendum concedimus. Itaque sit illud monasterium cum omnibus rebus, vel quas nunc habet, aut quæ deinceps ibi traditæ fuerint, liberum a dominatu cujuscunque regis aut episcopi sive comitis aut cujuslibet principis ut nullus ibidem contra voluntatem monachorum prelatum eis post tuum discessum ordinare præsumat, sed habeant liberam facultatem sine cujuslibet principis cunsultu quemcunque, secundum regulam Sti. Benedicti sibi ordinare. Decimas vero, quæ olim ad vestras ecclesias pertinuerunt, et per modernam quasi auctoritatem sive licentiam a quolibet episcopo subtracta sunt, vobis ex integro restituimus. Ecclesias autem, si aliquæ jam factæ vel faciendæ inibi sunt ita manere concedimus, ut vestris ecclesiis nichil ex decimis minuatur, quicquid autem ex vineis vel culturis ad vestram partem pertinet, partem quoque decimarum ad ospitale vestrum pertinere sancimus. Confirmamus etiam nostra apostolica auctoritate eas res, quæ ad jam dictum monasterium per regale praceptum a Chonrado rege conlatæ sunt, id est romanum monasterium, qui locus antiquitus a Clodoveo rege esse constructum testatur, et a sto. Stephano papa dedicatum et auctoritate apostolica confirmatum ac corroboratum /426/ et a jugo regis aut alicujus episcopi aut comitis vel omnium potestatum esse liberum institui decrevit. De paterniaco vero et eas res, quæ adundem locum per imperiale preceptum duorum Otthonum ejusque, qui ad præsens imperialem dignitatem obtinet, conlate sunt, ratum esse decernimus, ita ut nullus ex heredibus Chonradi aut aliqua intromissa persona, rex aut princeps aliquis eas invadere presumat; Quodsi presumpserit, eterne maledictionis jaculo feriatur; Et quia monasticus ordo summam desiderat immunitatem, ita vobis concedimus sicut locis sanctis ubique reverentia debetur, ut nullus vestra ¦10¦ mancipia aut res quaslibet sine vestro consultu distringere aut invadere presumat; Sane ad recognoscendum quod prædictum cenobium cluniacense, quod fundatum est a venerabilibus patribus, Bernone, Heymardo, Oddone atque reverentissimæ memoriæ beatissimo Majolo, cujus vita prædicatione et dei servicio landabilis extitit, et mors nichilhominus preciosa miraculis commendatur stæ. apostolicæ sedi ad tuendum atque fovendum pertineat, dentur per quinquennium decem solidi ad urnam beati Petri. Si quis autem contra hanc nostram saluberrimam institutionem resistendo venire temptaverit, aut aliquid horum corrumpere conatus fuerit et omnium, quæ in hoc privilegio sancimus, non observaverit, sciat, se sub divini judicii obtestatione anathematis vinculo eternaliter, nisi resipuerit, innodatum et a regno dei alienandum et cum diabolo sine fine cruciandum. Qui vero hujus nostræ sancionis custos et observator extiterit, a Christo domino benedictionem et a sanctis Apostolis, mundi judicibus, absolutionem hic et in futuro consequi mereatur.

In Nomine

sancte et individue trinitatis Rudulfus divina favente clementia seremus rex. Notum sit omnibus sancte dei ecclesiæ fidelibus, natis et nascendis, præsentibus et absentibus, quod nos ob /427/ remedium animæ nostræ et pro redemptione animæ dilectæ conjugis nostræ Agiltrudis, donamus beato Petro et monachis apud romanum monasterium deo servientibus sive servituris, ecclesiam, quæ est in villa, quæ Aplis nuncupatur, cum omnibus ad eandem ecclesiam pertinentibus, decimas, videlicet oblationes, sepulturas, justiciam et quicquid eadem ecclesia vel nunc possidet, vel in futurum adeptura est, absque ulla prorsus retentione deo ad locum memoratum, ut dictum est, offerimus. Donamus ipsam quoque villam similiter ex integro, cum omnibus appendiciis vel pertinenciis suis, et quicquid im ipsa possidemus, in campis, vineis, pratis, silvis, pascuis, viis, aquis, ¦11¦ aquarumve decursibus, terris cultis vel incultis, arboribus fructiferis et infructiferis, et cuncta omnino quæ apud eandem villam possidemus; Eodem modo concedimus donamusque omnes servos nostros et ancillas, qui in ipsa villa vel potestate manent, nunc, vel mansuri sunt, inter quos nominatim hos describi jussimus Gooldum scilicet cum filiis filiabusque suis et cum omni posteritate sua, Liuthardum cum filiis filiabusque suis et cum omni progenie sua. Hæc igitur omnia decernimus adque statuimus, et per hoc nostræ regiæ auctoritatis preceptum sancimus, sigilloque nostro muniri jussimus; ut inconvulsa et sine ulla penitus inquietudine ad utilitatem predicti monasterii perpetuo consistant; Actum est hoc in villa paterniaco, die dominico XII KL Martii. Luna XII. Anno ab incarnatione domini Millesimo nono. Signum Rodulfi regis Piissimi, XVIII anno regnantis: Ego Albertus jussu regis, in vice Rodulfi cancellarii recognovi et scripsi.

In nomine santæ et individue trinitatis ¹ .

Rudulfus divina gratia rex: Justis fidelium nostrorum postulationibus acquiescere utile et honorificum ducimus; Qua propter /428/ notum esse volumus omnibus sanctæ dei ecclesiæ fidelibus qualiter ob animæ nostræ remedium nec non petitiones Odelonis venerandi Abbatis reddimus domino et sto. Petro ad romanum monasterium in comitatu Vualdense villam ferrieris cum omni bus appendiciis suis, in villa Moriei mansum unum, in Ornei mansos duos, im isclapadenes mansum unum, in penta mansum et dimidium, inter chanvent et mornens mansos novem, in Gies mansum unum, ad fontanes lunaticos duos, ad Munnens mansum unum. Hæc denominata habeant rectores romani monasterii in servitio domini et sancti Petri et procuratione fratrum ibi deo famulantium nemine contradicente et unum ¦12¦ casalicum cum casa superposita; Terminat autem ipse casalis de uno latere pratus sti. Mauritii, de alio latus via publica, de alio latere fluvius currens. Ut hæc a nobis facta credantur et a posteris nostris non infrangantur, manu nostra roboravimus et sigillari jussimus; Signum domni Rudulfi regis pii; Poldufus cancellarius recognovi; Data XIII KL. Aprilis, anno ab incarnatione domini millesimo undecimo; Regnante domno Rudulfo rege, anno XVIIII. Actum Vivesci.

In nomine sancte

et individue trinitatis Rudulfus divina favente clementia serenus rex; Honorificos precedentium nos regum mores et usus regno mostro regnique incolis competentes diligenti cura et vigilanti studio exsequi justum et utile ducimus; Qua propter notum sit omnibus natis et nascendis, qualiter ob animæ nostræ remedium quasdam res ad romanum monasterium sti. Petri pertinentes hac preceptali auctoritate reddimus, hoc est in comitatu Vuisliacense et in villa Lulliaco capellam in honore sti. Leudegarii consecratam cum quinque mansis, et in villa tavellis, quam alio nomine Urbam vocant, mansos quinque, tres de Alboldo et duos /429/ de berigero, et in villa Aziaco mansum et dimidium et in villa Boflinges mansos VI et in villa Vuolflinges mansos novem et in comitatu equestrio in villa Bruzinges ecclesiam in honore Sti. Martini consecratam: Volumus ergo et sub divina contestatione sancimus, ut res predictas nemo presumptuose invadat, nemo fiscali servitio constringat, sed in dei et Sti. Petri monachorumque ibidem deo famulantium tuitione quiescant et in eorum dominio et amministratione permaneant, alienandi tamen a monasterio Romano Sti. Petri nullam habeant potestatem; Ut hæc a nobis facta credantur et a posteris nostris non infrangantur, manu nostra roboravimus et sigillari jussimus; Signum ¦13¦ domni Rudulfi regis nobillimi; Paldolfus cancellarius recognovi; Data III KL Augusti, luna vicesima nona, anno incarnationis domini millesimo undecimo, Regnante domno Rudulfo, rege piissimo, anno nono decimo; Actum Urbe.

Johannes episcopus servus servorum dei, omnibus regibus, episcopis, ducibus, comitibus atque omnibus principibus, in quorum potestate Romanense coenobium videtur habere aliquas ecclesias, aut aliquas terras, salutem a deo et apostolicam benedictionem; Precor omnem in commune vestram fraternitatem, ut pro dei et sancti Petri nostroque amore, predictum romanense coenobium et omnia ad ipsum pertinentes protegere studeatis et in omnibus tueamini et defendatis; Si vero aliquis in vestris potestatibus aut terris extiterit, qui supra dicto loco vel terris ad eum pertinentibus aliquam injuriam aut molestiam inferre temptaverit, rogo vestram in commune fraternitatem, ut supradicto loco justiciam et rectum juditium facere studeatis; Si vero contempserint et in sua malitia perseverare voluerint, sciant, se a nobis apostolica auctoritate excommunicandos atque maledicendos, nec non et a liminibus sancte ecclesia citiendos et sotietate omnium Christianorum segregandos, et cum Datan /430/ et Abiron, quos vivos terra deglutivit, in inferno demergendos, nisi cito ad emendationem venerint Sti. Petri romani monasterii; sintque excommunicati atque anathematizati ex parte Sti. Petri Apostoli, qui potestatem a domino accepit ligandi atque solvendi, qui terras ejusdem Sti. Petri injuste tenent et nolunt reddere: et illi similiter excommunicati, qui eas celant et nolunt indicare vel manifestare ministris Sti. Petri terras ejusdem. Eruntque miseri in inferno dannati cum Juda, qui dominum nostrum impiis Judeis tradidit, et cum Pilato, qui ipsum dominum jussit crucifigi, et cum Herode, qui se ipsum interfecit, cum ¦14¦ his sint omnes illi homines dampnati, qui terras Sti. Petri romani momasterii injuste tenent vel celant, tradat eos dominus corruentes ante hostes suos, per unam viam egrediantur contra eos et per septem fugiant ab eis et dispergantur per omnia regna terræ; sitque cadaver eorum in escam cunctis volatilibus celi et bestiis terræ et non sit qui abigat; Percutiat eos dominus amentia et cecitate ac furore mentis, et palpent in meridie sicut palpare solet cecus in tenebris et non dirigant vias suas, omnique tempore calumniam sustineant et obprimantur violentia, nec habeant, qui liberet eos; Uxores accipiant et alius dormiat cum eis videntibus illis, Domos edificent et non habitent in eis, Plantent vineas et non vindemient eas, Et veniant omnes maledictiones iste et multe alie super omnes homines, qui terras Sti. Petri Romani monasterii injuste tenent, vel qui eas celant, nisi cito ad emendationem venerint.

Urbanus episcopus

servus servorum dei reverentissimo fratri Hugoni Abbati et universis cenobii ejus fratribus salutem et apostolicam benedictionem; Quum abundante iniquitate refrixit caritas multorum, oportet nos pro loci nobis divinitus commissi regimine paucorum servorum dei religioni adtentius providere: Per illos enim /431/ plerisque in locis dei servi et monachi perturbantur, per quos potissimum eos foveri ac protegi expediret; Quæ nimirum culpa nonnullos nostri temporis episcopos respicit, qui dum terrenis inhiant eos, qui terrena videntur dexpexisse, perturbant. Quorum profecto molestiis pro apostolicæ sedis dispensatione duximus obviandum, quatinus opitulante deo a secularibus tumultibus liberi tam pro nobis quam pro ipsis ¦15¦ et universis Christi fidelibus exorare sollicitus valeatis: Presenti igitur constitucione sanctimus, ne cellarum vestrarum ubilibet positarum, fratres provinciarum diocesium interdictione vel excommunicatione divinorum officiorum suspensionem patiantur, sed tam monachi ipsi, quam et famuli eorum, qui videlicet monasticæ professioni se devoverunt, clausis januis ecclesiarum, non admissis diocesanis, divine servitutis officia celebrent, et sepulture debita peragant. Vobis preterea, qui in ipso cluniacensi monasterio commoramini, licentiam indulgemus, ut ad crisma conficiendum sive oleum benedicendum, vestris vestrorumque usibus, quem malueritis catholicum episcopum advocetis, qui nostra sufultus auctoritate, que postulatur, indulgeat. Si quis vero episcopus vel episcoporum minister, super his molestiam vobis ingerere et nostris constitutionibus obviam ire presumpserit, pro sedis apostol. contenptu, secundum beati Gelasii sententiam, sui erit honoris et ordinis elitor, scriptum per manus lanfranci notarii sacri palacii. Datum Laterani per manum Johannis stæ. ecclesiæ romanæ diaconi carnalis, XVI. K. Mai, indictione V. anno dominicæ incarnat. mill. XCVII. pontificatus autem papæ Urbani secundi X.

Gregorius servus servor. dei omnibus episcopis; quam sit necessarium quieti monasteriorum prospicere et de eorum perpetua securitate tractare ante actum nos officium quod in regimine cenobii exibuimus, informat; Et quia in plurimis monasteriis multa a presulibus prejudicia atque gravamina monachos /432/ pertulisse cognoscimus, oportet, ut nostræ fraternitatis provisio de futura quiete eorum salubri disponat ordinatione quatinus conversantibus illis in dei servitio gratia ipsius suffragante mente libera perseverent. Sed ne ex ea que magis emendanda est consuetudine quisquam monachis quicquam molestiæ inferre presumat, necesse est, ut hec, quæ inferius enumerare curabimus, ita studio ¦16¦ fraternitatis episcoporum debeant custodiri, ut ex eis non possit ulterius inferendæ inquietudinis occasio reperiri. Interdicimus igitur in nomine domini Jesu Christi et ex auctoritate beati Petri, Apostolorum principis, cujus vice huic romanæ ecclesiæ presidemus, et prohibemus, ut nullus episcoporum aut secularium ultra presumat de reditibus rebus vel cartis monasteriorum, aut de cellis vel villis, quæ ad monasteriorum usum pertinent, quocunque modo seu qualibet occasione minuere, vel dolos inferre, vel immissiones aliquas facere, sed si qua causa inter terram venientem ad partem suarum ecclesiarum et monasteriorum evenerit, et pacifice non potuerit ordimari, apud electos abbates et alios patres timentes deum sine voluntaria dilatione, mediis sacrosanctis euuangeliis, finiatur. Hanc ergo scriptorum nostrorum paginam omni in futuro tempore ab omnibus episcopis firmam statuimus illibatamque, ut et suæ ecclesie juvante domino tantum modo sint contempti et monasteria ecclesiasticis conditionibus seu angariis aut quibuslibet obsequiis secularibus nullo modo subjaceant, nullis canonicis juribus deserviant, sed remotis vexationibus et cunctis gravaminibus divinum opus cum summa animi devotione perficiant. Universi episcopi responderunt: Libertati monachorum comgaudemus et quae statuit beatitudo vestra firmamus.

Gregorius episc. cath^e. et ap^æ. Rom^æ. eccles. huic constituto a nobis promulgato subscripsi, et ceteri episcopi, numero viginti unus, et presbyteri, numero XIIII. Die nonas Aprilis. Indicione IIII^a. Johannes humilis sanctæ beliternensis ecclesiæ huic constituto a nobis promulgato subscripsi.

/433/

Paschalis episcopus servus servorum dei venerabili fratri hugoni, abbati cluniacensium ejusque successoribus regulariter in perpetuum substituendis. Et religionis prærogativa, qua per universas gallias nostris temporibus per dei gratiam congregatio vestra precellit, et inconcussa caritatis unitas, qua ¦17¦ inter omnes procellas sedi apostolice adhesistis, mansuetudinem nostram vehementius exortantur, immo urgent atque compellunt, ut vestris peticionibus assensum accommodare, et quieti vestre in posterum providere sollicitius debeamus. Ea propter quicquid libertatis, quicquid tuitionis, quicquid auctoritatis predecessores nostri ecclesiæ romane pontifices, presertim apostolice memorie Gregorius septimus et Urbanus II vestro monasterio et locis ad id pertinentibus contulerunt, nos quoque presenti decreto, auctore domino confirmamus. Ad hæc adicimus, ut in omnibus prioratibus et cellis, quæ nunc sine proprio abbate vestro regimini subjecta sunt, nullus unquam futuris temporibus abbatem ordinare presumat, sed tam prioratus ipsi et celle quam et cetera in quibuslibet locis omnia, in quibus fraternitas tua avernensis concilii, quod a supra dicto Urbano papa celebratum est, tempore investita erat, de quibus tunc nulla questio mota est, cui nimirum concilio per temet ipsum interfueras, tam tibi quam successoribus tuis, in pace semper et quiete serventur. Precipimus etiam, ut omnes ecclesiæ sive capellæ vestræ et cimiteria libera sint et omnis exactionis immunia, preter consuetam episcopi paratam, et justiciam in presbiteros, si adversus ordinis sui dignitatem offenderint, exceptis nimirum ecclesiis illis, quae absque hujusmodi subjectione in Abbatis protestate subsistunt. Liceat quoque vobis seu fratribus vestris, in ecclesiis presbiteros eligere, ita tamen, ut ab episcopis et ab episcoporum vicariis animarum curam sine venalitate suscipiant, quam si episcopi illis committere quod absit ex pravitate noluerint, tunc presbiteri ex apost^æ sedis benignitate officia /434/ celebrandi licentiam consequantur. Ecclesiarum vero seu altarium consecrationes ab episcopis, in quorum diocesibus sunt locorum vestrorum fratres accipiant, si quidem gratis ac sine pravitate voluerint ¦18¦ exibere: Alioquin a catholico episcopo, quem malueritis consecrationum ipsarum sacramenta suscipiant, neque facultas cuilibet eorum sit, aut claustri vestri aut locorum vestrorum fratres provinciarum de defunctorum helemosinis, ob salutem datis, inquietare, sed tam virorum quam mulierum oblationes, quæ ad eos offeruntur, in usus servorum dei pauperumque profectus recipere liceat. Abbacias vero, quas tuæ tuorumque successorum curæ predecessor noster Gregorius VII papa commisit nos quoque committimus; Nec minus illud supradicti Urbani papæ secundi capud confirmamus, ne cellarum vestrarum ubilibet positarum fratres pro qualibet interdictione aut excommunicatione divinorum officiorum suspensionem paciantur, sed tam monachi ipsi quam et famuli eorum, et qui se monasticæ professioni devoverunt, clausis ecclesiæ januis, non admissis diocesanis, divinæ servitutis officia celebrent, et sepulture debita peragant; Concedimus etiam vobis, laicos, seu clericos seculares, nisi qui pro certis criminibus excommunicati sunt, ad conversionem per loca vestra suscipere; Clericos quoque regulares, qui vel in locis suis salvari non possunt, vel pro necessitatibus suis ad vestrum cenobium confugiunt, suscipiendi et ad vestrum propositum admittendi, religioni vestre licentiam impertimur; Propterea decernimus, ut nulli omnino hominum liceat, vestrum venerabile cenobium et loca subdita ei temere pertubare, sed eorum ecclesiæ possessiones et bona cetera, quæ pro animarum salute jam donate sunt, vel in futurum deo miserante donari contigerit, firma vobis vestrisque successoribus et illibata permaneant, quod profecto cognoscimus ab excumunicatis pia discretione vigilantius abstinere; Si quæ igitur ecclesiastica secularisque persona hanc nostræ constitutionis paginam sciens contra eam temere venire temptaverit, secundo tertiove cummonita, si non satisfactione congrua /435/ emendaverit, potestatis honorisque ¦19¦ sui dignitate careat, reamque se divino judicio existere de perpetrata iniquitate cognoscat, et a sacratissimo corpore et sanguine dei et domini nostri J. Cⁱ. aliena fiat, atque in extremo examine districtæ ultioni subjaceat. Cunctis autem eidem cenobio justa servantibus sit pax domⁱ. nostri J. C., quatinus et hic fructum bone accionis percipiant, et a Christo districto judice premia æternæ pacis inveniant, Amen, Amen, Amen.

Ego Paschalis episcopus cath^æ. rom. eccl. subscripsi. Ego Oddo hostiensis episc. subscripsi. Ego Milo premestinus episcop. subscripsi. Ego Albericus, dei gratia cardinalis Sancti Petri ad vincula, subscr. Ego Vualterius, Episc. Albanesis subscr. Ego Paganus, diaconus romane eccles. Datum Lateranis, per manus Johannis sanctæ rom. eccles. diaconi cardinalis, XII K. decenbris. Inditione VIII. Incarnationis domin^æ anno milles. centes. Pontificatus autem domini papæ secundi Paschalis secundo.

Paschalis ep.

servus servorum dei venerabilibus fratribus archiepiscopis per Gallias salutem et apostolicam benedictionem: Quanta reverentia sedis apostolicæ constitucionibus debeatur, fraternitatem vestram non ignorare credimus. Si qua vero vel minus dicta, vel aliter intellecta conspiciuntur, meminerint qui adversus sanctam Roman. eccl. conqueri consueverunt, quid pro felicis pape scriptis adversus Achatium datis ori(en)talibus episcopis sancte Gelasius papa respondit; Idcirco ad memoriam fraternitatis vestre reducimus, quia cluniacense cenobium ab ipso fundationis exordio sanctæ Romane ecclesiæ sit oblatum, quod profecto religiosi antistites et egregii principes, pro religione eximia, donis suis ac possessionibus ditaverunt, Romani vero pontifices tamquam oculi sui pupillam custodientes cum loca ad se pertinentia plurima fratrum illorum regimini /436/ commisissent, tam locum ipsum, quam cetera ei coherentia ¦20¦ privilegiorum suorum munimine vallaverunt. Scitis enim, quanta per eos in Galliarum partibus nova instituta vetera sint ad religionem monasteria reparata. Ea propter caritatem vestram monemus, monentes rogamus, atque præcipimus, ne tot tantorumque pontificum privigeliis obviare temptetis, ne per eorum violationem apost. sedis, quod absit, indignationem inveniatis. Imitatores patrum vestrorum estote, qui congregationem illam venerabilem devocius coluerunt, et saluti, quam per eos dominus super multis peccatoribus operatur, manus socias adhibete, ita eos diligite, ita tuemini, ita fovete, ut quietius per vos omnipotenti domino valeant deservire. Vos autem, qui inter mundi fluctuantis turbines statis, per eos tam apost. sedis, quam omnipotentis dei gratiam consequamini. Data Lateranis XIII. K. Decembris.

Horum quatuor præcedentium, duo privilegia, tempore piissimi nostri patris Hugonis sibi successoribusque suis, specialiter a romani sedis apost. pontificibus in perpetuum delegata, ceteraque duo nobis et aliis multis profutura sperantes, nos hic posuisse necessarium credimus, nunc iterum ad ea quæ nostro proposito specialius congruere videntur, nostræ studium intentionis pariter reducamus.

Preterea

beatissimus pater noster Hugo Stm. Leonem papam, Clementis illius, de quo supra diximus, successorem, in hunc locum introduxit et a domino Rocleno, tunc priore, Salierioque decano gratanter et ofitiose susceptum decenter et excellentissime, prout summus pontifex dignus erat, honorificavit; Affuerunt etiam illi, quos in prefatione nominavimus, quos, ne fastidiosi /437/ videamur, replicare devitamus ¦21¦; Audiens igitur beatus presul hujus loci auctoritatem et priscorum pontificum inteligens pietatem, in crastinum, quod fuit V. KL. Octobr. super altare beati Petri missam celebravit et in auribus confluentis undique populi de sepefata auctoritate hujus monasterii tractavit, vastatores s. invasores ecclesiast. rerum vehementer increpavit, et sanctæ universalis eccl. communione, sub anathematis obligatione, nisi resipiscerent, dampnavit; Et quia indiscrete famelici hujus patriæ quasi impudentissimi canes rabie ad devorandas ecclesiasticorum pauperum substantiolas inhiabant, subgerente domino abbate, qui presens erat et fratribus hujus loci distinxit terminos undique per circuitum, quoscunquam predatores transgredi non auderent. Ab oriente est terminus, saxum, quod est in descensu vici urbensis; a meridie, pons, qui vocatur papuli, super noisonem fluviolum; ab Occidente, fons, qui est ad villulam, quæ dicitur Moiriacus; ab aquilone, pons cletensis super fluvium, qui dicitur Urba; facta sunt autem hæc anno illo quo ecclesia Sti. Stephani in vertice Bisontiensis urbis ab ipso S^to. Papa dedicata est, quod, ni fallor, VII die hujusce rei completum est; De sanctitate autem præfati papæ neminem ambigere voluit, qui in vita illum operibus, et post mortem miraculis clarificavit. Vidimus namque plures operum ipsius narratores, qui et personæ ejus excellentiam et sermonis efficaciam totiusque gestus habitudinem declarabant. Extat preterea et miraculorum ejus liber exprimens quibus ab omnipotente deo signis sanitatum diversis temporibus sit magnificatus; Si igitur fortassis perversitas pontificum occasio est contemptus infidelium, quid de isto suspicabuntur, cujus illustria opera et ab hominibus per omnia approbantur, et a deo post mortem laudantur. Nam qui eum aute summum presulatum improbant, sicut ego quemdam sanctum virum ¦22¦, ut credebant, garrientem, non sine magno dolore audivi, quid de summis apostolis ante conversionem judicabunt. Quorum garrulitati sententia chatolici /438/ conventus et emendatio vitae ejus omnino resistit. Nam quorum electio apostolicæ sedis est cum juxta morem Petri et Pauli facta sua accusantium crimina sua publicantem romanis infulis consecraverunt. Caveant itaque hujus loci persuasores, ut si contempnunt alios, quasi male viventes, non offendant hujus S^ti. Papæ Leonis meritorum virtutes, ne forte, quod absit, in æternum pereant cum diabolo ardentes, nisi resipuerint, ad dominum penitendo redeuntes.

In nomine sancte

et individuæ trinitatis, Heynricus dei gratia quartus romanorum imperator augustus omnibus fidelibus: Notum fore volumus, quod romani monasterii prior, Artaldus nomine, postulavit a nobis, ut bona, quæ prædecessores nostri, reges seu imperaratores eidem monasterio contulerant et fratribus, ibi deo et beato Petro famulanlibus, nos eis nostra imperiali auctoritate firmaremus. Quibus nimirum rationabilibus petitionibus ob remedium anime nostræ pium prebentes assensum, confirmamus prefato monasterio fratribusque deo et b. Petro ap^o., ibidem nunc et in futurum famulantibus, tam ecclesiam de villa, quæ dicitur Aplis, cum omnibus ad eandem ecclesiam pertinentibus, quam et cetera omnia, quæ rex Rodulfus, vel reges alii seu reginæ, vel imperatores sive imperatrices, eidem monasterio contulerunt, et scriptis suis confirmaverunt. Ea inquam omnia jam dicto monasterio jure perpetuo, quiete et incomvulse possidenda concedimus, atque sancimus, salvo in omnibus jure lausannensis ecclesiæ. Ut vero presentis paginæ cautio firmioris in posterum obtineat auctoritatis ¦23¦ vigorem; sigilli nostri eam (sigillavimus); Signum Heynrici IV^ti, romanor. imperatoris justissimi, geroldus cancellarius et losanensis eccles. episc. recognovi: anno dom^æ. /439/ incarnationis, milles. centes. vices. quinto. Indictione tertia decima. Data Argentinæ, V Kl. Januarii.

Heinricus dei gratia

Romanorum Imperator Augustus, Geroldo, Lausonensi ep^o, gratiam suam et omne bonum. De judicio, quod adversus Eblonem pro hominibus ad Roman. monaster. pertinentibus in tua curia datum est, clamorem nostris auribus prior ejusdem monasterii nomine Landricus ingessit, eo quod ipse eblo idem judicium exequi contempnat. Qua propter experientiæ tuæ precipimus, ut eundem eblonem modis omnibus a tali presumptione cohibeas, judiciumque exequi compellas.

Heynricus dei gratia

Romanor. Imperator Augustus, Amedeo consanguineo suo gratiam suam et bonam voluntatem. Judicium, quod adversus eblonem in curia lausonensis episcⁱ., pro hominibus Romani monasterii factum est, precipimus, ut exequi facias, ipsumque monasterium, quod nostre tuitioni se inclinat, modis omnibus defendere studeas.

Heynricus dei gratia Romanor. Imperator

Augustus, Aymoni comiti Genevæ gratiam suam et dilectionem. Quod locus Romani monasterii in nostra tuitione manet, volumus et precipimus tibi, per fidem quam nobis debes, ut ipsum monasterium in omnibus studeas defendere et contra omnes sibi adversantes protector et auxiliator esse. Contra eblonem, qui ab antiquis possessionibus ipsum monasterium vult /440/ deicere, et judicium, quod a te et ceteris prudentibus viris in curia episcopi lausonensis factum est de hominibus ipsius loci vult respuere, pro nostra fide et amore ipsum locum studeas defendere, et judicium factum omni modis tenere ¦24¦.

Ansericus dei gratia bisontinæ ecclesiæ archiepiscopus, Harduino priori de romano monasterio et fratribus ibidem deo famulantibus, in perpetuum. Piæ postulationis desiderium, sine dilatione deo auctore est complendum. Quapropter fili karissime, tuis et fratrum tuorum peticionibus annuentes ecclesiam sti. Andreæ de bannens ecclesiæ romani monasterii habendam, possidendam in perpetuum, salvo episcopali jure concedimus et donamus, laudantibus Humberto archidiachono et guidone, archipresbitero. Ut autem hæc donatio in posterum rata permaneat, sigilli nostri impressione insigniri jussimus. Hujus rei testes sunt: Vuillelmus de Arguel, Manasses, decanus S^ti. Joh. Evang^æ, Lodoicus de Granzon, Guido, capellanus canonicus S^ti. Johannis, Hugo eduensis, canonicus S^ti Joh. Petrus, clericus de bannens, et Richardus, filius ejus. Actum bisontii publice, IIII. Kl. Aprilis, A^o. ab incarn. dom. MCXXVI. F_r^s: II.

In nomine sanctæ

trinitatis, ego Humbertus de Salinis aliquando peccatorum meorum enormitatem considerans et mala, quæ in terra S^ti. Petri de romano monasterio commiseram, recogitans, concedo et laudo, donum, quod fecit dominus Ansericus, bisontinus Archiepiscopus ecclesiæ S^ti. Petri romani monasterii, de ecclesia S^ti. Andreæ de bannens, pro remedio animæ meæ et antecessorum meorum. Concedo etiam prædictæ ecclesiæ et monachis /441/ ibi manentibus investituras suas, quas in loco, qui vocatur uuat sive alio nomine vallis qle et in heremo de monte de furno videntur habere, quæ modo apparent in edificio, vel quæ in amtea ibi habitantes potuerunt edificare, adquirere seu amplificare. Quæ qoniam mea permissione vel concessione non oblinuerant et sibi quasi de franco jure occupasse et vendicasse sicut se ¦25¦ habet jurensis consuetudo confidebant, mala eis licet injuste inferebam, hanc autem concessionem vel pacem per manum domini Cononis de Grantione et domini Philippi, fratris ejus et Girardi de longa villa facio in manu narduini prefati loci prioris, tali videlicet conventione, ut quotiens de notatis possessionibus quilibet memoratæ ecclesiæ injusticiam presumpserit irrogare, ego pro posse meo manuteneam et justiciam eis faciam, et de omnibus hominibus, quibus prior romani monas. per me rectum facere voluerit custodiam. Actum apud vicum, qui vocatur Urba, in platea fori, anno ab incarnatione domⁱ. MCXXVI. XVIII K. Julii. Ego, autem Humbertus jussi, super hac re cartam fieri, et in mea præsentia testes istos notari feci, Cononem et Philippum de Granzione, Girardum de longa villa, Raimundum degis, Geroldum decanum, et Vidricum, presbiterum de campania, Bencelinum de Aziaco, Petrum clericum de bannens, Johannem de monte, Amisardum.

Quoniam in libro sapientiæ salomonis veridica scriptura testatur: non est bene homini in malis assidue commoranti et elemosinam non facienti, ego Lambertus de Castellione, hanc sententiæ discussionem animadvertens, et mihimet in futurum præcavens, tam pro remedio animæ meæ, sive patris mei et matris, quam etiam omnium antecessorum meorum, concedo et laudo donum, quod fecit dominus Ansericus, bisontinus archiepiscopus ecclesiæ S^ti. Petri romani monasterii de ecclesia S^ti. Andreæ de bannens. Dimitto etiam in perpetuum et finio omnem /442/ calumpniam, quam huc usque in predicta ecclesia de bannens, et in his, quæ ad eam pertinent, habere videbar. Si quis autem pro hac re monachis vel rebus eorum, violentiam aut quodlibet malum deinceps infere voluerit, voveo et promitto, quod inde eos manu teneam et pro posse meo justiciam queram et faciam. Hanc autem concessionem seu finem libere facio in manu domini Narduini, prioris romani monasterii, et ad omnium noticiam christianorum jubeo et precor, cartam fieri et testes ¦26¦, qui hoc vident et audiunt, in ea subscribi, videlicet Stephanum de Mouçons, Humbertum de cheucux, Hugonem de Argantiaco, Frotmundum de Salinis, Amisardum et Vuillelmuim, famulos. Actum Salinis, anno ab incarnatione domⁱ. milles. centes. sexto; IIII Kl. Julii.

Et quoniam nichil tam bene est actum, quin pravo possit depravari consilio et post aliquot annos lambertus negans non se nisi ex parte donum supradictum laudasse et calumnians etiam in bannens hominem nomine durannum pro servo et mansum, quem dedit petrus de Ceyas s^to. Petro, in quo habetur molendinum, et agros et prata in finibus bannensis et s^tæ. columbæ et vias per terras suas injuste tractas, ad hoc ventum est, quod ipse et dominus lambertus, prior romani monasterii cum monachis et laicis ad hæc examinanda apud bisontium convenerunt, ibique lambertus de Castellione, consilio bonorum et prudentium hominum de injusta calumnia resipiscens in manu prioris omnem calumniam, quam de omnibus supra dictis fecerat, pro amore dei et timore finivit et pacem firmam in antea tenendam promisit; Et ut firmius teneretur, dominum Umbertum de Salinis interpellatus est, ut monachorum certus et firmus tutator existeret, quod neque ille neque aliquis ex heredibus suis in antea ex his calumniis monachos exagitare possit; Signum domⁱ. narduini monachi coreht ¹ (prioris?) Sign. domⁱ. Petri decani S^ti. Stephani; Sign. domⁱ. Luodevici, clerici de Grancione; Signum domⁱ. Roberti, militis, cognomine abbatis; Sign. etiam domⁱ. Humberti, in cujus manu hæc acta sunt atque firmata. /443/

In Christi nomine, notum esse volo sanctæ dei ecclesiae fidelibus, qualiter ego fredericus dei gratia genevensis episcopus cogitans humanæ fragilitatis casum atque animæ meæ seu animarum antecessorum meorum remedium per hoc maxime adipiscendum dono in episcopatu Bisontino, et ¦27¦ in comitatu Vuilelmi comitis et in villa monte tauriaco, per manum advocati mei Algodi, omnia, quæ ibi mei juris esse videntur, tam in casis quam in casalibus, pratis, campis, silvis, arboribus pomiferis et inpomiferis, aquis aquarumve decursibus, nec non in servis et ancillis, totum usque ad exquisitum ad altare S^ti. Petri, videlicet romani monasterii, monachis Deo et S^to. Petro ibidem assidue famulantibus, eo tenore, ut fratres ejusdem loci memoriam mei quamdiu vixero habebunt, post meum vero obitum singulis annis sicuti de proprio fratre anniversarium faciant. Ego Algodus advocatus hanc cartam de terra levavi et scribere et firmare rogavi, Cuono testis, alius Cuono testis, Gotefridus testis, Saligerius testis, Oldricus testis; Si quis autem extiterit, qui hanc donationem inffringere voluerit, dei excommunicationi et S^ti. Petri, nec non et nostræ subjaceat, donec ad satisfactionem veniat. Ego Amselmus jussu Vuilelmi cancellarii, Regnante juniore Rege, Henrico, anno septimo decimo, scripsi Genevæ, die Veneris.

Fredericus dei gratia genevensium dictus episc. Vuillelmo comiti fidele servitium cum assiduis orationibus; donationem mei allodii, quam deo et sancto Petro de romano monasterio donavi vobis nostris litterulis notificare curavi, quia benignitati vestræ plurimum placere intelexi. Ergo quia fidelium est, fideliter ea servare, quæ sanctis dantur pro remedio animæ benignitatem vestram firmiter imploro, quatinus predicti allodii donationem cum omnibus suis appendiciis deo et S^to. Petro custodiatis, et que subtracta sunt diligenter restituatis. Rogo etiam et ex parte regis invito, ut sicut ea, que in vestra potestate vobis sunt commissa ad defendendum servatis, ita istud servare studeatis, quatinus fatres eandem /444/ commemorationem, quam michi facturi sunt pro mea donatione, vobis faciant pro vestra justa defensione; valete.

Notum sit cunctis fidelibus Christi ¦28¦ cujusmodi conventionem basiliensis episcopus pacto fecerit, Romani monasterii fratribus tali conditione; odulfus basil. episc. fratribus romⁱ. monastⁱ. salutem. Rogante venerabili fratre nostro, domino humberto, preposito vestro, concedimus vobis, ut si servus vel ancilla Stæ. Mariæ basil. eccl^æ. seu Sti Germani de grandi valle ad partes vestras a fluvio orose et ultra ad inabitandum transierit, Quamdiu in partibus illis habitaverit, servus vestræ ecclesiæ habeatur. Similiter in archiepiscopatu bisonticensi servos nostros et ancillas nostras habitantes a valle clusa et ultra, ecclesiæ vestræ concedimus, et progeniem eorum, quandiu apud nos fuerint, vobis et vestris successoribus confirmamus. Data per siginandum prepositum de grandi valle, sub tali conditione, ut servos quoque romani monasterii peregrinantes apud nos nostra ecclesia habeat, et hoc pactum federis inter utramque ecclesiam perpetuo tenore corroboratum permaneat.

Notum sit omnibus, tam futuris quam presentibus, quod Bencelinus, miles, de Aziaco, mutata mansione proprie domus, quam habebat in eadem villa, occasione insidiarum, quas a quibusdam inimicis suis paciebatur, in villa, que vocatur monasterium coram domino Witfredo priore et monachis, inter famulos domus assidue cepit habitare, consuetudineque aliorum famulorum cotidianam escam a monachis sibi volebat adquirere. Propter quod a domino Witfredo, tunc priore, ceterisque monachis provocatus coram ipso priore in præsentia monachorum et famulorum, nec aparentibus neque dono alicujus usualiter hoc se professus habuisse, audientibns his ipso /445/ scilicet Guttfredo, priore, Gisleberto cellario, Lamberto sacrista, Petro decano, Ottone de Granzione, Poncio et Alberto de bannens, aliisque plurimis, Aimone famulo, Amisardo, Johanne de monte, Petro milite, Johanne pistore, Richardo coco.

¦29¦ Quod Vualcherius ¹ miles de Salinis proclamabat se habere aduocariam in villam bannensis et in ceteris villis ad eam pertinentibus; Dicebat enim, quod S^tus. Maiolus dedisset Humberto, patri suo, sibi abbas Odilo. Contigit autem, ut sanctus Odilo in istam patriam adveniret, quod audientes servi S^ti. Petri occurrerunt ei proclamantes, se de malis, quod Vualcherius faciebat eis quia multa erant nimis, et portare non poterant. Quibus auditis abbas Odilo multum doluit, venitque ad locum suum romani monasterii. Instabat autem festivitas proto martyris Stephani, in quibus festivitate, Rainaldus comes justiciam facere consueverat omni proclamanti se. Decreverat autem abbas Odilo, ad curiam illam venire, sed non potuit, infirmitate præventus. Misit vero duos de suis monachis, prepositum videlicet romani monasterii, nomine Roclenum, et salierium decanum, cum famulo S^ti. Maioli, nomine Amalberto, qui cum sacramento juravit, quod neque S^tus. Maiolus Humberto patri Vualcherii, neque ipse abbas Odilo Vualcherio advocariam in villam bannensem, neque in aliis ad eam pertinentibus, nec dedissent, sed etiam contradixsissent. Actum est hoc publice in curiam bisonticensem civitatem. Presens fuit Hugo, archiepiscopus, frater Vualcherii. Presens fuit Raynadus, comes, Tetbaldus, comes cabilonis, Vuillelmus, filius Raynaldi, Chuuno de monte falchone, Vuido de Caians. Vuilemcus prepositus, aliique quam plures, qui audierunt et viderunt. Si quis autem hanc calumpniam temptare voluerit, sit maledictus et excommunicatus ex /446/ parte S^tæ. Mariæ matris domini et S^torum. Apostol. Petri et Pauli et omnium sanctorum dei. Amen, amen, fiat, fiat. CI; I.

Notum sit cunctis

fidelibus dei, tam presentibus quam futuris, quod divina justicia de cœlo prospiciente et comitis Rainaldi ¦30¦ junioris, justa examinatione consentiente, dominus Vualcherius, salimensis oppidi prefectus, filius alterius. Et quidquid hereditario jure, juste vel injuste videbatur possidere in possessione aut in possessoribus terræ S^ti. Petri, quæ est in calme arlie omnino dimisit, et nihil sibi retinuit. Hoc autem fecit tam dictante justitia comitis, quam pro apertissima guerpitione, quam per manum Rainaldi, comitis, avi istius tempore eximii Odilonis a patre suo, et factam olim in bisontina civitate sicut in veteri carta monstratur, recognovit; tum pro excommunicatione, quam super se et super antecessores suos factam a S^to. viro audivit. Res, itaque, quas fratres romanensis monasterii per primam guerpitionem in veteri carta denotatam acquisierunt, eo pacto in pace dimisit, ut si in eis aliquam consuetudinem ante adquisitionem fratrum ipsius loci haberet, ipse etiam res in pace dimitterentur, donec in curia comitis justa dispositio inde ageretur.

Notum sit cunctis

fidelibus dei, tam presentibus quam et futuris, quod dominus Raimundus, comes, dictante justitia dominum Vualcherium, militem salinensem, filium alterius Walcherii ad hoc duxit, quod omnes consuetudines, quas habere se dicebat, in tota terra S^ti. Petri et in servis in calme arlie, omnino dimisit et /447/ nichil sibi ibi retinuit, et deinceps pacem tenere laudavit. Hoc autem fecit tam pro justicia comitis quam pro apertissima vuerpitione quam per manum Rainaldi comitis, avi istius, tempore S^ti. Odilonis pater suus Walcherius fecit olim in bisontina civitate, sicut in veteri carta monstratur, recognovit, et pro excommunicatione, quam super se et super antecessores suos a S^to. viro factam audivit. Hujus rei testes et firmatores cartæ istius, rogante eodem Vualcherio, sunt isti: S. Stephanus ioret, testis. S. Rodgerii de Mulnet, test. S. Narduini de strabona, t. S. Vualcherii ¦31¦ de castellione, t. S. Falconi, filii Adalgoldi de grantione, t. et multi alii, qui viderunt et audierunt. Si quis autem hanc vuerpitionem, filius vel filia, aut aliquis ex heredibus meis calumniare voluerit, in iram dei omnipotentis incurrat, et cum datan et abiron sit pars ejus in inferno et postea vuerpicio ista firma permaneat.

Ego Vualcherius ¹

filius Vualcherii filii Humberti, gratia dei advocatus salinensis burgi, considerans immanitatem facinorum meorum, precipueque predarum sive rapinarum, quas servi mei presente me et absente intulerunt in terra S^ti. Petri romani monasterii, in villa scilicet bannensi, et sciens, me in emendatione subcumbere, trado domino et beato Petro casam desertam salinariæ caldarie antiquitus destinatam, quod rustici michonem vulgariter nuncupant, quam Isingerius filius Arduini, prepositus meus in fevo tenebat. Idem Isingerius equum unum a priore Stephano accepit et laudavit. Ego cum hac pagina quod meum erat omne in manu predicti prioris posui et uxori meæ Beatrici laudare suasi, sed et filius meus Humbertus, tunc parvulus omnino consensit. Est autem hæc casa in parte mea, et dicitur micho Widrici. Aqua ipsius vici, quæ dicitur furiosa, dorsum eius ferit, et via publica est inter casam et puteum salis. Pretera et duo plaustra, /448/ feno optimo onusta, ad necessitates suas per singlos annos in manu predicti prioris posui. Facta est autem hæc donatio in presentia domni Vuillelmi comitis, filii domni Rainaldi, filii domini Vuillelmi et uxoris ejus, Stephaniæ et filii ejus Rainaldi, et in presentia Tetberti de monte moreto, Humberti de abens Stephano Jureto, Widonis rufi, et aliorum multorum. Testes autem fuerunt: Rigaldus de grantione, Narduinus brunus et filius meus, predictus Humbertus, in media ¦32¦ quadragesima, anno ab incarnatione domini millesimo octuagesimo quarto, regnante Heynrico, filio Heynrici; anno secundo romane obsidionis.

Notum sit omnibus fidelibus sanctæ dei ecclesiæ, quod ego Raynaldus dono et concedo domino deo ad locum, cui vocabulum est romano monasterio, et est constructus in honore bⁱ. Petri apostoli, in quo dominus Odilo abbas preesse viditur, do unam vineam et unum casalem in villa salinensis, qui erat in conguadio, pro remedio animæ meæ et pro filio meo, nomine Andree, quem ad monachilem ordinationem tradidi, in tali autem tenore, ut quamdiu vixero teneam medietatem et post discessum meum ad supra dictum locum perveniat sine ullo contradicente: Dedi etiam adhuc et aliam vineam, qui est juxta ipsam vineam usque ad fontem, in adcresi nominatum, pro filio meo jam nominato. Si quis autem, aut ego, aut heres meus aliquis contradicere voluerit, non valeat vindicare, quod repetit, sed coactus judiciaria potestate auri libras 5. persolvat, et postea donatio ista permaneat. Accipio autem a senioribus loci illius tres libras de vinea, eo quod in conguadio erat. Feci autem in die purificationis S^tæ. Mariæ hanc donationem, et posui super altari S^ti. Petri, in conspectu monachorum et clericorum et omnium laicorum. Signum Rainaldi, qui fieri rogavit. Signum Rainaldi comitis. S. Bernoni clerici. S. Bernadi filii Rainaldi. S. Tepbaldi. /449/

Ego Vualcherius, filius Vualcherii, filii Humberti, gracia dei advocatus oppidi salinensis, considerans immanitatem scelerum meorum, precipueque predarum multiplicitatem, quas servi me presente et absente terræ S^ti. Petri romⁱ. monastⁱ. intulerunt et sciens, me in emendatione earum succumbere, trado d^no. et beato Petro per ¦33¦ manum Stephani, prioris predicti loci, casam desertam salinariæ caldariæ, olim adsignatam, quam vulgus aperte Michonem vocat, quam Isingerius, filius Arduini, prepositus meus in fevo tenebat. Isdem Isingerius equum unum a priore Stephano accepit et laudavit. Ego autem indulgentiam viginti librarum, quas in terra S^ti. Petri rapueram, accipiens cum hac pagina omne quod in ibi de comite Vuillelmo habebam in manu predicti prioris posui, ut ab hodierna die fratres romani monasterii teneant et possideant, hoc uxori meæ, Beatrici et Humberto, filio meo, tunc parvulo, laudare suasi, quod omnino laudaverunt. Hanc autem donationem per manum domini Vuillelmi, filii Rainaldi, filii Vuillelmi, comitum burgondionum feci, ut ipse sicut totius ipsius ecclesiæ ita et meæ donationis actor sit et defensor, filiusque ejus post eum, sine ulla omnino querela. Propterea et duo plaustra feno onusta ad jumenta ejus huc venientia in manu predicti prioris, per singlos annos solvenda posui. Casa hæc dicitur Micho Vuidrici et habet aquam vici a dorso, et viam publicam inter se et puteum salis. Hæc omnia laudavit comitissa Stephana et filius ejus Rainaldus et Tethbertus de monte moreto, humbertus de habens, Stephanus Juretus, Vuido Rufus et alii multi, cartam autem levaverunt: Rigaldus de Grantione, Arduinus brunus, humbertus, filius meus, in media, XL^a. anno ab incarnatione dni. milles. octuages. quarto, regnante Heynrico, filio Heynrici, anno secundo romanæ obsidionis.

Si Mundani homines de suis hereditatibus pro carnalibus /450/ successoribus cartas scribunt, quanto magis æcclesiastici pro spiritualibus facere debent, quorum auctoritas tanto felicior, quanto diuturnior: Hac de causa, ut noverint posteriores, quæ subjecta sunt, tradimus paginulæ ¦34¦ diffinitionem, quæ facta est in presentia dni. Vuillelmi comitis tercii Burgundionum, filii Rainaldi, filii Vuillelmi, de quadam caldaria salinaria, quam fratres Romⁱ. monastⁱ. in villa salinensi antiquitus sibi contradictam possederant, sed propter quasdam occasiones amiserant. Memoria tamen possessionis in servis S^ti. Petri et in aliis ejusdem ville permanebat, sed nichil perficiebat, quia deo nondum placebat; Igitur quando placuit confortatus predicti monasterii hujus Stephanus nomine prior, sicut et in aliis multis, quæ ibidem deo per illum operante, nobilissime adquissivit, abiit in prefatam villam, scilicet salinis quodam tempore, quando scilicet prescriptum principem, qui hujus loci tunc advocatus jussione domni abbatis erat ibidem adesse persensit; et predictam querelam ante eum prudentissime protulit; Aderat et tunc ille vice comes, humbertus nomine, filius hugonis tunc monachi de castro, quem molinetum vocant, qui hanc sibi more patris sui vindicabat.

Quid plura? Ratione verborumque numerositate hine et inde perstrepente, ille satis aliquibus diebus pro suis partibus resistebat; Nam nequaquam in uno die finiri conlentio potuit; Tandem discussis omnibus intellegentes auditores et judices prejudicium ex parte ejus existere, decreverunt, ut res domino suo, beato scil. Petro restitueretur, et controversia omnino finiretur. Tandem licet difficulter vicecomes adquievit et ulterius bⁱ. Petri partibus favit, reddiditque in manu prefati prioris caldariam suam, ut in perpetuum sine alicujus contradictione, ab ipsis possideretur; magnum procul dubio munus, XI scil. solidos et unam preclaram juxta morem loci refectionem, annuatim representatam. hac de re prior Stephanus, ut contradictio in perpetuum cassaretur, muneribus, 50 videlicet solidis, vice comiti datis, eam ¦35¦ extinxit. Quod factum est mense marcio, in /451/ quadragesime tempore obsidionis romane urbis. Sunt autem fines ejus: via publica, ante et juxta et retro rivus putei, unde sal conficitur. Signum Vuillelmi comitis, testis. Signum Rainaldi, filii Vuillelmi, testis. Signum Humberti, vicecomitis, testis. Signum Rigaldi, testis. Signum Pontii, vice comitis, testis.

Notum sit omnibus, tam presentibus quam supervenientibus decretum illud, quod ego peccator, Hugo, dei gratia, cluniacensium abbas ex hoc nunc et deinceps tamdiu dico quamdiu divinæ dispositionis ordinatio me in hoc terreno, quod nunc presentialiter gero, vasculo peregrinari permiserit, remoto totius obscuritatis et calliditatis nebulo, et quousque summæ divinitatis gubernatio me ab his tenebris absolverit, et alium quem idem divinitas, ante secula prescitum, ordinatumque ad salutem suorum electorum in ordinem vicis nostræ subrogaverit, firmissime tenendum esse precipio. Videlicet de censo duarum caldariarum, quem karissimus filius noster, scil. dominus Stephanus, prior illius loci nostri, qui appellatur Rom. Monast. summa devotionis intentione eidem monasterio adquisivit; quicquid exinde utilitatis procedere possit, in utilitatem ornamenti ejusdem ecclesiæ fideliter convertatur. Excepto tantummodo quod volumus uno, id est cum idem predictus frater ejusdem cenobii, de quo loquimur, nostra ordinatione fidelissimus provisor et pater, de hac luce migraverit: ejus anniversarium de supra dicto censo celebrandum. Ita sane ut fratribus nostris inibi deo vacantibus plenitur refectio fiat. Hoc quoque nostræ auctoritatis decretum, si quis consilio, vel ullius ¦36¦ ingenii actu pervetere voluerit, reum se esse cognoscat summi regis judicio, cujus vero regis honor judicium diligit. /452/

Notificamus sanctæ dei ecclesiæ fidelibus, qualiter Amaldricus de Juranis saltibus, injustas calumpnias inferens S^ti. Petri romⁱ. monastⁱ. terris et hominibus in villis, quæ dicuntur banneass et Bersendens; apud Bisoncium, in camera antistitis Hugonis, inconspectu ejusdem prenominati pontificis et in presentia Guillelmi, comitis, prudentibus adsistentibus quam pluribus aliis, ab inlatis calumpniis desierit, et quæ prius per se suosque in re quieta erant, quieta reddiderit; Adstruebat Amaldricus, quod homines harum villarum clusam suam debebant recludere et restaurare, dum restauranda erat et recludenda, quod ni facerent, vadem accipere debebat de supra dictarum villarum hominibus, eo usu, quo acceperunt hi tres sui antecessores, Nerduinus, Warinus, Aldricus; Asserebat Amaldricus, quod si latrones insequendi essent, a se vel a suis in regionibus illis, per bannum suum insequi latrones debeant homines de supra scriptis villis. Si hujus banni contemptores fierent; vadis emendationem subirent. Profitebatur supra dictus, si eundum sibi esset in inimicos suos in partibus illis, per bannum ire debebant, secum incole de predictis villis. Quod si iter renuerent, itineris rei banni neglectum sentirent. Obiciebat, si silvæ evertendæ essent a se ad vias aut a suis; vel tramites avertendos; prelibati homines, quibus ista obiciuntur, si facere renuerent, contemptus rei vadem solverent. Si preda fieret in illis partibus, quod insequenda esset ab istis hominibus, proferebat etiam Amaldricus. Insequi si negarent, ut superius pertulimus, ad vadem redibat recursus. Si inter se aut ¦37¦ cum alienis dimicarent, vadem sibi darent. Hæc et alia his similia proferens Amaldricus consilio et ammonitu domini Hugonis pontificis, nec non Willelmi comitis, adnitente preposito paterniæ Gaufrido monacho; tandem intellexit, quod inconsulte erga Dei ecclesiæ terras ageret, et in supra memoratis inlationibus male se haberet, pontificis et comitis et aliorum /453/ autenticorum virorum adquievit sententiis, abrenuntians supra objectis, pollicens et promittens, nichil tortitudinis ulterius inlaturum, se aut aliquem suorum, prelibatis hominibus sive terris. Huic Amaldrico, ut ab renuntiatio ista sive vuerpitio firma et in convulsa maneret, datæ sunt decem libræ, quinque ex parte Willelmi comitis, et quinque ex parte Gaufridi, pateriæ prioris. Istud etiam quod formidolosum visum est precipue, inculcamus huic paginæ. Decretum est a comite, si dimicaverint homines harum villarum aliquomodo cum hominibus Amaldrici, Amaldricus proclamationem faciat harum villarum prioris sive ministris, factaque proclamatione talis sibi justicia fiat, qualis fieret exempli causa pro lato, Hugoni de Siley, vel huic Hugoni consimilibus; Quod si talis justicia ei fuerit denegata, ipsemet accipiat, secundum quod reatus causa adjudicat. Huic noticiæ testimonium prebuerunt: Archipresul Hugo, Comes Willelmus, Episcopus trecassinus, Wilencus prepositus, Gotefridus decanus, Heinricus de Ceys, Wido de laye, Gauzerrandus et Aymo, fratres ejus, Richardus de monte falconis, Wido de Ceys, Warinus de Oceia, Uldricus de Urba, Walcherius salinis, Leutaldus salinis, Hugo, cancellarius et cantor S^ti. Stephani interfui.

Post præscriptam definitionem iterum post multos annos extinctam Amaldricus resuscitavit calumniam suam, ab illis dicens debere reedificari clusam. Cui cum resisteretur ¦38¦ a priore Stephano, presentis carte testimonio, juravit se Amaldricus non quieturum, nisi probaretur canpo. Expetita ergo predicti presentia principis campus firmatus a testibus nostris. Tandem post diversos verborum conflictus amicis priori suadentibus, ventum est ad hoc, ut sedaretur hæc calumnia muneribus. Quid plura? Datis a priore XI. solidis, quievit Amaldricus a predictis omnino querelis. Facta sunt bisontio mense Januario, sub principe Willelmo et testibus salinensi Walcherio, Arduino bruno, Hugone de Castellione castro, et S^ti. Pauli abbate Girardo, et Sⁱ. Martini Poncio, et S. Stephani Manegoldo decano, et de /454/ ponto fratribus Lamberto et Walcherio, et filiis Amaldrici, Hugone, Falcone, Landrico.

Sanctorum precedentium auctoritate patrum, qui sibi succedentibus literali notificatione tradiderunt exempla, quibus de rebus dispositis in preterito, noticia memoriter haberi posset in futuro; sciant omnes sensu rationabilitatis utentes, tam futuri quam et presentes; quod landricus castri jurensis possessor, quandam terram, quam habebat in arliaco, in loco scil. S^tæ. columbæ, S^to. Petro eo dedit tenore, quo illo vivente anniversarium patris sui a conventu monachorum, in memoria unoquoque anno, suo teneretur termino. Post obitum autem ejus simili modo anniversarium suum in regula scriberetur, et in antea in noticia officialis celebrationis haberetur. Quam obrem ipse etiam de rebus monasterii accepit, prout a priore prope modum expetiit. Hoc donum super altare bⁱ. Petri, vidente omni congregatione et familia domus obtulit, atque cartam inde scribere precepit. Et ut illam testibus confirmaret, reddidit duos testes de militibus suis, cui secum aderant, hoc videntes scil. Ricardum de ponte, Paganum de Oseiaco. De familia autem monachorum elegit testes: Constantinum capellanum, Humbertum, Constantinum famulum, Turumbertum villicum. Hæc autem supra dicta ¦39¦ fecit laudare uxorem suam et filium suum Amaldricum et Ludovicum, alium filium suum, audientibus et videntibus istis, Humberto de bieria, Garino et altero Garino de S^to. Vincento et Rodulfo de Brucins.

Hujus cartæ scriptura notificat omnibus volentibus, tam presentibus, quam futuris, donationem, quam fecit Landricus de /455/ iure deo et S^to. Petro Romⁱ. monasterii de terra Warini de caffeiaco et fratris ejus; hanc enim terram iste Landricus sui juris esse affirmans, eidem Warino et fratri ejus abstulerat, et in sua ditione retinebat, sed agente priore Stephano dedit eam deo et S^to. Petro, laudante filio suo Amaldrico. Ipsam terram prior Stephanus continuo reddidit supradicto Warino et fratri ejus, tali conditione, ut per singulos annos censum trium solidorum pro ea persolvant, tam ipsi quam successores eorum, ad altare S^ti. Petri; in dedicatione ecclesiæ Testes fuerunt: Amaldricus, filius ipsius Landrici, Lambertus de ciconio, Warnerius et Petrus de ponte. Actum anno ab incarnatione domini milles. centes. octavo septimo dec. Kl, novenbris, tempore domini Hugonis abbatis, et Hugonis, quarti archiepiscopi bisontiensis.

Tempore domⁱ. Stephani, prioris, dedit Landricus de castro jurensi S^to. Petro et fratribus romⁱ. monastⁱ. possessionem cujusdam terræ apud locum S^tæ. Columbæ, in qua quidam berengarius, filius Roberti de bovenens, calumpniam sepe faciebat, partem se in ea habere dicens. Qui de hoc a supradicto priore commonitus quievit ab omni illa calumpnia, dimittens omnia in pace, pro anima sua, promittens coram testibus, nichil se ulterius in illa terra calumpniaturum. Testes fuerunt: Robertus et Mainardus, frater ejus, Petrus clericus et Rotbertus, villicus.

Vuerpitio, quam fecit Landricus de filiis esenburgæ ¦40¦ Warino, Stephano, et Oldeberto et sorore eorum christiana, hos homines cum diu multumque Landricus iste vexasset, suos illos dicens esse debere, tandem cognoscens, se injuste hoc egisse, dimisit deo et S^to. Petro romani monastⁱ. per manum Rodulfi monachi /456/ quicquid in eis calumpniabatur, ut deinceps nec ipse nec aliquis heredum ejus in eisdem calumpniaretur. Laudante hoc uxore sua et filiis suis, Amaldrico, Ludovico et Landrico. Testes: Warnerius de ponte, Girardus et Richardus, cum multis aliis. Actum sub priore Artaldo.

Noverint universi fideles Christiani, quod Amaldricus, filius Landrici, de castro jurensi, cum matre sua et fratre Ludovico, dederunt, pro anima patris sui S^to. Petro romⁱ. monasterii, pratum, quod habebant in Arlia, in loco, qui dicitur bellus mons. Quodquidem pratum tunc monachi tenebant in vuadio sibi missum a prædicto Landrico pro quinquaginta V solidis, quos eidem? Vivianus, monacus aliquando comodaverat, et quod supererat dederunt S^to. Petro. Quærelam ætiam, quam habebant in quodam homine enguizone de Morlens, in pace dimiserunt. Presentes fuerunt hi: Rodulfus et Cuno, monachi, Rotbertus de Ciesio, Ebrardus de Arguel, Walcherius et Philippus de Grantione; mense novembri, anno ab incarnatione domini milles. centes. undecimo, priore Stephano.

Cum in terris et hominibus S^ti. Petri romⁱ. monastⁱ. Amaldricus, filius Landrici multa et gravia mala multociens intulisset, hoc inter alia gravius fuit, quod aliquando villam bannens familia ejus violenter irrumpens, quosdam ex hominibus vulneraverunt, et præpositum ville occiderunt. Pro quo monachis comitem Rainaldum interpellantibus, coactus est ab eodem comite Amaldricus ¦41¦, hanc querelam emendare. Et habito placito apud Jonniam dedit Amaldricus pro homine interfecto terram, quam habebat in confinio villæ bannens, quæ vocatur, ad spinam, habens ex uno latere stratam publicam, quæ ducit salinis, /457/ et ex alio viam, quæ descendit in bannens, et in finibus ville caffeiacæ quatuor jugeres alterius terræ, manu sua sub jurejurando confirmans, ut hanc donationem, perpetua stabilitate, in pace teneat, et nec per se, nec per aliquem suorum in eisdem terris quicquam ulterius calumpniari presumat. Quoddam etiam pratum, quod pro sexaginta solidis Viviano monaco miserat in Wademonio in predicto sacramento apposuit, ut tamdiu ipsum pratum monachi in pace teneant, quousque prædicta pecunia ad integrum esset persoluta.

De ceteris autem querelis, quæ tot et tales erant, ut ad integrum emendari non possent, hoc definitum est, ut octo ab eodem darentur obsides, qui sub sacramento firmarent, quod in omnibus rebus S^ti. Petri, ubicunque essent pacem teneret, et si aliquando ultra viginti solidorum pretium vel ipse, vel aliquis suorum, aut in terra, aut in homine S^ti. Petri auferret mox ut ipsi super hoc a priore, vel ejus legato ammoniti essent, tamdiu obsides in ponte manerent, sine permissu prioris inde nullo modo exituri, usque dum omnia ad integrum essent restituta, vel ad prioris voluntatem, aut ejus, cui injuria fuerat illata, essent propitiata; De his autem rebus, quæ quasi ex antiqua consuetudine calumpniari videretur, hoc definitum est, ut de quibus homines S^ti. Petri per suos convicaneos comprobare possent, pacem se habere debere, de his omnibus pacem illis teneret. Ex prænominatis obsidibus sex in eodem placito missi sunt, idem Ricardus et Wicardus et Benedictus de ponte, Lambertus de Walle transversa, Petrus cocus de uziaco, atque Lambertus. De duobus autem, qui deerant, id est, Fulchardo et Landrico, Amaldricus cum Stephano et Margone, militibus suis in fide sua in manu prioris compromisit, ut ipsemet ob ses tamdiu ¦42¦ esset, quousque aut illos duos mitteret, aut si illos non posset, tres de sua familia, quos monachi potius vellent. Super hæc dom. Amedeum, per cujus manum placitum istud factum est, et dalmatium de Rupe, et Walcherium, avunculum suum, et dodonem cum Stephano et Margone supradictis, /458/ et Mainerium parvum, fidejussores dedit, ut si aut ipse, aut aliquis e suis obsidibus fidem suam violaret, per istos fidejussores res omnis ad justiciam rediret. Actum sub priore Lamberto.

Rodulfus, gratia dei rex et borchardis archiep. Placuit nobis deprecatio domⁱ. Odilonis, abbatis Rom^o. monast^o., ut servitium ei concedere debeamus de quibusdam homines, in potestate sua degentes, in villa, quæ dicitur bannens, filios videlicet et filias Martini, et hæc nomina eorum: Eidenardo et Willimaro et Rainerio, Langiso; he sunt feminæ: Gisa, Martina, Eldegar; ut a die presente et deinceps faciat, tam ipse, quam et monachi, qui in rom. monast. deo serviunt, habeant protestatem de ipsis faciendi quicquid voluerint, sine ullo contradicto. Anno septimo decimo, Regnante ipso dom^o. Rodulfo rege: Rotbertus, notarius scripsit, videlicet, his presentibus: Anselmo, episcopo, Lamberto, comite, Willingo, Rodulfo, bertaldo, Odolrico et Adalberto.

Noticia verpitionis facta ab humberto qualiter reminiscens pondus peccatorum suorum, propter amorem dei, et propter amorem S^ti. Petri et domⁱ. Odilonis, abbatis, et domⁱ. Anselmi, præpositi, ceterorumque fratrum romⁱ. monastⁱ., Verpivit omnem querelam, quam habebat erga Willimar, et uxorem ejus, facimam et filios eorum, qui consistunt in villa bannens, et omne servitium, quod accipiebat ab eis; Omnem querelam et omne servitium, quod accipiebat ab eis, verpivit, pro amore dei, et pro animæ suæ remedio, ut dom^us. noster Jes. Christ. ei dignetur esse propitius. Accepit autem ab eis centum solidos de denariis. Hanc verpitionis cartam facio ab hodierno die et deinceps, ut neque ego Umbertus ¦43¦ neque ullus de filiis meis, /459/ nec ullus de consanguineis meis aliquod servitium ab eis accipiat, scilicet a Vuillimar et uxore ejus, facima, et infantibus eorum. Si quis autem contra hanc verpitionem aliquam litem intulerit, Imprimis iram dei omnipotentis incurrat, et S^ti. Petri et omnium S^torum. dei, sitque pars ejus cum Juda, traditore domini, nisi postea resipuerit, et cogente judiciaria, potestate, auri uncias tres persolvat; Et ut hæc vuerpitio firma et stabilis permaneat, stipulatione subnixa. Actum publice in villa, quæ dicitur Urba. Signum Umberti, qui hanc verpitionem fieri et firmare rogavit, Ermenburge, uxori ejus. Signum Goterandi, signum berengerii, signum Richardi, signum Varneri, signum Airardi, signum tresoldi, signum Constantini.

Mos sanctissimus in populo christianorum ab antiquissimis institutoribus monasteriorum inolevit, ut fideles quique nobilium filiis carentes, hereditates patrimoniorum suorum, salubriore consilio, ecclesiis et monasteriis traderent, ut in futurum eis securiter uti valerent. Juxta hunc morem Petrus, vir nobilissimus, et seculari honore a progenitoribus magnificus castri, quod cegias dicitur, princeps, cum adhuc juvenis, sine liberis defungeretur tradidit deo et beato Petro in romanensi monasterio quoddam mansum, quod est in villa bannens, qui dicitur: mansum Thirrici, ipsum videlicet patrem in eo tunc commorantem cum filiis et filiabus suis, molendinis et prato et omnibus omnino quecunque ibi sua esse illo die credebat. Ex omni voluntate fecit hoc donum Petrus, in exitu suo, pro salute animæ suæ, teste Wilenco, filio beroardi, consobrino suo, et filiis Widoni de cegias, multorumque aliorum inlustrium virorum; Sed quidam miles, vocabulo Narduinus, cognominato, brunus, qui hoc se asserebat, ab ipso jure fevi tenere, donationem Petri contempnens, homines villæ, more solito, affligebat, quasi invasores sui honoris. /460/

Cumque ¦44¦ per annos aliquot adversus eum fratres loci Romanensis quererentur, ad ultimum nunquam se id omissurum asseruit, nisi congruo precio placaretur: Hoc idem et Thetbertus, qui sororem prefati Petri in comjugium habebat, sub hac occasione affirmabat. Quid plura? consulentibus fidelibus ventum ad est pretium et date sunt Narduino sex libre argenti, et Theberto tres, a Stephano, tunc priore: Laudaveruntque donationem Narduinus et Vivianus, filius ejus, Thetbertus et Pontia, uxor ejus, Rainaldus comes, Willelmi filius, Walcherius salinensis. Tunc veniens Narduinus posuit donum super altare bⁱ. Petri in romano monasterio, cernentibus fratribus, die Kalendarum Marcii, anno ab incarnatione domini, milles. octuagesimo IIII^o. tempore captionis romanæ urbis ab heinrico filio heynrici rege, filius Tyrrici, Ebrardus, filiæ Eufemiæ Ava, Ermenborgis.

Notum sit omnibus hominibus, tam presentibus quam et futuris, quod ego Hugo, miles de castro, qui vocatur castellon, dono domino deo et S^tis. apostolis ejus, Petro et Paulo, Laudante matre mea, Poncia, et fratribus meis, Goderano, Walcherio et Willelmo, per manus Rodulfi, consanguinei mei, ad locum Romani monasterii, unum mansum, qui vocatur, mansus Magnoardi, in villa, quæ vocatur, Giuriacus, qui subjacet supradicto castro, et omnia quicquid ad ipsum mansum videntur pertinere, id cum casis, casalibus, campis, pratis, aquarumque decursibus, pro remedio animæ fratris meis, Stephani, qui ad succurrendum monachus effectus, ad locum Romⁱ. monastⁱ. Dono autem mansum istum tali tenore, ut unoquoque anno, in anniversario ipsius, quod est quinto decimo octobris, ille qui tenuerit, Decem solidos, St^o Petro et monachis Romani monasterii manentibus reddat; Si quis autem hujus donationis, /461/ quod absit, calumniam facere voluerit, sit anatema, Maranatha. ¦45¦ Hujus carte testes et firmatores sunt isti. Signum Chononis, qui et falcho, testes, signum Rigaldi, testis, signum Lamberti, testis, signum Humberti, testis, signum Stephani, testis.

Notum sit omnibus hominibus, tam presentibus, quam et futuris, quod ego Richardus, laudante fratribus meis sive sororibus, filius Rodberti de Nasiaco castro, dono domino deo et sanctis apostolis ejus, Petro et Paulo, et ad locum Romⁱ. monastⁱ. omnem hereditatem, quam habere debemus ego et fratres mei sive sorores, et avunculus noster, manno, in pago, qui dicitur Arli, et in villa, que dicitur, monstore, pro remedio animæ patris nostri, Rodberti, seu matris nostræ, Arenburgæ, qui ibidem monacus effectus et sepultus est; ut deus omni potens dimittat nobis omnia peccata nostra. Signum Stephani, frater Rodberti, testis, signum Arenberti, testis, signum Stephani, testis. Si quis autem, quod absit, aut nos filii Rodberti, aut filie, aut aliqua persona hanc donationem calumniare voluerit, sit anatema excommunicationi subactus. Amen.

Noticia verpitionis, quæ facta est ante presentiam domini Adalberti Marchionis, seu Rodulfi, advocati, in villa Urba. In mallis, sive in causis regalibus actæ, et ante aliorum hominum mobilium presentiam. Veniens enim quidam miles, nomine, Fredoinus, ante illorum præsentiam, in jam dicto placito, reddidit S^to. Petro Rom^o. monasterio, et S^to. Marcello, martyre cabilonensi, precarias, quæ adjacent in villa Banningis, quia ipse ibi non poterat manere, propter inimicitias filiorum Walcherii, comitis, et accepit a jam dictis monachis quatuor libras, et teneant omnia in pace, In tali tenore, ut si ipse /462/ quandoque in pace redierit et reversus fuerit, restituat ipse Fredoinus S^to. Petro et monachis ibidem deo servientibus quinque libras, et per illorum donationem et possideat in vita sua. Et omni anno persolvat censum, quem ipsi monachi ei injunxerunt. Et post ejus discessum revertatur ad ¦46¦ jam dictum locum, sine alicujus contradictione; isti presentes fuerunt et plures alii: beroades, testis, ymomi, t., adto, t., beroadi, t., boso, t., Grimaldi, Langerus, t. — Signum Pontioni priori, signum Thedbaldi. sig. Petri, sig. Umberti, sig. Dominicus, sig. Enguezo, sig. Fulchranni, monachi; isti et alii plures laudaverunt et consenserunt. Acta vuerpitio seu notitia, In mallis, die merchoris, mense Junio, Regnante, Ruodulfo rege, Anno octavo, In villa Orba facta est.

Noticia seu recordatio, quam fecerunt dominus Odilo, abbas et fratres Romanensis monasterii cuidam suo fideli, Aremberto et uxori suæ, faceme, et filio corum, Salierio, de manso, qui jacet in finibus Ponti, in loco, qui dicitur, frozcens? sub censo constituto, concesserunt eis in vita sua, ea tamen ratione, ut omnibus diebus vite eorum censum persolvant, in duobus annis decem solidos, in aliis duobus quinque, cum tribus receptis honorabilibus ad fratres. Actum romano monast. publice scriptum. Signum Theotbaldi, sig. Petri, sig. Anselmi, sig. Johannis, sig. Aigisi, sig. Arenberti, sig. Heyrici, sig. Ebrardi; data per manum Adalberti, levitæ, qui vice cancellarii rogatus scripsit, die jovis, Nonas maji, anno vicesimo, regnante Rodulfo rege.

Notum sit omnibus — hominibus, tam presentibus, quam futuris, quod, nos in dei nomine beroardus et frater meus, Heynricus, de terra et de servis, sive de ancillis, vel de omnibus /463/ rebus S^ti. Petri romanensis monast. quesitum et ad inquirendum, quæ pater noster, nomine Willencus, per beneficium, in villa, quæ vocatur Salingo, tenuit, et nos post ejus obitum tenuimus, per deprecationem fidelium nostrorum, facimus Werpitionem dom^o. et s^s. ejus apostolis, Petro et Paulo, et ad locum supra dictum, ubi præesse? videtur dom^us. Odilo, venerabilis Abbas, et monachi sui in dei servitio, ut faciant ab hodierna die et deinceps quicquid facere voluerit. Facimus autem hanc verpitionem pro remedio animæ patris nostris, Willenci, et matris nostræ, Adeleyde, et omnium parentum ¦47¦ nostrorum, ut dominus concedat eis vitam eternam. Dederunt autem nobis monachi duas carradas de vino et unum caballum. Signum Beroardi et fratris mei, Heynrici, qui fieri et firmare rogavimus. Signum Adeleyde.

In nomine verbi incarnati noverint cuncti fideles S^de. dei ecclesiæ, quod ego Gislemanus et uxor mea, Ingeliardis, nec non et filii mei, vocabulo his nominibus: Arlemannus, Adalbertus, atque Rodulfus et fulcherius atque durannus, donamus aliquid de rebus nostris ad locum, cui vocabulum est, rom. monast. et est constructum in honore bⁱ. Petri apostoli, hoc est octo jornales de terra arariua, et est in comitatu Arlia, et in Archiepiscopatu vesontione. Terminat autem ipsa terra, de una parte terra Sⁱ. Petri, et de alia parte de ipsa hereditate, et de alia parte terra Sⁱ. Mauricii, et de alia parte via publica. Donamus autem ipsam terram pro remedio animæ meæ, et uxori meæ et filiis meis ad jam dictum locum, ut det deus nobis requiem sempiternam, et faciant ab hodierno die rectores loci illius quicquid facere voluerint, sine ullo contradicente. Si quis autem contra hanc donationem calumpniam inferre voluerit, non valeat vindicare quod repetit, sed coactus judiciaria potestate auri libram unam persolvat, et postea donatio ista firma permaneat. /464/ Signum Arlemanni, sign. Albert, sig. Rodulfi, sig. Fulcheri, sig. Duranni, sig. Aremberti, sig. Alcherii; Ego Warnerius, monacus et sacerdos rogatus scripsi, in mense marcio, in media quadragesima, in die dominica, Regnante Rege Rodulfo, anno tricesimo quarto.

Notum sit omnibus hominibus, quod aimericus, filius joculini deffeiaco petiit a Constantino et Walchiso, fratribus, sororem eorum, Wilburgam de Jonnia in uxorem. Illi vero noluerunt, eam dare, imputantes ei servicium ¦48¦, quod debetur narduino carbonel de caffeiaco; Aimericus autem a proposito suo desistere nolens, impetravit a predicto domino suo Narduino, ut eum S^to. Petro romⁱ. monastⁱ. in censu cere duorum denariorum daret, et veniens Narduinus ante altare S^ti. Petri, tempore Roclemi, prioris, et Salierii, decani, dedit Aimericum S^to. Petro, in presentia monachorum cum omni progenie, quæ de illo postea esset exitura. Testes ibi fuerunt: Eimeradus et Eimeradus juvenis, Rodulfus, presbyter et Rodulfus miles, Stephanus, cognomento engignars, et Stephanus, filius Rodulfii, et rainerius barbatus, martinus de urba, qui tunc adhuc erant pueri, quando hac facta sunt.

Universis S^tæ. ecclesiæ fidelibus notum sit, quod Emmo de caffeiaco, cupiens seculum relinquere et monachatus habitum suscipere, propter multa mala, quæ fecerat, dimisit et reddidit deo et S^tis. apostolis, Petro et Paulo, in rom^o. monast^o. terram S^ti. Marcelli, quæ est apud bannens, et campum, qui est juxta ecclesiam, de quibus fratribus pradicti loci multas injurias fecerat. Dimisit etiam omnes querelas servorum, quas cum fratribus juste vel injuste faciebat, addens æciam servum, nomine /465/ Morellum; hoc donum laudaverunt filii ejus, Rotbertus, Richardus, Mainardus et Petrus, gaudentes et filiæ ejus et nepotes, Lambertus, Walcherius, Narduinus et alii omnes. Facta est autem hac donatio sexto decimo Kl. octob., in presentia multorum, anno ab incarnatione domini, mill. octoges. quarto. Si quis hoc donum infregerit, iram omnipotentis dei incurrat, et cum Juda, proditore, in infernum demergatur. Sign. Stephani, prioris, signum Salierii, decani, sig. Ocelini, cellarii, sig. Benedicti, qui hanc cartam fecit; sig. Laurentiæ, uxoris ejusdem Emmonis. S. Mainardi, sig. Johannis, sig. Dominici et aliorum multorum.

Ego in dei nomine Fuldradus, presbyter, dono dom^o. deo, et s^is. ap^is. ejus, Pet. et Paulo, et ad locum rom. mon. per manus Stephani majoris, hoc quod ego possideo in villa ¦49¦, quæ vocatur bullo, hoc est casalem unum, jurnales de terra duodecim et in bannense duos servos, quorum ista sunt nomina: Rodbertum et Helionem. Quisquis autem hanc donationem calumniam facere voluerit, sit anatema maranata. Isti sunt, qui istam cartam firmaverunt; Stephanus, major, testis, berengarius, testis, Petrus, t.

Notum sit omnibus deo famulantibus, quod Rodbertus miles de villa bannensi, dedit dom^o. et b. Petro Rⁱ. monⁱ. fratribusque inibi Deo servientibus terram omnem, quam possidebat apud locum S^tæ. columbæ, agros scil. per diversa loca positos, cum duobus pratris; facta est hæc donatio coram dom^o. Stephano, priore. Testes in hoc fuerunt: Petrus clericus, Rodulfus miles, Rodbertus villicus. /466/

Noverint omnes fideles, tam presentes quam futuri, hanc donationem, quam fecit quidam homo de Arlia, nomine Aldo, deo et S^o. Petro Rⁱ. Monⁱ. Iste Aldo apud rom. mon. infirmitate plurimo tempore gravatus, et a fratribus in ipsa infirmitate sustentatus, dedit S^o. Petro totum alodum suum, quem habebat in tota terra arlie, in campis et pratris et casis et casalibus, nichil omnino sibi retinens, sed totum pro anima sua donans. Actum sub priore Humberto, et Salierio decano, testibus: Humberto, beroardo et mainardo, cum aliis pluribus.

Quidam servus Sⁱ. Petri de rom^o. mon^o., nomine mainerius, veniens in villa, qui vocatur megis, accepit ibi uxorem, nomine Gerlendis ancillam Sⁱ. Petri, monte uiuini, hanc autem feminam tenens Stephanus miles de comite Rainaldo in beneficio. Hic autem requerente seniore supra dictæ mulieris, tali modo dedit 60. solidos, ut medietas infantum illi maneret ad servicium Sⁱ. Petri rⁱ. monⁱ. Vocabantur autem ipsi ¦50¦ infantes, masculus Tedaldus, femina heldehardis, quos ipse pater redemit. Ipse autem Stephanus supra nominatus perpetualiter dimisit, ac cartulam scribere jussit, et manu propria firmavit. S. Harduici, S. Stephani, S. Constantini, monachi, Sig. Girardi, S. Warnerii, S. Silvestri, S. Gunterii, S. Clementis, S. Warinfredi, S. Martini, S. Johannis, S. Mainerii. Aduc autem ipse miles dimisit pro amore dei unum meum puerum, nomine, Hunaldum.

Scriptura convenientiæ, quæ facta est inter priorem s^ti. rom. mon. et Widonem de castello, qui vocatur, sicco; erat enim contempcio magna inter illos, quoniam Wido calumniabatur /467/ quedam [ … ] quasi juste in monasterium et quosdam servos, qui in valle leonis commanebant, et propterea idem Wido magnam predam fecerat in terra S^ti. Petri, quam predictus prior sepius ab eo repetebat sicut et antecessores ejus, nec quicquam proficiebat. Tandem post multas querelas, utrisque placuit, ut venirent in vicum, qui urba vocatur, in presentia burchardi, advocati ipsius vici et aliorum vicinorum militum ejusdem regionis, ut ibi hæc controversia, juxta temporis qualitatem, finem acciperet. Itaque in conspectu omnium, post innumeras contemptiones, ad hoc ventum est, ut stabiliretur inter illos, ut remota omni calumpnia cessaret uterque ab his, que requirebat; Quod statim ab illis confirmatum est, ut quamdiu Wido in suis querelis taceret, tamdiu prior a sua preda requirenda quiesceret. Hanc itaque congruam definitionem amici utrorumque laudaverunt, quid videlicet aliter pax interillos esse non poterat, nisi ambo a querela sua cessarent. Hujus rei testes sunt isti: Burchardus, advocatus, testis, Petrus de Gomoens, t., Chono, de eodem castro, t., factum est autem hoc anno ab incarnat domⁱ. milles. nonages sept.

Omnibus hominibus, tam presentibus, quam futuris, sit notum atque firmissimum, quod ego Richardus, filius ¦51¦ Lamberti de ponto, dimitto dom^o. et b^is. app^is. P. et P. in loco rom. monⁱ. et monachis inibi commanentibus querimoniam equarum pravarum, et omnes querelas, quas habeo apud illos, pro salute animæ meæ et patris mei ac matris meæ, nec non etiam omnium antecessorum meorum, ut deus omnipotens nobis vitam concedat perpetuam; Et præter hoc quoddam molinum, quod habeo in Wadimonium de Arenberto fabro, in archiepiscopatu bisontinensi, quod est in villa, quæ dicitur Bannens, illud penitus remitto, et reddo post decessum meum, præfato loco, videlicet Rom^o. Mon^o. Ita sane, ut tantummodo habeam in vita mea, /468/ reddens annalem censum, scil. decem et octo denarios, et aliud servicium, quod constitutum est. Si autem non reddidero, nullo modo concedatur mihi. Hæc autem omnia in presentia domⁱ. Burchardi de Gomoens, sunt facta atque deducta; Testibus: Octone de Cavorniaco, Teymaro de Orba, et Witberto, fratre ejus, Salierio, ejusdem villæ, et Beroardo de Aziaco; anno milles. nonages. sexto, ab incarnat domⁱ.

Sciant omnes, tam futuri quam et presentes, quod Petrus miles de ponte arlie, filius Stephani, militis casalem, quem habebat in media villa bannensis S^o. Petro de rom. mon. pro anima patris sui dedit; cujus doni testes Profuerunt: Warnerius, miles de ponte et Richardus, miles similiter de ponte et Constantinus, cappellanus monacorum.

Willelmus, filius Adam tenet terram de S^to. Petro in terra rubra, sex denariorum censum et II denarios vini. Tieuvenus vineam supraviam cirinai. II^os. denarios et I. vini. Bonus filius tenet campum Walterii, et debet unoquoque anno I. modium vini pro omni tempore. Rotbertus terram implas delais, juxta bela Warda, et debet VIII denarios censi et II^os. vini.

Sciant atque cognoscant omnes fideles, quod Tiebertus et Humbertus, fratres, totam terram, quam habebant in canalibus in confinio bannensis et S^tæ. columbæ dederunt deo et S^to. Petro, pro remedio animarum suarum, audientibus et videntibus et testificantibus; Rotberto, milite, Winvierto, Rodberto divite, et alio Rotberto. Si quis hanc donationem violare præsumpserit, anathema sit. /469/

Cognoscant omnes, tam futuri quam et presentes, quod paganus filius Humberti, calumniabat donum, quod fecerat pater suus de terra, quam habebat in confinio bannensis, et st^æ. columbe, donec dominus Stephanus, prior, dedit ei unum equum pro quo laudavit, et ex parte sua fecit donum, quod audierunt et viderunt et testes fuerunt: dominus Mainardus, miles, et Winvertus, Rotbertus, dives, Petrus, filius Sengerii, Stephanus, filius Constantini, piscatoris. Si quis hanc donationem violare presumpserit, anathema sit.

In dei nomine ego Vualcherius salinensis, recognoscens, me injustam rationem habere de quadam femina, nomine pontia quam in servitutem meam redigere volebam, sed testimonio consanguineorum suorum ancillam esse S^ti. Petri cognitam, in manu domini Guigonis, prioris, in pace dimisi. Unde testes fuerunt: Maynardus de bannens, Turumbertus, Unoldus, et ceteri plures.

Noverit universitas fidelium, præsentium scil. et futurorum, quod ego Humbertus de salinis, divino verbere attritus, mortique jam proximus, ammonicionibus etiam fidelium correptus, recognoscens mala, que hominibus S^ti. Petri rⁱ. monⁱ. intuli, dimitto et finio omnes injusticias, omnesque consuetudines malas, quas actenus in terra S^ti. Petri injuste habui. Caldariam, que juris prædicti monastⁱ. esse dicitur, ex toto dimitto, filioque meo Walcherio, ut idem faciat, mando et præcipio, dominoque meo bisontino archiepiscopo, per internuncios obsecro, ut hanc elemosimam teneri faciat, filioque meo non antea feodum suum tribuat, quam prædictam elemosinam, ut feci, concedat. Quod si districtionem domⁱ. archiepiscⁱ. tenere noluerit, dm^o. meo Rainaldo, comiti, per lambertum majorem de Urba. mando /470/ atque deprecor, ut hoc eum tenere faciat. Actum Lausanne, presente Bartholemeo romⁱ. monⁱ. tunc priore, Winemaro decano, helia monacho, Willelmo dapifero, Lamberto majore de Urba, Willelmo de S^to. Germano, Ugone de Connos, Umberto bersolt, Valerio famulo, Johanne, Amisardo et aliis plurimis, clericis et laicis.

In nomine domⁱ. notum sit omnibus fidelibus, quod Gualcherius salinensis injuste calumpniabatur Ponciam uxorem raberti, filiam Stephani et rotrudis ¦53¦, donec iste Lambertus concessu ipsius Gualcherii probavit, eam esse ancillam S^ti. Petri romⁱ. monⁱ., censu ceræ unius denarii; probavit autem jurejurando horum testium: Aldrici, Aymonis, Humberti. Hoc autem factum est in presentia Rainaldi comitis et Guigonis prioris romⁱ. monastⁱ. — Unde testes fuerunt: Richardus de montefalcone, Magnardes de bannens. Turumbertus de bovenens, et Albertus filius ejus, Mainerius de ponte. Hujus rei notitiam ipse Gualcherius scribi fecit, omnemque calumpniam illam penitus absolvit.

Notitia vuerpitionis, quam fecit Walcherius, miles salinis deo et S^to. Petro de villa bannensis et bretsendensis et de omnibus ad eas pertinentibus. Contigit ordinante deo, ut abbas Odilo adveniret in locis jurensibus. Quod audientes servi S^ti. Petri, occurerunt ei proclamantes se de malis, quæ Walcherius faciebat eis, quia multa erant, et portare ea non poterant, et quia sibi advocariam dedisset. Quod audiens S^tus. Abbas Odilo nimis condoluit calamitati et miseriæ illorum. Instabat autem festivitas prothomartiris Stephani, In qua festivitate comes Rainaldus justitiam facere consueverat omni proclamanti ad se. Voluerat /471/ autem supradictus abbas huic curiæ interesse, sed infirmitate præventus venire non potuit misit tamen duos ex suis monachis, Roclenum videlicet, prepositum rom. monⁱ. et Salierium, decanum, simul cum famulo S^ti. Maioli, nomine Amalberto, qui cum sacramento juravit, quod neque S^tus. Maiolus Humberto patri Walcherii, neque supradictus abbas Odilo supradicto Walcherio advocariam aut aliquam consuetudinem in terra S^ti. Petri dedisset, sed etiam multis vicibus contradixisset, sibi et excommunicasset. Hoc autem factum est in civitate bisontiensi, in claustro S^ti. Johannis, in presentia dom. Hugonis, archiepiscⁱ., et ipsius Walcherii et Rainaldi comitis, et Theubaldi cabilonensis; Et stabilierunt hanc vuerpitionem: Walcherius ipse et dom^us. Hugo, archiep^us., frater ejus, et dominus Rainaldus, comes burgundiæ, qui hoc fieri jussit, et Chonon de monte falchonis, Wido, burgundio et Wilencus prepositus. Isti et alii plurimi interfuerunt, qui viderunt et audierunt et confirmaverunt quod factum fuit. Si quis autem hanc guerpitionem calumpniare ¦54¦ voluerit, non valeat implere quod repetit, sed judiciaria potestate convictus solvat viginti untias auri. Et si in eadem calumpnia permanere voluerit, sit maledictus et excommunicatus ex parte dei omnipotentis, et S^tæ. Mariæ, matris domⁱ. et st^rum. app^rum. P. et Pauli et omnium sanctorum dei. Amen.

Notitia recuperationis terræ S^ti. Petri romanensis monⁱ., quæ antiquitus oblata est ei in villa salinensi, Tempore felicisimæ memoriæ domⁱ. Hugonis abbatis, qui post beat. Odilonem, S^ti. Maioli successorem, S^to. cluniensi loco præfuit, egressa est querela de terris S^ti. Petri ab aliquibus usurpatis. Tunc quidam incolarum vici salinensis, compulsi fratrum declamationibus crebris indicaverunt Stephano, tunc temporis priori, de quodam loco ejusdem vici, qui oblatus est /472/ ab antiquis juri bⁱ. Petri, quod esset usurpatus, vineisque consitus ab indigenis præfati loci. De quo licet solemnis pagina non haberetur, propter indigentiam scriptorum prædicti monasterii; memoria tamen hujusce rei non potuit aboleri. Ergo prænominatus rector Stephanus, post multas querelas, poposcit judicium in curia Rainaldi comitis, ex jussu Willelmi, jam emeriti ipsius genitoris, ubi statutum est a judicibus, ut duorum virorum certamine probaretur hujus causæ status. Tuncque statutum est a principe, ut si bello cederet usurpator terræ, præsentis anni fructum cum terra pariter deberet amittere, et legem devitati certaminis sibi comiti emendare, et pro rebellione sua, quia post interdictum jam dicti prioris vineas in re non sua plantaverat, quinquaginta solidos eidem dare. Que postquam omnia gesta sunt, prior altiori consilio, laudantibus cunctis sapientibus, et deprecanti ei per interpellationem amicorum ejus, et omnem terram postponenti, ut diximus, indulsit iterum, ut terra more solito uteretur, et unum modium vini, annuatim etiam in vinearum sterilitate persolveret monasterio: et quia certum erat omnibus, quod injuste ad illum terra pertineret, ipse eam omnimodo in manu prioris reddidit, et ipse eum a pervasionis peccato absolvit, ac postmodum eodem quo diximus modo eidem commisit. Sane et hoc decretum a principe nihilominus processit, ut si supra scripta mensura vini aliquo anno soluta non fuerit, ulterius terra ipsius non sit, sed cum omni fructu suo ¦55¦ in perpetuum monasterio prosit. Vocabatur autem hic vir, Bonus filius, a quo partem ipsius terre possidebat quidam Bernardus, cognomento balaius, et terra nomen habet Walterii campus. Testes fuerunt: Umbertus, vice comes, Tetbaldus de Frasno; facta est autem diffinitio in mense Aprili, anno irruptionis Hyspaniarum, tempore regis illarum Alfonsi, anno MLXXXVII, ab incarnatione domi. J. Cⁱ.

Ego in dei nomine Geroldus, filius Uboldi; laudantibus /473/ fratribus meis, Amicone et Magnerio, dono dom^o. deo et s^is. app^is. ejus, P^o. et Paulo, et ad locum romi. monⁱ., et fratribus ibi Deo servientibus aliquid de hereditate mea, que in jure proprio contingit, in calme arlie et in villa, que dicitur, bovenens, mansum unum, quem tenent Gislardus et filius ejus lanzo, et unum lunaticum in villa caffagiaco, pro remedio anime mee et patris mei Uboldi, sive matris mee Warburt, seu omnium parentum meorum; ut deus omnipotens dimittat nobis omnia peccata nostra. Si quis aliquis ex nepotibus meis, vel ex aliis propinquis calumniare voluerit; sit anatema et pars illius cum datan et habiron, et Juda, traditore domⁱ. hujus rei testes isti: leotaldus de Gomoens, T. S. Amiconi, T. S. Magneri, T. S. Adalberti, T. S. Bosoni.

Noverint omnes fideles, tam futuri quam præsentes, quod dominus Mainardus de bannens; quando obtulit deo et S^to. Petro filium suum, nomine Pontium, ad ordinem monachatus, pro anima sua et pro animabus antecessorum suorum, dedit quicquid habebat allodii in villa S^tae. columbe, aut in confinio ejusdem villæ et unum servum, nomine, Petrum, filium Johannis, cognomine, esparrom, et unam ancillam, nomine … . filia ejusdem; quod factum est laudantibus et uxore sua, Ernimburga, et filiis suis, Lamberto, Oliverio, Aimone, Mainardo; Testes fuerunt: Rodulfus, monacus, Petrus clericus, Emmo, nepos ejus, Warnerius prior, Stephanus major, Landricus faber et alii plures.

Cognoscant omnes tam futuri quam presentes, quod Paganus, filius Umberti, calumniabat donum, quod pater suus fecerat, quam habebat in confinio bannensi et s^tæ. columbæ; donec dom^us. Stephanus, prior, dedit ei unum equum, pro quo /474/ laudavit, et ex parte sua donum fecit, quod viderunt et audierunt et testes fuerunt: Mainardus miles, Constancius piscator, Petrus, filius esengerii et Wuinivertus .¦56¦

Notum sit omnibus fidelibus, quod Tibertus et Umbertus, fratres, totam terram, quam habebant a canalibus usque ad st^m. columbam, dederunt deo et S. Petro, pro remedio animarum suarum; audientibus et videntibus: Rotberto milite, Vuiniverto, Rotberto divite, et alio Rotberto.

Notum sit omnibus, tam futuris tam præsentibus, quod dom. Eubalus et Bartolomeus, frater ejus, de grantione, laudante matre eorum, Adeleyde, donaverunt et laudaverunt eccl^æ. romⁱ. monⁱ. quicquid pater eorum, Eubalus, supradictæ eccl^æ. dederat et dimiserat, scil. omnes homines et feminas, et quicquid infra potestatem romⁱ. monⁱ. habebat, et calumniari solitus erat, exceptis his, quæ ad feudum domⁱ. Stephani de ferreria perveniebant. Dederat etiam pater eorum unum servum, nomine Andream, filium Anastasie de moriaco. hec ut supradicta sunt laudaverunt filii ejus, nec non et Costerium de Aziaco, et sorores ejus, et omnes ab ipsis genitos et generandos, quos calumniabantur, dimiserunt. Laudaverunt etiam si qui de potestate metu illorum aufugerant; si reverti vellent, in pace eccl^æ. deservirent. De luco videlicet de cassanea, et de omnibus querimoniis, quas cum priore et fratribus eccl^æ. tunc habebant et antea habuerant, pacem fecerunt, et pro his omnibus quatuor libras ab Widone, priore, acceperunt. S. Ludovici de Gomoens, Hugonis de Bevilar, Aymonis, famuli, Amizardi, Mathei, Amedei, monachi, Alberti de bannens, et aliorum plurimorum. Factum est hoc A^o. ab incarn. dⁱ. MCXLI^o. /475/

Notum fieri volumus tam futuris quam præsentibus, quod dom^us. falco de grancione, et fratres ejus dederunt deo et S. Petro rom. mon. Petrum, cognomine militem, et filios ejus, Arbericum, Valerium clericum, marinum, Petrum, et filias ejus, Maentiam, Adelinam, Bonam matrem, Pomam, et omnes illos, qui ex istis nascituri et nati erant. Et hoc fecerunt solempniter apud grancionem castellum pro anima patris sui, Philippi, qui apud rom. mon. quiescit, et pro animabus matris sue et decessorum suorum, in manu Guidonis, prioris rom. monⁱ. et Guigonis, prioris paterniaci. Hujus rei testes sunt: Cono de Granzione, patruus eorum, Raimundus de giei, Savaricum de Yuonam, Albertus de Valeriis, Johannes, sartor, famulus prioris, Albertus monacus, prior de hospitali ¦57¦, Postea venientes rom. mon^um., ad confirmationem beneficii sui in presentia tocius conventus donacionem suam per lapidem unum super altare miserunt. Huic rei presentes fuerunt: Gyrardus de Granci, Petrus de Orba, nepos marasgothi, Tetmarus miles, et Julianus de Orba, Guillelmus presbiter de S^to. desiderio, Hugo clericus, filius cononis de grancione, falco monacus, Otto monacus, Cono, puer monacus, Petrus et helias de aziaco, Johannes de monte, Erluinus miles de ersertines, et multi alii.

Noverint etiam omnes, tam futuri, quam presentes, quod dom. falco et cono, frater ejus, querimonias, quas in quibus dam homnibus et feminis habebant, domino de grantione et ecclæ. romⁱ. mⁱ. dimiserunt, et quicquid juris in eis habebant, dederunt, et scriptum fieri jusserunt. Laudavit et hoc uxor falconis. Sunt autem hi homines et feminæ: Petrus, filius Mabili et fratres ejus, cum uxoribus, filiis et filiabus, Marcheas /476/ de giroem, et fratres ejus, cum filiis et filiabus, Valerius, uxor ejus, fratres et sorores cum filiis et filiabus, Constantius, frater et soror, cum filiis et filiabus; Uxor decani et soror ejus et fratres, filii Berardi et filiæ, cum filiis et filiabus, uxor andreæ follet, cum filiis et filiabus, Aymo pilosus et sorores ejus, cum filiis et filiabus suis, Bretonem de bretoneres, et frater ejus et soror, cum filiis et filiabus suis. Factum est autem hoc apud grantionem, A^o. MCLIIII. in manu Guidonis prioris, in præsentia domⁱ. foiguironis clun. camar, et dominorum grantionis, Bartolomei Gaucherii, Cononis, filiique ejus, Willelmi, qui hujus rei testes sunt. Testes etiam sunt: Guillencus, prior paterniacus, hugo de bevillar, Lambertus de Castellar(^ione?), humbertus brutinus, Aymo de rupe.

Notum sit omnibus fidelibus, quod Dom. Bartolomens, filius Eubali de grantione, iturus Jerosolimam, dedit eccl^æ. rⁱ. mⁱ. et donum super altare posuit, mariam, uxorem cumisii de boflens, et filium ejus, Petrum, et filiam, nec non uxorem Berardi debonel, nomine, russa, et filios ejus et filias, martinum etiam de viis, et filios ejus et filias, fratrem supradictæ russæ, et feminas dominatus sui, que conjuncte erant hominibus S. Petri. Dedit etiam quicquid habebat a nostro prato Amarci, usque ad stratam et usque ad quercus de picuus, quicquid infra erat tam in pratis et pascuis et vorsis, facta est donatio a supradicto Bertolomeo, super altare romⁱ. monⁱ. in præsentia totius conventus, et familiæ domus, A^o. MCLVIII^o. Testes: Acelinus de bornu, Cono, miles de novo castro, Johannes de Jonia, Bonerius de Orba, Girardus, filius neri. Ipso die hoc idem donum confirmavit apud Saratam et filius ejus, eubalus, laudavit; nec non et uxor ejus, Jordana, in manu Guidonis, prioris, Testes: Guillencus, prior paterniacus, Nantelinus de roca, et frater ejus, Aymo, et multi alii, tam clerici quam laici ¦58¦. /477/

Tempore domⁱ. Witfredi Romⁱ. monⁱ. prioris, fecit dom. Cono de Grancione querimoniam de quibusdam hominibus et feminis, qui erant in potestate S. Petri. Prior autem, accepto consilio, convenit cum eo et aliis multis, in domo Alberti de Vilar, et audita querimonia dedit 4 libras, et ipse pro anima sua et antecessorum suorum vuerpivit et dedit Amalburcum de Valleuni, et omnem ejus progeniem; Domegin de fontana geroen, et omnem ejus progeniem; Constancium et fratr. ejus et sorores, et omnem suam progeniem; Usanan cum sua progenie; Aimum pilosum de niviz, et sorores ejus, et omnem eorum progeniem; Brettonem de brettoneres, et filios ejus et filias et nepotes et neptas, et omnes alios, qui in potestate S. Petri erant residentes, exceptis albrico, milite, et albrico, qui ejus sororem habebat in conjugio, et Aymonem columbino, quos sibi retinuit; Extra potestatem vero Beratum de monte et fratres ejus et sorores, filios eorum et filias. De hac definitione præcepit ipse dominus Cono, Kartam fieri et hos testes scribi: Dom. Raymundum degis, Rodulfum de Guarnens, Albertum, mestralem suum, Osbertum majorem, Valerium, Johannem de monte, Aymonem, Amusardum, petrum, fratrem Albrici militis.

Nos Philippus ¦¦Pagina originalis 1 partis secundæ Chartularii¦¦, Sabaudie et burgundie comes et nos Aimo, prior et conventus romⁱ. monⁱ. notum facimus universis presentes literas inspecturis; quod cum questio verteretur inter nos, comitem predictum ex una parte, et nos, priorem et conventum ex altera, super quibusdam juribus, actionibus et petitionibus, quæ aut quas nos comes predictus habemus, aut /478/ habere intendimus contra priorem et conventum prædictos et homines eorundem potestatis romⁱ. monⁱ., ratione dominii districtus seu jurisdictionis castri nostri cletarum et specialiter quia d^nus. Jocerandus de balma, castellanus in dicto castro nostro cletarum nomine nostro asserebat, quod homines potestatis et districtus romani monasterii tenebantur charreare blada vina, fena et ligna castellanorum castri cletarum et bastimentum, et opera dicti castri facere. — Item quia asserebat, quod castellani cletarum tam ipsi quam hii, qui ante ipsum qui pro tempore castellani fuerint, — consueverunt pugnire delinquentes in predicta potestate romani monⁱ. Cumque super premissis Juribus, actionibus et peticionibus invicem inter nos et religiosos predictos disceptationis verterentur, nos disceptationem seu controversiam hujusmodi sopiri volentes et racionabiliter diffiniri de consensu et voluntate dictorum religiosorum volumus et ordinamus, quod tam de Jure nostro, quam de Jure prioris et conventus predictorum fieret Inquisitio per discretos viros, magistrum petrum de megena officialem gebennens., petrum de S^to. Jorio, et Johannem de alavardo? Judicem nostrum in chablasio, per quorum Inquisitionem nos, comes predictus et nos prior et conv. predti. certiorati de Jure nostro predto. [ … ] inquisitionis [ … ] super Juribus actionibus. petitionibus hinc inde vertentibus convenivimus et concordavimus In hunc modum; videlicet quod prior et conv. predicti habeant ex nunc in perpetuum Justiciam, merum et mixtum inperium et Jurisdictionem in hominibus suis potestatis rom. monⁱ., que sibi et successoribus suis remanent ex composicione hujusmodi pleno Jure, in quibus Justitia mero et missto imperio et Jurisdictione per nos et successores nostros, aut per castellanos nostros cletarum, qui nunc est, aut qui pro tempore fuerint, non debent impediri; non tamen potest dictus prior aut conventus Justiciam, merum et mixtum imperium et Jurisdictionem, quas et que ex nunc habent, et sibi remanent in hominibus suis potestatis rom. mon. de manu sua aliquatenus removere, aut in aliam personam transferre, quacunque causa aut quali racione. /479/ Item secundum convencionem et concordiam supradictas dictus dn^us. commes potest et debet levare et percipere censam bladi et gallinarum in hominibus potestatis rom. monⁱ. ¦¦2¦¦; ratione castri cletarum prout actenus extitit consuetum. Actum est etiam et conventum, quod justicia merum et mixtum imperium, et jurisdictio in terram romⁱ. monⁱ. super homines extraneos ad castrum cletarum pertineant. Intelliguntur autem extranei, qui non sunt homines prioris et conventus rⁱ. mⁱ, aut qui in terra eorum non resident. Item justiciam, merum et mixtum imperium et jurisdictionem habeat et exerceat dictus comes in itinere et strata publica ratione castri superius nominati; nisi inter homines prioris et conventus rⁱ. mⁱ. si inter se ibidem delinquerent, aut etiam certarent; præterea res, quecunque sint invente, in strata et itinere publico ad castrum pertinent antedictum; homines vero de potestate romⁱ. monⁱ., exceptis hominibus de comba dicti monⁱ. debent venire bis in anno tantum ad bastimentum et charreagium lignorum ad castrum cletarum, evidenter necessarium per priorem dicti monⁱ., cum idem prior per castellanum castri predicti super hoc fuerit requisitus. Item si aliquis de hominibus nostris, videlicet prioris et conventus rⁱ. mⁱ. adeo male factoresset, quod esset ei pena corporis infligenda aut ceterum corporaliter puniendus, si castellanus castri predicti, nobis tamen semel et secundo prius requisitis et negligentibus, malefactorem predictum puniret, pretextu compositionis presentis reclamare non possumus nec debemus, nec dicere quod super hoc nobis injuria inferatur; Ita tamen, quod castellanus de bonis malefactoris puniti nihil habeat aut detineat, aut percipiat; sed dispositioni nostre et nostro arbitrio, videlicet prioris et conventus bona hujusmodi relinquantur. Actum est etiam et conventum, quod Castellanus cletarum, qui nunc est, aut pro tempore fuerit, non manuteneat aut defendat contra priorem et mon., seu conventum predictum homines prioris et monⁱ. predicti in rebus aut personis, nec non receptet contra priorem /480/ aut monast.; quamdiu voluerint habitare in terra prioris et monⁱ. predictorum. pro his autem omnibus nos comes predictus et successores nostri in castro predicto tenemur et debemus priorem et conventum rⁱ. mⁱ., cum rebus, juribus et hominibus eorundem contra eos manutenere et defendere justicia mediante, et nichil aliud exigere aut levare in hominibus aut terra rⁱ. monⁱ., quam superius sit expressum. Volumus etiam et precipimus, quod castellanus noster cletarum, qui nunc est, aut qui pro tempore fuerit, ex nunc juret jura prioris et conventus rⁱ. mⁱ. manutenere et defendere bona fide et compositionem presentem, prout supra scripta est, inviolabiter observare; hec antem omnia, prout supra scripta sunt, promittimus nobis invicem, nos comes, et nos, prior et conventus predicti attendere et im violabiliter observare, et contra per nos aut per alium non venire. In quorum testimonium nos, comes, prior et conv. predicti sigilla nostra duximus literis presentibus apponenda. Rogantes dmn^m. Aymonem dei gratia episc. gebennensem, ut sigillum suum apponat presentibus, in testimonium predictorum. Nos autem Episc. geben. predictus, ad preces et instantiam predictorum, sigillum nostrum duximus literis presentibus apponendum, in testimonium veritatis. Datum et actum die dominica, ante nativitatem beatæ Mariæ virginis, A^o. dⁱ. MCC. septuages. secundo.

Nos vero dictus dn^us. Lodovicus dom. Vaudi, qui inquisita diligenter veritate super praemissis, invenimus supradictam compositionem per avunculum nostrum supradictum, quondam comitem sabaudie, jure et rationabiliter esse factam, predictam compositionem, prout superius est expressa, pro nobis et heredibus mostris laudamus et ratificamus et approbamus. Item promittimus bona fide, pro nobis et successoribus nostris, quod non recipiemus in futurum, per nos aut per alium, nec recipi consentiemus aliquos homines dictorum religiosorum in burgenses, seu juratos alicujus castri nostri, seu alicujus bone ville nostre, preterquam homines de Jolens. Et si aliquis castellanus noster, aut alius, nomine nostro, homines dictorum religiosorum reciperet in juratos, preterquam dictos homines de /481/ Jolens, ipsos pro non receptis haberemus; Et volumus, quod jam recepti per nos seu nomine nostro, pro non receptis habeantur. Item volumus et precipimus, quod Castellanus noster cletarum, qui nunc est, aut qui pro tempore fuerit. quam cito requisitus fuerit a dicto priore, aut mandato suo, juret jura dicti prioris et conventus romⁱ. mⁱ. manutenere et defendere bona fide, et compositionem supradictam inviolabiliter observare, prout superius est expressum; promittimus siquidem nos, predictus dom. Ludovicus, bona fide, pro nobis et successoribus nostris et heredibus, supradicta omnia, prout superius sunt expressa, bona fide guerentire, attendere et inviolabiliter observare et facere a nostris subditis observari; Et quod nos contra presens instrumentum, seu contra aliquid de premissis, per nos aut per alium non veniemus in futurum, nec consentiemus alicui contravenienti. In quorum omnium testimonium nos, predictus dom. Ludovicus sigillum nostrum presentibus duximus apponendum, una cum sigillis religiosorum virorum abbatum alte criste et de thela; Et nos, predicti abbates Cisterciensis ordinis ad preces et requisitionem dicti dnⁱ. Ludovici, sigilla nostra presentibus duximus apponenda. Datum A^o. dnⁱ. MCC^o. octoges. sexto; mense octobris.

Sciant presentes ¦¦3¦¦ et futuri; quod cum inter priorem et conv. rⁱ. mⁱ., ex una parte, et homines suos potestatis rⁱ. mⁱ., ex altera, gravis dissensio ac sumptuosa contentio longo tempore extitisset, super diversis consuetudinibus et demandis, quas predicti prior et conventus asserebant, predictos homines sibi debere; predictis hominibus in contrarium asserentibus, se videlicet ad ea non teneri de jure; tandem post multa gravamina et expensas, amicabilis compositio intervenit inter partes predictas, in perpetuum duratura. Ita videlicet, quod predicti prior et conventus, pro se et successoribus suis, firmiter /482/ promiserunt, et dicti homines pro se et heredibus suis, super sacra dei evangelia juraverunt, et concesserunt, quod jura consuetudines et usagia, super quibus hactenus inter partes predictas extitit discordia; prout inferius scribentur et recognoscentur. Que quidem recognicio uniformiter et concorditer est a partibus approbata, pro jure et legibus inter ipsos, in perpetuum inviolabiliter observentur, et in generali placito recitentur cum aliis, que consueverunt in eodem generali placito recitari.

Hec est recognitio placiti generalis. Inter festum omnium St^um. et festum S. Martini prior rⁱ. mⁱ. debet precipere vilicis suis de potestate, ut quilibet in sua parochia, quadam die dominica precipiat placitum generale, tribus diebus continue tenendum; ad quod placitum gen. dominus hospitii debet venire, et postquam dictum placitum fuerit nunciatum; nullus de terra debet exire; ita quod eidem placito non intersit, nisi licenciatus a priore, et si aliter fecerit, incidit in emendam trium solidorum. Prima die placiti generaliter omnibus congregatis in loco uno ad mandatum prioris majores terre, unus post alium, jubente priore debet vocare quemlibet de sua parochia, nomine suo. Et si quis non fuerit, nisi pro certa causa, scil. pro communi custodia, seu pro necessitate terre, se habuerit excusatum, aut ter vocatus non responderit, erit in emenda trium solidorum, et post vocationem precipit prior uni de familia bannire placitum generale. Ita videlicet, quod nemo se moveat de loco suo, nec aliquis loquatur nisi licenciatus a priore, nec rixam moveat aut sermones, per quos dominus aliquid juris sui amittat. Et si quis commisserit in premissis, erit in emenda 3 solid. Ibi quilibet melius terram potest placitare petere aut relinquere, quam alio tempore; (p)recepto autem placito generali, si quid de viis aut pascuis fuerit impeditum, nemo debet deliberare, seu aliquid immutare, quousque dictum placitum teneatur. Et dominus fecerit viatas suas, si eas facere voluerit. Si quis autem contra fecerit, incidit in emenda 3 solidorum. Prior debet mittere decanum familiam suam et juratos terre ad recognoscendum jura placiti generalis, que prior et ecclesia debet hominibus terre, Et homines terre ecclesie et priori. Et si supradicti missi majus /483/ consilium voluerint, debent petere a priore, et prior bebet eis concedere de monachis et aliis tales, qui melius sciant consuetudines dicti placiti generalis. Prima recognicio est; qui homines potestatis liberi sint ecclesiæ rom. mⁱ., Ita scil. quod si quis recedere voluerit ad morandum extra dominium eccles. r. mⁱ., licenciam debet petere a priore, et jus faciendo et accipiendo, si dominus aut alius aliquid habuerit contra eum; prior ei debet dare licenciam recedendi, et ipsum cum omnibus bonis suis mobilibus conducere de se et de suis, per unum diem et noctem; hereditas vero recedentis quitta et libera debet ecclesie romanæ; heres propinquior recedentis potest hereditatem ipsius secundum consuetudinem, si possit et voluerit, placitare. Qui autem modo predicto, seu superbia aut divitiis a dominio ecclesiæ recesserit, ipse nec heredes corporis sui, quos secum extra dominium duxerit, ecclesiæ ad morandum in hereditate sua nichil omnino juris poterunt in perpetuum reclamare, nisi de voluntate prioris. Si quis autem paupertate aut guerrarum incommodo extra potestatem recesserit, ad morandum ipse et heredes sui sine obstaculo debent hereditatem suam, cum redierint, rehabere. Quilibet de potestate pro necessitate sua pari suo, scil. homini ecclesiæ, potest vendere aut invadiare partem suam aut totum hereditatis sue, salvis consuetudinibus ecclesiæ supradicte. Prior habet dominium in tota terra et in hominibus potestatis rⁱ. mⁱ., et hoc ei homines universi dicte potestatis sine contradictione aliqua recognoscunt. Unde si aliquis episcopus aut alius de spirituali dominio, aut aliquis dominus temporalis de dominio temporali priorem et ecclesiam in causam posuerit, per quam dicta ecclesia in expensis gravetur, ita quod necesse sit, auxilium petere ab hominibus memoratis; tenentur homines supradicti, hujus modi auxilium facere, et in expensis ecclesie subvenire. Item si ecclesia memorata in escis sive victualibus, igne aut tempestate incurrerit tanta damna, quod conventus non possit sufficienter sustentari, et dicti homines hujus modi damna non incurrerint tenentur, ecclesiæ subvenire, ita quod conventus sufficienter possit sustentari. Item si prior vult aliquos redditus aut terras acquirere, et non habuerit ad perficiendum, homines /484/ dicte potestatis tenentur, facere auxilium in dicta acquisitione. Item si prior aliquam gageriam pro necessitate ecclesie posuit de communi consilio, si eam redimere nec adhoc habeat plenum posse, homines dicte potestatis in redemptione tenentur sufficienter adjuvare. Si aliquis aut aliqua ¦¦4¦¦ matrimonium contraxerit cum aliquo aut aliqua, qui aut quæ non sit liber, aut libera, debet de dominio ecclesiæ recedere et exire; sicut superius est expressum, et ejus hereditas ecclesie remanebit. Nullus hominum jam dictæ potestatis debet burgensitatem, sacramentum aut alligationem inter se invicem, aut in aliquo castro, seu villa libera, sine voluntate et consensu prioris rⁱ. mi. facere, nec contra jus memorate ecclesie aliquod auxilium seu patrocinium invocare. Et si fecerit, nisi intra certum terminum sibi a dicto priore statutum resipuerit a predictis, debet de terra ecclesie recedere, et ipsius hereditas debet ecclesie remanere. Homines dicte potestatis habent usagium in nemoribus bannitis, preter quercuum, pomorum et pirorum, et ad currus et carrucas faciendas habent usagium in arboribus supradictis. Et debent habere currus suos paratos in messibus et vindemiis, si opus fuerit ad carrianda blada et vina ecclesie supradicte. Si quis inciderit arbores bannitas, puniatur; et nemora ecclesie custodiantur, prout est hactenus consuetum, secundum reportum placiti generalis. In tempore messis, sciente vilico sue parochie quilibet pro necessitate sua potest metere 4 aut 5 gerbas, sine accusacione, et dicte gerbe prime debent computari, cum cetere gerbe in accipiendo jus ecclesie memorate computantur. Et si plures gerbas messus fuerit, nisi de licencia decani, erit in emenda 3 solidorum. Quando messis facta est de frumentis in quartacione prime vere, decanus debet quartare in domibus. Interrogatus dominus domus de numero gerbarum suarum, si nescierit, decanus faciet computari et jus ecclesie accipiet; et si interrogatus, in gerbis suis, taxacionem fecerit, et decanus postea fecerit computari, et 6 aut 7 plures invenerit, incidit in emenda 3 solidorum. Et si numerus excedat 10; incidit in grossa emenda, /485/ et gerbe superflue sunt in domini voluntate. Et si aliquid a prima vera inveniatur excussum, nisi de jure messorum fuerit approbatum, in cujuscunque domo erit inventum, erit in emenda 3 solid. Quilibet jus ecclesie de quartis, quod ei taxatum fuerit, debet ducere aut portare in grangiis propinquioribus ecclesie memorate. Decanus post commissum debet petere fidejussionem et non ante. Omnes clamationes in manu decani, pertinentes ad messem, debent esse 3 solid. In vindemiis currus debiti ad ducendum vina ecclesie primo debent accipi, et si vina habundaverint, tam debiti quam reliqui ad carriandum dicta vina com muniter debent ire. Opera et carrigia pro negotiis dicte ecclesie debent facere homines supradicti, et victum percipere, secundum quod est hactenus consuetum. Set ipsos prior extra negotium ecclesie accommodare non poterit; nisi de eorum fuerit voluntate. Quelibet domus potestatis debet semel in anno unum caponem ecclesie memorate, si habuerit; et si non habuerit, vadiari non debet, nisi maliciose dimittat nutrire ne reddat. Et de hoc exigi poterit juramentum. Et elemosine fiant prout sunt hactenus consuete; hoc excepto, quod si aliquis, ad carrucam habens bovem et equum, aut equam, aut duos equos aut equas, obierit, quem voluerit, pro elemosiua sua dabit. Et si retinere voluerit, prior illud animal per duos probos homines faciet estimari, et 5 solidos de justo precio relaxabit, et de residuo pro elemosina sit contentus. In tota potestate rⁱ. mⁱ. nemo debet aut potest habere furnum, nisi ecclesia rⁱ. mⁱ. Jus fornagii ita taxatum est, quod de 12 cupis, duabus plus aut minus in furno una vice coctis unus panis debetur ad mensuram 5 de cupa, et de plus plus, et de minus minus. Si quis avenam in furno siccare voluerit, sine contradictione fornerii siccare poterit; dum tamen sit sine impedimento volentium coquere in furno. Si aliqua innovanda fuerint, aut mutanda in consuetudinibus supradictis, in generali placito de communi consilio innoventur aut mutentur. Quia vero puncta sunt alia, quæ dicti homines potestatis debent ecclesie supradicte, super quibus non est discordia, et quæ longius esset inserere huic scripto, observentur prout sunt hactenus observata; et si forte super his aliqua contencio oriretur,/486/ ad bonum statum et concordiam revocentur per recognicionem et reportum eorum, qui debent recognoscere placitum generale. Et ut omnia supradicta robur obtineant firmitatis, et ad memoriam perpetuam, dua scripta unius tenoris omnino sunt confecta, quorum unum habebunt homines supradicti dicte potestatis; Rev^di. patris dnⁱ. abbatis cluniacensis, et prioris et conv. Rⁱ. Mⁱ. sigillatum sigillis. In alio vero quod predicti prior et convt. rⁱ. mⁱ. habebunt, dicti homines sigilla rev^di. patris dnⁱ. Ay. Geben. Episc. et abbatis de lacu Jurensi procurabunt apponi. Acta sunt hec apud rom. mon., in die exaltationis s. crucis; presente: Ay. priore dicti loci, Rev^do. priore de bevais, W. priore de corcellis, Willelmo, priore de Valorbes, Udrico, decano Rⁱ. Mⁱ. et toto conventu ejusdem loci; presentibus etiam dn^o. Humberto suchet de festerna, milite, tunc temporis Castellano cletarum, dn^o Hugone, dicto gaschet, milite, petro rochet, et universitate hominum potestatis predicte. A^o. dnⁱ. MCC. sexages. sexto.

Carta super compositione facta inter Ep^um. Lausannens. et ecclesiam romⁱ. monⁱ.

In nomine s. et individue trinitatis, ego Amedeus dei gratia Lausann. Episcop. tibi humberte venerande, prior rⁱ. m. totique conventui ac vestris successoribus, ibidem deo famulantibus, in perpetuum: pastorale officium, religionisque professio nos admonet, ut que ad divinum cultum pertinent, sicut dn^us. per prophe¦¦5¦¦tam docet, Edificemus, plantemus, contraria vero evellamus ac destruamus. Invenientes itaque, cum ad episcopatum promoveremur, diutinam querimoniam inter Lausann. eccles., et r^m. m^m., fine pacis et concordie litem terminare studuimus. Statutis igitur diebus congruis ad rei /487/ discussionem, cognovimus vos per ydoneos testes paratos probare tricennalem possessionem quarundam ecclesiarum, de quibus questio agebatur. Legimus etiam quedam instrumenta, que pro vobis faciebant. Nos ergo cupientes imponere cause definitionem certam vobisque ad incrementum divini cultus augere gratiam, confirmamus vobis eccl^e. bⁱ. Petri quicquid hucusque canonice habuistis in ecclesia de Aplis, in ecclesiis de Mollens, barlens, troclens, Si quid vero est, quod in eisdem ecclesiis minus canonice hucusque habueritis, illud inter presentiarum donando tradimus vobis et confirmamus per impressionem sigilli nostri, retento per omnia jure episcopali. Ecclesiam vero de valle Urbe, quam de jure nostro esse recognoscitis, donamus b^o Petro rⁱ. mⁱ. et vobis, constituentes in ea 4 denariorum eulogias in singulis synodis, etiam cetera episcopalia retinentes. Concedimus quoque, vos habere oratoria apud Gomoens et apud urbam, in omnibus et per omnia salvo jure episcopali et ecclesiarum, in quarum parochiis sita sunt, nec non aliorum, que circumquaque situm habent. Exprimimus scil. ne in predictis oratoriis vivos seu mortuos contra synodalia precepta, neque oblationes s. elemosinas ad baptismales ecclesias pertinentes recipere presumatis. Nihilominus quoque statuimus, ut quando matrices ecclesie ad rigorem justicie cessabunt, et prefata oratoria cessent. Universe hujus nostre constitutionis testes sunt: Arducio, Gebenn. Episc., Moyses, abbas de bono monte, frater Stephanus Capellanus, Petrus, Girodus, Zacharias, canonici Lausannens., Galterus, Willelmus, canonici Gebennenses. Si qua igitur in futurum ecclesiastica secularisve persona hanc nostre constitutionis paginam sciens, contra eam temere venire temptaverit, 2^do., tertiove commonita, si non satisfactione congrua emendaverit, ream se divino judicio existere de perpetrata iniquitate cognoscat; Et a sacratissimo corpore ac sanguine dei ac domini redemptoris nostri, J. Cⁱ. aliena fiat, et in extremo examine districte ultioni subjaceat. Actum aput rom. mon., sollempniter in capitulo; anno ab incarnatione dnⁱ. milles. centes. XLVIII^o. XVII Kl. Januarii, indictone X^a.; presidente ecclesie dei papa Eugenio, regnante /488/ Conrado imperii romⁱ. Augusto; scriptumque est per manum petri Cancellarii. Amen.

Carta super compositione facta inter ecclesiam Rom. Mon. et decanum b^e. Marie Magdalene bisuntine.

Amedeus dei gratia bisuntinens. Archiepisc., presentibus et futuris rei geste notitiam in perpetuum. Sciant quos scire oportuerit, quod cum inter Stephanum priorem rⁱ. mⁱ. et ecclesiam suam, ex una parte, et Odonem, decanum b^e. Marie Magdalene bisuntine et Capellanum ex altera, controversia diu agitata fuisset super quibusdam hominibus, scil. Gerardo et Ricardo et Manerio, cognomento, prarecez, et eorum heredibus et fratribus, et filiis adilete nepotibus eorum, et aliis omnibus in eorum manso manentibus de progenie illorum; talis tandem compositio eos coram nobis intervenit, quod predictus prior et ecclesia sua guerpiverunt et concesserunt eidem decano O. et ecclesie b^e. Marie Magdalene quicquid juris omnimode habebant aut reclamabant in predicto manso et premissis hominibus et tenementis eorum, sitis in riveria de Erlia, aput Montorir, tali conditione, quod si aliqui de predicto manso hominibus ecclesiæ rⁱ. monⁱ. matrimonium aliquando contraxerint, ecclesia S. Marie Magd., absque omni reclamatione, eos cum heredibus eorum habebit et possidebit; Et hoc ipsum fiet erga ecclesiam rom. mon.ⁱ. Dictum etiam fuit, quod ecclesia S. Mar. Magd^e. 5 solidos censuales ecclesie rom. mⁱ., in synodo autumpnali, singulis annis solvere teneatur, si ab ea fuerint requisiti; Preterea ecclesia b. Mar. Magd^e. recepit eundem priorem et successores suos in spiritualem fraternitatem, consilium et auxilium suum infra urbem bisontinam ei promittens, Eo super addito, quod in majori altari b. Mar. Magd^e., sicut unus de canonicis divina celebrabit; Et si prebenda eo presente ibi recipiatur, sicut unus de canonicis cam recipiet; eadem lege /489/ ecclesia rom. mon. erga predictos canonicos tenebitur. Quod ut ratum perpetuo maneat, presentem cartam sigilli nostri testimonio fecimus roborari, Et ad majorem firmitatem ipsa b. Mar. Magd^e. ecclesia sui sigilli munimen fecit apponi. Actum A^o. dom. incarnationis MCC. undecimo. Datum per manum Lodovici, cancellarii nostri feliciter duratura.

Carta super compositione facta inter dn^um. Jacobum de Montrichier et ecclesiam Rⁱ. Mⁱ. ¦¦6¦¦.

Noverint universi presentes literas inspecturi, quod cum discordia verteretur inter religiosos viros, priorem et conventum rom. mⁱ. lausannens. diocesis, ordinis cluniacensis, ex una parte, et nobilem virum, Jacobum, dom. de Monrichier, ex altera, super advocacia de Aples, quam dicebat ad se dictus nobilis pertinere; dictis priore et conventu contrarium asserentibus, tandem de bonorum virorum et amicorum utriusque partis consilio predicta discordia in hunc modum est sopita; videlicet quod prefatus nobilis dedit et quittavit pro se et suis heredibus predictis … priori et conventui, nomine ecclesiæ rⁱ. mⁱ. dictam advocaciam, et quicquid jure possessionis et proprietatis habebat aut habere potuit in advocacia de Aples, et in appendiciis ejusdem advocacie in perpetuum, a dictis priore et conventu possidendum et habendum, et sic de eadem advocacia et omni jure, quod habebat aut habere poterat in eadem, nomine suo et heredum suorum se devestivit, et predictos priorem et conventum, nomine ecclesie rⁱ. mⁱ., corporaliter, aut quasi, investivit de eisdem. Dicti vero prior et conventus, pro bono pacis, nomine Ecclesie rⁱ. mⁱ., pro donatione et quitatione predictis dederunt et assignaverunt predicto nobili et suis heredibus in perpetuum possidendum et habendum quicquid habebant in villa et in territorio de Torclens, preter Ecclesiam et decimam ejusdem ville et dimidium modium /490/ frumenti, quod predicti prior et conventus dicunt se habere in casali de portes. Ita tamem, quod predictus nobilis debet habere aunuatim in dicta decima 4 modios frumenti et 4 modios avene, ad mensuram de albona, quos debet sibi reddere nuntius prioris et conventus infra festum omnium sanctorum, assignatos sibi nomine donationis et quitationis predictorum. Et sic dictus nobilis promisit, pro se et heredibus, suis, juramento prestito super sancta dei evangelia, quod contra donationem et quitationem predictas et compositionem istam non veniet, per se aut per alium in futurum. Similiter predicti prior et conventus juraverunt, contra compositionem istam se de cetero non venturos, Renunciantes hinc et inde in hoc facto omni actioni. Et exceptioni doli metus et in factum beneficio restitutionis in integrum et omni juri civili et canonico, per quod ipsi possent venire contra prædicta in futurum. In cujus rei testimonium nos Willelmus dei gratia Lausannens. Episc. sigillum nostrum una cum sigillis predictorum, prioris et conventus romⁱ. monⁱ., et Jacobi, dnⁱ. de Monrichier, ad preces eorundem apposuimus huic scripto. Datum A^o. dnⁱ. MCC^o LXX^o, quarto, mense februarii.

Carta super compositione inter priorem romⁱ. mⁱ. et Jacobum et Rodulphum, fratres et condominos de Monrichier.

Noverint universi presentes literas inspecturi, quod cum discordia verteretur inter religiosos viros, … priorem et conventum romⁱ. monⁱ., Lausannens. dioces., ex una parte, et nobiles viros, Jacobum et Rodulphum, fratres condominos de Monrichier, ex altera, super advocacia de Aples, quam dicebant ad se dicti nobiles pertinere, dictis priore et conventu contrarium asserentibus; tandem de bonorum virorum et amicorum utriusque partis consilio predicta contencio in hunc modum est sopita: videlicet quod prefati nobiles dederunt et quitaverunt predictis priori et conventui, nomine ecclesie romⁱ. mⁱ. dictam advocaciam, et quicquid jure possessionis et proprietatis habebant au[t] /491/ habere poterant in advocacia ville de Aples, et appendiciis advocacie in perpetuum possidendum et habendum; et sic de eadem advocacia et de omni jure, quod habebant aut poterant habere in eadem, nomine suo et heredum suorum, de consensu expresso matris sue, adelasye se devestiverunt, et predictos, priorem et convent., nomine eccl^e. rⁱ. mⁱ. corporaliter aut quasi investiverunt. Dicti prior, pro bono pacis, nomine eccl^e. rⁱ. mⁱ., nomine donacionis et quitacionis predicte dederunt et assignaverunt predictis nobilibus et heredibus eorum quicquid habebant in villa de Torclens et territorio, preter ecclesiam et decimam ejusdem ville et dimidium modium frumenti, quod predicti … prior et conventus dicunt se habere in casali de portes. Ita tamen, quod predicti nobiles debeant annuatim in decima predicta habere 4 modios frumenti et 4 avene, ad mensuram ejusdem loci, quos debet sibi reddere nuncius monachorum infra festum omnium sanctorum assignatos sibi, nomine donationis et quitacionis predictorum. Et sic dicti nobiles promiserunt pro se et heredibus suis prestito sacramento corporali, quod contra donationem et quitacionem predictas, et compositionem istam non venirent per se aut per alium in futurum. Similiter predicti … prior et conventus juraverunt, contra compositionem istam se de cetero non venturos. Renunciantes dicti fratres minoris etatis restitutioni et omni juri civili et canonico, per quod possent contravenire in futurum. In cujus rei testimonium venerabilis pater [ … ] dei gratia Lausannens. Episc., et illustris vir P. comes sabaudie ad preces precium sigilla sua duxerunt presentibus apponenda. Datum A^o. dnⁱ. MCC. LX^o, quinto, mense novembri.

Item Carta inter priorem rom. mon. et Jacobum, dominum montis richerii.

Noverint universi, quod cum questio verteretur inter dn^m. montis Richerii, ex una parto, et religiosos viros, fratrem Gaufredum, priorem rom. mⁱ., nomine suo et convent. sui, ex /492/ altera; super eo quod dictus dom. Jacobus dicebat, quod ipse habebat et habere ¦¦7¦¦ debebat advocaciam seu advoieriam in hominibus dictorum religiosorum habitantibus in villa de Jolens. Item super eo quod dictus dom. Jacobus dicebat quod dictus prior non debebat facere seu levare Talliam in hominibus, quos idem prior habet in villa de pampignie. Tandem questionis predicte articulus sedatus est utique in hunc modum per amicabiles compositores, unanimiter et concorditer ab utraque parte electos; videlicet per religios. virum, fratr. Rodulphum abbatem de lacu Jurensi, et per Girardum de compesio, castellanum de cletis; videlicet quod dictus dom. Jacobus et heredes sui habeant et percipiant annis singulis a singulis habitantibus in villa de Jolens, qui habent et habebunt ignem proprium, unam cupam avene ad mensuram de lausanna et unum caponem in festo natal. dnⁱ., ac capone et cupa avene contentus pro se et suis nichil amplius dictus dom. Jacobus et sui exigant aut exigere possint ratione avoierie, aut alio jure; quam cupam avene et quem caponem dictus dom. Jacobus et sui heredes teneant et habeant in planum feudum a priore r. mⁱ,, sine homagio. Dictus autem prior mixtum et merum imperium et omnimodam jurisdicionem habet et habere debet in hominibus predictis de Jolens. Et est sciendum, quod dicti homines pro capone et avena predictis possint et debeant uti pascuis dicti dom. Jacobi, prout hactenus consueverunt, Item sciendum est, quod si dicti homines de Jolens non solverent dictam cupam avene et dictum capon. in dicto termino; dictus dom. Jac. aut sui non possint nec debeant in ipsis hominibus aliquid amplius percipere super ipsos; set ipsos debent termino vadiare de cupa avene et capone prenotatis. Item de tallia hominum de pampignie, quam prior rom. mon. levabat, faciebat levare et facere consueverat in dictis hominibus, per eosdem amicabiles compositores, taliter extitit ordinatum inter dictas partes; videlicet quod idem dom. Jacobus aut sui non debeant impedire nec turbare, quo minus prior predictus possit facere et levare talliam suam in dictishominibus /493/ suis de pampignie; prout hactenusfacere consuevit; potest tamen dictus dom. Jacobus dictis hominibus consulere in Curia dicti prioris, si voluerit; si dicti homines de pampignie vellent aliquid super dicta tallia proclamare, quid facere debent dicti homines et tenentur in curia dicti prioris. Nos vero dictus Gaufredus, prior, r. m., nomine nostro et conventus nostri et nos, dictus dom. Jacobus, dom. montis Richerii, omnia supradicta confitemur et recognoscimus esse vera. Et promittimus fide data pro nobis et pro nostris, supradicta omnia tenere et attendere bona fide et inviolabiliter observare, Et contra predicta, seu aliquid de predictis per nos aut per alium non venire in perpetuum, nec consentire alicui contra venire volenti. In cujus rei testimonium sigillum curie lausannensis, Et sigillum religiosi viri, fratris Rodulphi, abbatis de lacu Jurensi, ad preces dicti dnⁱ. Jacobi et dicti prioris apposita sunt huic scripto. Datum A^o dnⁱ. MCC. octuages. quarto, mense decembris.

Carta de venditione facta inter Jacobum, dom. de monte richerio et Alixia, uxore sua, priori rⁱ. mⁱ.

Noverint universi, quod nos Jacobus miles dn^us. de monrichier et alixia, uxor nostra, de voluntate et consensu Rodulphi, filii nostri, considerata utilitate nostra et pro negotiis nostris utiliter adimplendis, vendimus, et titulo pure venditionis tradimus, pro nobis et pro heredibus nostris, viris religiosis.. priori et convent. r. mⁱ., cluniac. ord., lausann. dioc. et eorum Eccl^e. in perpetuum possidendos et habendos, decem modios annuales, medietatem scilicet frumenti et medietatem avene, quorum nos percipiebamus 8 modios in decima dictor. religiosor. in villa. finibus et finagiis de Torclens, et alios duos modios receptores quondam dicte decime in eadem decima percipere solebant pro sua receveria. De predictis autem 10 modiis frumenti et avene devestimus nos et dictos religiosos investimus corporaliter de /494/ eisdem alio in eos dominium transferendi. — Et super illud promittimus per juramentum corporaliter super sancta dei evangelia prestitum in manu domini.. officialis lausannensis tamquam publice persone, nomine dictorum religiosorum stipulantis et recipientis, ferre guerenciam contra omnes in perpetuum, in judicio et extra. Et specialiter de evictione pro 80 libris lausannens. monete. quas nobis jam solutas esse confitemur in jure, coram dicto officiali a dictis religiosis in numerata pecunia, ob causam vendicionis predicte; unde abrenunciamus per dictum juramentum in hac parte, exceptioni non numerate pecunie non solute et non recepte pecunie, minoris precii juri ypothecarum pro dote, beneficio restitutionis in integrum. In cujus rei testimonium nos predicti Jacobus, Alixia et Rodulphus sigillum curie lausannensis apponi fecimus huic scripto. Et nos officialis lausamnensis dictum sigillum, ad preces eorumdem, literis presentibus apposuimus in testimonium omnium premissorum. Datum anno domini MCC. septuages. septimo, mense decembris.

Carta super compositione facta inter priorem romⁱ. monⁱ.; et Jacobum, quondam filium Henrici de Chablie.

Noverint universi, quod cum discordia verteretur inter religiosos viros, priorem et conventum rom. mon. cluniacensis ¦¦8¦¦ ordinis, ex una parte, et Jacobum quondam filium Henrici de Chablie, domicelli, ex altera; super hoc, quod dicti religiosi petebant a dicto Jacobo omnia immobilia, quecunque sint, que dom^us. Willelmus de Wufflens la vila miles, quondam maritus Jordane, matris dicti Jacobi tenebat aut tenere debebat in villa et in territorio de Wufflens la vila. Que immobilia dictus miles donatione facta inter vivos et testamentum suum legaliter faciendo dederat et concesserat post decessum dicte Jordane domui rom. monⁱ., Exceptis quibusdam contentis in dicto testamento. /495/ Tandem ordinatum et pacificatum est inter ipsos in hunc modum, quod supradictis querelis pacificatis dictus Jacobus confessus est, se tenere et accepisse in feudum ligium a dictis religiosis illa que inferius annotaverit et debere homagium ligium eisdem religiosis, salvis duobus dominis, videlicet dom^o. de Cosonay, et dom^o. uno alio, pro inferius annotatis, videlicet viginti posis terre, sitis in locis, qui dicuntur: Espinois et falvens. Item in loco qui dicitur: longe coue, quatuor posas. Item in loco, qui dicitur gravenes, unam posam. Item in loco, qui dicitur. Tremlison, duas posas. Item in loco, qui dicitur Tuffele, unam posam. Item in loco, qui dicitur branes, unam posam. Item in condemina, sita in loco, qui dicitur fara, 10 posas; prout se proportant versus rivulum, dictum anye. Item in condemina, sita in loco, qui dicitur Wuaba, 15 posas. Item in condemina de Wuaba, et in campis, dictis donmay de lucele 6 posas. Que vero omnia sita sunt in confinio de Wufflens la villa, aut circa. Item aveneriam [ … ] quam habet et habere debet apud villam de Vilar bosun. Item in territorio de Chablie 12 posas terre, sitas inter Wilar bosun et villam de Chablie; videlicet in campo de ponte 2 posas. Ou closis unam posam. In campis dou chane duas posas. In crusa sub via unam posam. Ou crest de orgue unam posam. Es foses 4 posas in duobus campis. In cadra furbie unam posam. Ita tamen, quod si aliquis in futurum dictos religiosos super dicto feudo inquietaret seu molestaret, in toto seu in parte dicti feudi aut etiam si aliquis dictis religiosis devinceret super dicto feudo, in toto aut in parte, vi aut jure, aut alio modo; dictus Jacobus promisit stipulatione et juramento super sancta dei evangelia, corporaliter prestito, dictis religiosis, supradicta omnia garentire, et in loco meliori aut equiparanti restituere, quod amitterent de dicto feudo, et integre resarcire. Dicti vero religiosi promiserunt, et tenentur eodem modo impertiri consilium et auxilium dicto Jacobo, secundum quod de jure debebunt tanquam dominus vassallo, si forte aliquis molestaret eundem Jacobum super feudo prenotato. Hoc addito, quod Humbertus de Wufflens la vila, dictus de la fontana cum ejus heredibus et eorum tenementis et servitiis /496/ debent remanere dictis religiosis, sine diminutione in perpetuum integriter et quiete, Et debet dictus Jacobus dicto priori quasdam cerotecas novas ad mutationem tenentis. Hanc autem ordinacionem supradictam laudaverunt et consenserunt dicte partes, Et promiserunt juramento super sancta dei evangelia prestito corporaliter, supradicta omnia tenere bona fide et inviolabiliter observare, Et contra predicta de cetero non venire in futurum, nec consentire alicui venienti, abrenunciantes in hoc facto fide prestita omni canonico et civili, per quod posset tenor presentis cartule impediri, Et omni juri dicenti generalem renunciationem non valere. In cujus rei testimonium nos officialis curie lausannensis, ad preces et requisitionem supradictorum omnium, quorum interest, sigillum dicte curie duximus apponendum. Datum mense novembris, anno domⁱ. MCC. septuages. octavo.

Carta super recognitione feudi, facta a Jacobo, quondam filio Henrici de Chablie a domo romⁱ. monⁱ.

Ego Jacobus, quondam filius Henrici de Chablie, domicelli, notum facio universis; quod cum ego religiosis viris et dominis meis, priori et conventui rom. mⁱ. assignaverim et recognoscam, me tenere duodecim posas in feudum terre, sitas in territorio de Chablie; prout in literis, inde confectis, plenius continetur; Ego assignavi et assigno dictis religiosis in feudum quicquid habeo aut habere debeo, in villa et in territorio de germaniaco: quousquo dictis religiosis pacificaverim illas 12 posas, superius prenotatas. In cujus rei testimonium sigillum curie lausannens. apponi feci huic scripto, Et nos officialis ejusdem curie, ad preces dicti Jacobi, sigillum curie lausann. apposuimus huic scripto, in testimonium veritatis. Datum A^o domⁱ. MCC. septuages. octavo, intrante mense novenbris. /497/

Carta surper obligatione feudi, facta ecclesie rⁱ. mⁱ. a Jacobo, filio quondam Henrici de Chablie.

Ego Jacobus, quondam filius Henrici de Chablie, domicelli, notum facio universis; quod cum ego teneam feudum a religiosis viris, priore et conventu rⁱ. mⁱ. clun. ordinis; prout in literis inde confectis, plenius continetur, ego confiteor et recognosco, quod ego obligavi et obligo supradictis religiosis integriter totum predictum feudum pro triginta et octo libris, lausannens. monete, mihi solutis a dictis religiosis, in bona pecunia et integre numerata; unde ego de dicto feudo me devestio et devestivi ipsos religiosos investiens obligacione supradicta, promittens juramento supra sancta dei evangelia, corporaliter prestito, dictis religiosis de predicta obligatione fere guerenciam contra omnes. In cujus rei testimonium predictis religiosis dedi literas, sigillo curie lausannensis sigillatas. Nos vero officialis predictus curie lausammens. sigillum presentibus, ad preces et requisi tionemdicti Jacobi, duximus apponendum. Datum mense movembris, anno domⁱ. MCCLXX. Octavo.

Carta super recognitione census, quem debet Jacobus, quondam filius Henrici de Chablie, de feudo ecclesie rom. mon. ¦¦9¦¦.

Ego Jacobus, quondam filius Henrici de Chablie, domicelli, notum facio universis; quod cum ego teneam feudum a domino priore rⁱ. mⁱ., et ejusdem loci conventu ord. clun.; prout in literis inde confectis plenius continetur; ego de predicto feudo confiteor et recognosco, me debere dictis religiosis 10 solidos censuales, In mativitate domini persolvendos amuatim. In cujus rei testimonium sigillum curie lausannensis apponi feci huic /498/ scripto; Et nos officialis ejusdem curie, ad preces dicti Jacobi, sigillum curie lausann. posuimus huic scripto, in testimonium veritatis. Datum A^o. dnⁱ. MCLXX octavo; intrante mense decenbri.

Carta Johannis de monte, super quitacione trium peciarum terre.

Ego Johannes de Monte, domicellus, filius quondam dnⁱ. Nicholai de Monte, militis, notum facio universis, presentibus et futuris; quod ego dedi et in perpetuum quitavi, considerata utilitate mea, viris religiosis, priori et conventui rⁱ. mⁱ. Lausannens. dioces. ordinis clun., tres pecias terre, sitas in territorio et finagio de Mollens, quarum una est prati, et est sita juxta pratum filiorum Amedei ex parte lacus, Et ex parte Juram, juxta quandam peciam terre mee. Item alia pecia terre sita est in loco, qui dicitur, chargalan, juxta quamdam peciam terre illorum, qui appellantur maecte, ex parte venti, Et ex parte boree, juxta quandam peciam terre filiorum alacomdes; Et illa pecia sita est in loco, qui dicitur reval, in medio terre heredum Hugonis, dicti ruphi. Dedi, inquam, ego dictus Johannes dictis religiosis dictas tres pecias terre pro duabus partibus unius pose terre, que sedet in loco, qui dicitur subtus puteum, juxta terram puerorum, qui dicuntur de puteo ex parte venti et ochiam heredum vassali et aliam ochiam meam, et ex parte boree juxta terram liberorum alaconde. Item pro duabus peciis ochie, sitis in eodem loco, qui dicitur subtus puteum, quas duas partes campi et duas partes ochie tenebat Raymundus, filius Wiberti, et heredes vassalli, et in alia pecia ochie, que est sita in eodem loco, dicto subtus puteum, quod mihi et heredibus meis dicti religiosi in perpetuum concesserunt; unde ego, dictus Johannes, pro me et heredibus meis, dictis religiosis promitto dictas 3 pecias terre pro alia concessione mihi facta, sicut superius est /499/ expressum in judicio et extra, contra omnes garantire. Abrenuncians in hoc facto omni juri canonico et civili, per que presens instrumentum possit aliquatenus infirmari, et juri generalem renunciationem reprobanti. In cujus rei testimonium sigillum religiosorum virorum, abbatis de lacu jurensi et prioris de bieria, presentibus, rogavi apponi; et nos predicti abbas et prior ad requisitionem dicti Johanis sigilla nostra presentibus duximus apponenda. Datum die lune, post festum beati luce evang., A^o. dnⁱ. MCC. Octuages. quarto.

Carta Nicholai militis de monte; susper quitatione molendini,

Ego Nicholaus, dictus de Monte, miles, notum facio universis presentes literas inspecturis; quod cum controversia verteretur inter me, ex una parte, et priorem et conventum rⁱ. mⁱ. ex altera; occasione cujusdam molendini, quod predicti prior et conventus edificaverant et fecerant inter villas de barlens et de morlens, super fluvium qui dicitur li voirons; quod molendinum fieri non volebam, sed potius licet indebite, pertubabam; tamdem de prudentium virorum consilio revertens ego ad bonam conscientiam, laude et consensu Girardi et Johannis, liberorum meorum, abrenunciavi penitus et in perpetuum omni calumpnie et actioni, quam habebam aut habere poteram, aut debebam contra supradictos priorem et conventum rⁱ. mⁱ.; occasione predicti molendini, et quitavi eisdem in perpetuum, si quid juris seu rationis habebam, seu habere poteram aut debebam in predicto molendino et in toto cursu aque supradicti fluvii, quantum potest descendere aut deduci a superiori principio prati, quod dicitur de lampra; usque ad terram dnⁱ. St. dicti de biere, militis, que terra sita est inter predictum molendinum et domum leprosorum de goylies. promisi etiam et teneor, /500/ predictum molendinum et cursum aque ejusdem, quantumcunque continetur, in predictis terminis, infra advoeriam de Morlens supradictis priori et conventui rⁱ. mⁱ. contra omnes in judicio et extra, bona fide pro posse meo garantire, manutenere ac etiam custodire. In cujus rei testimonium, presentibus literis sigillum ven. prioris Ay. debita permissione Episc. Gebennensis, cum meo sigillo feci apponi. Actum A^o.-dnⁱ. MCC. L^o. septimo; mense julio.

Carta Johanis de monte, super recognitione XL libr.

Ego Johannes de Monte domicellus, filius quondam dnⁱ. Nicolai de monte, militis, notum facio universis; quod ego debeo et me debere confiteor priori et conventui rⁱ. mⁱ. quadraginta libras bonorum lausamensium, quas ab ipsis recepi in bona pecunia numerata; quasquidem 40 libras promitto dictis religiosis, aut eorum certo nuncio reddere et solvere, infra 4 annos proximos subsequentes; videlicet quolibet anno, in festo assumptionis b^e. Marie 10 libras. Et si in solutione termini assignati deficerem; dicti religiosi pro termino illo, in quo dictas 10 libras non solverem, et etiam in futurum possunt percipere fructus vinearum. quas teneo ab ipsis in feudum, donec ipsis de dictis 40 libris esset plenarie satisfactum. Et promitto ego Johannes predictus, per juramentum meum, contra predicta, aut aliquid de predictis, per me aut per alium, non venire. In cujus rei testimonium ego Johannes predictus sigilla religiosorum virorum, Abbatis de lacu Jurensi et prioris Stⁱ. marii, lausannens. presentibus rogavi apponi. Et nos predicti abbas et prior ad requisitionem dicti Johannis sigilla nostra presentibus duximus apponenda. Datum A^o. Dnⁱ. MCC. octuagesimo quarto; mense Septembri. /501/

Carta Johannis de Monte, domicelli, super obligatione quadam, facta priori romⁱ. monⁱ. ¦¦10¦¦.

Ego Johannes, filius quondam Dnⁱ. Nicholai de montibus, militis, notum facio universis, presentes literas inspecturis; quod ego sciens et spontaneus, non vi, non dolo inductus, titulo pignoris, obligavi fratri Aymoni, priori monasterii et ejusdem loci conventui pro 15 libr. lausannens., quos confiteor, me ab eisdem integre recepisse et habuisse in bona pecunia numerata, quicquid habeo aut habere possum, aut debeo, sine contentione, nomine avoierie in villa de Morlens, super omnes homines et res dictorum religiosorum, existentes in dicta villa et pertinenciis ejusdem, promittens bona fide predictis priori et conventui et successoribus eorum, sub vi juramenti prestiti a me corporaliter super sancta dei evangelia; quod dictos homines dictorum religiosorum de Morlens non molestabo, nec aliquid omnino nomine avoerie ab ipsis requiram, non in ipsis percipiam, nec alicui molestanti aut percipienti, aut percipere volenti consenciam, quousque supradictis religiosis de predicta pecunia a me aut a meis heredibus fuerit plenarie satisfactum. Concedo nichilominus dictis religiosis, pro salute anime mee et animarum antecessorum meorum quicquid nomine avoerie, durante gageria perceperint, aut alius nomine ipsorum in hominibus supradictis. Et promitto, sub vi juramenti mei predicti, bona fide, dictam gageriam dictis religiosis in judicio et extra garantire et defendere contra omnes personas; super omnibus vero premissis, universis et singulis firmiter attendendis et observandis dedi fidejussores in manibus predictorum prioris et conventus rⁱ. mⁱ., domin. Humbertum de Trelay, militem, et Jacobum, condominum de alboma, domicellum, quos super hoc promitto sub predicto juramento, indempnes penitus observare. Nos vero, predicti dn^us. Humbertus et /502/ Jacobus, per juramentum nostrum, promittimus tenere ostagia ad sumptus nostros aput St. Prothasium ad requisitionem predictorum, prioris et conventus, vel mandati sui, aut reddere vadia ducibilia, aut portabilia; si dictus Johannes de montibus aut alius, de consensu aut voluntate sua in dicta gageria aliquid perciperet, seu predictos religiosos super ipsa gageria molestaret; quousque dictis religiosis ad arbitrium bonorum virorum, infra mensem post eorum requisitionem esset plenarie satisfactum; abrenunciamus, siquidem nos, Johannes de Montibus, dn^us. Humbertus et Jacobus predicti in hoc facto; prout cuilibet competit, exceptioni non numerate, non solute et non recepte pecunie, doli et infactum confessioni facte extra judicium et non coram nostro judice, petitioni et oblationi libelli, litis contestationi, Induciis de tempore quadrimestri et 20 dierum, omni auxilio, consilio et beneficio totius juris canonici et civilis scripti et non scripti, et consuetudinarii, per quod possemus venire in posterum contra predicta aut aliquid de predictis, in judicio, aut extra, facto aut verbo, aut opere, per nos aut per alium in futurum, Et maxime juri dicenti generalem renunciationem penitus non valere, nisi precesserit specialis. In cujus rei robur et testimonium nos Coono, abbas bonimontis, et ego Jacobus predictus, ad preces predictorum dnⁱ. humberti et Johannis sigilla nostra huic scripto duximus apponenda. Datum mense maji, A^o. Dom. M^o CC^o. LXX^o secundo.

Carta facta super venditione, facta elemosinario, a pueris de ponte de rom. mon.

Nos liberi quondam Petri de ponte de rom. mon. scilicet Willelmus, petrus, Jaqueta et Johanneta, notum facimus universis presentibus et futuris; quod nos non decepti non circumventi, non dolo, non precaria inducti, non coacti vi aut metu; imo mera et spontanea voluntate, nostra et in sana memoria /503/ constituti vendidimus, tradidimus penitus et quitavimus in perpetuum, pure et libere et de consensu et voluntate hysabele, matris nostre donno perisio, tunc temporis elemosinario rⁱ. mⁱ., nomine ecclesie, omnia que habemus in presenti, aut habere debemus in futuro, in villa et territorio de monte villa, scil. sextam partem, quam percipere debemus cum avunculis nostris, scil: Stephano, Aymoni, Girardo, Hugone et Jacobo, in casalibus, in oschiis, campis, pratis, nemoribus et aliis terris cultis et incultis, et censibus pro sexaginta solidis, lausannensis monete, quas a dicto donno parisio recepimus in bona pecunia numerata, et quos supradictos 60 solidos confitemur in magna utilitate nostra versos; et de jamdictis omnibus devestivimus et devestimus, et dictum dominum perisium corporaliter investivimus et investimus, abrenunciantes expresse tam juri canonico et civili, scripto et non scripto, constituto et constituendo, consuetudini et usui et etiam exceptioni minoris etatis et omni exceptioni doli mali, et exceptioni ultra dimidiam justi pretii, et omni exceptioni pecunie, non numerate, non solute, non verse in utilitatem nostram, et omnibus exceptionibus et rationibus, que nobis possent prodesse et dicto donno perisio, aut ejus successoribus, nomine ecclesie, possent nocere, contra omnia et singula supradicta, et juri dicenti generalem abrenunciationem non valere; promittimus siquidem fide data corporali, cum stipulatione sollempni, sepedicto donno perisio et successoribus ejus, nomine ecclesie, omnia supradicta garantire, pacificare et defendere contra omnes, et quod superhoc predictum donnum perisium, nec successores suos, nomine ecclesie, trahemus in causam, nec trahere faciemus per nos, aut per alium, aut per alios, et nec alicui contravenienti consentiemus in futurum, et ad majorem firmitatem de tenendo omnia supradicta, prout superius expressum est, omnia nostra mobilia et immobilia eidem donno perisio et ejus successoribus nomine obligamus. In cujus rei testimonium presentibus literis sigilla domini nostri Aymonis, prioris romⁱ. monⁱ. et.. dom. prioris S^ti. marii lausannens. rogavimus apponi. Actum A^o. ab incarnatione dnⁱ. M^o. CC^o. LXX^o quinto, mense Julio. /504/

Donacio de una cupa vini, facta ab Ay. priore rom. mon. conventui.

Nos frater Aymo, humilis prior Rⁱ. M. notum facimus universis, presentibus et futuris; quod nos de voluntate et expresso favore totius conventus nostri r. mⁱ. et specialiter ad preces et supplicationem Irmeri, fratris nostri fratris parisii monachi, donavimus et donamus, concessimus et concedimus conventui predicto unam cupam vini cum suis merallis recipiendam in perpetuum annuatim a cellerario vini ipsius domus, scil. feria tertia, proxima post dominicam, qua cantatur: Esto mihi. Dictam autem donationem et assignationem fecimus ratione cujusdam vinee, acquisite aput brussins a dicto fratre nostro parisio, quam ipse in manu nostra reliquit et resignavit. In cujus rei testimonium nos antedicti.. prior et conventus sigillis nostris presentes literas sigillavimus, in testimonium veritatis et stabilitatis. Datum A^o. dnⁱ. M^o. CC^o octogesimo ¦¦11¦¦.

Carta super expensis factis in molendino a dom^o. petro.

Nos frater R. humilis prior et conventus Rⁱ. Mⁱ. notum facimus universis presentes literas inspecturis; quod dominus petrus, dictus de pontallie, monachus noster de bonis sibi a deo collatis, spontanea ductus voluntate, posuit et expendit, in edificatione molendini nostri de barlens, 100 solidos lausannens. monete, quos solvit in presentia fratrum nostrorum, in pecunia numerata. Nos vero devotionis ipsius considerantes affectum, meritis suis exigentibus voluimus, statuimus et concessimus eidem p., ut quicunque de cetero supradictum molendinum tenuerit, quolibet anno de anniversario obitus sui 10 solidos /505/ supradicte monete suppriori nostro et conventui pro reficiendis fratribus nostris in perpetuum solvere teneatur. Quod ut ratum et stabile in futurum permaneat, presentibus literis sigilla nostra duximus apponenda. Datum A^o. dnⁱ. M^o. CC^o. quinquages. septimo, mense novenbri.

Carta super donacione Mareschacie.

Nos fratres, Aymo, humilis prior R. Mⁱ. totusque conventus ejusdem loci, notum facimus universis, presentibus et futuris, quod nos, considerata utilitate domus nostre, Willelmo et petro, fratribus dictis mareschace, et heredibus eorum mareschaciam nostram, cum omnibus, que addictam mareschaciam pertinent, dedimus et damus jure hereditario, in perpetuum possidendum; tali conditione, quod jam dicti Willelmus et petrus, fratres et heredes eorum tenentur, nobis et successoribus nostris omnia officia, que mareschalli dicte ecclesie nostre facere consueverunt, Et specialiter ea, que ad justicie nostre officium pertinent, fideliter exequi et adimplere. Et cum tempus oportunum replacitandi dictam mareschaciam advenerit, prior, qui tunc temporis erit, de replacito dicte mareschacie plus quam decem lb. lausannens. monete exigere non debet; sed de minori pretio dictarum 10 lb. sit in voluntate bona prioris, tunc temporis existentis. Promiserunt etiam nobis sacrosanctis evangeliis tactis, dicti Willelmus et petrus, pro se et heredibus suis, omnia, que ad dictam mareschaciam pertinent plenarie et fideliter observare et exercere, et 40 solidos lausannens. monete censuales annuatim ad duos terminos nobis solvere; scil. in festo bⁱ. Michaelis XX solidos, et ad pascha XX. Nos vero supradicti prior et conventus rⁱ. mⁱ. bona fide promisimus et promittimus dictis Willelmo et petro, fratribus, et heredibus suis dictam marechaciam, secundum bonos usus ecclesie nostre r. mⁱ. garentire. In cujus rei testimonium, presentibus literis sigilla nostra duximus apponenda. Actum A^o. ab incarnatione dnⁱ. M^o. CC^o. LXX^o. VII^o. /506/

Carta super donacione facta XX solidorum a Gaufrido, priore.

Nos frater Gaufredus, humilis prior romani mon. notum facimus universis presentes literas inspecturis; quod nos damus et concedimus conventui r. mⁱ. XX solidos lausannens. pro anniversario nostro, bis in anno in ecclesia r. mⁱ. faciendo super raisiam nostram, quam fecimus aput Valorbes. de quibus XX solidis lausann. X solidi sunt solvendi quolibet anno in octabas pasche, et tunc debet fieri pro nobis officium sancti spiritus et etiam celebrari. Et residui X solidi lausann. in festo b^e. lucie, virginis, et eadem die debet pro parentibus nostris defunctis celebrari officium defunctorum; post decessum nostrum vero bis in anno, videlicet in octabis pasche, et in festo b^e. lucie virginis debet anniversarium nostrum in ecclesia r. mⁱ. celebrari. In cujus rei testimonium sigillum nostrum presentibus duximus apponendum. Datum die lune, post ramos palmarum, A^o. dnⁱ. M^o CC^o. octoges. quinto, mense Aprili.

Carta; quod Abbas jurensis non potest aliquid reclamare in tenemento Stephani, dicti de Mieies.

Nos frater Johannes, humilis Abbas lacus Jurensis, motum facimus universis presentibus et futuris; quod nos, causa donacionis, quam habemus in Stephano, dicto de Mieies de Montevilla et heredibus ejus, nec in presenti, nec in futuro, nec successores nostri possumus aliquid reclamare in 4 partes totius tenementi in territorio Montisville siti, quod pertinet ad elemosinam r. mⁱ., quas dictas 4 partes dictus Stephanus, homo noster, sibi et heredibus suis in hereditate acquisivit a Stephano, dicto de ponte de r. m^o.; quin dicte 4 partes non possunt redire ad proprios usus ecclesie r. mⁱ., si aut dictus Steph., homo /507/ noster, aut heredes ejus ecclesie r. mⁱ., in elemosinam dederunt, aut si prior et conventus r. m., aut aliquis de hominibus suis de mandato eorundem, de septem libris lausann. monete, reemere voluerint, 6. primis annis sequentibus prius elapsis, aut dictus Stephanus, homo noster, aut heredes ejus aliquod factum, quod absit, fecerint per quod ipsi de jure perdere deberent res suas simul et possessiones. In cujus rei testimonium presenti scripto, ad requisitionem dicti Steph., hominis nostri, sigillum nostrum duximus apponendum. Actum mense Septembris, A^o. ab incarnatione dnⁱ. M^o. CC^o. LXX^o. octavo.

Carta super donatione omnium bonorum, facta a Willelmo, dicto, pastor de ballens.

Ego Willelmus, dictus pastor de ballens notum facio universis; quod ego, sciens et providus et spontaneus, et non in aliquo circonventus, dedi et do, donatione rata et irrevocabili, facta inter vivos, religiosis viris, priori et conventui r. mⁱ., me et omnia bona mea, mobilia et immobilia, presentia et futura, habenda et possidenda in perpetuum, pacifice et quiete, Retento mihi in dictis bonis tantummodo usufructu. Ita tamen, quod si dispositione divina me priusquam uxorem meam, Johannetam decedere contingeret; dicta Johanneta, uxor mea, deberet percipere et habere medietatem bonorum meorum mobilium, alia vero medietas bonorum meorum mobilium, et specialiter domus mea, quam tunc habuero, cum omnibus meis immobilibus, ubicunque essent, debent post decessum meum, dictis religiosis pacifice remanere, cum bladis et omnibus, que fuerint in terra mea tunc temporis seminata. Hoc addito; quod ego non possum nec debeo facere, nec etiam reclamare in futurum juramentum, burgensiam seu burgensias alicujus civitatis, Castelli, seu alterius bone ville, nec ponere me in custodia domnatione seu protectione alicujus domini, nisi de mandato et voluntate dictorum religiosorum. Quod si forte, quod absit me, contra premissa /508/ venire contingeret; volo, quod ex tunc omnia bona mea, superius nominata, dictis religiosis ex tunc caderent in commissum. Sciendum tamen est, quod in obitu meo possum aut potero facere, pro remedio anime mee, si voluero ¦¦12¦¦, helemosinam competentem Curato meo, et illis, qui presentes in mea fuerint sepultura. Preterea sciendum est, quod ego debeo dictis religiosis 10 solidos lausann. monete, censuales, pro 4 posis terre. sitis in finagio de brusssins, et pro 2 posis terre, sitis subtus Chastanieream: Quam predictam terram teneo a dictis religiosis, pro qua vero terra predicta promitto et teneor eisdem aut mandato suo, solvere censualiter annuatim, in crastino natal. dnⁱ. decem solidos prenotatos, et facere dictis religiosis annuatim in vindemiis, ad vitam meam, 6. dietas Carpentatoris, sine extorsione alicujus pecunie pro vasis eorum, seu doliis religando; salvo tamen victu meo, quem facere mihi debent, bona vero mea supra dicta, prout superius est expressum, debent, post decessum meum, dictis religiosis pacifice remanere; dum tamen me mori contingit absque herede legitimo, de meo corpore procreando, quitavi etiam et quito in perpetuum, pro me et heredibus meis, dictis religiosis omnes terras et prata et res alias, quas et que habeo et habere debeo in villa et territorio de hallens. Juramentum vero seu burgensiam, si quod aut quam feci, promitto dedicere et etiam demandare, promisi siquidem pro me et heredibus meis, juramento supra sancta dei evangelia prestito, corporaliter et sub obligatione omnium bonorum meorum mobilium et immobilium, supradicta omnia tenere et attendere bona fide, et inviolabiliter observare, et contra presens instrumentum, seu contra aliquid de premissis, per me aut per alium, non venire in futurum, nec consentire alicui contravenienti. In cujus rei testimonium dn^us. Girardus, curatus de bynyns Et dn^s. Aymo, Curatus de brussins, ad preces meas, sigilla sua apposuerunt huic scripto. Datum A^o dnⁱ. M^o. CC^o. octuages. quinto, die mercurii; post octabas pentecostes. /509/

Carta super elemosina facta a Willelmo de Wufflens la vila, milite, ecclesie st^e. crucis.

Willelmus, thesaurarius lausann., omnibus presentem paginam inspecturis rei geste noticiam. Notum facimus universis; quod Willelmus de Wufflens la vila, miles, testamentum suum, quod in vita sua quondam sanus et hilaris, fecerat, super quo carta confecta est, sigillo ven. viri, humberti, abbatis de lacu Jurensi sigillata, in ultima voluntate sua confirmavit et ratum habuit. Sciendum, quod postmodum idem Willelmus dedit in helemosinam ecclesie s. crucis vineam suam de Wufflens, hoc retento; quod Jordana, uxor sua, dictam vineam teneat in vita sua, ab ecclesia s^te. crucis, pro una caballata vini censuali. Defuncta vero dicta Jordana, libere redeat prefata vinea ad ecclesiam S^te. crucis. Dedit etiam prefatus Willelmus Aliet, sorori sue et heredibus suis 10 posas terre incontinenti possidendas, cum 9 posis terre, quas tenet. Dedit enim prefatus Willelmus Bertoldo, consanguineo suo de Mais 20. posas terre, quas habeat post decessum Jordane, uxoris sue. Preterea sepedictus Willelmus dedit Jordane, uxori sue, in vita ipsius Jordane, residuum totius hereditatis sue, hoc addito, quod de 20 posis terre dicta Jordana et heredes sui suam possint facere voluntatem. Insuper prelibatus Willelmus dedit et concessit integre in elemosinam ecclesie r. mⁱ. Girardum de fonte et heredes suos cum tenemento eorundem et totam hereditatem suam post mortem Jordane, uxoris sue, preter 20 posas terre, de quibus dicta Jordana et heredes sui suam possunt facere voluntatem. Sciendum, quod ecclesia r. mⁱ. non potest exigere a dicto Gerardo de fonte et heredibus suis, pro tallia, servicio et omni usagio et terragio, quod debebant dicto militi videlicet prefato Willelmo, nisi 15 solidos censuales. Hec autem supradicta fecit jam dictus Willelmus, miles, de consensu et voluntate Jordane, uxoris sue. Testes autem hujus rei sunt hi: Stephanus de Chesaus, Willelmus de Grancie, Girardus de Esclepens, petrus de /510/ baoes, — et Willelmus juvenis de Esclepens, milites, petrus derria, Jacobus, dictus apia, Johannes de clausu. In cujus rei testimonium, nos, ad preces supradicti Willelmi militis et Jordane, uxoris sue, presenti pagine sigillum nostrum apposuimus. — Actum A^o. ab incarnatione dnⁱ. M^o. CC^o. XXX^o. IX^o. in octava assumptionis beate Marie Virginis.

Venditio facta a Bertoldo de Gilie, de una cupa olei, ecclesie r. mⁱ.

Ego Borchardus de Gillie, notum facio universis, presens scriptum inspecturis; quod ego non vi, non dolo inductus, nec in aliquo circumventus; imo sciens et prudens et spontaneus pro negotiis meis utiliter expediendis, de laude et consensu aleidis uxoris mee, vendo et titulo pure et perfecte venditionis trado et concedo irrevocabiliter, Johanne et Willelmo, filiis meis, laudantibus et concedentibus, dominis meis, priori et conventui rⁱ. mⁱ., pro 60 sol. bonorum gebennensium, quos ab eisdem recepi integriter, in bona pecunia numerata, unam cupam boni olei puri, de nucibus, censualem, solvendam annuatim a me aut a meis heredibus, predictis dominis meis, aut mandato eorundem in domo sua de brussins, in festo bⁱ., Andree apostoli, Investiens predictos dominos meos corporaliter, aut quasi de eadem; tali conditione preposita et pacto interveniente firmata, quod si ego aut heredes mei, quod absit, forsitan defecerimus in dicta solutione facienda, loco et termino prenotatis; ego et predicta uxor mea, pro nobis et pro heredibus nostris, concedimus plenam et liberam potestatem sesiendi, occupandi et etiam possidendi receveriam decime de chastanela, quam de predictis dn^is meis teneo in feodum, per se aut per nuncium eorum, qui pro tempore fuerit aput brussins, aut etiam per alium quousque de predicto defectu et etiam de duplo cum dampnis et deperditis de solutione non facta consecutis, Et hoc sine contradictione aliqua predictis dn^is. meis fuerit integriter /511/ satisfactum, super quibus dampnis et deperditis credendum est predicto nuncio, mediante juramento. Ego vero, predictus Borcardus cum dicta uxore mea et nostris liberis prenotatis, abrenunciamus ex certa scientia in hoc facto exceptioni doli, infactum, et exceptioni non numerate pecunie, non tradite, non recepte, Et omnibus juribus scriptis et non scriptis, omnibus que exceptionibus nobis vel nostris ad presens forsitan competentibus, aut in posterum competituris, occasione quorum aut quarum dicta venditio possit ullatenus impediri, aut etiam revocari. Nos vero Cono, humilis Abbas bonimontis, Cisterciens. ordinis, Gebenn. dioc., ad preces et requisitionem personarum predictarum, presentibus literis sigillum nostrum apposuimus, in robur et testimonium omnium predictorum. Datum et actum A^o. dnⁱ. M^o. CC^o LXX^o tercio.

Carta super venditione sex cuparum frumenti, facta a Jacobo, domicello de St^o. Simphoriano ¦¦13¦¦.

Noverint universi; quod ego Jacobus de St. Simphoriano, domicellus, et ego Agnele, uxor predicti Jacobi, scientes et spontanei, de consensu et voluntate Willelmi et Stephani, filio rum nostrorum, perrete et siciliete, filiarum nostrarum, vendidimus et titulo pure venditionis tradidimus pro nobis et nostris heredibus, Religiosis viris.. priori et conventui r. mⁱ. ord. clun., lausann. dioc., in perpetuum possidendas et habendas sex cupas frumenti et 2 et dimidiam avene, ad mensuram lausann. et duos comblos avene et 4 sol. lausann. monete cum duobus panibus albis; que omnia debentur nobis censualiter in festo bⁱ. michaelis, in villa de Aples, prout inferius continetur; videlicet Stephanus, dictus, renant, et hugo, quondam filius poncet de Aples, 4 cupas frumenti et 2 cupas avene. Item Rodulphus, dictus, de la Grangi, debet dimidiam cupam /512/ frumenti et dimid. cup. avene, ad mensuram lausann. Item perreta, dicta, Tresorery, tres partes unius cupe frumenti ad mens. lausann., et 1. comblo avene et 3 solidos lausann. cum 1 pane albo. Item Guido, dictus, boconier et sui participes 3 partes unius cupe frumenti, ad mensuram lausann. et unum comblo avene, et 12 denarios censuales cum 1. pane albo. Vendidimus supradicta omnia et quicquid juris habemus aut habere debemus in predictis et in rebus, de quibus nobis dictus census debetur pro 10 libris lausann. mon.; quas confitemur, nos recepisse et habuisse a priore et conventu supradictis, in bona pecunia numerata, ob causam venditionis predicte. Devestientes nos de predictis omnibus, priorem et conventum predictos in ducentes in meram et corporalem possessionem de eisdem a nunc in ipsos dominium transferendi, promittentes juramento prestito corporali; quod nos contra predicta seu aliquid de predictis, per nos aut per alium non veniemus in futurum, nec consentiemus alicui contravenienti. Immo promisimus juramento, quo supra de predictis omnibus priori et conventui supradictis ferre guerenciam in perpetuum contra omnes. Abrenuntiantes in hoc facto ex certa scientia omni actioni et exceptioni doli metus et infactum, Exceptioni non numerate, non solute et non recepte pecunie. Minoris pretii, restitutionis in integrum, beneficio legis julie de fundo dotali et omni juri canonico et civili, per quod possit dictum factum sive tenor presentis cartule impediri; Et maxime juri dicenti generalem renunciationem non valere. In cujus rei testimonium sigillum Curie lausannens. apponi rogavimus huic scripto. Et nos.. Officialis curie lausann., ad preces predictorum, Jacobi, Agnelet, Willelmi, Stephani, perrete et Siciliete sigillum dicte curie apposuimus huic scripto, in testimonium veritatis. Datum A^o. Dnⁱ. M^o CC^o. septuages. septimo, mense februarii.

Carta Guillelmi et petri, fratrum dicti pelier de Yens.

Notum sit universis, presentes litteras inspecturis; quod cum /513/ controversia verteretur inter religios. viros … prior et convent. r. m., ex una parte, et guillelmum et petrum, fratres domicellos, dictos, pelier de Yens, ex altera; super eo quod predicti.. prior et conventus a predictis fratribus petebant terras St. petri r.mⁱ., que sunt in villa et territorio de yens, quas terras dicti fratres diu possederunt, nec de fructibus earundem terrarum eisdem … priori et conv., sicut deceret, satisfecerant; propter quod dictos fratres idem … prior et conventus pluries in causa traxerant. Tandem dicti fratres, ad bonam revertentes conscientiam, supradictis, priori et conv. manifestaverunt singulariter, et exposuerunt omnia, que de predictis terris St. Petri r. mⁱ., in villa et territorio de Yens existant; sicut a suis predecessoribus et antiquioribus plenarie audierunt, et adhuc modernis loci illius incolis est manifestum. Quorum loca subsequentibus sunt exposita vocabulis: En male manaide; XIIII posas terre, subtus viam, et desuper, Super villam de Yens II posas, Inter biliour VI posas, et le oschet, a grande fontaine III po., En la condamine et esproins II po., super biolei I.po. et pratum unius charrate et dimidie feni. En la perrouse I. po.. a la pala I. po., a sein benoit I. po., subtus domum au roi I. po., a rivieflo II po. In comba de beyron IIII po., in quibus molendinum situm est. En Olienetz I. po., ou chastaigniar I. po. En largiliaz I. po., En valieres II po., Super valieres II po., In plana de vilar I. po., En gerbois dimie po., En pra raymon dimie po., Ou ferraige I. po., Desous iou I. po., Es ayons dimie po., En vignie I. po., Es plantaies I. po., A bo yrenat IIII po., II decas, II delay. In campo des oches V. po., En pracone dimie po et I ochyn. et pratum unius charrate feni; a la sauge II po., In fossato I ochyn; ante domum es papeas II oches. Retro domum petri filii Jacobi I ochy, En chena pratum unius charrete et dimidie feni, subtus varrevignias pratum unius charr., Iuxta la chastagniereiia pratum dimie charrate, Et 2. nemora castanearum, unum dictum la chastaniereiia, aliud dictum en dous deveins. Demum consilio et interventione amicorum mediante inter supradictos fratres et memoratos.. priorem et convent. r. mⁱ. de predictis calumpniis et querelis, /514/ compositum est in hunc modum; Quod Guillelmus primogenitus eorundem in predictis, priore et conventu, cepit in feudum predicta omnia cum molendino predicto, nemora castanearum, quod dicitur en dous deveins duntaxat, Excepto, quod nemus eisdem.. priori et conventiu, quiete et libere remansit, pro quibus omnibus sibi feudaliter concessis, dictus G. domicellus. fecit homagium predicto.. priori, nomine eccl. sue et conventus, unius domini fidelitate tantum salva, predicta omnia feudalibus consuetudinibus subjiciens et supponens. preterea obligavit se et heredes suos supradictus Guillelmus, fide data, et tenetur pro predictis terris reddere et solvere in perpetuum, quolibet anno, in festo bⁱ. Andree apostoli, predictis ¦¦14¦¦ .. priori et conventui, tres modios bladi, censuales, ad mensuram de Yens, medietatem frumenti et medietatem avene, eo modo, quod dupliciter predictus census, nisi forte in festo predicto persolvatur. In cujus rei testimonium, ad preces et mandatum predictorum Guillelmi et petri, fratrum, Religiosus vir, abbas de lacu jurensi presentibus literis sigillum suum apposuit. Actum A^o. dnⁱ. M^o. CC^o. quinquages. nono, mense Augusto.

Carta, facta inter domum lacus Jurensis, et domum romi^. monⁱ., super terra de Vilar.

Ego Humbertus, dei paciencia dictus Abbas de lacu, omnibus scire volentibus rei geste noticiam. Notum sit tam futuris quam presentibus; quod cum ecclesia r. mⁱ. ecclesiam nostram diutius inquietaret pro terra de Vilariorem, quam Rodulphus de Monte et Raimundus engerivanus, et Humbertus filius bover de moirie ab Eccles. r. mⁱ. pro annuo censu detinebant, et hanc ipsam nobis in elemosinam dederant, et etiam pro terra de Columbier, quam ab eccles. de Valorbes pro annuo censu possidebamus, nec ab incepta inquietatione nostra cessaret, ne /515/ altercationes hinc inde proposite in discordiam verterentur, litem sopire decrevimus contestatam. Sane ipse Stephanus, prior rⁱ. mⁱ. totius conventus sui utens consilio terram jam dictam de vilar iorem et prelibatam de Columbier, nobis pro 5 solidis et tribus nummis, infra octabas nat. domini persolvendis, absque occasione in pace concessit possidendam, ita videlicet, ut nos habeamus eorum autenticum, et ipsi nostrum super hoc facto constitutum. In super adjunximus, quod fratres r. mⁱ. terram nostram non occupent, aut acquirant, nec nos eorum terram, absque eorum voluntate, nobis valeamus vendicare. Deinde dictum est; quod si voluerint, guiam facere in territorio de monte et de souchie; in guia jure ecclesiastico procedatur. Et sic deinceps efficiamus, in domino unanimes et concordes. Actum est hoc anno ab incarnatione dnⁱ, M^o. CC^o. XVIIII^o.

Carta super recognitione, facta a petro, dicto pans de Grancie; quod nullum jus habeat in in decima de Sonaclens.

Ego petrus, dictus pans de grancie, domicellus, notum facio universis literas inspecturis aut audituris; quod cum imposuissem manum in decima S^ti. petri r. mⁱ., lausann. dioc., que jacet in villa territoriis et appendiciis de Sonarclens recipiendo et accipiendo eandem decimam minus juste. Ego ex certa scientia confiteor et recognosco; quod ego in predicta decima nullum jus et nullam actionem habeo, seu rationem, nec habere debeo, per quod seu per quam possim aut debeam ipsam decimam petere seu recipere, aut mihi appropriare. Et si forte in ipsa decima aliquod jus quoquo modo haberem; Ego non vi, nec dolo, nec metu inductus, set ex certa scientia et spontanea voluntate deductus, quitavi et quito, absolvi et absolvo illud in perpetuum, pro me et meis heredibus, priori et convent. r. mⁱ., faciens finem et pacem et pactum de ulterius non petendo. promisi etiam et promitto, pro me ac meis heredibus, juramento supra sancta dei evangelia corporaliter prestito; quod /516/ ego contra predicta, seu aliquid de predictis, per me, aut per alium, in judicio aut extra, facto seu verbo, non veniam in futurum, nec consenciam alicui venienti; abrenunciavi siquidem in hoc facto, si quid juramento, quo supra, omni auxilio juris legis et consuetudinis, per quod possit dictum factum, seu tenor presentis cartule impediri; Et maxime juri dicenti generalem renunciationem non valere. In cujus rei testimonium nos, Jordana, domina de Cosonay, Girardus et petrus, fratres de disi, milites, ad preces et instanciam dicti petri, sigilla nostra apposuimus huic scripto. Datum A^o. dnⁱ. M^o.CC^o. septuages^o. quarto, mense maji.

Carta de venditione facta Willelmo, priori de Valorbes a Guia, relicta thomasseti de Vinset.

Nos, frater Aymo, miseratione divina gebennens. Ep. notum facimus universis presentes literas inspecturis; quod in nostra presentia constituta Guia, relicta thomasseti de Vincet, dicti de S^to. boneto, de laude et consensu expresso filiarum suarum, beatricis, Jaquete, et Isabelle, leonete, Agnetis et Juliane, nec non et Anselmi et Guillelmi, maritorum predictarum beatricis et Jaquete, vendit, cedit, concedit et quitat in perpetuum religioso viro, fratri Willelmo, priori de Valorbes, et successoribus suis, ad opus ecclesie de Valorbes, quandam vineam suam, sitam in territorio de delais, juxta vineam de fillie, ex una parte, et juxta vineam du quarro, ex altera parte, et juxta vineam quarini de delus, ex alia, et juxta viam publicam ex alia; pro viginti septem libris bonorum Gebenn., de quibus dicta Guia, spontanea, confitetur coram nobis, suum integre recepisse pagamentum, promittentes et jurantes ad sacra dei evangelia tam dicta Guia quam filie predicte et mariti ipsarum dictam venditionem manutenere et defendere dicto priori et successoribus suis in perpetuum, contra omnes in judicio et extra, nec contra venditionem dictam unquam aliquo tempore /517/ venire, et contra venienti non consentire, Renuncians in hoc facto et certa scientia et per sollempnem stipulationem, exceptioni doli mali et in factum actioni et exceptioni non numerate, non recepte et non habite pecunie et spei future numerationis. Renunciantes etiam predicte Guia, beatrix et Jaqueta legi Julie de fundo dotali, Renunciantes etiam omnes predicte, mater filie et mariti earum omni juris auxilio tam canonici quam civilis et juri dicenti generalem renunciationem non valere. Renunciantes etiam omni juri, scripto et non scripto ¦¦15¦¦ et consuetudini, per que aut quam possent contra predicta venire, aut aliquid predictorum. In cujus rei testimonium sigillum nostrum, ad preces predictarum et maritorum predictarum, beatricis et Jaquete, presentibus duximus apponendum. Datum apud brussins, sabbato ante festum beati nicholai, A^o. dnⁱ. M^o. CC^o LXXI^o. Ego etiam, Joannes, dn^us. de prangins, ad preces omnium predictorum dicte venditioni dans auctoritatem et consensum, presentibus sigillum meum apposui, in testimonium veritatis. Datum A^o. dnⁱ. et die predictis.

Carta super discordia inter Girodum Tave, civem Gebenn. et domum. rⁱ. mⁱ.

A^o. dnⁱ. M^o. CC^o. LXX octavo, dominica post octabas beati Johannis bapt^e., aput Julie; cum discordia verteretur inter dom. priorem r. mⁱ., agentem nomine suo et ecclesie sue, ex una parte, et Girodum Tave, civem Gebenn., reum, ex altera, coram relig. viro, dom^o. Galchero, priore paterniaci, et dn^is., petro de St^o. Jorio, decano Lausann., Hugone de festerna, canonicis Gebenn., Stephano de vicencie, Humberto de rosselione, Stephano de Cerlie, militibus, et nob. Guillelmo Juvim, judice in gebenio et Waudo, pro illustri viro, dn^o. Ph. sabaudie et burgundie comite, sumpto pro medio a partibus … arbitris seu arbitratoribus, /518/ seu amicabilibus compositoribus, super terra de chastenella, que et quod territorium situm est inter terram dominorum de prangins, ex una parte, et flantem de Convabis, ex altera, et terram de Champagnie superius; Item super vinea de brussins de loco dicto, Engoliour; Item super quadam vinea, sita inter vineam dicti prioris undique, et super censa, quam debet Ysabella de chenaz; Item super alios 8 denarios, quos debet Johannes clericus de brussins; Item super 1. cupa frumenti de Censu per annum, et una gallina, quam debet Casale balaton de britignie; Item super duabus posis terre, sitas aput vernei, quas tenet Stephanus de Vernen, et quibusdam rebus, que fuerunt quondam de abergamento Rufi et Gilie, et consortum suorum. Tandem mediantibus dictis arbitris, ad talem venerunt transactionem, concordiam atque pacem; quod predicta vinea, sita inter vineas dicti prioris, et census, quos debent casalia predicta Johannis clerici et Ysabelle de chenaus, et dicte due pose terre donⁱ. vernei et due pose terre de conbabis, sint et remaneant dicti prioris, et terra de chastenella sit et remaneat dicti Girodi, et heredum suorum; excepta terra, quam tenet ibidem Girardus de Gilie, et vinea de engoliour, cum cupa frumenti et gallina, quam debet abergamentum ou balatom sint et remaneant dicti Girodi. Item dictum est et conventum; quod dictus prior non possit acquirere aliquatenus illud, quod dictus Girardus tenet aput Chastenellam, ante domum Girardi. Item dictum est et conventum; quod dictus Girodus recognoscat quicquid habet a presens, aut in posterum acquiret in loco de Chastenella, esse de feudo prioris de brussins, et r. mⁱ.; tamen dictus Girodus non tenetur solvere, si acquisierit, laudes neque vendas de hoc de Chastenella. Item dictum est et conventum; quod quicquid dictus Girodus tenet ad presens, aut tenebit in posterum de hiis, que Rufus de Gillie et consortes sui recogno verunt esse de feudo dicti prioris; prout continetur in quadam litera sigillata sigillis abbatis lacus Jurensis et prioris de alto jugo, quam vidimus et cujus tenor continetur inferius de verbo ad verbum. Idem Girodus capiat et recognoscat de feudo dicti prioris et de hiis eidem priori homagium faciat et debeat, salva /519/ amissione terre. Et de hiis, que acquiret dictus Girodus de dicto feudo, non teneatur solvere laudes, neque vendas. Item dictum est et conventum; quod dictus Girodus dimittat et quitet dicto priori, nomine quo supra, si quid juris habet in receveria decime de chastenella et in salteria de brussins salvo jure tenentium. Item retinent sibi posse arbitrari supradicti declarandi in presenti arbitrio dubia et obscura usque ad festum bⁱ. Michaelis primo venturum. Quam transactionem, concordiam atque pacem dicte partes coram nobis laudaverunt, ratificaverunt et emologaverunt, et promiserunt, per stipulationem sollempnem perpetuo, inviolabiliter observare; in pena 100 librarum lausann., solvendarum a parte non obediente parti obedienti; dicto arbitrio nichilominus in suo robore duraturo, que quidem pena totiens comittatur, quociens ventum fuit contra predictam pacem, in parte aut in toto. Quam quidem penam caverunt dicte partes in manu nostra ad opus ejus, cuius intererit; videlicet dictus prior per ybletum de monte 50 libras, per dn^um. Raymondum de brussins 25 libr., per Johannem danidis 25 lb. Item dictus Girodus cavit per dn^m. Stephanum de Visincie, dn. Stephanum de Cergre, milites, – per petrum et Gillielmum de Visincie, domicellos, per quemlibet 25 libr., qui constituerunt se fidejussores, ut superius est expressum. Et hec omnia juraverunt super sancta dei evangelia, tam principales quam fidejussores, perpetuo inviolabiliter observare. Tenor vero litere superius nominate talis est: sciant presentes et futuri; quod nos, Willelmus, dictus, ros, et Girardus de Giliaco, fratres, et ego, borcardus, filius Humberti, fratris eorum, – post sacramentum nostrum recognovimus et recognoscimus, quod nos tenemus in feudum a religiosis viris, priore et conventu r. mⁱ., terras et possessiones infra scriptas. videlicet quicquid habemus in territorio de chastenela, et quicquid habemus a loco, qui dicitur les Cheintres, inferius usque ad lacum; excepto feudo dnⁱ. de prangins, et terram, quam tenemus de Ecclesia boni montis. Item ou bruel subtus stratam 3 posas, et super stratam 2 posas. Item ou quarro 1 pos. Item in campo de escheler, illud est de lomolar en aval. Item /520/ ou mas, illud, quod habemus in vineis et in ochiis; excepto feudo de monte et de sala nova. Item lo chafal Joh. dait. Item quicquid partimur com les pernes de Vinsie. Item bu cham ou furgiour des lu chesal en aval. Item a britignie, Casale balatom. Item supra archant, ante grangiam contar. Item quicquid habemus in territorio de brussins et de vernen; excepto tenemento des picars. Item pratum dou peil. Item castaneriam, que est ultra fossale de Vinsie; sicut est inter castaneriam ¦¦16¦¦ de monte, ex parte inferiori, et Journeriam, a parte superiori. Item Campum dou Cresoner, qui est inter stratam et castaneriam de monte. Item unum sillum terre subtus ecclesiam de Gilliaco; pro quibus omnibus dictis dn^is. nostris recognoscimus et debemus homagium manuale et servicia infra scripta; scil. 3 sol. et 2 den., tres panes, Tria sesteria vini, ad parvam mensuram, et duo decim [ … ] pro quibus servitiis homagio excepto, predictis dn^is. nostris dedimus et concessimus et assignavimus, pro nobis et heredibus nostris, vineam nostram, sitam ultra vineam des plantaies, a parte australi, que dicitur vinea de Gilie, eisdem eccl^e. sue nomine perpetuo possidendam. In cujus rei testimonium, presentibus literis sigilla religiosorum virorum, Abbatis de lacu Jurensi, premonstracen. ordinis, et prioris de alto jugo, Cartusiensiensis ord., procuravimus apponi. Datum A*. dnⁱ. M^o.CC^o. LX^o quinto; mense maji. Quam quidem terram nos, predictus judex, vidimus, et de verbo ad verbum legimus sigillatam dictis sigillis; ut prima facie videbatur. In quorum testimonium presens instrumentum, ad preces dictarum partium, sigillo curie prefati dn. Comitis tradidimus sigillatum. Datum et Act. A^o., die et loco superius annotatis.

Carta super controversia inter priorem augionis et ecclesiam r. mⁱ.

Nos fratres, petrus, prior augionis, totusque ejusdem loci /521/ conventus, ordinis Cartusien., Gebenn. dioc., notum facimus universis presentes litt. inspecturis; quod cum controversia verteretur inter nos, ex una parte, et prior. et conv. r. mⁱ., cluniac. ord., lausann. dioc., ex altera; super hoc, quod predicti prior et conv. r. mⁱ., et prior de brussins, nomine ipsorum, percipiebant duas partes decime in 33 posis terre arabilis, quas in nostro dominio possidemus infra limites eccle et parochie de brussinel, de qua patroni existunt. Quarum predictas 2 partes decime ad se spectare dicebant, et de ipsis actenus in pacifica possessione extiterunt a tempore, quo non erat memoria titulo supradicto. Nobis in contrarium asserentibus et dicentibus, nos ad prestationem hujus decime non teneri, occasione cujusdam privilegii ordini nostro indulti a bone memorie clemente papa, in quo sic conlinetur; ut laborum suorum de possessionibus tam ante quam post generale concilium acquisitis, quas propriis manibus, aut sumptibus, infra suos terminos excolunt, nulli solvere teneantur decimas. Inhibendo, ne quis ab eis de hujusmodi laboribus presumat exigere decimas, aut etiam extorquere. In quo etiam privilegio de cluniac. ordine mentio fit expressa; tandem post multos tractatus, mediantibus bonis viris et amicis communibus inter nos et ipsos amicabilis compositio intervenit. in hunc modum; videlicet quod nos predictis 2 partibus decime 33^um. posarum terre, que ad dictos, priorem et conv. spectabant, ipsis et eorum successoribus aput brussins ei, qui nomine ipsorum dictum locum tenebat, annuatim inter festum bⁱ. michaelis et festum omnium Sanctorum. proximo subsequentis quinque cupas et dimid. boni frumenti receptibilis, et 5 cupas et dimid. bone avene, ad mensuram sinidum., solvemus, et ad solutionem hujusmodi faciendam sine difficultate et fraude qualibet, et expressa et speciali convencione, et sollempni slipulatione nos ac successores nostros in perpetuum obligamus, predicti autem, prior et conv. r. mⁱ. predictis 11. cupis bladi eis reddendi; sicut superius est expressum, duas partes decime dictarum 33 posarum terre nobis et successoribus nostris in perpetuum remiserunt. Actum est etiam et expresse conventum; quod nos et successores nostri de cetero in perpetuum nichil /522/ omnino in quibuscumque locis predictis prior et conv. r. mⁱ. decimas possident et percipiunt, acquirere poterimus, in prejudicium ipsorum et decimationum suarum; quin libere, pacifice et quiete ipsi et eorum successores in omnibus acquirimentis mostris; si forte aliqua faceremus, decimas percipiant et habeant in illis locis, in quibus eas percipere consueverunt. Renunciantes expresse, pro nobis et successoribus nostris, de speciali licencia prioris et convent. Carthusie, privilegio supradicto dnⁱ. Clementis pape et omnibus aliis privilegiis et indulgentiis ordini nostro aut nobis, datis et dandis, concessis et concedendis, et omnibus aliis, que nobis possunt prodesse, contra compositio nem predictam, promittentes nichilominus, omnia supradicta, pro nobis et successoribus nostris, bona fide, in perpetuum observare et tenere et contra non venire ullo modo. In cujus rei testimonium et munimen sigillum nostrum apposuimus, et sigillum prioris et conv. Carth. procuravimus apponi. Nos igitur fratres, Girardus, prior Carth. et totius ejusdem loci conventus compositionem supradictam et omnia in eadem contenta laudamus, acceptamus et ratificamus, et etiam confirmamus; et sigillum nostrum apposuimus, in testimonium et munimem. Dat. Cart. IX Kal. maji, A^o. dnⁱ. M^o. CC^o. LX^o. IX^o.

Carta super venditione octo cuparum frumenti, facta a priore et conv. fratrum ord. predicatorum eccl^e. r. mⁱ.

Nos prior et conv. fratr. ord. predic., lausann. dioc. motum facimus universis presentes litt. inspecturis; quod nos vendidimus priori et conv. r. mⁱ. ord. clun.. lausann. dioc.. 8 cupas frumenti receptibilis, ad mensuram de Cosonay, censuales recipiendas ab eisdem, priore videlicet et conventu, annuatim, in festo S^ti. michaelis, ab aymone, filio Johannis, filio donne ave de Apples, quas nobis dedit Cono de pullie, domicellus, pro remedio anime sue, in sua ultima voluntate. In quibus 8 cupis frumenti prenominatus Aymo eidem domicello tenebatur racione /523/ quarundam peciarum terre et pratorum, quas a dicto Conone tenebat, sitas in territorio de montagnie; videlicet 4 posas in loco dicto lonc chanc, juxta campum dicti Aymonis, ex una parte, Et juxta campum Curati de Apples, ex altera. Tres posas in loco dicto seley; juxta terram ejusdem Aymonis, ex una parte, et terram vieneti, dicti boconier de Apples, ex altera. Dimidiam posam in loco dicto, maulmont, inter terram dicti Aymonis, et terram Hugonis, dicti de Riverulaz; 1 posam, sitam in loco dicto ulmont ¦¦17¦¦, juxta campum Willelmi, dicti ferment de Apples. 2 posas, quarum 1. po. est in dicto loco de Maulmont sita, juxta terram Hugonis de riverulaz, altera vero juxta campum Johannis, dicti Mugnier de riverulaz, unam pos. juxta terram aymonis, dicti: fortes de Apples. Duas pecias in loco dicto dorenoraz, quarum 1 jacet juxta campum Curati de Apples, altera vero juxta terram supradicti Hugonis de rivirulaz; duas pecias, quarum 1. sita est juxta campum Stephani, dicti Mursin, altera vero juxta campum petri, filii quondam Johannis, dicti tressorier de Apples. Et tres chentrias pratorum, quarum 2 sunt sita juxta prata Curati de Apples, alia vero juxta pratum supradicti vieneti, dicti boconier, quarum dominium ad dom. Cononem pertinebat pro 100 sol. lausanm., nobis solutis ab eodem priore et conv. r. mⁱ., in bona pecunia numerata; propter quod de dictis 8 cupis frumenti et jure, quod in dictis petiis terre et pratorum, totius que territorii supradicti habebamus, racione donationis predicte nos devestivimus, et dictos, priorem et conv. investivimus de eisdem, a nobis in ipsos dominium transferendi. Renunciantes exceptioni pecunie non mumerate, minoris pretii, beneficio restitutionis in integrum, Et omni juris consuetudinisque auxilio, per quod posset dicta venditio rescindi aut etiam retractari; promittentes bona fide prelibatis priori et conv. r. mⁱ. supradictis 8 cupis frumenti et jure, pro posse nostro ferre guerenciam contra omnes. Quam si ferre non possemus; tenemur eis solummodo reddere dictos 100 solid. soluta primo aut rescisa venditione antedicta. In quorum testimonium sigilla nostra /524/ presentibus apposuimus; ut in perpetuum roboris firmitatem habeant. Actum A^o. dnⁱ. M^o. CC^o, octogesimo primo, mense Julii.

Carta, in qua Johannes, filius quondam Girardi, dicti manin de Cosonay, dat se et heredes suos.

Ego Johannes, clericus, filius quondam Girardi, dicti Manin, burgensis de Cosonay, notum facio universis presentes literas inspecturis; quod ego, mea spontanea voluntate, in nullo deceptus aut coactus, donacione inrevocabili, do et concedo deo et b^o. petro, et priori et conv. r. mⁱ., et eorum ecclesie, in perpetuum, me et heredes meos, et recognosco, me et dictos heredes meos esse homines justiciabiles eccl^e. memorate. Ita quod nullum dominum alium, nullam Wardiam, nullum juramentum in castro aut villa libera possimus facere aut habere, nisi ipsos, aut de licencia ipsorum. Et si forte, quod absit, ego aut heredes mei contra hanc donationem, concessionem et recognicionem meam in posterum faceremus; volo similiter et concedo, quod predicti dnⁱ, mei et successores eorum quicquid de ecclesia sua predicta haberemus et teneremus, tam acquisita quam acquirenda, de ipsis aut de teneuris eorum libere possent et deberent accipere et retinere sine impedimento et contradictione mei aut meorum. Et omnia supradicta pro me et meis juravi, firmiter attendere et servare, et contra non venire. In cujus rei testimonium, sigillum dnⁱ, Abbatis de lacu Jurensi procuravi apponi huic scripto. Et nos, abbas predictus, ad requisitionem dicti Johannis sigillum nostrum presentibus literis duximus apponendum. Datum undecimo Kal. decenbris, A^o. dnⁱ. M^o. CC^o LXX^o octavo.

Carta Stephani de ponte de rom. mon.

Ego Stephanus, dictus de ponte de r. m^o. omnibus /525/ presentibus et futuris; quod ego, non coactus, non deceptus; sed sciens et spontaneus, de consensu et voluntate renaude, uxoris mee, et Girardi, fratris mei, vendidi, tradidi et penitus quitavi in perpetuum, dn^o. priori et conv. r. mⁱ., 4 partes tocius tenementi, quod ego et fratres mei habebamus in territoriis et villis de monte villa et de la coudra, usque ad villam, que vocatur li pra; In casalibus, ochiis, censibus, campis, pratis, nemoribus, et aliis terris cultis et incultis; que omnia de eccles. r.mⁱ. tenebamus, excepto tenemento, quod nos tenemus de Elemosina monasterii supradicti, pro 12 libr. lausann. monete. Quas 12 libr. laus. mon. ego me confiteor et recognosco, a dictis dn^is. meis, priore et conventu, integre recepisse et habuisse in bona pecunia numerata, et in usus meos necessarios posuisse; propter quod de dictis 14 partibus totius tenementi predicti, in 6 partes divisum, me devestivi corporaliter et devestio; et pre dictos dn^os. meos, nomine ecclesie sue investio, et ipsos in corporalem possessionem, aut quasi tocius tenementi venditi induco; et promitto per juramentum a me super s^ta. dei evang^a. prestitum, cum stipulatione sollempni, predictam venditionem predictis dn^is. meis garentire et defendere contra omnes, et specialiter contra Hugonem et Jacobum, fratres meos, a quibus emeram partes suas. Abrenuncians expresse in omnibus supradictis, pro me et heredibus meis, omnis juris auxilio, canon. et civil^s., et omni exceptioni doli mali et in factum, non tradite et non solute pecunie, et omni alii exceptioni et cavillationi, que mihi et heredibus meis possent prodesse, et dictis dn^is. meis nocere; quin supradicta firmiter observare, et specialiter juri dicenti generalem renunciationem non valere. Ad supradicta autem omnia firmiter observanda, pred. dn^is. meis obligavi et <et> obligo omnia bona mea, mobilia et immobilia, ubicunque fuerint inventa. Et promitto perjuramentum meum; quod contra predicta, aut aliquid predictorum, non veniam ullo modo, nec consentiam venienti. In cujus rei testimon. presentibus sigill. dnⁱ. Abbatis de lacu Jurensi procuravi apponi; Et nos, jam dictus Abbas, ad preces et requisitionem dictorum, Stephani, Renaude et Girardi, sigillum nostrum apposuimus presentibus, /526/ in testimonium veritatis. Datum A^o dnⁱ. M^o CC^o. LXX^o. VI^o.; mense Junii.

Carta dnⁱ. de prangins; super compositione facta de domo de brussins et rebus aliis.

Ego Aymo, dn^us. de prangins, notum facio universis; quod cum ego movissem questionem contra religg. viros, gaufridum, prior. r. mⁱ. et conv. ejusdem loci, super domo de brussins, in qua predecessor suus fortalitium construxerat, Item super quibusdam vineis, terris et rebus aliis, quas dicti religⁱ. habuerunt a dn^o. Willelmo de pleasie, milite, quas dicebam de feudo meo esse ¦¦18¦¦, tandem inter me et dictos religiosos, mediantibus bonis viris, est amicabiliter compositum, in hunc modum; videlicet quod pro 5 carratis vini, quas mihi dicti religiosi concesserunt, et etiam solverunt, questionem, quam habebam contra eos in dictis rebus, et etiam alias questiones, quas habebam, aut habere poteram contra ipsos; usque ad confectionem presentium, quito eis penitus et remitto. In cujus rei testim. sigill. meum apposui huic scripto. Datum die domin. post festum mathei apost. A^o. dnⁱ. M^o. CC^o. octuages. quarto.

Carta Girardi dorgipiere et sociorum ejus.

Nos officialis Curie lausann. notum facio universis presentes litt. inspecturis, quod Johannes de Agipierre, Girardus de Agipierre, Girardus dorgipierre, nepos Johannis predicti, Willelmus, quondam filius, miles dorgipierre, Johannes dictus, condoz et petrus de eschanens, clericus, parochiani de lousan et de S^to. Germano in nostra, propter hoc presentia coustituti, confessi sunt et recognoverunt in jure coram nobis, pro se et heredibus suis, per juramenta sua /527/ coram nobis, super s^ta. dei evangelia, corporaliter prestita, se tenere, habere, possidere quicquid habent, tenent et possident quocunque modo censeantur a priore rⁱ mⁱ, et conv. ejusdem loci, et se esse homines prioris et conv. predictorum, et quod non possunt facere alium dominum, neque gardum neque juramentum in aliquo castro aut villa, neque confederationes ad invicem inter se; quod si facerent, volunt, et per juramenta sua predicta concesserunt pro se et suis heredibus, quod garda, confederationes et juramenta predicta nullius sint momenti, et quod omnia bona sua amittant, et fiant ipsos facto prioris et conv. predictorum, et quod dicti religiosi propria auctoritate possint ingredi et ex tunc et apprehendere possessionem bonorum omnium predictorum, salvo censu; si quem debent alibi homines predicti, In cujus rei testim. nos offic. predict., ad preces et requis. Johannis dergipiere, Girardi dergipierre, Girodi dorgipiere, nepotis predicti Johannis predictorum, sigillum curie nostre presentibus duximus appomendum. Dat. A^o. dnⁱ. M^o. CC^o. octog^o. quarto, mense decembris.

Carta Martini, villici de Apples.

Notum sit omnibus, tam presentibus, quam futuris; quod Martinus, villicus de Apples, de consensu prioris et conv. r. mⁱ. vendidit pro 60 sol. lausamm. aymoni, presbitero de Orba, nato de monte villa, quicquid habet in villa de Yens et in territorio, scilic: 10. cupas frumenti et 10. cupas avene et 12. denarios; annuatim hec omnia eidem Martino persolvenda; laudantibus uxore sua, Marieta, et filiis suis, Willelmo et ricardo, et fratre suo, Johanne; dicti vero Mart. et uxor ejus, mar. et filii, W. et r. et frater ejus J. quicquid juste aut injuste in dicta villa de Yens possidebant conventui et eccl^e. r. mⁱ. reliquerunt. Dictus vero Aymo, presbit. de Orba, post decessum suum, 10. cupas frumenti, et 10. cupas, avene et 12. den., quos emit a dicto mart., villico, ad salutem anime sue et /528/ antecessorum suorum, contulit et concessit eccl^e. r. mⁱ., ad ejusdem Aymonis, presbⁱ. anniversarium faciendum. In cujus rei test., nos humbertus, abbas de lacu Jurensi, ad preces dictorum omnium, dicti villici M. et uxore sua M. et filiorum suorum, W. et r., et fratris sui J. et Aymonis, presbi. de Orba, sigilli nostri presentem cartam munimine roboravimus. Datum A^o. dni. M^o. CC^o. XL^o. quarto, mense februarii.

Carta Willelmi, cognomine, crassus de Wufflens.

Ego Humbertus, abbas de lacu Jurensi omnibus scire volentibus rei geste noticiam. Sciant omnes has litt. inspecturi; quod Villiecus, cognom. crassus, miles, de Wufflens, dedit Martino, capellano de Apples, unum campum, jacentem in territorio de bussi, pro 3 solid. ad S^ti. Michaelis festum, annuatim persolvendis; Tali tamen conditione, quod predictus Capellanus, quicquid habet in predicto campo, post decessum suum, cuicunque voluerit, libere concedet possidendum, pro 3 sol., ut dictum est, annuatim persolvendis. Predictus vero capellanus dedit ei de introitu 12 cupas frumenti, et 10. sol. et unum baconem, et Aymoni, militi, fratri suo 6 cupas avene. Hanc autem donacionem laudavit Willelmus, dn^us. de Wufflens et Aymo, frater Willelmi, Crassi, et uxor ejus, et mater eorundem. Et ut ista donacio firma permaneat; rogatu utriusque partis, hanc cartam sigilli nostri impressione fecimus roborari; A^o incarnati verbi, M^o. CC^o. XXIII^o. Hujus rei testes sunt: Girardus, prior, Nantelmus, subprior, et bertinus, conversus de lacu, Willelmus, dn^us. de Wufflens, et dn^us. Humbertus de Wufflens, Raimundus de S^to. Simphoriano, petrus de arnay, borcardus de Wufflens, milites, Amedeus, clericus de bussi, Altordus domicellus de Aples, Girodus, minist. de Wufflens, Girodus guinoz de Wufflens, Raymundus groinuz de Wufflens, marinus de bussi. hoc autem factum.uit in domo nostra de bussi. /529/

Carta dnⁱ. petri de pontalli, monachi r. monⁱ.

Nos frater Henricus, divina permissione, Gebenn. Episc., notum facimus universis presentes litt. inspecturis; quod Jaquetus, condominus de Albona, coram nobis constitutus, sciens, prudens et spontaneus, de consensu et voluntate dn^e. beatricis, matris sue, ut asserit, coram nobis; vendit, et titulo prefate venditionis tradit, precio 12 librar. Gebenn., et pro dimidio modio frumenti dn^o, petro de pontallie, monacho Eccl^e. de r. mon^o., ementi ad opus et nomine dicte eccl^e. in perpetuum, totum tenementum, quod Johannes bazans tenebat ab ipso Jaqueto, cum pertinentiis et appendiciis ipsius tenementi universis, ubicunque dictum tenementum cet. situm, devestiens se de dicto tenemento et de omni jure, quod habebat in ipso, racione proprietatis aut dominii, coram nobis, et dictam ecclesiam investiens corporaliter de eisdem, nichil sibi aut suis juris in posterum retinendo. promittit autem dictus Jaquetus per juramentum, se dictam venditionem devestituram et investituram in perpetuum, firmiter et inviolabiliter servaturum, Et contra, per se aut per alium, facto aut verbo, in judicio aut extra, non venturum, non consensurum volenti contraire. Imo si quis dictam ecclesiam aut suos, super dicta venditione, in toto aut in parte, molestaret, aut in causam traheret, idem Jaquetus pro dicta Ecclesia ¦¦19¦¦ et suis se opponeret et ad justiciam responderet, promittet et enim dictus Jaquetus; quod quam cito liberi sui ad pubertatem devenerint, faciet et procurabit efficaciter, quod ipsi laudabunt vendicionem supradictam. Confitetur quidem dictus Jaquetus, se habuisse et recepisse integre precium vendicionis supradicte. Renunciando in hoc facto ex certa scientia et sub vinculo prestiti juramenti, Exceptioni precii non habiti, vendicionis non facte, doli et infactum et omni auxilio et beneficio juris canon. et civ. et ultra dimidiam justi precii, Rei /530/ vendite subsidio, et Juri dicenti generalem renunciationem non valere; immo si quid valent dicte res ultra precium habitum, illud dat pure et libere in elemosinam eccl^e. supradicte. In cujus rei testimon.; ad preces dicti Jaqueti, presentibus litt. una cum sigillo dicti Jaqⁱ. sigillum nostrum duximus apponendum. Datum A^o. dnⁱ. M^o. CC^o. sexages. secundo, die veneris ante natalem dnⁱ.

Carta dnⁱ. Willelmi, militis, de Wuflens.

Sciant universi, tam presentes quam futuri, presens inspecturi; quod nobilis vir, Guillelmus dn^us. de Wuflens, laudavit et confirmavit, et Eccl^e. r. mⁱ., et monachis ibidem sub J. Cⁱ. protectione famulantibus concessit elemosinam, quam nobilis Raymundus, pater suus, Dn^us. de Wuflens, pro sue anime remedio, prefate fecit Eccl^e., et donavit, que talis est: auzant et suum heredem et terram Turomberti, ubicunque sita sit, et pratum de Vaute, salva costuma, quam dicta terra Turonberti supradicto Willelmo, dn^o. de Wuflens debet annuatim, scil. unum vindemiatorem, tempore vindmiarum, et 1. panem, cum quadam cupa avene. Hujus rei restes sunt: Henricus, monacus, qui hoc scripsit, martinus, capellanus de Apples, Giroldus, capellanus de Revirola, Milo, Jacobus, capellanus manens aput Wuflens, Humbertus, Willelmus crassus, milites de Wuflens, petrus, miles de Severiaco, cono, miles de Chavornay, Willelmus, clericus, nepos, Aurant, Willelmus, filius majoris. Ut autem hoc ratum et inviolabile parmaneat; Johannes, dn^us. de Cosonay, ad preces supradicti Willelmi, dnⁱ. de Wuflens, presentem cartam sigilli sui munimine fecit roborari. Actum est hoc A^o. incarnati verbi: M^o. CC^o. XXIII^o.

Carta dnⁱ. Odonis de belregart.

Ego Odo, dn^us. de belregart, notum facio omnibus presentibus /531/ et futuris, hoc scriptum videntibus; quod ego, pro remedio anime patris mei et matris mee et antecessorum meorum et Gacherii, avunculi mei, elemosinam factam a dn^o rodulpho de monte, avo meo, milite, fratribus, deo et b^o. petro, app^m. principi in eccles^a. r. mⁱ., lausamm. dioc., servientibus, scilicet quantum equs unus portare potest salis aput lons in redditibus meis liberis, in perpetuum, laudo et concedo. Quam supradictam elemosinam ad pentecoste, aput lons, pro salute animarum antecessorum meorum, et specialiter pro anima dicti G., avunculi mei, in dicta Eccl^a. r. m. a dictis fratribus honorifice tumulati ego et heredes mei in predictis redditibus meis liberis in perpetuum, annuatim tenemur soluturam. Dat. A^o. dnⁱ. M^o. CC^o. XL^o. VII^o.; mense Januarii.

Carta Willelmi, comitis matisconensis.

Ego Willelmus, comes matiscon., notum facio presentt. et futt.; me dedisse fratribus deo et b^o. petro, app^m. principi, in eccles., que r. m^m. dicitur, servientibus; pro remedio amime mee et antecessorum meorum, pro remedio anime etiam Galcherii, filii Rodulphi de Monnet, quantum equus portare potest salis, annuatim, apud lons, in ber a quam heredes filiberti rufi tenent. prefatus enim Galcherius in obsequio nostro apud villa, que Orba dicitur, defunctus fuit, et in presencia nostra in su pramemorata Ecclesia a supradictis fratribus honorifice tumulatus. Hujus donacionis testes sunt: Henricus filius meus, petrus dn^s. de cis, Johannes de Monnet, Guido, frater ejus, et alii quamplures nobiles viri, Willelmus, marescalchus noster. Act. A^o. incarnati verbi: M^o.CC^o. XVIII^o.

Carta dnⁱ. Johannis de prangins, super venditione.

Ego Johannes, dn^s. de prangins, notum facio universis /532/ present. litt. inspecturis; quod ego, non vi nec dolo inductus, sed sciens et spontaneus, et pro negociis et utilitatibus meis peragendis, vendidi, concessi et tradidi penitus, et in perpetuum, viris religg. Ayⁱ., priori et conv. r. mⁱ recipientibus pro se et successoribus suis quicquid juris et rationis, et dominii aut possessionis habebam, aut habere poteram, aut debebam in villa et territorio de brussins, In hominibus, censibus, terris, pratis, nemoribus, Costumis, et redditibus, seu quocunque alio modo; devestiens me de predictis, et predictos religiosos, pro se et successoribus suis, corporaliter investiens, aut quasi de eisdem, pro 12 libris bonorum Gebenn., de quibus ab eisdem religiosis solucionem plenariam in bona pecunia numerata me confiteor recepisse, promittens dictis relig^s., juramento a me super s^ta. dei evangelia prestito et sollempni stipulatione interposita, predicta vendita eisdem et successoribus, in perpetuum, contra omnes personas, in judicio aut extra; quociescunque necesse fuerit, defendere et legittime garentire; Reservato mihi, quod quociescunque mihi videro expedire, possim predicta vendita, pro predicta summa pecunie eisdem religiosis de meo proprio prius integre persoluta, libere rehabere; hoc acto inter me et relig. predictos, mediante juramento a me prestito, quod non possum nec debeo redimere, ad ponendum in manu alterius, nisi de consensu et voluntate eorundem. De quibus omnibus et singulis a me et meis, fideliter attendendis et observandis, prout superius plenius est expressum, dedi in manu dictorum religiosorum r. mⁱ. fidejussorem, Jacobum, condominum de Albona, quem fide data promitto de predicta fidejussione penitus servare indempnem. Et ego, dictus Jacobus, promitto, similiter fide data dictis relig^s., si dictus Johannes, dn^us. de prangins, aut alius nomine suo, in predictis aut aliquo predictorum ¦¦20¦¦ dictos religiosos inquietaret seu molestaret; tenere ostagia et meis sumptibus ad requisitionem dictorum religiosorum in loco tuto, ab eisdem mihi assignando, quousque super dicta inquietatione, et super dampnis, inde proventis esset plenarie satisfactum./533/ Renuncians ego, dictus Joh. in hoc facto, ex certa scientia, per juramentum et stipulationem premissam exceptioni non numerate pecunie, non solute et non tradite, et repeticioni ab eisdem fructuum predictorum venditorum, quos fructus do et concedo, pro salute anime mee et parentum meorum, in puram et perpetuam elemosinam religiosis predictis, et omnibus, que mihi et meis possent prodesse, et dictis religiosis nocere; quin supradicta omnia fideliter attendantur et specialiter juri dicenti generalem renunciacionem non valere, nisi precesserit specialis. In cujus rei testimonium present. litt. sigillum meum apposui, sigillum quoque dicti Jacobi, condnⁱ. de Albona procuravi apponi, hiis testibus: Giraldo et Galtero, fratribus de la deluiva, Girardo de Montibus, domicello, dn^o. Humberto de trellay, Wouchis de Arnay, Willelmo Cochet, et pluribus aliis. Datum A^o. dnⁱ. M^o. CC^o. LXX^o. secundo; quarto Idus Januarii.

Carta Willelmi, militis de bannens, de furno acensito.

Ego Willelmus de bannens, miles, notum facio univ. present. et futuris; quod ego accensivi viris relig., priori et conv. r. mⁱ., furnum meum de bannens, ad vitam meam, pro quadraginta solidis stephanien., mihi solvendis in festo bⁱ. nicholai yemalis, a dictis religiosis, annuatim, Et pro quoquere meo, quod debeo facere sine fornagerio, quos XL sol. assederunt mihi predicti prior et conv. supra furnum meum et super omnes furnos suos in villa de bannens existentes; donec mihi fieret a dictis religiosis integra solucio de pecunia supradicta, Ita tamen, quod post decessum meum dictus furnus meus, cum juribus et pertinentiis et accensione predicta debet dictis religg. in perpetuum, absque contradictione aliqua, remanere. In cujus rei testimon. sigillum Relig. viri, fratris Jacobi, Abbatis Montis S^te. Marie una cum sigillo meo presentibus literis rogavi apponi. Et nos, predictus abbas, ad preces et requisitionem dicti dnⁱ. Willelmi, sigillum nostrum presentt. litt. duximus apponendum. Dat. die /534/ Veneris, ante festum bⁱ. bartholomei, A^o. dnⁱ. M^o. CC^o. octogesimo sexto.

Carta super recognicione Rodulphi, dicti Moneyr, et quorundam aliorum; quod sint homines r. mⁱ.

Nos Rodulphus, dictus Moneyr, Stephanus, quondam filius Girardi, petrus, dictus Martin, Johannes, filius quondam remondete, Ricardus, dictus Juliet, et Albertus, filius ejusdem Ricardi, Renaudus, faber, Willelmus, dictus forestier, et Stephanus, dictus Charpil, frater dicti Willelmi, Johannes Renaudi, Willelmus, dictus de prato, Aymo, dictus ramux, Ricardus, dictus de fonte, Stephanus, dictus fredevilar, Girardus, dictus: fotout, Girardus, filius quondam Alyxi, Vienetus, dictus boconier, Johannes, filius ejusd. Vieneti, narduynus, poncetus, dictus dou perier, Stephanus, dictus palyar, Stephanus, dictus renaut, Williquier, Ennmejeta, dicta de prato, Stephanus, dictus de marchyr, Stephanus, dictus benot, Guillelmus, dict. balli, Hugo, dict. bongeys, Willelmus, dict. chastelam, Cristinus, filius quondam Girardi, hugo, dict. curretaz bertoldus, poncetus, dict. cos, Johannes, dou Curnaul, bondetus, filius Mathan, amandicus, dict. cufaz et Aymo, dict. currat de Apples. — Notum facimus universis; quod nos scientes, providi et spontanei, et non in aliquo circumventi, confitemur, et in veritate recognoscimus, pro nobis et heredibus nostris, nos et nostros heredes esse homines justiciabiles relig. virorum, prioris et conv. r. mⁱ., Ita videlicet, quod dicti religiosi habent, et habere debent super nos, seu in nobis merum et mixtum imperium: Quare nos promittimus pro nobis et heredibus nostris, stipulatione sollempni et juramento super s^ta,. dei evang^a. prestito, corporaliter et sub pena domorum nostrarum et omnium bonorum nostrorum immobilium, que et quas tenemus a dictis religiosis, et tenebimus in futurum ab eisdem, et etiam sub pena 60 solid. lausann. monete; quod nos non faciemus in futurum /535/ juramentum seu juramenta, burgensiam seu burgensuas alicujus castri, civitatis, seu alterius bone ville, nec inter nos aliquod juramentum ad invicem Nec etiam ponemus nos in protectione, custodia seu donacione alicujus dnⁱ. seu aliquorum dominor., nisi de mandato et voluntate expressa dictor. religiosor., excepta guarda antiqua dnⁱ. comitis sabaudie. Quod si forte, quod absit, nos aut aliquem nostrum, seu heredes nostros, aut aliquem heredum nostrorum contra premissa seu aliquid de premissis, seu contra presens instrumentum venire contingeret in futurum; nos volumus et concedimus pro nobis et heredibus nostris, quod domus et hereditas illius, seu hereditates illorum, qui venirent in futurum contra aliquid de premissis, seu contra supradictam promissionem, dictis religiosis caderent in commissum, Et ex tunc dictis religiosis dicte domus et hereditates remaneant pacifice et quiete; videlicet domus et hereditates, quas tenemus aut tenebimus in futurum a dictis religiosis — Volumus etiam, quod de bonis mobilibus nostris, scilicet illorum, qui venirent in futurum contra aliquid de premissis, dicti religiosi, aut eorum successores, habeant et percipiant 60 solidos, lausann. monete, pene, superius nominate; promittimus si quidem pro nobis et heredibus nostris, juramento, quo supra; quod contra presens instrumentum, seu aliquid de premissis, non veniemus in futurum, nec consenciemus alicui contravenienti, seu venire volenti. In cujus rei testimon. sigillum curie lausann. et sigillum relig. viri, dnⁱ. rodulphi, dei paciencia, abbatis de lacu Jurensi, premonstracensis ord. ad preces nostras, apposita sunt huic scripto. Datum A^o. dnⁱ. M^o. CC^o. octuages^o. quinto ¦¦21¦¦.

Carta pro emenda. facta a dn^o. de Jais.

Noverint universi, presentes et futuri; quod dn^a. poncia de Jais et Stephanus, filius ejus, pro dampnis et injuriis, quas dn^us. /536/ Amedeus fecerat apud Aples et alibi, donavit 100 solidos incontinenti dn^is. r. mⁱ. et 5 solidos annuatim, de justo censu apud Jais, quos capellanus debet reddere, et Humbertus de ingniet capellano ad festum S. Michaelis. Hujus rei testes sunt: dn^us. b. bellicencis Episc., Humbertus, prior niuiduni, guido, capellanus de chiserai, Amedeus de colonie, Hugo de salla nova, Guillelmus de visincie, petrus, vicedominus, milites, Johannes de mona, petrus, prepositus, Stephanus, venator.

Carta mistralis de cletis, super venditione vinee.

Noverint universi, presentes litt. inspecturi; quod ego Humbertus, dictus de Morlens, mistralis de cletis, non vi, non metu inductus, nec aliqua fraude circunventus; sed sciens et prudens, et mera ac spontanea voluntate mea, de laude et consensu ac favore expresso Willelmete, uxoris mee, et liberorum meorum, videlicet Johannis, Humberti, Raynaldi et Bertoldi, vendidi et titulo pure et perpetue vendicionis tradidi.. priori et conv. r. mⁱ. quandam vineam, quam ab ipsis tenebam in feudum, sitam juxta vineam eorundem, aput buget; pro 6 libr. lausann. et 1 modio frumenti. Quam solutionem, tam pecunie quam frumenti, confiteor, me a dictis, priore et conv. recepisse, et in utilitatem meam conversam fuisse. De ipsa autem vinea me et heredes meos penitus devestiens, dictos religiosos de eadem corporaliter, pro se et suis successoribus investivi; promittentes siquidem nos predicti, Humbertus et Willelmeta, cum liberis nostris antedictis, ipsam vineam dictis religiosis, in judicio et extra judicium, garentire atque defendere contra omnes, et specialiter manutenere et garentire quiete et pacifice, contra Willelmum, nepotem meum, dictum de Morlens; scilicet Humberti. preterea promittimus nos, sepedicti, Humbertus, Willelmeta, Joh. Humb., Renaldus et bert., bona fide et juramento super s^a. dei evang. prestito corporali contra dictam venditionem, per nos aut per alium, in posterum non venire, nec /537/ alicui venire volenti in aliquo consentire; Renunciantes in hoc facto omni dolo, omni exceptioni minoris etatis, minoris precii, non habite, non numerate pecunie, non recepte, Et omni auxilio et beneficio juris canon. et civ., Et juridicenti generalem renunciationem non valere, Et omnibus aliis exceptionibus, racionibus. allegacionibus, juribus, que nobis aut nostris contra dictam vendicionem possent quantumcunque conpetere aut prodesse. Hujus rei testes sunt vocati: petrus, dictus, dou Clos, Girardus subtus ecclesiam, et Johannes dict., curtez de bugez. Ut autem predicta firmius attendantur; sigillo venⁱ. patris, abbatis de lacu Jurensi, present. lit^m. rogavimus sigillari. Nos vero, dict. abbas, ad preces et requis. sepedictorum, Humbⁱ. Will^e., Joh.. Humb., ren. et bertoldi, sigillum nostrum presentibus. duximus apponendum. Dat. in assumptione b^e. Marie, A^o. dnⁱ.: m^o. CC^o. octogesimo.

Carta dnⁱ. Willelmi, militis de Wufflens; super elemosina sua.

Ego humbertus, dei gratia, laci jurensis minister humilis, omnibus scire volentibus rei geste noticiam. Sciant igitur omnes, quibus scire interest; quod dn^s. Willelmus, miles de Woflens, dat elemosinam talem, pro remedio anime sue, et patris et matris sue, scil. Eccl^e. bⁱ. petri r. mⁱ. Girardum de Wufflens de fonte et heredes suos, cum tenemento suo, excepta tamen parte p. nepotis sui; et dat eidem eccles^e. 8. jugera terre, quarum duo sunt aput les cesseinges, 3^a. vero apud fara, in campo de ferragio, 1. in prato, qui est ultra venopiam, et in la piece, que est juxta la piece Guidonis 2. Eccles^e. Sⁱ. Stephani de Wuflens concedit 1 posam, que est juxta campum de petra, in via, que vadit de Wuflens usque ad Mays, Eccl^e. bⁱ. petri de Wuflens 1. posam, quam Aymo de puteo possidebat eo tempore, quo carta ista facta fuit. In quarto de arsillie Ecclesie de penta 1. posam, quam idem Aymo possidebat in valle eccl^e. S^tæ. /538/ crucis, 2^s. posas juxta lo sansuiler, et suam decimam de fara; si sine herede transmigraret ab hoc seculo, concedit eccl^e. hoc totum. Si autem de conjuge sua liberos haberet; concedit ei prefatam decimam; retinet et 2 posas, ad opus heredum suorum, Eccl^e. S^e. Marie Magdal^e. de Maiz campum, qui est, aularriz, quem milo de mais solet colere. Eccl^e. de Crissie dimidium campum, qui est inter s^tam. crucem et Crissie juxta stratam. Eccl^e. S^ti. Cristofori 6 denarios censuales, quos Ud cus debet pro casale longe vinee. Eccl^e. St. Martini de Willereins dimid. campum de Vivier. Eccl^e. de lacu concedit lambertum de Glans, cum omni tenemento et suis heredibus, si absque liberis ab hoc seculo transmigraret; si vero ab uxore sua aliquis heres remaneret, ad opus heredum retinet dictum lambertum cum tenemento et heredibus, et loco hujus doni concedit dicte Eccl^e. de lacu 2 solidos censuales et 2 panes albos, quos Willelmus dou bossoxom debet in vigilia natalis dnⁱ. Eccl^e. b^e. Marie lausanne decem et octo denarios censuales, quorum Aymo lombardus 12. denn. et falco de miges 6 denn. pro casale de bans reddunt in festo bⁱ. Michaelis. Eccl^e. b^e. marie de Ornie 12 denn. censuales de 7. solidis, quos petrus, filius Walteri de Intraies debet sibi, annuatim, in festo S. Michaelis. preterea Ud cus de Wuflens debet predicto Willelmo 2 cupas olei censuales, quarum 1. est de alodio dnⁱ. sui W., et altera de feudo quodam. de cupa illa, que est de alodio, concedit unam quartam in luminare bⁱ. nicholai, hospitali de bornue, et apud crosam unam quartam, ad st^m. crucem 1 quartam. Hec autem omnia sunt de ejus alodio. Ut hoc autem ratum et inconvulsum permaneat; ad preces ejusdem Willelmi, presens scriptum sigilli nostri munimine fecimus roborari.

Carta raunaldi de Valmarcuel.

Ego raynaldus, dictus, de Valmarcul, domicellus, notum facio universis, presentes litt. inspecturis, quod ego, /539/ considerans multa bona. que fecit mihi R. prior et conv. r. mⁱ. quitavi penitus et in perpetuum, eidem eccl^e. et monachis ibidem deo famulantibus; in recompensationem malorum et dampnorum, que eidem eccl^e. pluries intuli; que dampna extimavi ad valorem 100 librarum. Quicquid juris seu racionis habebam, aut habere poteram, aut debebam quocunque modo in villa et territorio agyaci, racione calumpnie, quam habebam contra dict. eccl^m., de terra, que fuit quondam dnⁱ. elye, et dnⁱ. W., fratrum, militum de agiaco, defunctorum. In cujus rei testimonium, presentt. litt^is. sigill. religⁱ. viri, abbatis de lacu Jurensi, cum sigillo meo feci apponi. Act. A^o. dnⁱ. m^o. CC^o. quinquages. sexto: mense Aprili ¦¦22¦¦.

Donacio domus et Casali, facta a Savarico, milite de Albona.

Ego Guerricus, dn^s. de Albona, notum facio omnibus, presentt. litt. inspecturis; quod Savaricus, miles de Albona, dedit et concessit priori et conv. r. mⁱ. — domum et casale, quod habebat in burgo de Albona, pro 9 libr. lausann.; assensu et voluntate Jacobi, fratris sui, et Cecilie, matris sue, et Ambrosie, uxoris sue, perpetuo et pacifice possidend. Hanc autem donationem laudavit petrus putoz, frater meus, miles, et froyn, uxor sua; cum medietas dicti casalis esset dicti petri; Guerpivit autem dictus petrus in manu dicti prioris quicquid juris habebat in dicto casali. Ego vero et clemencia, uxor mea, laudavimus et concessimus dicto priori et conv. aliam medietatem, que de meo feudo erat, Et promisi dictis, priori et conv. r. mⁱ., dictum casale, cum libertate dicti casalis in perpetuum garentire. Nos vero M. Abbas boni montis et ego, Guerricus, dn^s. de Albona; ad preces dicti Savarici et dicti petri putoz, fratris mei, et aliorum predictorum, in hujus rei testimon. presentt. litt. /540/ sigillorum nostr. munimine fecimus roborari. Actum A^o. dnⁱ.M^o. CC^o. XXX^o. octavo; mense Junii.

Carta Johannis, domicelli de la deluina; super quitatione et feudi assumptione.

Ego, Johannes de duluyna, domicellus notum facio universis; quod cum discordia verteretur inter me, ex una parte, et religiosos viros, dn^m. Gaufridum, priorem r. mⁱ. et conv. ejusdem loci, ex altera; super eo, quod ego petebam ab eisdem quandam vineam, sitam in territorio de brussins, subtus Vinsiez, quam Girardus, quondam frater meus plantaverat, aliam peciam vinee, sitam in clauso de Combes, quod clausum est eorundem religiosorum; aliam peciam vinee, dictam vineam celilie, 1^m. ochiam, sitam retro domum Gotrosi de chenaz, aliam ochiam, sitam in casali, dicto bercha, quandam peciam terre, sitam subtus stratam de cruce, et menaydas, quas debet benedictus; que omnia supradicta ego dicebam esse de meo hereditagio; et dicti, prior et conv. dicebant, omnia supradicta sibi fore concessa in elemosinam perpetuam a predecessoribus meis; unde ego, dictus Johannes, super hoc credens dictis religiosis, et molens elemosinam predecessorum meorum, eisdem religiosis, collatas ab ipsis predecessoribus meis revocare; immo pocius augmentare volo, et concedo quod predicte vinee, terre possessiones et menayde predictis religg^s., priori et conv. r. mⁱ. in perpetuam elemosinam remaneant, pacifice et quiete; nec ego aut mei possimus in ipsos aliquid de cetero reclamare. Immo promitto, pro me et heredd. meis, omnia supradicta manutenere, in judicio et extra predictis religiosis defendere, et contra omnes legitime garentire, Et specialiter contra dn^m. Galterum, fratrem meum. preterea ego, dict. Johannes, petebam a supradictis religg.; quod cum olim dn^s. Aymo, quondam prior r. mⁱ., predecess. dicti dnⁱ. gaufridi, guerram habuisset contra dn^m. Henricum, quondam Episc. geben., pro clauso de bugez; dn^us. /541/ Willelmus de pleysie, quondam pater meus, ad requisitionem dicti prioris, fratris sui, juvit eundem de dicta guerra contra Episc^m. supradict.; unde dictus pater meus et sui dampna gravia incurrerunt, ac plura alia dampna ac gravamina, que dictus pater meus et Girardus, frater meus incurrerunt, occasione prioratus r. mⁱ. supradicti; ergo omnia dampna ac gravamm. petebam mihi a dictis religiosis restaurari. Tandem, bonis viris mediantibus, sopita est dicta discordia in hunc modum; videlicet quod pro predict. dampnis et gravamin. dicti religⁱ. dederunt mihi 40 libr. lausann., quas confiteor, me habuisse et recepisse ab ipsis, in bona pecunia numerata. Ita tamen, quod pro predictis 40 libr., ego et post me unus heredum meorum, successive, debemus esse homines dictorum religg., salva amissione terre, et 40 solidatas terre acquirere aut de alodio nostro tenere et recipere in feudum ab eisdem infra 2 annos proximo venientes; promittens nichilominus ego, dictus Johannes, su pradictis religg., de dictis dampnis et gravaminibus ferre guerenciam erga dn^m. Galterum, fratr. meum, et etiam contra omnes. Omnia autem jura, actiones et peticiones, que habebam aut habere poteram, usque ad confectionem presentium, in ista concordia, pro me et meis heredd., remisi eisdem religg. penitus, et quitavi. Et de ista concordia firmiter attendenda, constituerunt se fidejussores: Henricus de Vileta, et Jaqueminus, provincialis, qui promittunt per juramentum, si aliquid contra ipsam ab aliquo fieret, illud totaliter emendare. Hanc autem compositionem et concordiam laudant, approbant et promittunt tenere et in perpetuum servare: Agnes, uxor mea, Reymunda, beatris et rosa, sorores mee, que quitant, solvunt penitus et remittunt predictis religg. omne jus; si quod in predictis habebant; Renunciantes ego, predictus Joh., Henricus, Jaqueminus predⁱ. et Agnes, uxor mea, et omnes sorores mee pred^e., in hoc facto exceptioni doli mali, metus et infactum, — beneficio restitutionis in integrum, Exceptioni non numerate pecunie, non tradite, non solute, autentice presente utroque, et omni juri canon. et civ., scripto et non scripto, per quod possemus venire contra predicta aut aliquid de predictis, et juri /542/ dicenti generalem renunciationem non valere; omnia autem supradicta et singula promittimus, ego suprad^s. Joh., Agnes, ux. mea et sorores mee suprad^e., cum fidejussoribus suprad^s., per jurament. ad s^a. dei evangg., corporaliter prestitum, totaliter attendere, et inviolabiter observare, et de cetero non contra venire, per nos aut per alium, in judicio aut extra, nec alicui contra venienti consentire. In cujus rei testimon. sigillum ven. viri officialis gebenn. presentibus litt. rogavimus apponi. Et nos, pred^s. offic., ad preces et requisit. omnium suprad^m., videlicet Joh^s., Agnetis, ¦¦23¦¦ uxoris sue, raymonde, beatricis, rose, Henrici et Jaquemini, nobis per Walcherum, de cantoria, clericum, curie nostre juratum, cui quantum ad predictas laudes, promissiones, pactiones et juramenta recipiendas committimus et commisimus, vices nostras et fidem adhibemus, et qui nobis retulit, se recepisse fideliter omnes promissiones ac juramenta antedicta a suprad^s. personis omnibus in manu sua; prout superius est expressum; sigillum curie dnⁱ. Gebennensis Episcopi presentt. litt^is. duximus apponendum. Dat. A^o. dnⁱ. M^o. CC^o. LXXX^o. quarto; mense decenbris.

Carta perrini, filii quondam Aberti de Cossonay, super vendicione, facta domui r. m., de hiis, que habebat a mons la vila.

Ego, perrinus, filius quondam Aubertet, de Cossonay, notum facio universis; quod ego, sciens et prudens, de consensu et expressa voluntate perrete, uxoris mee, vendidi et vendo, et vendicionis legitime titulo, tradidi et trado, pure, mere et libere, in perpetuum habendum et pacifice possidendum, Relig^o. viro et venerabⁱ. dn^o. Aymoni, priori r. mⁱ., totique conv. prioratus ejusdem loci, quicquid juris habeo aut habere debeo in vila et territorio de monte vila; sive sint in campis, sive ochiis, /543/ Casalibus, terris, et rebus aliis, ubicunque sint, et quocunque nomine censeantur, vendidi, inquam, pro 60. sol. lausann. monete, quos a dictis priore et conv. me recepisse confiteor in bona pecunia numerata; Que vero omnia supradicta a dictis, priore et conv. tenebam; – unde de predictis omnibus me et heredes meos devestivi, et dictos, priorem et conv. corporaliter investivi de eisdem, et ipsos in puram possessionem, corporalem et perpetuam, misi et induxi animo, in ipsos dominium transferendi; Nichil juris, racionis et reclamacionis, aut usagii, in predictis mihi aut meis heredibus retinendo; – promitto siquidem pro me et heredibus meis, juramento a me super s^a. dei evang^a., corporaliter prestito; quod ego contradictam vendicionem, seu presens instrumentum, per me aut alium, non veniam in futurum, nec consenciam alicui venienti. In cujus rei testim., nos nobil. dn^a. Jordana, dn^a. de Cosonay, et nos, Aubertus curatus de Cosonay; ad preces et requisit. dtⁱ. perrini et dt^e. perrete, sigilla nostra presentt. litt^is. duximus apponenda. Dat. mense Februarii; A^o. dnⁱ. M^o. CC^o. septuages. septimo.

Affidacio dnⁱ. de fucinie.

Universis presentem paginam inspecturis Aymo, dn^us. de fulcinie, salutem. Cum olim inter nos et domum de r. m^o. esset exorta discordia; tandem cum ipsis composuimus; ita videlicet, quod res ejusdem domus omnimode affidavimus, et obtentu istius discordie, tam a nobis, quam a nostris, easdem assecuravimus. Ut autem hoc firmum et stabile perseveret; sigillo nostro presentem cartam fecimus roborari.

Carta super hoc; quod Joh. de Monte tenet in feudum ab eccl^a. r. mⁱ. terras et vineas.

Ego, Joh. de Monte, domicellus, filius quondam dnⁱ. /544/ Nicholai de monte, militis, notum facio universis; quod ego teneo in feudum, a religiosis viris. priore et conv. r. mⁱ., vineas et terras, sitas in territorio et finagio de Germagnie, inferius annotatas, videl. vineam, sitam sub villa germagniaci, inter vineam Girardi de rosei, ex una parte, et magnam stratam, que ducit ad molendinum de riullo, ex altera, et terram Walcheri de dului, ex parte Jurensi, et terram Ricardi de monte, ex parte lacus. Item quandam vineam inter clausum de monte benedicto, ex una parte, et magnam stratam de montagnie, ex altera. Item in loco, qui dicitur, chastagniers; donec durant, dimid. posam, sitam inter vineam rodulphi michaelis, et vineam de estue. Item quandam vineam, sitam juxta vineam, que tendit versus illos de crest, et vineam Amedei de furno. Item quoddam ados, situm in vineis, que dicuntur; periers a la suque, Inter campum Humberti de furno, ex una parte, et semitam dou perier a la suque, ex altera, et inter vineam Girardi de monte, ex una parte, et vineam dn^e. de rossellion, exaltera; quas quidem vineas supradictas ego tenebam de proprio alodio meo, et cepi eas et recepi in feudum a dictis religiosis, pro quatuor viginti libris bonorum lausann., quos confiteor, me recepisse a dtis religg., in bona pecunia numerata; pro quo feudo ego, dictus Joh. perpetuo sum homo prioris r. mⁱ. su pradⁱ., et etiam conv^s., et post decessum meum, unus heredum meorum, qui post me fuerit, perpetuo dictorum religg. erit homo, salvis duobus dominis. Supradictas autem vineas ego Joh. promitto dictis religiosis, per juramentum meum, et sub obligacione bonorum meorum, de proprio alodio meo esse, et eas ipsis religiosis; si necesse fuerit, contra omnes garentire, omnia autem jura, actiones et petitiones, quas habebam, aut habere poteram, contra dictos religg., usque ad confectionem presentium, quito eis penitus et remitto, salva avoeria, quam dcti. religg. habent a me pro 15 libr. bonorum lausann. pignore obligatam, In cujus rei testim. ego, dictus Joh. sigilla religios. virorum, videlicet, Abbatis de lacu Jurensi et Abbatis bonimontis, presentibus rogavi apponi. Et nos, predicti Abbates, ad requisitionem dti. Joh., sigilla nostra presentibus duximus apponenda. /545/ Dat. die sabbati post fest. bⁱ. petri ad vincula; A^o. dnⁱ. M^o. CC^o. octuagesimo quarto.

Carta super donacione facta a Girardo et Willelmo, fratribus, filiis majoris de balmis.

Ego Henricus, dn^s. de Chanvent, univ. pres. litt. inspectur. not. facio; quod in presencia nostra constituti, Girardus et Willel., fratres, filii quondam Renaldi majoris, de balmis, de laude et consensu matris sue et uxorum suar., scil: Nichole et Willelme, et omnium liberorum suorum, dederunt et libere quitaverunt deo et eccl^e. St. petri de r. m^o., martinum et Christianum, fratres, filios raymunde de pratea, quicquid in eis juris aut calumpnie habebant aut habere poterant quoquomodo, promittentes; quod de cetero fratres dicte eccl^e. super dictos, martinum et Christ. et heredes suos convenient minime, nec per alium facient convenire; Sed antedicti fratres ipsos habebunt pacifice et in perpetuum possidebunt. In cujus rei testim., ad petitionem precium, presentt. litt^is. sigillum meum apposui. Actum: A^o. dnⁱ. M^o. CC^o. quadragesimo Tercio mense Maio ¦¦24¦¦.

Ego Cono, dictus de Arnay, domicellus, not. facio univv. pres. litt. inspecturis; quod ego, salva fidelitate duorum dominorum homagium feci… priori et eccl^e. r. mⁱ., et accepi in feudum perpetuum ab eadem ecclesia omnia, que habeo, aut habere debeo, jure hereditario, seu racione excasure matris mee, in tota villa et territorio de Arnay, Excepta parte mea dou boschet, pro 10. libr. lausann^s. monete, mihi integre solutis a… priore suprad^o.. Que omnia supradt^a., excepto lo boschet, de libero alodio meo, sciens ego et protestans pred^e. eccl^e. r. mⁱ. bona /546/ fide promisi et debeo injudicio et extra, garantire contra omnes. Si vero contingeret; quod ab aliquo contra me in causa agente, et in predictis omnibus allodialibus meis, que a pred^a. eccl^a. accepi in feudum, aliquid feodaliter reclamante rigore juditii, quod absit, convincerer; tantundem alodii mei alibi, fide data, debeo suprad^e. eccl^e. in supplecionem predicti feudi, et teneor assignare, me et heredem meum, per premissa, in perpetuum subiciens feudaliter et obligans eccl^e. suprad^e.. In cujus rei testim. sigillo religiosi viri,… abbatis de lacu Jurensi, presentt. feci litt. roborari. Act. A^o. dnⁱ. M^o. CC^o. quinquages. octavo, mense Augusto.

Carta super his, que pertinent ad personatum de Mollens.

Ego, dn^s. Stephanus, Curatus de Mollens, notum facio univ.; quod cum personatus meus eccl^e. de Mollens sit religg. virorum, prioris et conv. r. mⁱ.; ego confiteor et recognosco, quod hec, que inferius continentur, spectant, seu pertinent ad dictum personarum, et sunt de jure dicti personatus; In primis medietas messis, medietas carrucarum, medietas oblationum panis, medietas confessionum, med. quatuor denariorum puerorum defunctorum. Item 2 partes elemosinarum, excepta pidancia, XII^cim. denn., que debet esse Curati de Mollens, qui pro tempore fuerit. Item 2 partes oblationum spectant ad dictum personatum; salvis oblationibus panis; ut dictum est. Quem vero dictum personatum, cum pertinentiis suis dti. religg. mihi concesserunt et dederunt ad firmam, ad vitam meam, pro centum et decem solid. lausann., annuatim, censualiter persolvendis a me dtis. religg^is.; videlicet in crastino pasche 60. sol., et in feslo bⁱ. martini hyemalis, 50. sol.; Ita tamen, quod post decessum meum dictus personatus cum pertinentiis suis, dtis. religg^s debet remanere pacifice et quiete. quos vero centum et decem sol. supradt^s. promisi, et promitto, bona fide, ad vitam meam, reddere et solvere annuatim, prefixis terminis, dictis religg. /547/ apud r. m., pro personatu suprad^o.. In cujus rei testim., relig. et ven. vir, frater rodulphus, dei paciencia humilis abbas de lacu Jurensi; ad preces meas, sigill. suum, una cum sig. meo apposuit huic scripto. Dat. A^o. dnⁱ. M^o.CC^o. octuagesimo quinto, sabbato post pascha.

Carta super datione XVIII denn. censualium, facta a roberto, dicto: maz de ferrieres.

Ego, robertus, dictus, maz de ferrieres, notum facio universis; quod ego, de voluntate et consensu agnetis, uxoris mee, do et dedi in perpetuum, priori et conv. r. m. decem et octo denn. censuales; qui quidem X et VIII denn. debentur mihi apud moirie, annuatim videl. petrus de gardino: VII denn., Stephanus cormoler: VI denn., petrus, filius perrete: I denn., et Walterus, filius Agnele: IIII denn.; Item dedi eisdem 2 cupas frumenti censuales, de quibus Joh., dictus: moz de ferreres, debet I. cup., et Joh., filius faucan, et Walterus, frater suus, aliam cupam pro I. modio frumenti, mihi a dicto priore et conv. jam concesso. Volo enim ego, dictus robertus; quod, post decessum meum, dicti religiosi habeant omnia bona mea, mobilia et immobilia; ubicumque sint, et quocunque nomine censeantur. Ita tamen, quod ipsi debeant me apud r. m. sepelire. In cujus rei testim. sigill. dnⁱ. Willelmi, curati de carnens, una cum sig. dⁱ. Willelmi, curati de rom. mon. presentibus rogavi apponi. Et nos, predicti curati, ad preces predtⁱ. roberti et agnetis, uxoris sue, sigilla nostra presentibus duximus apponenda. Dat. die jovis, ante bordas, A^o. dnⁱ. M^o.CC^o. LXXX^o., quinto, mense martii.

Carta de receptione in garda, facta a dn^o. de prangins

Ego, Aymo, dn^s. de prangino, not. facio univ.; quod ego /548/ religg. viros, prior. et conv. r. mⁱ., cum omnibus bonis et rebus suis; ubicunque sint, recipio in guarda mea et tutela; Salva garda illustris viri, dnⁱ., comitis sabaud., et promitto, ipsos et bona propria sua, tamquam res proprias, contra omnes defendere et custodire, bona fide; ex nunc usque ad 4 annos continuos, incipientes in festo omnium sanctorum proximo venturo; Ita tamen, quod dicti religiosi promiserunt, mihi dare, annis singulis, usque ad dtum. terminum, 1 carratam vini, in vindemiis aput brussins, de quibus jam pro anno futuro 1. carratam recepi ab eisdem. In cujus rei testim. sigill. meum apposui huic scripto. Dat. aput prangins; die domin. post festum bⁱ. Mathei, apostⁱ.: A^o. dnⁱ. M^o. CC^o octuagesimo quarto.

Carta super donacione decime de bougez, facta ab Hugone de Arnay.

Universis in Christo fidelibus, ad quos presentes litteras pervenire contigerit, Humbertus, abbas humilis, de lacu Jurensi, premonstracens. ord., lausann. dioc., Ebalus, dn^s. montis, gebenn. dioc., rei geste noticiam, cum salute. Ad universitatis vestre noticiam, per present. paginam, volumus pervenire; quod Hugo, miles de Arnay, et Alays, uxor ejus, Gebenn. dioc., in remedio animarum suar., et antecessorum suor., dederunt et concesserunt deo et eccle^e. bⁱ. petri r. mⁱ., et fratribus, ibidem deo servientibus, lausannens. dioc.; in perpetuam elemosinam, decimam vinee de bougezs; ¦¦25¦¦ ad jus et proprietatem eccl^e. r. m. pertinentis; que vinea a pluribus clausus de bougezs nuncupatur, et quicquid juris habebant et habere debebant in perceptione decime supradicte. Hoc siquidem factum fuit, me, Ebalo, dn^o. montis, et uxore mea, Beatrice et Henrico, milite, et Ebalo, armigero, et aliis heredibus meis, benigniter et devote laudantibus et concedentibus, et expresse in hoc consencientibus ad /549/ humilem requisitionem Hugonis milites, et A., uxoris ejus; cum predicta decima de feudo meo esset, et prefatus Hugo et A., uxor ejus, de me illam decimam tenerent et haberent. preterea sciendum est; quod ego E., dn^us. montis, et heredes mei dictam elemosinam eccl^e. r. mⁱ., et fratribus ibidem servientibus factam tenemur observare fideliter ac defensare et expresse in perpetuum contra dominum, de quo decimam predictam teneo, et contra omnes garenciam portare; et propter hoc dictus Hugo et A., uxor ejus, a renaldo, priore r. mⁱ. 20 libr. lausann. receperunt. In cujus rei testim.; ad majorem rei geste noticiam, in posterum faciendam; presentt. litt. sigillor. nostror. munimine; ad preces dictorum, militis Hugonis et A. uxoris sue, fecimus roborari. Actum A^o. dnⁱ. M^o. CC^o., tricesimo septimo, mense novenbri.

Carta, super datione juris, quod habebat in homine, nomine: Rodulpho, Willelmus et Humbertus de dysie.

Quoniam a memoria mortalium singula queque decurrunt, more fluentis aque; rei geste noticiam scripto digeri duximus et narrari; propter mundum positum in maligno. Eapropter noscant presentes et posteri; quod Humbertus et Willelmus, de dysi, fratres, milites, calumpniabantur hominem quendam, Rodulphum nomine, filium petri Charbini, de dysi, quem suum esse dicebant. Calumpnia vero ista, mediantibus viris prudentibus, tali modo pacificata est; quod memorati milites, Willelmus et Humbertus, quicquid calumpniabantur in dicto homine, aut habebant in eodem, dederunt in elemosinam eccl^e. bⁱ. petri r. mⁱ. Act. apud lachauz, in curia templariorum, per manum Stephani, tunc prioris r. m.; A^o. gratie: M^o. CC^o XXIII^o. De bonis autem eccl^e. sepefati milites acceperunt, per manum jam dicti prioris Stephani, IIII^or. libras; factum siquidem laudaverunt supra scriptum omnes liberi militum dictorum, in manu jam dicti Stephani, abbatis de balma, et prioris r. m. /550/ Nos vero Humbertus dictus, Abbas de lacu Jurensi, ad preces precium, presens scriptum fecimus cum testium subscriptione fieri; sed et sigilli nostri munimine roborari. preterea testes, qui interfuerunt sunt hii: Narduinus, sacrista, et Henricus, monachi r. mⁱ. Johannes, sacerdos de bretonieres, Johannes, dn^us, de Cosonay, Henricus de Gumoins, petrus de Arnay, milites, et multi alii, qui viderunt et audierunt.

Carta, super impignoracione advocacie de Aples, facta a dn^o. Humberto de Wuflens.

Noverint omnes, qui presens scriptum legerint, aut audierint; quod dn^us. Humbertus de Wuflens, laudantibus uxore sua et filiis, Aymone atque Raymundo, misit in vadium, St. priori r. m. et monachis in eodem loco manentibus advocaciam, quam habebat in villa, que vocatur Aples, et omnia, que in eadem villa, juste aut injuste, possidebat, pro XXX lb. lausann. monete, valentibus XII^cimim. marchas argenti. Hujus rei ego, Johannes, dn^us. de Cosonay, sum fidejussor pacis, apud Eccles^m. r. mⁱ. et conv.; quia, ut vere dicitur, inimicus pacis a dn^o. confundetur; set qui parit concordiam, in dn^o. gaudebit, et ut hoc ratum maneat, presens scriptum sigilli mei munimine roboratur; A^o. ab incarnacione dnⁱ.: M^o. CC^o. XXII^o.

Transscriptum; super hoc, quod comes burgundie debet percipere in villa de bannens et de S^ta. Columba.

Nos freres Ros, humile abbes dou lay de Jour, de l’ordre de premostier, facons savoir a tos, que nos avons veue une letre bone, saine et entiere, en cestes paroles: Nos alys de savoie de borgonie contesse pallatine facons savoir a tous; que come contens fust entre nos dune par, et Religious seignours, lo /551/ priour et le covent de romainmostier, d’autre part; sus ce que nos demandeiens avoir a bannens et a sainte columbe totes manieres de segniorie et de Justise, et le giete a nostre volunte; en la fin por dei et por leiautes, et por liglise de romainmostier tenir en pais, nos avons ensi accorde et ainsi volons, qu’il soit et per l’accort et per la volunte dou dit priour et dou covent; que a bannens, per bien de pais prenons des or en avant vint et cint livres de la monoiie corrant de rente chascun an a paier a nos a la tous sains, por totes choses. Sains ce que li segnorie et li justise dou murtrier et dou larron et de la batalie dou cham fermé est nostre entierement, et de sainte columbe aussi. En tel maniere; que de totes las isues, qui en porint avenir, la dite eglise doit avoir la moitie et nos latre, et si heritage en eschaoit; il doit estre prisie et de cel prix li dite eglise nos doit la moitie rendre, et li herritage li demorra. Et a sainte columbe devons penre sex quartier davoine; a paier a nos chascun an, a la tous sains; sen plus et remanent ces dous viles de notre garde, et nos les devons garder et deffendre come nos autres biens; salve a la dite eglise de romainmostier sa raison en toutes choses, a laquelle iglise nos entendons; que ces viles soiient a tous jormais, sauf ce que nos i retenons. A ceste chose tenir fermement obligons nos, nos et nos hairs et successours a tous jormais, en tel maniere; que plus ni puisons prendre ne avoir par nos ne par nos chastelains, ne par nul atre, qui de par nos soint. En tesmoniage de laquel chose, nos avons mis nostre scel pendant en ces letres; apres le scel de nostre chier segniour, philippe de savoiie et de borgonie, conte palatim, nostre mari et nos li dis Cuens: qui ceste chose volons et loons et confermons, avons mis nostre scel en presentes letres; en tesmoinage de verite. Ce fut fait a pontallie, le jour de la feste sains michiel, lant corrant par mil dous cent sexante siezs. Et nos, li dis abbes, avons mis nostre scel en cest transcrist; en tesmoniage de verites.
  done a la purificacion nostre dame; lant corrant par mil dous cent octante trois. /552/

Sciant tam presentes quam futuri; quod cum querela verteretur inter petrum de chablie, et Willelmum, patrem ejus, ex una parte, et raynaldum putot et Hugonem tholomier, milites, ex altera, que in hunc modum sopita est; quod tam de hominibus, quam de aliis rebus, amicabiliter concordaverunt; excepto hoc, quod illud de orpens, quod partitum non fuit, debeat partiri, et de feudo Humberti de Wuflens, militis, debet dictus petrus de chabli esse testis et defensor dictis militibus; R. putot et H. tholomier, et de feudo Willelmi de dignoms, debet raynaldus putot esse testis et defensor dicto petro. Et ut hec firma ¦¦26¦¦ et rata permaneant; ad preces utriusque partis, sigillo conventus r. mⁱ. presens scriptum roboratum est. Actum A^o gratie: M^o. CC^o. XXII^o.

Carta, super laudacione Willelmi, dicti: Crassi; de elemosina, facto a martino, Capellano de Aples.

Ego Humbertus, humilis Abbas de lacu, et ego Humbertus, dn^us. de Cosonay, omnibus presentt. litt^as. inspecturis salutem in domino. Noverint univv.; quod cum martinus, Capellanus de Aples, dedisset in perpet. elemosinam eccl^e. r. mⁱ. quandam vineam, sitam in territorio de bussi, quam vineam idem Martimus plantaverat in campo, quem Willelmus de Wuflens, miles, dictus, crassus, dederat eidem Martino, pro bono intragio et pro 3 solidis censualibus; tali conditione apposita, quod dictus: Martinus de campo illo possit libere facere voluntatem suam, tam in vita quam in obitu suo; sicut in literis, super hiis confectis, vidimus contineri, memoratus Willelmus, dict., Crassus; post obitum dtⁱ. Martini, calumpniam movit super dicta vinea, contra priorem et conv. dt^e. eccl^e. r. mⁱ.; processu vero /553/ temporis, mediantibus bonis viris, d^ta. calumpnia pacificata est in hunc modum; videlicet quod supradt^s. Willelmus, dt^s., crassus, predictam elemosinam, de consensu Agathe, uxoris sue et liberorum suorum, Remundi, Nicholai et Willelmi, laudavit, et quicquid in predicta calumpniabatur, aut calumpniari poterat, quitavit eidem eccl^e. r. mⁱ.; fide interposita corporali, exceptis dictis 3 sol. censualibus; et prefati prior et conv. r. mⁱ. dederunt predicto Willelmo, pro dicta pace, de bonis eccl^e. sue 30 sol. lausann. monete. In cujus rei testim.; ad preces utriusque partis, pressentt. litt. sigilla nostra apposuimus. Dat. A^o. dnⁱ. m^o. CC^o. XL^o. VII^o. mense marcio.

Carta, super donacione, facta ab hugone de ligniruoles; de quodam, nomine: rodulpho.

Ego, Hugo de lignierules, dictus: fossar, notum facio univv.; quod ego, sane mentis et bone memorie desiderans et volens esse particeps oracionum, et omnium bonorum, que fuerint et fient in posterum in ecclesia r. mⁱ., cluniac. ordinis, lausann. dioces.; dedi et concessi in puram et liberam elemosinam, pro remedio anime mee et animarum patris mei et matris mee, Rodulphum, quondam filium Adeline de la praa, cum omni jure, servicio, usagio, homagio quocunque modo mihi, sive meis, de jure, sive de consuetudine tenebatur, devestivique me de eodem Rodulpho, cum predictis, servicio, usagio, homagio, jure, sive consuetudine mihi competentibus, quoquo titulo sive modo; et predictam eccl^m. investivi, ponens eam in possessione personali. In testim. vero et certitudinem rei geste dn^us. Girardus, sacerdos incuratus de ligniruoles, et Anthonius Castellanus cletarum; ad preces meas et mandatum meum requisiti, sigillis suis munierunt presens scriptum. Nos vero, predicti Girardus et Anthonius; ad preces et mandatum dicti Hugonis, sigillis nostris requisiti, munivimus presens scriptum. Act. A^o. dnⁱ. M^o. CC^o. octogesimo secundo; mense Marcio. /554/

Carta, super donacione universorum bonorum Jacobi, curati de Gimel.

Noverint universi, presentt. litt. inspecturi, quod ego, Jacobus, curatus de Gimel, do et concedo, post decessum meum, donacione irrevocabili inter vivos, priori et conv. r. mⁱ., lausann. dioc., cluniac. ord., universa et singula bona mea, mobilia et immobilia, acquisita et acquirenda; infra fines parochie de Gimel et de St^o. Eugenio, existentia tempore, quo lectum egritudinis intrarem, de qua me decedere contingeret et eadem debita, que ibidem mihi tunc temporis debebantur ab ipsis; postquam decessero, percipienda libere et habenda; et usque tunc predicta omnia et singula mihi aut assignatis meis retineo et habere debeo libere, pacifice et quiete. Item do et concedo, donacione irrevocabili inter vivos, predictis priori et conv. 10 libras lausannenn. pro anniversario meo, emendo annuatim in domo r. m., celebrando pro remedio anime mee, infra decennium sequens proximo persolvendas eisdem aut successoribus suis, qui pro tempore fuerint existentes; promittens bona fide, non inductus dolo, vi, aut metu, nec aliquo circumventus; set sciens et spontaneus, predicta omnia et singula firmiter attendere et servare, et contra de cetero aliquatenus non venire, nec consentire alicui venienti. In cujus rei testimon., nos, frater Rodulfus, humilis Abbas religiose domus de lacu jurensi lausann. dioc., premonstracens. ord.; ad preces dicti curati, una cum ejus sigillo, et ego, dictus curatus una cum sigillo dtⁱ. Abbatis, sigilla nostra presentt. litt. duximus apponenda, Dat. VIII^o. Idus Junii; A^o. dnⁱ. M^o. CC^o. LXXX^o. quinto.

Carta, super hoc, quod liberi Udrici, dicti pelous, et aliorum recusabant solvere talliam.

Nos Jocerandus, dictus, de balma, miles, Castellanus /555/ cletarum, notum facimus universis presentt. litt. inspecturis; quod cum controversia verteretur coram nobis; inter religg. viros: priorem et conv. r. m., ex una parte, et liberos Udrici, Girardi et Willelmi, fratrum dictorum; pelous de valieres, homines eorundem.. prioris et conv., ex altera, super eo; quod dicti liberi recusabant solvere talliam eisdem.. priori et conv.; in qua dicebant dtⁱ. prior et conv., dictos liberos anno quolibet sibi teneri pro eo; quod idem prior et conv. longo tempore fuerant et erant in possessione dicte tallie ex dictis liberis et hoc offerebant, se coram nobis probaturos, nos racioni et juri dictorum. religiosorum nolentes obviare; imo super veritate premissorum certificari volentes diem ad hoc probandum eisdem religg. coram nobis, apud cletas, die dominica, proxima ante natalem dnⁱ., contra dictos liberos assignavimus; qua die dti. religg. coram nobis conparentes, per testes legitimos probaverunt; quod ipsi diu fuerant et erant in possessione dt^e, tallie a dtis. liberis percipiende et habende. Nos vero, attestacionibus testium productorum diligenter auditis et receptis, dictos religiosos investivimus de possessione dicte tallie, percipiende et habende a liberis supradictis. In cujus rei testimon., presentibus literis sigillum nostrum duximus apponendum. Act. et dat. dta. die; A^o. dnⁱ.: M^o. CC^o. septuagesimo secundo.

Carta, super recognicione hominii, facta a Stephano de prato de Cosonay (Cryssie).

Ego, Stephanus, dictus: de prato de Cryssie, not. facio univv.; quod ego sum homo religiosor. viror., prioris et conv. r. mⁱ., cluniac. ord., lausann. dioc., et teneo ab eis quicquid habeo in terris, pratis, ochiis, et possessionibus aliis, salvo censu alterius. Ita tamen; quod ego aut heredes mei non possumus alium dominum, juramentum, burgesiam, aut gardam aliam facere ¦¦27¦¦, et si faceremus, quod absit, omne quod /556/ tenemus ab ipsis in manibus eorum cadunt in commissum; et promitto pro me et successoribus meis; omnia supradicta, per juramentum meum, firmiter attendere, et inviolabiliter observare. In cujus rei testim., sigillum Officialis curie lausannem. presentibus rogavi apponi. Et nos officialis predictus; ad predicti Stephani preces, sigillum nostrum presentibus duximus apponendum. Dat. A^o. dnⁱ.: M^o. CC^o. LXXX^o. quarto.

Carta de vendicione octo cupparum frumenti, facta a priore et conventu predicatorum lausannensium.

Dilecto in Christo Aymoni, filio Johannis, filii donne, ave, de Aples, prior et conventus fratrum ordinis predicatorum lausann. salutem in domino sempiternam. Cum Cone de pullie, domicellus, nobis legaverit, pro remedio anime sue, in sua ultima voluntate, 8 cupas frumenti receptibilis, ad mensuram de Cossonay, et omne jus, quod habebat in territorio de Montagnie, juxta Aples, in quibus eidem domicello tenebaris ratione quarundam peciarum terre et pratorum, sitarum in dto. territorio, quas ab ipso tenebas, et quarum dominium ad ipsum principaliter pertinebat, tibi tenore presencium mandamus; quatenus priori et conv. r. m., cluniac. ord., lausann. dioc., dictas 8 cupas frumenti censuales, annuatim, in festo bⁱ. Michaelis persolvas, et de dicto jure eisdem, tanquam dn^is. dictorum census et juris respondeas tempore conpetenti. Nam prenotatis, priori et conv. vendidimus quicquid juris habebamus et habere poteramus in dictis, censu et jure: racione legati, superius nominati, pro legittimo precio, nobis numerato et tradito a priore et conv., superius nominatis. In cujus mandati testimon., presenti litere sigilla nostra duximus apponenda. A^o. dnⁱ.; M^o. CC^o. octogesimo primo; mense Julii. /557/

Carta, super donacione, facta Willelmo et aliis de lausann., super hoc; quod habebat in alber logas de Wuflens.

C. prepositus lausannen. ejusque capitulum omnibus scire volentibus rei geste noticiam, in perpetuum. Noverint tam presentes quam posteri; quod Willelmus de lausann., petrus, nepos ejus, et Amaldricus, filius ejusdem p., dederunt, verpierunt et concesserunt domui r. m. et servitoribus ejusdem domus, quicquid juris et calumpnie habebant in alber. logas de Wuflens la vila, et filiis seu filiabus suis, et in his, qui ex eis, utriusque sexus, sunt nascituri. Hujus rei testes: Mag^r. Ricardus, henricus, sacrista, Thomas de Cosonay, Umber de pont, Willelmus de escublens, canonici, Jacobus poncius, Alber., filius lamberti, Willelmus, prior de Wuflens, et petrus, villicus. Dedit autem eis predicta domus LX^a. sol. lausann.. Actum est hoc A^o. ab incarnatione dnⁱ.: M^o. CC^o. II^o.; pridie Nonas Augusti; Roger. episcopante.

Investitura, facta per Hugonem de palessuo, baliuum; de quibusdam devestituris, factis ab hominibus potestatis.

Nos, Hugo, de palessuo, miles, baliuus de valdo, notum facimus univv.; quod cum discordia orta esset inter priorem r. m. et conv., ex una parte, et homines potestatis dicti loci, ex altera; super quibusdam devestituris, quibus dictus prior et conv.; se esse spoliatos a dictis hominibus asserebant; nos de mandato dnⁱ. nostri, p. sabaud. apud r. m. nos personaliter accedentes, convocatis nobiscum: Nanthelmo de billens, Humberto, Castellano de cletis, Henrico de binvilar, militibus; receptis ab utraque parte testibus, inquisimus diligenter et fideliter super dictis devestituris veritatem; et primo recepimus /558/ juramenta hominum quorundam majorum et maturiorum ex parte hominum potestatis r. mⁱ., et postea juramenta quorundam ex parte prioris, productorum sub hac forma. Ex parte hominum potestatis recepimus istos: Chumbertus dagie, juratus et interrogatus, dixit per sacramentum suum; quod ipse vidit percipere a predecessore prioris, qui nunc est, per quinquennium et amplius, capones, Gerbariam et quartariam et subsidium denariorum [ … ] juste aliquando cum armis, aliquando sine armis, et quod ipsi pignorabantur; quando non solvebant omnia supradicta. Item petrus de valiom, juratus et interrogatus, dixit illud idem quod Humbertus. Item juliez de bretonieres, juratus et interrogatus, dixit illud idem quod primus. Item godar de arnay, jurat. et interrog., dixit illud id. quod primus. Item petrus, dictus, Aleman, de cletis, jurat. et interr., dixit ill. id. qd. pr. et plus, quod ipsemet recepit. Item omnes alii de potestate, qui presentes fuerunt, et bene fuerunt 60. et amplius, jurati et interrogati hoc idem dixerunt quod primi. Item ex parte prioris r. mⁱ. recepimus istos testes: prior de bevaz, juratus et interrogatus, dixit per sacramentum suum; quod vidit per XL. annos et amplius percipere nomine eccl^e. bⁱ. petri r. mⁱ. caponiam, corveiatas, ita quod qui non solvebat pignorabatur. Et dixit etiam; quod vidit dari per dictum tempus prioris et decani garcionibus gerbariam. Item dixit; quod recognoscitur in generali placito; quod homines bⁱ. petri R. Mⁱ. eidem monasterio tenentur facere subsidium, cum ab eis exigitur pro possessionibus acquirendis ipsi monasterio, aut pro liberandis; si de majorum et familie dicte domus consilio fuerint obligate, aut si gravatur ecclesia pro causis, que tractentur coram dn^o. papa, aut imperatore, aut rege, aut si blada dicte domus, aut vina, tempestate aut incendio, aut alio modo destructa fuerint, dictorum hominum bladis aut vinis non destructis. Similiter eidem monasterio tenentur facere subsidium. Item dn^us. Stephanus, de Albona, juratus et interrogatus, dixit; quod vidit per XXX^a. annos et amplius illud, quod prior de bevaz dixit. Item prior de corcelles, jur. et interrog., dixit ill. idem, quod dictus Steph. de Albona. Item decanus, jur. et /559/ interr., dixit; quod vidit per XX annos et amplius illud, quod prior de bevaz dixit. Item prior de Valorbes, jur. et interr., dixit illud quod decanus. Item psalterus de iurians, jur. et interr., dixit illud quod prior de bevaz. Item dn^us. falco, presbiter, jur. et interr., dixit illud quod prior de bevaz. Item Johannes, presbiter de bretonieres, interr. et jur., dixit illud, quod dn^us. Stephanus de Albona. Item Gillelmus, presbiter de Arnay, jur. et interr., dixit; quod vidit per XV^cim. annos, illud quod prior de bevaz dixit. Item major de augie, juratus et interr,, dixit illud, quod Willelmus, presbiter de Arnay. Item major rom. monⁱ. jur. et interrog., dixit illud, quod dn^us. Stephanus de Albona. Item Hugo dorbe, miles, jur. et interrog., dixit illd. qd. dn^us. Stephanus de Albona. Item Stephanus de Wulierens, domicellus, jur. et interrog., dixit illd. qd. decanus, Item dn^us. Nantelinus de billens, miles requisitus, dixit; quod quamdiu ipse fuit Castellanus de cletis, quidem ipsi, qui percipiebant supradicta, nomine eccl^e bⁱ. petri r. mⁱ. super his voluntatem suam faciebant; sed homines semper reclamabant quod minus juste. Item rochetus de cletis, jur. et interr., dixit; quod ex quo ipse venit aput cletas vidit percipere eccle. bⁱ. petri r. mⁱ. omnia, que prior de bevaz dixit; set homines dicebant quod minus juste. Nos vero, Hugo supradictus, miles, ballivus de Waldo; consideratis et intellectis predictis attestacionibus de supradictorum ¦¦28¦¦ militum et aliorum hominum consilio Eccl^m. bⁱ. petri r. monⁱ.[ … ] racionem tamen faciendo. In cujus rei geste memoriam et testimon. [ … ] Waldo et nos, Humbertus, Castellanus de cletis, sigilla nostra apposuimus. [ … ] feria quarta post pascha, A^o. dn[ … ].: M^o. CC^o. sexagesimo tercio. m. /560/

Carta, super concordia, pro molendino, sito suptus maladeriam de Gimel cum.

Notum sit omnibus presentibus et futuris; quod cum discordia verteretur inter religiosos v [ … ] te et petrum, aymonem et rodolphum, dictos, dou porsior, de Gimez, fratres [ … ] mer, quod de dictis religiosis tenebatur ad firmam ex altera median [ … ] hunc modum, videlicet quod predicti fratres, non decepti nec coacti, nec in [ … ] tradiderunt et penitus reliquerunt predictis religiosis totum jus et clamium [ … ] dino cum fructibus exitibus et proventibus omnimodis ejusdem mo [ … ] bus ac aliis aisiamentis ad dictum molendinum spectantibus [ … ] decessores seu participes eorum unquam melius et quietius hab [ … ] predicto pro 8 cupis frumenti; ad mensuram albone recipi [ … ] quas 8 cupas frumenti predicti religiosi promiserunt et ten [ … ] atim in festo bⁱ. Andree Ap^li. solvere, predicti siquidem fratres [ … ] nem solempnem promiserunt predicta omnia; prout superius sunt ex [ … ] et defendere contra omnes. Et quod contra predicta aut aliquid predictorum, per se [ … ] et successoribus suis composicionem presentem fideliter promiserunt sun [ … ] confecta sunt, quorum unum habebunt predicti fratres sigillo prior [ … ] /561/ [ … ] bunt dicti, prior et conventus, sigillo dnⁱ. abbatis bonimontis [ … ] preces dicti prioris et dictorum fratrum presentibus litteris sigillum nostrum appo [ … ] dnⁱ. M^o.CC^o. septuages^o. sexto

Carta, super quitacione, facta a Johanne de Wuflens; super hoc, quod habebat in u.

Ego, Joh. de Wuflens, dictus: dou Rusel, notum facio universis; quod [ … ] aut habere debeo, racione obligacionis, sive rei alterius a Jacobo de st^o simp [ … ] de aples dn^o., priori et conventui rom. monⁱ., lausann. dioces., volen [ … ] teram habuerint aut ostenderint, illa mihi non posset prodesse; set illam de cerno [ … ] a dicto Jacobo, in pecunia numerata. In cujus rei testimonium priori et conventui [ … ] ne domine de Cosonay, sigill. una cum sigill. Alberti, curati de Cosonay, et n [ … ] ces dicti Johannis sigilla nostra posuimus huic scripto Dat. A^o. dnⁱ.: M^o. CC^o. X.

Carta, super quitacione, facta a Willelmo, dn^o de prangins; de decima de deluz et aliis ¹ .

Ego, Willelmus, dn^us. de prangins, notum facio tam presentibus quam futuris; me quitavisse [ … ] /562/ [ … ] rom. monⁱ. et conventus ejusdem loci decimas de deluz et de verney, et partem de [ … ] domus ejusdem loci ibi recipiebat, et omnia jura mea preterita, presencia et futu [ … ] aut filie aut fratres aut nepotes in eos transtulisse: prohibens omnibus illis, ad quos ma [ … ] ne servitores dicte domus r. mⁱ., qui sunt ibi, aut pro tempore fuerint unquam de cetero [ … ] omnia ista facta sunt de consensu helysabete, uxoris mee, et Humbarti, dnⁱ. de Cosonay, fratris [ … ] meo sigillo apposuit presenti carte, in testimonium hujus rei. Dat. A^o dnⁱ. M^o CC^o.XXX^o.[ … ] oc uo [ … ] assumptione b^e. Marie.

Carta, super venditione, facta a perreta, relicta Willelmi de rota, burg. de Cosonay; super hoc, quod habebat [ … ].

Nos, perreta, relicta Willelmi, de rota, burg. de Cosonay, Humbertus, Henricus, Jacobus et Jordana, ejusdem filii, notum facimus universis; quod nos scientes, providi et spontanei, vendidimus et vendimus, quitavimus et quitamus in perpetuum, pure et libere habendum et pacifice possidendum relig^o. viro et ven. dn^o Aymoni, priori r. mⁱ., totique conventui prioratus ejusdem loci quicquid pure habemus aut habere debemus in villa et in territorio de monte la vila; sive sit in campis, ochiis, casalibus, pratis, terris, sive in aliis rebus, ubicunque sint, et quocunque nomine censeantur; vendimus, inquam, pro sexaginta et quinque sol., monete lausann., quos a dtis. priore et conv. recepimus in bona pecunia numerata; que vero omnia supradicta a dtis. priore et conv. tenebamus; unde de predictis /563/ omnibus nos et nostros heredes penitus devestimus, et dictos prior. et conv. de ipsis investimus, et ipsos in puram corporalem et perpetuam possessionem predictorum mittimus et inducimus, animo in ipsos dominium transferendi; nichil juris reclamantes, aut usagii in predictis nobis aut nostris heredibus retinendo, promisimus siquidem pro nobis et heredd. nostris, stipulatione solempni et juramento super S. dei evang., corporaliter prestito; quod contra dictam vendicionem, seu presens instrumentum, per nos aut per alium, non veniemus in futurum, nec consenciemus alicui venienti. In cujus rei testimon. nobilis dn^a. Jordana, dn^a. de Cosonay et venerab. vir, Albertus, curatus de Cosonay; ad preces nostras, sigilla sua apposuerunt huic scripto. Dat. A^o. dnⁱ.: M^o. CC^o. LXX^o VII^o.; mense Augusti.

Carta, facta superjure receverie decime de bussi, a Willelmo, dicto: soschet.

Ego Willelmus, dictus: solchet, curatus eccl^e. de salubra, gebenn. dioc., notum facio univ. ¦¦29¦¦. [ … ] ri et conventui r. mⁱ. et suis succesoribus quicquid juris et racionis [ … ] continetur in quodam instrumento, sigillato sigillo religⁱ. viri, prioris destuet [ … ] ndicione recepi a dictis religiosis r. mⁱ. certum et legittimum pre [ … ] preces meas sigillum curie lausannen, est appositum huic scripto. Datum [ … ] /564/ [ … ] burgensis lausannensis.

¹ Johannes, dn^us. de prangins, notum facimus omnibus presentes literas inspecturis [ … ] petro, filio perrotini, burgensi lausannensi casamentum petri [ … ] proavi vero petri. Ita videlicet; quod perrotinus, faciens homagium [ … ] clesie; donec petrus, filius ejus ad annos venerat discretionis. Con [ … ] casamentum eccl^e r. m. nisi residenciam faciat [ … ] em. casatus autem istius casamenti tenetur venire cotidie [ … ] injunctum de negotiis eccl^e. supradicte; verum si predictus pe [ … ] facere quod continetur in carta, aut ratum habere quod factum est, et. [ … ] one obtulit, cum pro homine libero deo et b^o. petro [ … ] ad ma [ … ] ejus pater in casamento superius nominato. In cujus rei testimonium [ … ] preces et instanciam dictorum, prioris et conv. et perroti [ … ] M^o. CC^o. XXVI^o.; mense septembri. /565/

[ … ]llo monte. [ … ] turi; quod ego Jordanus, dn^us de bellomonte, pro fore factis et [ … ] elemosinam et concessi prefate eccl^e. et monachis ibidem [ … ] uardo, laudantibus quicquid in raymundo maynerio et suo be [ … ] petrus, miles de arnay, petrus, miles de corcelles, Cono [ … ] avornay. Ut autem hoc ratum et firmum permaneat; ego [ … ] illum meum apposui. A^o. incarnacionis dnice.: M^o. CC^o., A^o. dnⁱ.; M^o.CC^o.LXXX^o. IIII.; die veneris post epiphaniam dnⁱ. in dedicati.

[ … ] decime de bussi, facti a Nicholao de bussi, domicelle.

[ … ] tum facio universis, presentt. et futuris; quod ego in nullo penitus circumventus [ … ] expresso consensu Jaquete, uxoris mee, petri, Aymonis et micholai fili [ … ] do et titulo pure venditionis et perfecte irrevocabiliter trado dn^is., priori et [ … ] lie ac successoribus, in perpetuum medietatem tocius receverie decime de [ … ] vini, quam de dictis priore et conventu r. mⁱ. tenebam in feudum, pro XII libr.[ … ] e confiteor, habuisse et integre recepisse in bona pecunia numerata, et in utili [ … ] /566/ quidem receveria et de omni jure, quod in ea habebam aut habere poteram aut debebam [ … ] et ipsam omnino guerpio, quitam, clamo et relinquo, et dn^m. Aymonem nunc pri [ … ] conventum ejusdem loci et successores ejus corporaliter investio; promitentes stipulatione sol [ … ] cholaus de bussi, domicellus, qua predicta uxor me; J. et filii mei, p. Ay. N. et J. filia mea et. [ … ] super Ss. dei evangg. corporaliter prestitum; quod contra dictam venditionem et traditionem non veniemus in perpetuum, nec consenciemus alicui contravenire volenti, verbo aut facto; immo potius promittimus, pro posse nostro, jam dictis priori et conv. r. m. et eorum successoribus, de predicta venditione ferre garantiam contra omnes, et ad hoc ad predicte rei evictionem me uxorem et filias meas predictas et filiam meam predictam, et si quos alios liberos habuero, in perpetuum obligo; abrenuncians expresse omni juri canonico et civili, scripto et non scripto, constituto et constituendo et usui et omni exceptioni doli et mali et exceptioni ultra dimidiam justi precii, et omni exceptioni pecunie non numerate, non solute, non verse in utilitatem meam, et omnibus exceptionibus et racionibus, que mihi et heredibus meis possent prodesse, et dictis priori et conv. r. mⁱ. et successoribus eorum possent obesse contra omnia et singula supradicta et juri dicenti generalem abrenunciationem non valere. In cujus rei testim. presentibus literis sigillum viri religiosi, Abbatis Jurensis rogavi apponi. Act. A^o. ab incarnatione dnⁱ.: M^o. CC^o. LXX^o. sexto; mense augusto.

Carta, super restitutione cuppe olei, facta ab ebalo, dn^o. grandissoni.

Noverint univv. presentes litt. inspecturi; quod Ebalus, dn^us, grandissoni, cupam olei, quedebetur de terra sua aput st. /567/ desiderium, quam Udricus de sarrata tenet et pater ejus tenuit; prout ipsam felicis recordationis Jordana, mater mea eccl^e. r. mⁱ. in helemosinam contulit; eidem restituo et concedo, tali videlicet conditione apposita; quod in optione dicte terre possessoris sit, aut oleum; si maluerit, singulis annis dicte eccl^e. reddere aut ipsam terram eidem eccl^e. dimittere, pacifice possidendam. Hec omnia ab uxore filii mei, Girardi, dnⁱ. sarrete, laudari feci, et id ipsum a dicto G., filio meo, quam cito ¦¦30¦¦ se facultas obtuerit concedi faciam et laudari. Quod ut ratum habeatur et firmum et fides presenti scripto adhibeatur in posterum ego Ebalus dn^us. grandissoni et ego antonia dn^a. sarrete sigilla nostra apposuimus huic carte. Dat. A^o. dnⁱ. M^o. CC^o XXXIII. 1^a. vigilia bⁱ. Michaelis archangeli.

Carta, super donatione casalis facta a guidone de ogo.

Ego Willelmus dn^s. de Wuflans omnibus presentem cartam inspecturis notum facio quod guido de ogo miles maritus dn^e. petronille filie Ricardi militis de Jolens dedit et concessit et aquitavit eccl^e. r. mⁱ. quicquid idem G. aut uxor et heredes eorum juris habebant aut habere debebant in casali et in pueris dou russel de Jolens laudantibus et concedentibus uxore sua dicta p. et filiis et filiabus suis omnibus. In cujus rei testimonium ad preces ejusdem G. et uxoris sue et filiorum et filiarum suarum presentem cartam dignam duxi sigilli munimine roborandam. Act. A^o. dnⁱ. M^o CC^o XL^o. secundo mense decenbri.

Carta, super donatione facta duarum feminarum ab ebalo dn^o. grandissoni.

Ego yblo dn^us. grancionis notum facio omnibus qui istas litt. viderint aut audierint quod postquam Hugo filius meus factus /568/ fuit monachus aput r. m. ubi Stephanus tunc prior et ceteri monachi eum pro amore meo benigne et devote receperunt pro posui in animo meo quod dignum esset et justum si pro honore a predictis monachis mihi facto aliquam prephatis monachis et eccl^e. elemosinam faceremus in posterum duraturam. post modum vero consulta uxore mea et filiis et etiam hominibus meis eccl^e. r. m. tradidi et concessi in elemosinam duas feminas ad dominium meum pertinentes cum heredibus qui de eis exierint, femine autem de quibus elemosinam istam feci fuerunt cecilia filia oudeardis de chanvent uxor scil. aymonis de arniaco hominis stⁱ. petri, et litgardis filia raymundi hominis mei de burgo novo uxor petri mareschaldi de r. m. Elemosinam istam laudaverunt uxor mea et filii mei yblo, Girardus, Henricus, Willelmus, otto petrus et ceteri omnes. Testes sunt Willelmus Crassus de esclepens, petrus filius ejus, Willelmus de baoies, Stephanus frater ejus, albertus de baoies et multi alii. Actum A^o. dominice incarnationis M^o. CC^o.

Carta, super donatione facta a donno St. priore r. mⁱ. decime de mornay altari b^e Marie lausanen.

Ex mutuis ecclesiarum officiis mutua fovetur dilectio, caritisque vinculum artius innodatur. Inde fuit quod dominus Stephanus r. mⁱ. prior sui conventus assensu quicquidjuris habebant in quadam vini decima in vineis de mornay quam a prephatis fratribus Willelmi de lora se tenere dicebat altari b^e. Marie concessit et obtulit et per librum cum fratribus quos secum presentes habebat investivit manualiter. Et ne talis concessio aut oblacio fructu fraudaretur debito lausanen. canonici tenemur assistere r. mⁱ. fratribus ubi eorum negocia in canonicorum presencia tractarentur nisi causa contra canonicos versaretur. Quod ut ad noticiam tam modernorum quam posterorum deveniret, presens inde fuit pagina conscripta, et utriusque sigillo capituli roborata. Act. hor. A^o. dominice incarnationis M^o. centesimo monagesimo VIII^o. /569/

Carta super hoc quod homines r.mⁱ. dedixerunt juramenta facta castro de cletis.

Nos Jocerandus dictus de balma miles Castellanus castri cletarum notum facimus universis presenti. litt. inspecturis quod cum discordia verteretur inter homines potestatis r. mⁱ. ex una parte et priorem et conv. loci ejusdem ex altera super eo quod dicti homines nolebant aliquam subventionem facere predictis priori et conv. super missionibus et expensis quas fecerunt idem prior et conv. pro manutenendo et defendendo justicias et libertates dicte potestatis r. mⁱ. erga nobilem virum philippum comitem sabaudie, qui ipsos.. priorem et conv. super hoc in petebat racione districtus castri sui cletarum, nos ad hanc discordiam terminandam et pacificandam vocati coram.. priore de vallibus Camerario Alamanie misso ad hoc aput r. m. a domino priore cluniac. presentibus et astantibus nobiscum paterniaci, vallis cluse, alte petre, de bevaz, de corcelles, de valorbes et de lacu domini Walteri.. prioribus ac aliis pluribus bonis viris cum eisdem… prioribus dicte discordie modum imponentes tractavimus cum eisdem quod ordinatum fuit et adjudicatum predictis.. priori et conv. r. mⁱ. predictos homines dicte potestatis ad predictam subventionem eisdem faciendam de jure teneri prout in litteris compositionis super consilii discordia alios facte confectis plenius continetur. postmodum plures ex dictis hominibus sinistro motu ducti predicte adjudicacioni dicte subvencionis in ducentis libris lausann. taxate parere nolentes sperantes etiam inconsulte districtum castri nostri cletarum in hoc sibi posse contra dictos.. priorem et conv. patrocinari, predictum castrum cletarum septuaginta et quinque juraverunt. Demum predictis priore et conv. jus ecclesie sue instanter prosequentibus contra predictos homines juratos quos homines dn^us. comes sabaudie non potest nec debet contra: priorem et conv. predictos in personis aut rebus juvare, manutenere, defendere nec alicubi receptare quamdiu /570/ voluerint terre r. mi. habitare prout in literis conpositionis nuper facta inter predictos et conventum ac dn^m. comitem sabaudie, dicti homines considerantes quod nos de mandato dnⁱ. comitis sabaud. ac balivi et judicis ejusdem dnⁱ. comitis ipsos homines juratos nostros bonis que habebant in potestate r. mⁱ. in prejudicium dictorum.. prioris et conv. gaudere non permitteremus ac eciam de jure et consuetudine predicte eccl^e. r. mⁱ. eisdem hominibus juratis nostris minime conpetebat, revertentes ad conscientiam juramenta que castro nostro cletarum fecerant unanimiter et concorditer in presencia predicti.. prioris r. mi. ac plurium bonorum dedixerunt parati et promittentes autem coram nobis adjudicacioni predicte subvencionis a dictis.. prioribus nobis iterum facte se quilibet pro rata sua et posse suo parere, ac voluntati et [ … ] dictorum.. prioris et conv. se penitus supponentes, a juramento quod castro nostro fecerant a nobis et burgensibus Cletarum absoluti et immunes, ad loca sua et bona que habent in dicta potestate quiete et pacifice sunt reversi. In cujus rei testimon. presentt. litt. sigill. nostrum duximus apponendum. Act. et dat. A^o. dⁱ. M^o. CC^o. septuagesimo secundo, mense decembri.

Carta super datione procurationis facta a Girardo et Johanne de montibus.

Nos Girardus et Johannes fratres de montibus domicelli filii quondam nicholay de montibus notum facimus univo. presentibus et futuris quod nos unam procurationem seu gustagium quam aut quod nobis debebat prior de mollens seu ille qui res ¦¦31¦¦ r. mⁱ. in dicta villa de mollens possideret damus et concedimus priori et conv. r. mⁱ. et eorum eccl^e. ac successoribus eorundem in perpetuum in liberam puram et perpetuam elemosinam pro salute nostra et omnium antecessorum nostrorum. /571/ Et si quam calumpniam antecessores nostri erga eccl^m. r. mⁱ. aut prioratum seu rerum suarum de Mollens habuerint — tanquam racione istius aut alterius procurationis aut gistagii pro nobis et heredibus nostris predt^e. eccl^e. r. mⁱ. in perpetuum omnino remittimus et quitamus; Ita quod nos nec heredes nostri nichil omnino, juris aut racionis erga predictam eccl^m. r. mⁱ. seu prioratum de Mollens aut res r. m. de Mollens racione aut occasione alicujus procurationis aut gistagii petere seu etiam vindicare possimus. pro hac autem donacione, remissione et quicta clamancia dicti prior et conv. r. mⁱ. dederunt nobis supradictis fratribus Girardo et Johanni de montibus domicellis XIIII. libras Gebonn. quas confitemus nos integre recepisse et habuisse et de dicta pecunia ipsun priorem et conv. r. mⁱ. et eorum eccl^m. quietas clamamus. In cujus rei testimon. presentes litt. sigillo dnⁱ. abbatis de lacu Jurensi fecimus et procuravimus sigillari. Act. A^o. dnⁱ. M^o. CC. LXXX. mense februario.

Ego dn^s. petrus curatus de Aples notum facio universis quod cum religiosi viri prior et conv. r. mⁱ. mihi dederunt ad firmam, ad vitam meam pratum suum eccl^e. mee de Aples cum pertinenciis dicti personatus.

[ … ]donacione XIIII^cim. cuparum frumenti facto a dn^o Gaschet milite.

¹ Ego [ … ] miles notum facio universis presentes litteras inspecturis quod ego consideratis [ … ] religiosi viri.. prior et conventus romani mon. dono et concedo de laude et consensu [ … ] donatione facta /572/ inter viros in perpetuum valitura et pro remedio anime mee quatuorde [ … ] de albona annu. redditus quas eisdem assigno percipiendas et habendas videlicet decem. [ … ] et quatuor cupas super decimam de montagnie versus Yverdunum, et quicquid juris habeo. [ … ] vestiens me de jure supradictos reliosos investiendo de eodem no [ … ] dominium transferendi. promittens fide data de dictis quatuor decim cuppis frumenti dictis religiosis ferre guerenciam in perpetuum contra omnes, et quod contra predicta seu aliquid de predictis non veniam per me aut per alium in futurum. Ego vero nicholaus filius predicti militis predictam donationem laudo et approbo et promitto fide data quod contra predta seu aliquid de predictis non veniam per me aut per alium in futurum. In cujus rei testimonium nos hugo et nicholaus predicti presentibus sigillum Curie lausanens. apponi rogavimus et fecimus. In testim. veritatis. Dat. A^o. dnⁱ. M^o. CC^o.LXXX. septimo die Jovis ante festum beati Laurentii.

FINIS CHARTULARII.

NOTE

Les irrégularités de ponctuation, d’orthographe etc. dont on a pu être frappé à la lecture du Cartulaire, doivent être imputées au manuscrit lui-même, auquel on n’a pas cru devoir faire de corrections. On ne s’est écarté de cette règle que pour la pagination de la II^e partie. Celle-ci n’ayant pas de page 2, mais passant brusquement de la page 1 à la page 3, on a cru voir dans cette omission une faute du copiste. La page 2 de la II^e partie du Cartulaire imprimé correspond donc à la page 3 de la copie manuscrite; la page 3 à la page 4 et ainsi de suite.

/573/

APPENDIX.

(Voyez ci-dessus page 561).

Guillerme de Prangins cède diverses dixmes à Romainmotier.

A^o 1238.

(Arch. cant. Registres-copies du ci-devant balliag. de Morges, N^o4).

Ego Wullielmus dominus de Prengyns notum facio tam presentibus quam futuris me quittavisse et concessisse in manu reverendi prioris Romani monasterii et conventus ejusdem loci decimas de Delui ¹ et de Werney ² et partem decime de Winseyz ³ et de Brusyns ⁴ quam domus ejusdem loci ibi recipiebat et omnia jura mea preterita, presentia et futura et heredum meorum sive sint filii vel filie vel fratres vel nepotes in eos transtulisse prohibens omnibus illis ad quos mea hereditas jure hereditario perveniret ne servitores dicte domus Romani monasterii qui sunt ibi vel pro tempore fuerint unquam de cetero molestent super predictis decimis. Omnia ista facta sunt de consensu Helisabete uxoris mee et Humberti domini de Cossonay fratris mei qui siggillum suum cum meo siggillo apposuit presenti carte in testimonium hujus rei. Datum anno Domini MCCXXX^o octavo, feria secunda ante assumptionem beate Marie.

(Sigilla desunt). /574/

(Voyez ci-dessus page 565).

(Archives cantonales. Registres-copies du ci-devant Balliage de Romainmotier, Tome I, N^o 8).

A^o 1226.

Ego Humbertus dei prudentia Abbas de Lacu et Ego Johannes domnus de Prengins, notum facimus omnibus presentes litteras inspecturis quod prior et conventus Romani monasterii reddiderunt petro filio perrotini burgensis Lausannensis Casamentum ¹ petri militis Romani monasterii avi prefati perrotini ex parte matris, proavi vero petri, ita videlicet quod perrotinus faciens homagium priori teneatur deservire casamentum secundum consuetudinem ecclesie donec petrus filius ejus ad annos veniat discretionis. — Consuetudo vero Romani Monasterii talis est, quod nullus potest tenere casamentum ecclesie Romani Monasterii nisi residentiam faciat penes ecclesiam, et qui nullum alium dominum habeat preter priorem. Casatus ² autem istius casamenti tenetur venire cottidie coram priore vel ejus mandato et facere fideliter quod ei fuit iniunctum de negotiis ecclesie supradicte; verum si predictus petrus filius perrotini veniens ad annos pubertatis nollet facere quod continetur in carta vel ratum habere quod factum est et premissum super hoc a patre, qui liberum et sine alicujus reclamatione obtulit eum pro homine libero ³ deo et beato petro ad maius altare romani monasterii nichil haberet dictus petrus vel ejus pater in casamento superius nominato. In cujus rei testimonium presentem paginam sigillorum nostrorum munimine ad preces et instanciam dictorum prioris et conventus et perrotini duximus /575/ roborandum. Actum apud Romanum Monasterium anno gratie M^o CC^o vicesimo VI^o mense septembri.

(Sigillum deest). (Sigillum deest).

Etiquette du xv^e siècle: L’homaige de Perrotin de Romstier ⁴ .

(Voyez ci-dessus page 571).

(Archives cantonales. Registres-copies. Romainmotier. Supplément, Tome I, N^o 5).

Anno 1287.

Ego Hugo dictus Gaschet de Orba miles … Consideratis beneficiis que mihi fecerunt et impendunt prior et conventus Romani Monasterii concedo de laude Nycholai filii mei eisdem, donatione inter vivos imperpetuum valitura, et pro remedio anime mee, quatuordecim cupas frumenti annui redditus, videlicet decem cupas super decimam de hyens et quatuor super decimam de Montagnie versus Yverdunum … In cujus rei testimonium, sigillum curie lausann. apponi rogavimus et fecimus. Die Jovis ante festum beati laurencii anno domini M^o CC^o LXXXVII.

FIN DE L’APPENDIX.